AFETLERDE HALK SAĞLIĞI HİZMETLERİ TÜRKİYE HASTANE AFET PLANI EĞİTİMLERİ AFETLERDE HALK SAĞLIĞI HİZMETLERİ Prof.Dr.Recep AKDUR

AFETİN DÖNEMLERİ Sessiz Dönem Alarm Dönemi İzolasyon Dönemi Dış yardım Dönemi Rehabilitasyon Dönemi Afete etkili yanıt verebilmek; sessiz dönemde gerçekleşecek plan ve hazırlıkğı ile olanaklıdır.

ETKİLİ YANIT = PLAN ADIMLAR Planlama takımı kurma Mevcut planları gözden geçirme Kaynakları tanımlama Afet senaryoları yazma Yanıt için gereksinimleri hesaplama Tatbikatlar

AFETİN SAĞLIK ETKİLERİ Hastalık ve Ölüm Nedenleri; Travma- Olayın direkt etkileri Emosyonel stres Bulaşıcı hastalıklar -Su -Gıda -Solunum yolu -Vektörler

AFETLERDE SAĞLIK HİZMETLERİ Olaya Bağlı Travmalara Acil Tıbbi Müdahaleler Halk Sağlığı Hizmetleri (İkincil hastalık ve ölümlerin önlenmesi)

ACİL TIBBİ MÜDAHALELER Kurtarma sırasında bakım Triaj (kırmızı,yeşil,sarı,siyah) Yaşam idamesi Yaralıların bakımı Hasta sevki İkincil triaj Hastane hizmetleri

HALK SAĞLIĞI HİZMETLERİ Çevreye yönelik koruyucu hizmetler (Barındırma,su güvenliği, gıda güvenliği, vektör kontrolü, atık kontrolü vb) Kişiye yönelik koruyucu hizmetler (aşılar, kemoprofilaksi, sağlık eğitimi vb) Olağan hizmetler düzeyine ulaşma Sağlık alt yapısının yeniden inşaası

AFET SAĞLIK HİZMETLERİNDE ÖNEMLİ BAŞLIKLAR Katı atıkları zararsızlaştırma Tıbbi atık yönetimi Enfeksiyon kontrolü Durum ve deneyimleri kayıt ve raporlama Materyallerin depolanma ve dağıtımı İletişim Ulaşım Bilgilendirme Trafik düzenlemesi Güvenlik hizmetleri Ölülerle ilgili hizmetler Kurtarma Acil tıbbi bakım Tehlikeleri ortadan kaldırma (yangın, gaz sızıntısı vb.) Devam etme riski varsa toplumu güvenlik altına alma Koruyucu ve rutin bakım sağlama Sağlıklı su, yiyecek, barınak sağlama İnsan atıklarını yok etme Vektörlerle yayılan hastalıkları önleme

RİSK GRUPLARI 0-5 yaş grubu çocuklar Gebeler Lohusalar Yaşlılar Kronik hastalığı olanlar Engelliler Akut hastalık geçirenler

Eksternal Afet Hastaneyi Etkileyen Major Afetler Geçici bir sağlık birimi oluşturulmalıdır. Seyyar hastaneler kurulmalıdır. Çevre sağlığı hizmetleri üzerinde durulmalıdır. -Sağlıklı su -Sağlıklı gıda -Atık kontrolü -Vektör kontrolü

GEÇİCİ YERLEŞİMİN KABULU Zamanında-gecikmeyen, Mal güvenliği, Malına mülküne sahip çıkabilme, İşine gücüne devam edebilme Komşu akraba-sosyal ilişkilere devam Organize olma-katkı ve katılımını alma

AFETTE YERLEŞİM TÜRLERİ Sabit yapılar: Okul, kamp, otel gibi yerlere geçici yerleştirme Çadır kentler:Kısa erimli yerleştirme Prefabrik konutlar: Orta erimli yerleştirme Kalıcı yerleştirme: Yeni konutlar-yeni yerleşim yerleri

