Ulusal Kümelenme Politikasının Geliştirilmesi Projesi Yasin TÜRKCAN Dış Ticaret Uzmanı 7 Nisan 2008 1

Gündem Ulusal Kümelenme Politikasının Geliştirilmesi Projesinin Tanıtımı Gerçekleştirilen Faaliyetler (Nisan 2007 –Mart 2008) Planlanan Faaliyetler (Nisan 2008 - Mart 2009) Sonuç ve Değerlendirmeler 2

Tanım Kümelenme aynı bölgede ve aynı iş kolunda, aynı değer zincirinde faaliyet gösteren, birbiriyle işbirliğinde bulunan ve aynı zamanda birbirine rakip olan, birbiriyle ilişkili işletmelerin ve onları destekleyici kurumların (üniversiteler, kamu kuruluşları, araştırma kuruluşları, mesleki dernekler, teknoloji ve yenilikçilik merkezleri, bankalar, sigorta şirketleri, lojistik firmaları vb) bir araya geldikleri örgütlenme modelleridir. 3

devlet, yerel yönetimler Tanım Kümelenmenin Faydaları: Yenilik (inovasyon) faaliyetini destekler ve yeniliğin ticarileşmesini kolaylaştırır. Verimlilik ve istihdamı arttırır. “Rekabet ve işbirliği” olanağı sağlar. devlet, yerel yönetimler firmalar işbirliği aracı kurumları araştırma kurumları kurumları finansman

1. Ulusal Kümelenme Politikasının Geliştirilmesi Projesinin Tanıtımı 1.1. Genel Tanıtım Amaç; “Ekonomik, sosyal ve çevre boyutları ile sürdürülebilir kalkınmaya katkı sağlamak üzere kapsamlı bir ulusal kümelenme politikasının oluşturulması”dır. Bütçe: ~ 6 milyon € (36 Milyon €’luk 3 aşamalı Çok Yıllık Küme Geliştirme Programının ilk aşamasıdır) Süre 24 ay (Resmi başlangıç tarihi: 26/03/2007) 4

1. Ulusal Kümelenme Politikasının Geliştirilmesi Projesinin Tanıtımı 1.2. Proje Kurumsal Yapılanması Avrupa Komisyonu Türkiye Delegasyonu (Finansman Sağlayıcı) Merkezi Finans ve İhale Birimi Dış Ticaret Müsteşarlığı (Faydalanıcı Kuruluş) Danışma Kurulu Ada Müh. & Csil, Clusterland, Anteja, Euromed (Yürütücü Kuruluş) Proje Koordinasyon Birimi Teknik Yardım Ekibi 5

1. Ulusal Kümelenme Politikasının Geliştirilmesi Projesinin Tanıtımı 1.3. Proje Bileşenleri ve Faaliyetler 1.Ulusal Politika için Temel Kurumlarda Kapasite Geliştirme Bileşenler 2. Ulusal Kümelenme Politikasının Geliştirilmesi 3. Küme Haritalaması ve Stratejik İş Planları 1.1 Temel Kurumların Analizi 1.2 Temel Kurumlar için Eğitim Programları 1.3 DTM için İhtiyaç Analizi ve Strateji Planı 1.4 Kümelenme Araç Paketi 1.5 Çalışma Turları 2.1 Ulusal Politika için Kavramsal Rapor Hazırlama 2.2 Ulusal Politika Taslak Dokümanı 2.3 Ulusal Politika Taslağının Paydaşlarla Paylaşımı 2.4 Ulusal Politika Taslağı Pilot Uygulaması 2.5 Ulusal Politika Nihai Rapor Hazırlama 2.6 İletişim Stratejisi ve Uygulama (basılı materyal+medya+web) 3.1 Ulusal Makro Küme Haritası Hazırlama 3.2 Küme Önceliklendirme Niteliksel Ölçütlerin Belirlenmesi 3.3. Yerel/Sektörel bazda 20 Kümenin Önceliklendirilmesi 3.4. 20 Küme için Yerel/Sektörel Küme Haritası 3.5 Küme Önceliklendirme ve 10 Küme Seçimi 3.6 10 Küme için Stratejik Yol Haritası Faaliyetler 6

