ULUSLARARASI PİYASALAR VE ALTERNETİF FİNANSMAN ÇEŞİTLERİ

ULUSLARARASI FİNANSAL SİSTEM Uluslararası Finansal Piyasalar: Bir ülkedeki tasarruf fazlasına sahip bir kişi veya kuruluşların ellerindeki fonları tasarruf açığı içerisinde bulunan farklı bir ülke piyasası yatırımcılarının kullanımına sunmalarına aracılık eden piyasalardır. Yani en az iki farklı ülkenin finansal enstrümanı yer almak koşuluyla fon arz edenlerle fon talep edenleri buluşturan piyasalardır. Fonların devrini gerçekleştiren ve uluslararası piyasalarda işlem gören varlıklara da uluslararası finansal varlık denmektedir.

İki tarafı da aynı ülkede ikamet eden kişiler yada kuruluşlardan oluşan yurtiçi niteliktedir . Tasarruf sahiplerinden biri deniz aşırı ülkede yerleşik ise veya yürütülen işin merkezi yurt dışında ise bu anlamda yeniden bir uluslararası işlem söz konusu olur. Uluslararası fonların yabancı kişilere aktarılması yada tersi işlemlerde uluslararası özelliktedir.

Yatırıcıların her ikisi de aynı ülkede yerleşik olsalar bile işleme konu olan para yabancı bir para ise yeniden uluslararası işlem yapılmış olmaktadır. Uluslararası işlemlerden bahsedebilmek için ülke piyasalarının entegrasyonundan kısaca dünyadaki finansal entegrasyondan bahsetmek gerekmektedir. Uluslararası finansal entegrasyon sürecinin en önemli iki ayağı finansal sistem ve uluslararası sermaye akımlarıdır.

ULUSLARARASI FİNANSAL PİYASA SINIFLANDIRMASI Uluslararası Para Piyasaları: Vadeleri bir yıla kadar olan uluslararası anlamda geçerliliği olan finansal fonların ödünç alınıp verildiği piyasalardır. En temel fonksiyonu gerçek ve tüzel kişiler hatta ülkelerin kısa vadeli sermaye ihtiyaçlarını karşılamaktadır. Kurumlar; uluslararası bankalar, uluslararası finansal enstrüman takasında bulunabilen ulusal bankalar, leasing, factoring, forfaiting, sigorta işlemleri ile diğer acenteler uluslararası para piyasalarının tarafı olabilmektedir. Özellikle FOREX işlemleri ve bağlı bulunduğu FOREX piyasası uluslararası para piyasa işlemlerinin gerçekleştiği en öneli piyasadır.

Uluslararası Sermaye Piyasaları: Uluslararası anlamda geçerliliği olan vadeleri bir yıldan uzun fonların işlemlerini esas alan piyasadır. Temel olarak ülkelerin; ülkelerdeki gerçek veya tüzel tasarruf sahiplerinin uzun vadeli fon/yatırım ihtiyaçlarının karşılandığı piyasalardır. Sermaye piyasalarına menkulleşmiş piyasalarda denmektedir. Uzun vadeli borçlanma araçları olarak şirket ve devlet tahvilleri ile şirket hisse senetlerinin yer değiştirmesi mümkündür. Özellikle ülkelerin devlet tahvilleri uluslararası sermaye piyasası araçlarının en önemlisi ve en çok işlem gören menkul kıymetidir.

DÖVİZ KURLARI Döviz kurları tüm dünya piyasalarında ekonomik faaliyetleri etkileyen en önemli faktördür. Bir ülkenin bağımsızlığının en öneli sembollerinden olan para biriminin istikrarsız bir seyir izlemesi ilgili ülkedeki yada o ülke para birimiyle iş yapan diğer ülkelerdeki ekonomik faaliyetlerin olumsuz seyretmesine bunun sonucunda da ekonomik istikrarsızlığa yol açmaktadır.

Yabancı paralar yani dövizler yalnız nakit varlıklar değillerdir Yabancı paralar yani dövizler yalnız nakit varlıklar değillerdir. Banka havaleleri, mevduat sertifikaları, döviz poliçeleri vb. şekilde de karşımıza çıkmaktadırlar. ‘Efektif’ nakdi olan parasal varlıkları, ‘döviz’ ise nakde dönüştürülebilen ve o ülke para biriminden sonra en likit varlıkları göstermektedir.