SABİT YAPILARA YERLEŞTİRME SULU ALANLAR HİJYENİ TOPLU BESLEME ÇAMAŞIRHANE KALABALIK FAKTÖRÜ GRUBUN ÖRGÜTLENMESİ GRUP FAALİYETLERİ

Toplumun örgütlenmesi ÇADIR KENTLER1 Yer seçimi Uygun çadırlar Araziye yerleşme Toplumun örgütlenmesi

alt yapısı inşa edilmiş alanlar Önceden planlanmış, uygun araziler ÇADIRKENTLER2 Önceden hazırlanmış, alt yapısı inşa edilmiş alanlar Önceden planlanmış, uygun araziler

ÇADIR KENTLER3 Yer Seçimi 1000 kişiye 3-4 hektar alan, Su, elektrik, ulaşım sağlanabilen Eğimli, su drenajına uygun, zemin çamuru, çimen ve ot olmayan arazi Su basma, toprak kayma, çığ, kaya düşme olasılığı yok Çöplük, hava kirliliği, kokusu ve jitlerinden uzak Gürültü ve yoğun trafikten uzak Hava akımı olmayan, güneye bakan Eski yerleşime yürüme mesafesinde

ÇADIR KENTLER4 Uygun Çadırlar Çadırlar aile tipi olmalı Kişi başına en az 3-3,5 m2 alan 10 m3 hacim sağlamalı Soğuk, rüzgar ve yağmurdan koruyan Doğal havalandırmaya uygun Gereğinde ısıtmaya uygun .

ÇADIRLARI YERLEŞTİRMEK YAN YANA DİZMEK DEĞİLDİR

ÇADIR KENTLER5 Araziye yerleşme 10 metrelik, kaplanmış yollar Çadırlar bu yola iki metre mesafede Çadırlar arasında sekiz metre aralık Çadır dizileri uygun drenajlarla korunmalı Sokaklar ve çadırlar aydınlatılmalı

ÇADIR KENTLER6 sosyal tesisler Mutfak- yemekhane Tuvaletler Banyolar Çamaşırhaneler Yönetim (İdare, sağlık istasyonu, haberleşme, güvenlik) Lokal (toplanma, eğleme) Okul çadırları Spor alanları

PREFABRİK KONUTLAR Yer seçimi ilkelerine uygun Su, kanalizasyon, elektrik merkezi Uygun büyüklükte konutlar (sulu alanların içinde olduğu) Konutların araziye yerleştirilmesi (cadde ve sokak sistemi) Yönetim (İdare, sağlık istasyonu, haberleşme, güvenlik) Okul Kantin-Lokal- toplantı yeri Spor alanları

KALICI YERLEŞİMLER OLAĞAN KENT,ÇEVRE, KONUT, İNŞAAT ve SAĞLIK KURALLARI

Çözümlenmesi gereken en acil ve önemli sorundur VAR OLAN ŞEBEKE SUYU 1 Sistem ve şebeke hızla kontrol edilmeli-bozukluk, arıza ve riskler derhal giderilmeli Kirlenme olasılığı dikkate alınmalı, giderilmeli Başlangıç ve rutin analizler Başlangıç, süper ve olağan klorlama Şebeke çalışıncaya dek seyyar su sağlama ve bunlarda su güvenliği Çözümlenmesi gereken en acil ve önemli sorundur

SU SAĞLAMA YÖNTEMLERİ2 AMBALAJLI SULAR TANKERLERLE TAŞIMA MOBİL ARITMA DÜZENEKLERİ ŞEBEKE BAĞLAMA

OLAYDAN HEMEN SONRA SU3 Durumun belirsiz olduğu ilk saatlerde ambalajlı sular dışında kullanılmamalı Geçici su şebekesi çekilebiliyor ise kurulmalı Mobil hastane kurulacaksa kişi başına 40-50 lt/kişi/gün su verilmeli Çadır yerleşimlerde kişi başına en az 40-50 lt/kişi/gün litre su sağlanmalı Suyu alma yeri her bir çadıra en fazla 100 m uzakta olmalıdır.