2. Gerçekleştirilen Faaliyetler (Nisan 2007- Şubat 2008) Ana Bileşenler itibariyla Gerçekleştirilen Faaliyetler 1.Ulusal Politika için Temel Kurumlarda Kapasite Geliştirme Bileşenler 2. Ulusal Kümelenme Politikasının Geliştirilmesi 3. Küme Haritalaması ve Stratejik İş Planları 1.1 Temel Kurumların Analizi 1.2 Temel Kurumlar için Eğitim Programları 1.3 DTM için İhtiyaç Analizi ve Strateji Planı 1.4 Kümelenme Araç Paketi 1.5 Çalışma Turları 2.1 Ulusal Politika için Kavramsal Rapor Hazırlama 2.2 Ulusal Politika Taslak Dokümanı 2.3 Ulusal Politika Taslağının Paydaşlarla Paylaşımı 2.4 Ulusal Politika Taslağı Pilot Uygulaması 2.5 Ulusal Politika Nihai Rapor Hazırlama 2.6 İletişim Stratejisi ve Uygulama 3.1 Ulusal Makro Küme Haritası Hazırlama 3.2 Küme Önceliklendirme Niteliksel Ölçütlerin Belirlenmesi 3.3 Yerel/Sektörel bazda 20 Küme Önceliklendirilmesi 3.4 20 Küme için Yerel/Sektörel Küme Haritası 3.5 Küme Önceliklendirme ve 10 Küme Seçimi 3.6 10 Küme için Stratejik Yol Haritası Faaliyetler tamamlanan faaliyetler devam eden faaliyetler henüz başlanmamış faaliyetler 8

“Toplamından fazlası” Kümelenme Politikası Girişimcilik AR+GE & Inovasyon “Toplamından fazlası” AR+GE & Inovasyon Girişimcilik Sanayi ve Kırsal Kalkınma Bölgesel Kalkınma Bölgesel Kalkınma Sanayi ve Kırsal Kalkınma Turizm Politikası Eğitim Politikası Ulaştırma Politikası

2.1. Ulusal Politika için Temel Kurumlarda Kapasite Geliştirme (I) Projenin ana paydaşları, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı (DPT), Hazine Müsteşarlığı, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, KOSGEB, TOBB, TÜBİTAK, TİM ve TÜSİAD gibi kuruluşlar olarak belirlenmiştir. Yereldeki odalar, borsalar, dernekler, ihracatçı birlikleri gibi kuruluşlar da Proje’nin yan paydaşları arasındadır. Bu bileşen kapsamında Proje’nin tüm paydaşları ile görüşmeler yürütülmüş ve bu paydaşların kümelenme konusundaki altyapıları ve kapasiteleri ölçülmeye çalışılmıştır. 11

2.2. Ulusal Kümelenme Politikasının Hazırlanması (I) Öncelikli Politika Hedefleri Öncelikli Hedefler Dış Ticaret Müsteşarlığı’nın öncülüğünde katılımcı bir yaklaşım ile belirlenecektir. Öncelikli hedefler arasında uluslararası rekabet edebilirliğin, istihdamın artırılması, Ar-ge ve inovasyonun teşvik edilmesi gibi konular başta gelecektir. 12

2.2. Ulusal Kümelenme Politikasının Hazırlanması (II) Proje bitiminde ülke çapında kümelenme oluşumlarının yönetilebilmesi için: Yatay (merkezi hükümette kurumlar arası) ile, Dikey (merkezi kurumlar ve yerel aktörler arası) koordinasyon için Yönetişim İlkeleri belirlenecektir. Desteklenecek kümeleri belirleme sürecini tanımlayan mekanizma (tabandan veya tavandan başlatılan ya da belirli ölçüde ikisinin karışımı) ve ölçütler (yöre, sektör ve aktör belirleme) belirlenecektir. 13

