Küresel Doğal Gaz Senaryoları ve Türkiye Fatih Dönmez EPDK Kurul üyesi Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011

Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011 İçerik Giriş Bazı basit ve tartışmalı kurallar Dünya Doğal gaz piyasasına bakış Doğalgazın oranı LNG Elektrik Tüketimi, Ulaştırma Senaryo Çalışması Altın Çağ Med Cezir Durgunluk Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011

Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011 Tartışmalı Kurallar Kural 1: “Her petrol fiyat artışı, gelişmiş ülkelerdeki ekonomik kriz ihtimalini arttırır.” Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011

Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011 Kanıt 1 2007-2008 Krizi Kırmızı çizgiler, petrol fiyat artışları, gri taralı alanlar ekonomik durgunluklar veya krizler… Petrol Fiyat Şokları ve Durgunluklar, James Hamilton Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011

Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011 Sebep 1 – Mikro açıdan Ekonomik büyümenin temelinde orta sınıf var Orta sınıf bütçesindeki enerji giderleri ne kadar artarsa, diğer harcama kalemlerinin oranları düşüyor. Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011

Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011 Sebep 1 – Makro dengeler Petrol fiyatları diğer emtia fiyatlarını da sürüklüyor Ör : Türkiye gibi hammadde ithal eden ülkelerde, petrol ithalatı sıfırlansa da ithalat petrol fiyatları ile birlikte hareket eder. Çünkü petrol fiyat artışları ile gıda fiyat artışları ilişkili, insanların “gıda” ve “enerji” ihtiyaçları en temel ihtiyaçlardan. Bu da bizi ikinci sebebe getiriyor. Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011

Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011 Tartışmalı Kurallar Kural 2: “Her petrol fiyat tavanı, petrol ihraç eden ülkelerin bulunduğu bölgelerdeki politik krizlerin habercisidir.” Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011

Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011 Kural 2 - Örnekler Latin Amerika: Venezuela (“Çokluk Paradoksu”) Ortadoğu İran devrimi Fiyat artışı sonrası Suudi Arabistan Kralı’nın halkına verdiği paralar Gelirleri petrol kaynaklarına bağlı olan ülkelerin yoğun olduğu ülkelerde, petrol fiyat zirveleri sonrası hızlı fiyat düşüşleri bütçeleri darmadağın ediyor ve rant dağıtımı kararsız bir noktaya gidiyor. Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011

Sebep 2 Petrol Gelirleri Bütçe Fazlası Arttırılan bedava hizmetler Petrol fiyatlarının ani düşüşü Gıda, Enerji de sübvansiyon Mevcut üretimin artmaması Kırılan saadet zinciri Azalan Enerji Sektör ve Altyapı Yatırımları Artan Gelir İhtiyacı Artan Tüketim artışları Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011

Arap Baharı Piyasaları Nasıl Etkiler? Cevap: Geçmiş örneklere bakalım Ayaklanmalar ve 1979 devrimi İran hala devrimden önceki seviyesine çıkamadı Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011

Türkiye de Tüketici Güveni ve Uluslararası Petrol Fiyatları Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011

Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011 Temel Sorular Fiyatların Yönü (Ucuz enerji bitti mi?) Polonya (Avrupa’nın en büyük Kaya gazı üreticisi olacak mı?) Çin (Talep ve ekonomik büyüme yönü) Petrol son kalesi olan ulaştırmayı doğal gaza kaptıracak mı? Nükleer En önemlisi Ekonomik Büyüme Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011

Doğalgazın Oranı Giderek Artmaktadır. Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011

Hangi senaryo olursa olsun… Ucuz gaz yok (Ama geçen seneki tahminlere göre fiyat öngörüleri düştü) $/mmBTU 2010 2020 2030 Amerika 4.39 6.1 7 Avrupa 8.01 9.5 10.1 Japonya 10.91 11.7 12.3   $/1000 m3 (*39.6) 173.844 241.56 277.2 317.196 376.2 399.96 432.036 463.32 487.08 Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011

Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011 Doğal gaz talebi OECD talebi %25 artarken Asya talebi 3.6 katına çıkarken, Çin talebi 7.5 katına çıkıyor Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011

1 milyar m3 Doğal gaz = 6.1 TWh Elektrik Üretimi (6.1 milyar kWh)  Mevcut durumda Nükleerden elektrik üretimi ve 2025’te nükleerden elektrik üretimi   Nükleer  Mevcut Üretim (TWh)  Senaryo 1 (2025)  Senaryo 2 Almanya 140 Fransa 428 321 214  Kapanan Nükleer Santralleri Karşılamak için gereken ekstraDoğal gaz miktarı (BCM = milyar m3)  bcm 22.9508 17.541 35.082 Türkiye’nin elektrik tüketimi: - 218 TWh (milyar kWh) - 42 bcm (2011 tahmini) Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011

Dünya Doğal Gaz Ticaretinin Değişimi Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011

Bölgelerin Gaz İthalatları Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011

Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011 LNG Ticaret Hacimleri Dünyada hem LNG hacmi, hem de LNG ticareti yapan ülke sayısı hızla artıyor. Ayrıca Pazar payları da hızla değişiyor. Yeni lider Katar…. Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011

LNG İthalat ve İhracatçıları Endonezya’nın pazardaki payı düşerken, Katar liderlik koltuğunda İhracat Türkiye İhracatçılar arasında Japonya, Güney Kore, İspanya var… Dikkat! Çin daha pazara girmedi İthalat Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011

Bazen İthalatçılar Herkese Eşit Fiyat Uygulamıyor Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011

Gaz Fiyatlarının Geleceği Rekabetçi Fiyat Oluşumlarının geleceği daha parlak Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011

Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011 LNG Fiyatları Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011

Doğal gazlı Araç Sayıları Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011

Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011 Doğu Akdeniz Recoverable reserves: 700 bcm Undisc OIL: 1.7 Gb, GAS: 3.5 Tcm Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011

Kıbrıs’ta LNG üretimi olursa 15 mtpa (Milyon ton per annum) (20 bcm) Noble 44-48 ay içinde tesisi kurabileceğini düşünüyor Bir tek soğutma komprosörü için bekleme süresi 31 ay 15 mtpa için 9 tane gerekiyor Toplam maliyet 18 -24 milyar$ (buna kuyudan sahile boru hattı maliyeti dahil değil) En erken 2017 gibi Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011

Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011 Senaryo Dünya Bölge Türkiye Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011

Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011 Senaryolar(2012-2030) Altın Çağ Petrol giderek yerini doğal gaza bırakırken, bir yandan doğal gaz yatırımları artar diğer taraftan doğal gaz piyasası likit bir piyasaya dönüşür. Med Cezir Petrol fiyatları yükselmeye devam eder, ama bu ekonomileri yavaşlatır, ekonomik yavaşlamalar fiyatları aşağı çeker. Fiyatlar bir dengeyi bulamaz, volatilite yüksektir. Durgunluk Ekonomik krizlerin etkisi azalsa da, dünya bir türlü 2000’li yıllardaki büyüme trendini yakalayamaz. Özellikle Asya bölgesinde, ekonomik büyüme ciddi oranda yavaşlar. AB bölgesi uzun dönemli bir yeniden yapılanmaya girer Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011

