ULUSLARARASI HUKUKTA KUVVET KULLANMA DERSİ BİR SAVAŞA VARMAYAN KUVVET KULLANMA YOLU OLARAK MÜDAHALE J.Yzb. Yusuf AY

Takdim Planı Tanım Müdahale Çeşitleri Uluslararası Hukuk Açısından Müdahale İnsanî Müdahale Yurt Dışındaki Vatandaşların Korunması İçin Müdahale Devam Eden İç Çatışmalara Müdahale Sonuç

Tanım Müdahale, silahlı saldırıya yakın bir hareket, siyasi, ekonomik baskı, kimi zaman açıkta bir savaş gemisi bulundurma, hatta devletlerin içişlerinin tartışılmasıdır. Müdahale, devlet egemenliği ilkesiyle, her devletin serbestçe karar vermesine izin verilen, politik, ekonomik, sosyal ve kültürel sistemin seçilmesi, dış politikanın ifade edilmesi gibi konularda zor kullanılması suretiyle, devletin egemenlik alanına girilmesidir.

Tanım Müdahale, bir devletin başka bir devletin iç ve dışişlerine, zorlayıcı veya emredici bir şekilde ve bu devletin tutumunu değiştirmek ya da bu devlette bazı değişiklikler yapmak üzere dahil olmasıdır. Kural olarak savaş dışında kalan ve savaş niteliği taşımayan silahlı kuvvet kullanımları (silahlı) müdahale olarak kabul edilmektedir. Savaşa varmayan kuvvet kullanma yöntemi olarak kullanılan silahlı müdahale, bir devletin başka bir devlete karşı kendi iradesini kuvvet kullanma yoluna başvurarak kabul ettirme eylemidir.

Müdahale Çeşitleri 1. Askerî kuvvet kullanılmasını içermeyen müdahaleler - Siyasi Müdahale - Ekonomik Müdahale 2. Askeri müdahaleler - Doğrudan müdahale - Dolaylı müdahale * Yurt dışındaki vatandaşları korumak için müdahale, * Devam eden iç çatışmalara müdahale, * İlgili hükümetin çağrısı ile ya da önceden yapılan bir araştırmaya dayanarak yapılan müdahale, * İnsani nedenlerle müdahale, * Birlikte meşru müdafaa hakkının kullanılmasının bir parçası olarak müdahale.

Müdahale Çeşitleri * Müdahale edilen devletin (hedef devletin) hükümetini ne destekleyen ne de hedef alan müdahaleler, * Hedef devletin hükümetini destekleyen müdahaleler, * İsyancıları ya da muhalif grupları hedef alan müdahaleler, * Hedef devletin hükümetini hedef alan müdahaleler, * İsyancıları ya da muhalif grupları destekleyen müdahaleler, * Üçüncü ülke hükümetlerini destekleyen ya da hedef alan müdahaleler, * Bir toprak parçasında egemenlik sağlamış olan muhalifleri destekleyen ya da hedef alan müdahaleler.

Uluslararası Hukuk Açısından Müdahale Devletlerin Egemen Eşitliği İlkesi, BM 2/4, Devletlerin Hak ve Ödevleri (6 Aralık 1949), Müdahalenin Reddi (1965), Dostça İlişkiler (1970) Uluslararası Hukuka aykırıdır.

İnsanî Müdahale İnsanî müdahale, bir devlet ya da devletler topluluğu tarafından yaygın ve sistematik insan hakları ihlallerini engellemek üzere, bir başka ülkenin egemenliğindeki topraklar üzerinde kuvvet kullanılmasıdır. İnsanî müdahale, bir devletin başka bir devletin vatandaşlarını kendi devletlerinin zulmüne karşı korumak için ülkesi dışında münferiden kuvvet kullanmasıdır. İnsanî müdahale; kötü muameleye maruz kalmış bireylerin korunması için, hariçten aktörlerin, ciddi boyuttaki insan hakları ihlallerini durdurmak veya engellemek üzere, bir başka ülkede, genellikle eylemleri ya da ihmalleri bu ihlallerle sebebiyet vermiş olanlara karşı kuvvet kullanmasıyla karakterize edilir.

İnsanî Müdahale:NATO- Kosova 1989: Miloseviç’in özerklikleri geri alması 1991: Arnavut liderlerin bağımsızlık ilanı 1999’a kadar UÇK-Yugoslav çatışması Sonuç: Yaklaşık 2.500 insan hayatını kaybetti, 230.000 kişi ise göçe zorlandı. 24 Mart 1999:NATO Müdahalesi (11 Hafta) Sonuç: Yaklaşık 10.000 insan hayatını kaybetti, 1.400.000 kişi ise göçe zorlandı.

İnsanî Müdahale:NATO- Kosova Dünyanın tek süper gücünün öncülüğünde, bir devletin egemenliğine yönelik olarak yapılan bu müdahale, Balkanlar’ın çok ötesine uzanan negatif etkilere neden olmuştur. 7 Mayıs 1999’da, Yugoslav Federal Lojistik ve Temin Bürosu diye rapor edilerek bombalanan yerin Çin Büyükelçiliği çıkması tek başına, NATO’nun Kosova’ya müdahalesinin sembolüdür.

İnsanî Müdahale:NATO- Kosova NATO’nun, BM Güvenlik Konseyinin vekalet vermesi haricinde Kosova benzeri operasyonlarda bulunması hukuki değildir. Eğer NATO’nun Kosova operasyonu ile denediği şey insani müdahaleyi yüceltmek idiyse, bu şüphelidir. NATO, gelecekte de görev alanı dışında faaliyet gösterebilmenin hukuki zeminini yaratmak için, insani müdahaleyi yüceltmeye çalışmamalıdır. NATO, eğer BM Güvenlik Konseyi onayı olmaksızın benzer müdahalelerde bulunmaktan kaçınırsa, kriz çözme konusunda daha güvenilir ve kabul edilebilir olacaktır.