Ulusal Seviyede Makro Küme Haritası Türkiye Makro Küme Haritası Genel Derecelendirme Küme Rekabet Edebilirliği Küme Çevre Koşulları yöntemlerinden faydalanılarak ve endeksleme yapılarak hazırlanmıştır. Her küme kategorisi/il bazında oluşan yıldız (1,2 & 3 yıldız) değerlerinin performansının İhracat Verileri Yaşam Kalitesi İş Ortamı Fiziksel Altyapı ile ilişkili olduğu da belirlenmiştir. 14

Harvard Business School Küme Kategorileri Listesi Havacılık ve uzay makineleri Havacılık ve uzay araçları ve savunma Tarımsal ürünler Analitik aletler Hazır Giyim Otomotiv İnşaat demirbaşları, ekipman ve hizmetleri İş hizmetleri Kimyasal ürün İletişim ekipmanları İşlenmiş yiyecek Tarımsal ürün Dağıtım hizmeti Eğitim ve bilgi oluşturulması Eğlence Ağır makineleri Finansal hizmetler Balıkçılık ve balıkçılık ürünleri Ayakkabı Orman ürünleri Mobilya Ağır inşaat hizmeti Konukseverlik ve turizm Bilgi teknolojisi Mücevherat ve değerli metaller Deri ürünleri Aydınlatma ve elektrik ekipmanları İnşaat malzemeleri Tıbbi cihazlar Metal imalatı Yağ ve gaz ürünleri ve hizmetleri Biyolojik kökenli ilaçlar Plastik Energi üretimi ve iletimi Prefabrik kapatmalar Üretim teknolojisi Yayıncılık ve basım Spor, eğlence ve çocuk eşyaları Tekstil Tütün Ulaşım ve lojistik

Türkiye için Küme Kategorileri Havacılık ve uzay makineleri, araçları ve savunma Tarımsal ürünler ve işlenmiş gıda Analitik aletler ve tibbi cihazlar Hazır giyim Otomotiv ve motorlu ürünler Biyolojik kökenli ilaçlar İnşaat demirbaşları (ekipman ve hizmetler) İş hizmetleri Kimyasal ürünler İletişim ekipmanları ve hizmetleri İnşaat malzemeleri ve hizmetleri Dağıtım hizmetleri Eğitim ve bilgi oluşturulması Eğlence Finansal hizmetler Ayakkabı Orman ürünleri Mobilya Oyunlar ve oyuncaklar Ağır makinalar Bilgi teknolojisi Mücevherat ve değerli metaller Deri ürünleri Aydınlatma ve elektrik ekipmanları Metal üretimi Yağ ve gaz ürünleri ve hizmetleri Plastik Enerji üretimi ve iletimi Yayıncılık ve basım Tekstil Turizm Ulaşım ve lojistik

Otomotiv ve Motorlu Ürünler (örnek) 15

Otomotiv ve Motorlu Taşıtlar_ Alt Küme Kategorileri I     3843 Motorlu araçların üretimi 3813 Yapısal metal ürün üretimi 3829 Başka sınıfa dahil olmayan elektriksel cihazlar dışındaki makina ekipman 3839 Başka sınıfa dahil olmayan elektrik aparatları ve sarf malzemeleri 3831 Elektriksel endüstriel makina ve aparatları üretimi 3320 Metal hariç mobilya ve döşeme üretimi 3720 Ametal temel sanayi 3551 Lastik ve iç lastik sanayi 3821 Motor ve türbün üretimi 3699 Başka sınıfa dahil olmayan metalik olmayan mineral ürünleri üretimi

Otomotiv ve Motorlu Taşıtlar_ Alt Küme Kategorileri II     3620 Cam ve cam ürünleri üretimi 3852 Fotografik ve optik ürün üretimi 3811 Çatal bıçak, el gereçleri ve genel donanım üretimi 3559 Başka sınıfa dahil olmayan lastik ürünleri üretimi 3560 Başka sınıfa dahil olmayan plastik ürünleri üretimi 3219 Başka sınıfa dahil olmayan tekstikl ürünleri üretimi 3529 Başka sınıfa dahil olmayan kimyasal ürünlerin üretimi 3909 Başka sınıfa dahil olmayan üretim endüstrileri 9513 Motorlu araçlar ve motosikletlerin tamiri 9519 Başka sınıfa dahil edilmeyen diğer tamir atölyeleri 9320 Araştırma ve bilimsel enstitüler  