Altın Çağ – Küresel Değişimler Parametre Açıklama Petrol Fiyatları Petrol fiyatlarının yükseliş trendi devam eder, fakat bu yükseliş sert değildir. Bu da diğer teknolojileri ve kaynakların şansını arttırır. Piyasalar daha entegredir. Ekonomik büyüme çok yüksek olmasa da, yeterli seviyededir. Doğalgaz Fiyatlarının Petrol Fiyatlarına Endekslenmesi Doğalgaz fiyatlarının petrole endekslenmesi giderek azalır. Artık daha fazla spot piyasa fiyatı konuşulur. Bu üretici ülkelerde rahatsızlığa sebep olur ama kaya gazı (shale)’nın piyasaya girişi ile eski etkilerini bulamazlar. Bu süreçte bir kısım kontrat hala petrole endekslidir ama spot parametreler de içerir. LNG LNG hacmi hızla artar. Asya piyasası canlanır. Nükleer Nükleer santraller, OECD ülkelerinde giderek daha fazla sistem dışına itilir. Bu senaryo da, doğalgaz sadece bu nükleer santralleri değil, bir kısım kömür santrallerini de ikame eder. Elektrik Doğalgaz kaynaklarının hızla devreye girmesi ile elektrik daha fazla doğal gaza bağımlıdır. Elektrik talebi de kararlı ve yüksek olmayan doğal gaz fiyatları sebebi ile hızla artar. Ulaştırma (Araçlar) Ulaştırmada, başta Kuzey Amerika olmak üzere bir çok yerde doğal gazlı arabaların sayısı artar. Artık petrolün son kalesi olan ulaştırmada da doğal gazın payı hızla artmaktadır. Kontratlar Yeni kontratlar- yeni formüller . Kontratlarda spot fiyatlar ve esneklikler arttırılmıştır. Bir satıcılar piyasası değil, alıcılar piyasası oluşur. Yani fiyat avantajı tüketen taraftadır Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011

Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011 Altın Çağ – Türkiye Parametre Türkiye - Açıklama Talep Artışı Doğalgaz talebi hem elektrik kaynaklı hem de sanayi ve konut kaynaklı olarak hızla artar. Çeşitlendirme Enerji Güvenliği Akdeniz, Karadeniz, Irak gazları da devreye girer, Türkiye’nin imkanları artmıştır. Satıcı ülkeler Avrupa’ya en ekonomik ve güvenli yol olarak Türkiye’yi görürler. Bu da Türkiye’nin arz güvenliğine de katkı sağlar Gaz Ticareti İstanbul Commodity Exchange üzerinden, Irak, İran, Azerbaycan gazlarının ticareti, future, forward, Elektrik Piyasası Elektrik fiyatları daha fazla doğal gaz fiyatları ile ilintilidir. Fiyatlarda azalan bir artış vardır. Elektrikte doğal gazın oranı %65’lere çıkar. Yerli kömür azalır. Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011

Med Cezir– Küresel Değişimler Parametre Açıklama Petrol Fiyatları Petrol fiyatları bir düşüp bir çıkmaktadır. Enerji fiyatlarındaki bu belirsizlik herkesi kötü etkilemektedir. Ama ekonomik büyüme güçlü olmasa da devam etmektedir. Fiyatlar bir tepe bir taban yapmaktadır. Belirsizlik hakimdir. Bu da yatırımları geciktirmektedir. Piyasa istikrarı düşüktür. Doğalgaz Fiyatlarının Petrol Fiyatlarına Endekslenmesi Fiyatlar yükseldikçe: Tüketici ülkeler formülasyonda esneklik isterken Fiyatlar düşerken: Üretici ülkeler formülasyonu destekler LNG Spot piyasa hacmi artar ama LNG kontratları daha çok uzun vadelidir. Herkes önünü görmek istemektedirler. LNG ve boru hattı üzerinden ticaretler eşit miktarda artar Nükleer Nükleer santrallerin devreden çıkışı azalır. Elektrik Çevre ve iklim konuları gündemdeki yerini korur. Kömür santralleri yapımı yavaşlar. Fakat doğal gaza aşırı bir talep de yoktur. Ulaştırma (Araçlar) Ulaştırmada mevcut trend devam eder, elektrikli ve doğal gazlı arabalar hala marjinal seviyededir. Kontratlar Take or paylerde esneklikler Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011

Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011 Med Cezir– Türkiye Parametre Türkiye - Açıklama Talep Artışı Doğalgaz talep artışı, fiyat artışları olduğu dönemlerde yavaşlarken, petrol fiyatları düşerken hızlanır. Talep artışı ekonomik büyümeye paralel seyreder. Çeşitlendirme Enerji Güvenliği Çeşitlendirme devam ederken, marjinal fiyatta kalan kontratlar artık devam ettirilmez. Ucuz kaynakların çeşitlendirilmesi Gaz Ticareti Bir piyasa oluşturma fikri vardır ama uluslar arası piyasalara olan güvensizlik, gaz piyasası oluşumunu yavaşlatır. Elektrik Piyasası YEK Alım garantilerine talep artar. Elektrik spot fiyatlarında anı sıçramalar gözlenir. Doğal gaz marjinal fiyat olduğu dönemlerde üretim yapma imkanı bulamaz Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011

Durgunluk– Küresel Değişimler Parametre Açıklama Petrol Fiyatları Fiyatlar kısa vadede hafif artarken, ekonomik yavaşlama ile birlikte hızla düşer, dünya ekonomisi uzun süreli bir durgunluk-düşük büyüme sürecine girer. Enerji talebi büyümesi durur. Asya bölgelerindeki ekonomilerde sorunlar gözlenir. Petrol fiyatları da 80$ da altına düşer, bir süre orda kalır. Doğalgaz Fiyatlarının Petrol Fiyatlarına Endekslenmesi Dönem başındaki petrol fiyat tartışmaları dönem sonunda yerini mevcut formüllerin devam yönünde bir sessizliğe bırakır. Enerji sorunları artık ikinci plandadır. Formülasyonlu kontratlar konumlarını muhafaza eder. Take or pay’lerde indirim olur. LNG LNG’de yeni yatırımlar durur/azalır. LNG boru hattı gazı ile rekabet etmeye çalışır. Bir çok LNG sıvılaştırma tesis yatırımı ötelenir. Nükleer Nükleer santraller konusunda AB adım atarak, santrallerin kapatılmasını engeller. Eski santraller renove edilerek, üretimlerine devam ederler. Elektrik Elektrikte, çevre/yenilenebilir ikinci plandadır. Kömür üretimleri artmaktadır. Ulaştırma (Araçlar) Ulaştırmada, düşen petrol fiyatları sebebi ile alternatiflerin girişi imkansız hale gelmiştir. Kontratlar Kontratlarda al ya da öde miktarlarında müzakereler olur. Esneklikler artar. Formül değişiklikleri gözlenir. Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011

Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011 Durgunluk– Türkiye Parametre Türkiye - Açıklama Talep Artışı Doğalgaz talebi artış hızı düşer. Çeşitlendirme Enerji Güvenliği Çeşitlendirme konusunda projelerin gerçekleşme hızı yavaşlar. Farklı projeler gündemdedir ama gerçekleşmeler uzun sürmektedir. Gaz Ticareti Gaz ticareti konusunda istekli müşteri de satıcı da bulmakta zorluk çekilmektedir. Elektrik Piyasası Doğal gazın elektrikteki üretimi düşer, alım garantileri ve YEK artar. Elektrik talebindeki artış da yavaşladığı için, pahalı doğalgaz fiyatları ile üretim ihtimali düşer Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011

Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011 Sonuçlar Altın Çağ Med Cezir Durgunluk Gelecek belki de bu üç geleceğin karışımı, optimist-pesimist ve kararsız Çıkarılacak sonuçlar Türkiye’nin önemi tüm senaryolarda artmaktadır. Doğu akdeniz gazının boru hattı ile pazarlara açılması en mantıklı ve risksiz yöntemdir Bir İstanbul Commodity Exchange üzerinden Irak, İran, Akdeniz, Azerbaycan, Rusya gazlarının pazarlandığı bir Doğal Gaz Süpermarketi Elektrikte doğal gazın önemi Karar alma ve hareket etme süreçlerinin hızlandırılması Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011

Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011 Teşekkürler Fatih Dönmez EPDK Kurul üyesi Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011