Döviz kuru; en yalın haliyle bir ulusal para ile yabancı para arasındaki değişim oranıdır. Dolaysız Kotasyon: Döviz kurunun yabancı para birimi başına ulusal para miktarı olarak tanımlanması yöntemidir. ‘Avrupa Usulü’ de denir. Örn:5TL/$ gibi. Dolaylı Kotasyon; Döviz kurunun bir birim ulusal para karşılığı olan yabancı para miktarı biçiminde ifade edilmesi yöntemidir. ‘Amerikan Usulü’ de denir. Örn:2,00TL/$=0,50$/TL gibi.

Döviz kurları döviz alış kuru ve döviz satış kuru olarak ikiye ayrılır. Alış kuru satış kurundan düşüktür ve aradaki fark işlem giderleriyle alım satıma aracılık eden aracının karıdır. Döviz kuru; ülkelerin dış ticaret, doğrudan yatırımlar ve sermaye hareketleri ile birbiriyle giderek bağlandığı küreselleşen dünyada, piyasa mekanizmasının işleyişi için en önemli fiyatlardandır.

DÖVİZ PİYASASI Döviz piyasaları; yatırım, hedging, spekülasyon amacıyla yapılan hareketlerin gerçekleştiği yerlerdir ve günün her saati açıktır. İşlem hacmi, dünya ticaret hacminin 60 katından fazladır. Ağırlıklı olarak Amerikan doları ve EURO, Amerikan doları ve yen kullanılır. Günlük işlem hacmi en fazla İngiltere, ABD, Japonya ve Singapur’dadır.

İşlemlerin özünde büyük uluslararası bankalar vardır İşlemlerin özünde büyük uluslararası bankalar vardır. Merkez bankaları kur ve faiz istikrarı sağlayarak işe başlar. Sonrasında bankalar doğrudan, Interbank, aracılar ve brokerlar, merkez bankaları ve hazine ile çalışırlar. Bankaların döviz piyasasındaki riskleri politik ve transfer riskleri olarak sistematik olabilir. Aynı zamanda riskler finansal da olabilir. Kur ve faiz riskleri; spot, forward, swap, opsiyon gibi pozisyonları içermektedir.

Döviz piyasaları; bir ülke parasının aşka bir ülke parasıyla değişimi işlemleridir. Yabancı para ve mevduat hesaplarının değişimi olarak ise aktifler spot ve forward biçimlerinde para fonlarına dönüşür. Kotasyonları çift taraflıdır: Alış- Satış. Alış ve satış arasındaki farka spread denir. Baz alınan döviz ABD dolarıdır. Kurlar; direkt veya dolaylı olarak gösterilir. Yurtiçi piyasalarda; yerli para içermeyen gösterimler çapraz kur, uluslararası piyasalarda ABD dolarını içermeyen kurlar çapraz kur olarak tanımlanır.

VADELİ DÖVİZ İŞLEMLERİ Forward Sözleşmeler: Vadeli işlemlerin bir gereği olarak önceden belirlenmiş bir vade ve belirlenmiş bir fiyattan herhangi bir kurdan işlem gören varlığın alım satımına ait yükümlülüklerin gösterildiği sözleşmelerdir. Forward işlemlerin en önemli özelliği organize borsalarda işlem görmeyip tezgahüstü (over-the-counter-OTC) piyasalarda işlem görmeleridir.

Bu işlemlerde alıcı ve satıcı bir araya gelerek tarafların lehine olabilecek daha esnek bir sözleşme hazırlanabilmektedir. Forward sözleşmelerde taraflar; Forward Alıcı: Forward döviz sözleşme koşullarına uygun olarak, finansal varlığı vadesinde, anlaşma sağlanan miktar ve fiyattan satın almayı kabul eden taraf. Forward Satıcı: Düzenlenen forward sözleşme koşullarına göre; finansal varlığı vadesinde, anlaşma sağlanan miktar ve fiyat üzerinden satmayı kabul eden taraftır.

Forward işlemler genellikle organize piyasalarda işlem görmedikleri için vadesinden önce pozisyon kapatma söz konusu olmamakta, işlemin gerçekleşmesi için vade gününün beklenmesi gerekmektedir.

FORWARD PİYASASININ İŞLEYİŞİ Forward işlemlerin merkezi bir yeri yoktur ve bankalarla müşterileri veya brokerlar arasında yapılan işlemlerdir. Taraflar sürekli iletişim halinde olarak ödeme aşamasında fiziki mal teslimi yapılmadan ilgili banka hesaplarına alacak veya borç kaydı düşülerek sözleşme yerine getirilmektedir.