Ana-Yan Üretici İlişkileri Otomotiv Kümesinde Ana-Yan Üretici İlişkileri Turkcell Koç Metal Coşkun Telekom Göktepe Elektrik Türktelekom Ak Döşeme Öz Nakliyat MAKPAZAR Delta Bilgisayar Par Lastik KOÇOTO Gümrükleme Metal Türbün Ünsa Farcam GÜROTO Genel Müşavirlik Alsa Optik Özmaksan Alarko Modern Tekstil KOÇ PAZ Hisar Yayıncılık OTO TALAS İl Sn. Md. TSE Oto Yayıncılık KOSGEB TKB Patent Büro TEDAŞ İsbank Ziraat Bankası Koçbank Finansbank Üniversite Lab. Teknopark 16

Tarım Ürünleri (örnek) 15

Türkiye’de Kümelenme Kritik Kütle Yerel Sahiplenme Aciliyet Hissi Yüksek Orta Düşük Adıyaman Urfa Diyarbakır İstanbul MTK Kritik Kütle Yerel Sahiplenme Aciliyet Hissi Ulusal Rol Modelleri Finansman Kaynak: Gürsoy, 2007 Verimlilik Kongresi

3. Gerçekleştirilecek Faaliyetler (Nisan 2008 – Mart 2009) 1.Ulusal Politika için Temel Kurumlarda Kapasite Geliştirme 2. Ulusal Kümelenme Politikasının Geliştirilmesi 3. Küme Haritalaması ve Stratejik İş Planları Bileşenler 1.1 Temel Kurumların Analizi 1.2 Temel Kurumlar için Eğitim Programları 1.3 DTM için İhtiyaç Analizi ve Strateji Planı 1.4 Kümelenme Araç Paketi 1.5 Çalışma Turları 2.1 Ulusal Politika için Kavramsal Rapor Hazırlama 2.2 Ulusal Politika Taslak Dokümanı 2.3 Ulusal Politika Taslağının Paydaşlarla Paylaşımı 2.4 Ulusal Politika Taslağı Pilot Uygulaması 2.5 Ulusal Politika Nihai Rapor Hazırlama 2.6 İletişim Stratejisi ve Uygulama 3.1 Ulusal Makro Küme Haritası Hazırlama 3.2 Küme Önceliklendirme Niteliksel Ölçütlerin Belirlenmesi 3.3 Yerel/Sektörel bazda 20 Küme Önceliklendirilmesi 3.4 20 Küme için Yerel/Sektörel Küme Haritası 3.5 Küme Önceliklendirme ve 10 Küme Seçimi 3.6 10 Küme için Stratejik Yol Haritası Faaliyetler tamamlanan faaliyetler devam eden faaliyetler gerçekleştirilecek faaliyetler 17

Proje Temel Faaliyetleri Zaman Planı (*) Ş O A K E T H N 2009 2008 Kurum Anlz. & Eğtmler Kümelenme Araç Paketi Kavramsal Rapor ve Ulusal Politika Dokümanı İletişim Stratejisi ve Uygulama (medya+internet+etkinlik) Makro Haritalama ve 20 Öncelikli Küme 20 Küme Analizi ve 10 Kümenin Yol Haritası (*) Ana faaliyetler ve bir kısmı gruplandırılarak gösterilmiştir. 18