Yurt Dışındaki Vatandaşların Korunması İçin Müdahale Yurt dışındaki vatandaşların korunması için müdahale (YDVKM) aslında yurt dışındaki vatandaşların korunması için kuvvet kullanılmasından başka bir şey değildir. Bu ise, bir devletin bir başka ülkede ölüm tehlikesiyle karşı karşıya kalan vatandaşlarını kurtarmak için kuvvet kullanmasını anlatan bir kavramdır.

Yurt Dışındaki Vatandaşların Korunması İçin Müdahale MÜDAHİL ÜLKE(LER) MÜDAHELENİN HEDEFİ AMAÇ İ.M. A Ülkesi ya da Ülkeler Topluluğu B ülkesi B ülkesinin vatandaşlarını, B ülkesinin neden olduğu ağır insan hakları ihlallerinden kurtarmak YDVKM A Ülkesi B ülkesinde hayati tehlike ile karşı karşıya kalan A ülkesi vatandaşlarını kurtarmak

YDVKM- Entebbe 27 Haziran 1976:Tel Aviv’den Atina aktarmalı olarak Paris’e gidecek olan Air France uçağının Atina’da iki Filistinli, iki de Baader-Meinhoff örgütü üyesi olduğu iddia edilen Alman tarafından kaçırılması

YDVKM- Entebbe Bingazi’de yakıt ikmali Uganda- Entebbe havaalanına iniş 30 Haziran 1976: İsrail vatandaşı ve Yahudi olmayan 47 yolcunun serbest bırakılması. Müteakiben, 101 rehinenin daha serbest bırakılması. 3-4 temmuz 1976: İsrail komandolarının operasyonu sonucunda rehinelerin kurtarılması, 1 İsrail, 45 Uganda askeri, teröristler ve 3 rehinenin ölmesi, 11 Uganda savaş uçağının tahrip edilmesi.

YDVKM- Entebbe İsrail: Meşru müdafaa, orantılı güç kullanımı ABD: Hukuka Uygun İngiltere. Fransa: Zımnî Destek İsveç, Japonya: Kınama yok, hukuka uygun da denilmedi. Benin, Gine, Katar,…: Hukuka uygunluk değerlendirmesi yapmaksızın kınama. Çin, Hindistan, SSCB,…:Saldırı ve egemenlik ihlali Guyana, Romanya, Panama: Hukuka Aykırı Fiil.

Devam Eden İç Çatışmalara Müdahale Silahlı çatışmalar bağlamında müdahale, bir devletin iç savaş çıkmış olan bir diğer devlete, hükümeti ya da muhalifleri destekleyerek karışmasıdır. Self-determinasyon hakkına dayanmayan iç çatışmalarda müdahil olmama ilkesi geçerlidir. Eğer iç sorun, hükümet güçlerinin kontrolü altında ve asayişin bozulması ile terörist faaliyetlerden ibaret ise hükümete karşı müdahalede bulunulmamalıdır.Hükümet yardım almakta serbesttir.

Devam Eden İç Çatışmalara Müdahale Eğer ayaklananlara savaşan statüsü tanınmış ise, diğer devletlerin tarafsız kalma zorunluluğu ortaya çıkar. Self-determinasyon hakkına dayanan bir iç çatışmada sömürge yönetimine karşı savaşan halka yardım etmek karışmama ilkesinin bir ihlali olarak değerlendirilmemektedir. 1970 Dostça İlişkiler Bildirisi gereği self-determinasyon hakkının kullanılmasını, kuvvet kullanarak bastırmak veya engellemek yasaktır.

Devam Eden İç Çatışmalara Müdahale BM Genel Kurulunun 1971 tarih ve 2787 sayılı kararı self-determinasyon hakkı için savaşan halklara maddi ve manevi yardım yapılmasını istemektedir. Ancak, bu yardımın silah yardımını da kapsayıp kapsamadığı konusunda görüşler muhteliftir. İç çatışmalara müdahil olmamak genel kuraldır. İstisnai durumların, çatışma ancak asayişin bozulması şeklinde ise, meşru hükümetin daveti ile müdahil olma ve self-determinasyon hakkı için mücadele eden bir halka yardım için müdahil olma olduğu söylenebilir. Ancak, ikinci durumda, silah yardımı yapılması yada kuvvet kullanılması yolu ile müdahil olunup olunmayacağı konusunda görüşler çatışmaktadır.

Sonuç Her türlü müdahale uluslararası hukuka aykırıdır. Özellikle, insani müdahale konusunda, BM antlaşmasının insani değerlere de vurgu yaptığı gerekçesiyle müdahalenin hukukiliğini savunanların son yıllarda arttığı görülmektedir. Ancak, kuvvet kullanma yasağının kapsamını, insani gerekçelerle de olsa daraltmaya çalışmak, bazı müdahaleleri BM antlaşması öncesi örf ve adet hukuku kurallarıyla açıklayarak meşrulaştırmaya çalışmak, antlaşmayı aşındıracak ve tek taraflı kuvvet kullanmanın ve istismarın önünü açacaktır.

Sonuç BM Antlaşmasının, devletlerin (özellikle de zayıf olanların) kendilerini güvende hissetmelerini sağlayan hükümler içerdiği göz önüne alınarak, uluslararası düzeni bozacak istisnai durumlar yaratılmamalıdır.

ULUSLARARASI HUKUKTA KUVVET KULLANMA DERSİ BİR SAVAŞA VARMAYAN KUVVET KULLANMA YOLU OLARAK MÜDAHALE J.Yzb. Yusuf AY