Organize piyasada olmadığı için bilgiye erişim güçtür Organize piyasada olmadığı için bilgiye erişim güçtür. Bundan dolayı anlaşmayı yapan tarafların haricindeki üçüncü gerçek veya tüzel kişiler yapılan anlaşmadan genellikle habersizdirler. Forward sözleşmeleri kişiye özel yapıldığı için geleceğe dönük olarak fiyatlar üzerinde referans özelliği taşımamaktadır. Standartlaştırılmış sözleşmeler görmek pek mümkün değildir. Durum böyle olunca forward anlaşmaları birbirini tanıyan ve güvenen şahıs ve kurumlar arasında yapılmaktadır.

Sözleşme özellikleri piyasa kavramları ile tam olarak örtüşmediğinden ve de devredilemezlik ilkesi nedeniyle ikinci el piyasası yoktur. Forward sözleşmelerde taraflar sözleşme maddelerini serbestçe belirleme hakkına sahiptirler. Bu işlemlerde aracı yoktur ve aracılara komisyon ödenmesi söz konusu değildir. Organize piyasalarda işlem görmedikleri için bürokratik engellerle karşılaşmazlar ve zaman kaybı mümkün değildir.

Forward sözleşmelerde; kredi riski söz konusudur çünkü taraflardan herhangi birinin sözleşme koşulunu yerine getirmesi veya getirmemesi garanti altına alınmamıştır. Forward sözleşmelerde; sözleşmenin gerçekleşme anına kadar taraflar birbirine ödeme yapmaz. Bu işlemlerde vade uzadıkça dövizin riski arttığı için forward kontratın riski de artmaktadır.

FORWARD ÇEŞİTLERİ VE FORWARD DÖVİZ PİYASALARI Forward işlemlerinde her türlü mal ve mal kapsamına giren ürünler için düzenlenebilir. Forward sözleşmeleri genellikle döviz forward sözleşmeleri, faiz forward sözleşmeleri ve ticari mal forward sözleşmeleri olarak üçe ayrılır.

Forward döviz işlemleri; dövizin ilgili ulusal para birimi karşısında gelecekte belirli bir tarihte teslim edilmek şatıyla alım veya satışı için bugünden yapılan sözleşmelerdir. Bu tip piyasalara da forward döviz piyasaları denir. Forward piyasalarda faaliyet gösteren bankalar ve brokerlar arz ve talebi dengelemeye çalışırlar. Bu piyasada faaliyet gösteren kuruluşların karları döviz alış ve satış arasındaki farktan kaynaklanmaktadır.

Örneğin; bir finansal kuruluş alan ihracatçısından doları 1,48€ kurundan alıp 1,50€ kurundan satabilir. Böylece düşük kurdan alıp yüksek kurdan sattığında forward kur cari kurdan düşük olur ve aradaki farka forward iskontosu denir. Forward döviz kurunun hesaplanması, iki ülke paralarının cari değeri ve iki ülkede uygulanan oranlarıyla da ilgilidir.

Forward Faiz Sözleşmeleri: Faiz riskinden korunmak için yapılmaktadır. Forward faiz sözleşmelerinde taraflar belli tutardaki ana paraya ileri bir tarihte belli bir süre için uygulanacak faiz oranı üzerinden anlaşırlar. Bu orana ‘Forward Faiz Oranı’ denir. Forward faiz sözleşmesinde tarafların amacı kendilerini gelecekte oluşacak faiz değişimlerine karşı korumaktır.

Ticari Mal Forward Sözleşmeleri: Gelecekte belirli bir tarihte, bir malı sözleşmede belirlenen fiyat üzerinden satın almayı ve satmayı zorunlu kılan sözleşmelerdir. Ticari mal forward sözleşmelerinde, teslim tarihi, teslim yeri, malın miktarı ve malın niteliği sözleşme hazırlanırken belirlenir. Tarafları; son kullanıcılar, mal ticareti yapan satıcılar ve üreticilerdir.

Forward mal sözleşmeleri mal üreticileri ve kullanıcıları tarafından değişken fiyat riskini azaltmak yada ortadan kaldırmak için kullanılır. Ticari mal sözleşmelerinin borsada alınıp satılmaması, sözleşmeleri likit olmaktan uzaklaştırarak, spekülasyon maksatlı kullanımını azaltmaktadır.