Ulusal Kümelenme Politikası Projesi’ndeki Gelişmelerin Kamuoyu ile Paylaşılması Kümelenme kavramı son yıllarda dünyanın birçok ülkesinde öncelik verilen ve ülkelerin uluslararası rekabetini artıracağına inanılan bir politika haline gelmiştir. Dış Ticaret Müsteşarlığı sahip olduğu ulusal ve uluslararası bağlar ve kurumsal kapasitesi nedeniyle bu Proje’nin yürütülmesi için en uygun kurum olarak görülmektedir. Proje kapsamında yürütülen faaliyetler ülkemizdeki çoğu kuruluş tarafından ilgiyle takip edilmekte ve bu kuruluşlar Proje’nin çıktıları hakkında bilgi ve Proje’ye katılım talep etmektedirler. 19

Ulusal Kümelenme Politikası Projesi’ndeki Gelişmelerin Kamuoyu ile Paylaşılması Bu bağlamda Proje’nin ilk çıktıları olan Kümelenme Kavram Belgesi ile Küme Haritaları hakkındaki bulguları kamuoyu ile paylaşmak üzere Kasım 2008 tarihinde düzenlenecek Uluslararası Konferans kapsamında bir basın toplantısı düzenlenmesi planlanmaktadır. 20

4. Özet ve Değerlendirmeler Kümelenme politikaları her ne kadar ülkelerin kullanımına göre değişmekte ise de temel olarak “Ar-Ge, İnovasyon ve Rekabetçilik” konularında ülke politikalarını destekleyen, ihracatın, uluslararası rekabet edebilirliği ve istihdamın artmasına yardımcı olan bir politikadır. Kümelenme politikası yeni bir teşvik politikası değildir. Yoksulluğu ya da bölgeler arası farklılıkları giderme konuları da kümelenmenin ana amacı değil ancak dolaylı bir sonucu olabilir. 21

4. Özet ve Değerlendirmeler Politikaların Politikası “Kümelenme” katılımlı bir süreçte belirlenecektir. Ancak katılımlı süreç kavramı içerisinde bir uyum oluşması gerekmektedir. Bir çok kurum ve kuruluş kümelenme kavramına kendi görev alanı içerisinden bakmakta ve kümelenme kavramını uluslararası uygulamalardan uzak bir mecraya taşımaktadır. Bu süreç için temel ilgili kurum/kuruluş ekipleri için eğitim programları ve çalışma turları planlanmaktadır. Bu tür eğitim ve çalışma turları sayesinde çeşitli kurum ve kuruluşlar arasında kümelenme konusundaki bilgi seviyesinin artacağı tahmin edilmektedir. 22

4. Özet ve Değerlendirmeler Kümelenme Politikalarının Koordinasyonunda uluslararası örneklerin incelenmesi sonucu ülkemize en çok uyacak modelin, üst düzey ilgili kuruluşların ortaklığında bir “Kümelenme Üst Kurulu” oluşturulması ve bu kurulun düzenli aralıklarla bir araya gelerek kümelenme politikalarına yön vermesi ve yereldeki küme oluşum projeleri için teklif çağrıları yayınlamasıdır. 23

4. Özet ve Değerlendirmeler Halihazırda Türkiye’nin makro seviyede küme haritası oluşturulmuştur. Makro küme haritasının verileri “Kümelenme Niteliksel Ölçütleri” ile birleştirilecek ve 20 adet öncelikli küme belirlenecektir. Bu kapsamda 4 pilot bölgede ön analizler başlatılmış olup, bu analizlerin çıktıları kullanılarak 10 öncelikli küme belirlenecek ve bunlar için “Stratejik Yol Haritası” (küme geliştirme iş planı) tasarlanacaktır. 24

4. Özet ve Değerlendirmeler Kümelenme Politikası, AB’nin ve ülkemizin orta-uzun vadeli planlarında yer aldığı üzere, önümüzdeki dönemde sanayi politikamızın önemli bir bölümünü oluşturacaktır. Kümelenme Politikası ile, özellikle KOBİ’lerin rekabet gücü desteklenecek, ihracatımızdaki hali hazırda düşük olan paylarının artması sağlanacaktır. 25

Ulusal Kümelenme Politikasının Geliştirilmesi Projesi TEŞEKKÜRLER... Yasin TÜRKCAN www.clusterturkey.com turkcany@dtm.gov.tr 26