AMBALAJLI SU4 RUHSATLI MARKALI ORJİNAL ŞİLLİNG KAPAKLI KULLANIM SÜRESİ GEÇMEMİŞ UYGUN TAŞIMA-SAKLAMA

SU TANKERİ5 Su taşımaya uygun, Dolum ve başaltım sistemleri kirlenmeye yol açamayacak tipte, Su aldığı yer uygun ve denetlenmiş, Dolumdan sonra klorlama, Yerleşim girişlerinde klor kontrolü, Personel eğitimli.

TAŞINABİLİR SU DÜZENEKLERİ6 İçme suyu düzenekleri Atık su arıtma düzenekleri Su analiz laboratuvarları İÇME SUYU DÜZENEKLERİ KAYNAĞA UYGUN KAPASİTESİ YETERLİ DEZENFEKTE EDEBİLEN PAKETLEYEBİLEN

SU HİJYENİ7 bakteriyolojik muayeneler sık aralıklarla yapılmalıdır Afet durumunda şebekelere -su şebekesinde bozukluk olmasa bile- süperklorlama (1 ppm) yapılmalıdır Günde iki kez serbest kalıcı klor düzeyi denetlenmelidir. bakteriyolojik muayeneler sık aralıklarla yapılmalıdır Sık aralıklarla bakteriyolojik muayeneler yapılmalıdır Kuşkulu kaynaklardan elde edilen suyun dezenfeksiyonu için birinci seçenek klorlamadır

BESLENME1 Afetlerde gıda kirliliği olasılığı daha yüksektir Gıda stokları değerlendirilmeli, Kontamine gıdalar imha edilmeli Uygun saklama, hazırlama pişirme,dağıtım koşulları sağlanmalı Önce saklanması güç besinler tüketilmeli Gıda temini için plan yapılmalı Kirlenme olasılığı olan yerler; üretim, hasat, taşıma, işleme, depolama, dağıtım, kullanım Özellikle kimyasal üretim, taşıma ve depoları Biyolojik kirlilik (geleneksel gıda hijyeni önlemleri) Fırsatçılara olağandan daha fazla dikkat

BESLENME2 İZOLASYON EVRESİ KISA ERİMLİ UZUN ERİMLİ

BESLENME3 Örgütsüzlük ve olanaksızlıklar nedeniyle İlk günler, yiyecekler korunamaz kuru ve paketlenmiş yiyecekler tercih edilmeli Örgütlü, sistemli ve dayanışma duygusunu pekiştiren dağıtım yapılmalı. En kısa sürede seyyar mutfak kurulmalı Orta ve uzun erimli yerleşime dek beslenme merkezi olmalı

BESLENME4 hijyen Gıdalar uygun koşullarda saklanmalı Vektörler mutfak ve gıdaya ulaşamamalı Mutfak temiz olmalı Tezgahlar hem yemek hazırlamadan önce hem de sonra temizlenmelidir Kaplar olağandan daha özenle temizlenmeli

BESLENME5 hijyen El, araç gereç ve tezgah kurulamada kağıt havlu kullanılmalı Mutfak bezleri amacına göre sınıflanmalı karıştırılmamalı Bezler günlük değiştirilemiyor ise kullanmadan önce klorlu suya yatırılmalıdır. Fırça ve paspas benzeri araçlar mutfağa özgü olmalı diğer alanların araçları kesinlikle mutfağa sokulmamalıdır

BESLENME6 Çalışmaya uygunluk-Portörlük muayenesi ÇALIŞANLAR Çalışanların beden, giysi temizliği El bakımı ve kontrolü El yıkama ve eldiven kullanma Bone kullanma Sıvı sabun-Kağıt havlu kullanma EĞİTİM

DAĞTIMDA HAKKANİYET VE DÜZEN, DAYANIŞMA DUYGUSU

MERKEZİ VE TOPLU BESLENME DAHA HİJYENİKTİR

YETERLİ DENGELİ BESLENME Gıda hijyeni uygulamaları yapılırken yeterli dengeli beslenme ilkeleri de unutulmamalıdır.

ENKAZLAR MOLOZLAR Enkaza ve molozlara dezenfektan, ensektisit sıkmaya gerek yoktur Çöplüğe, dere yatağına, denize,sarp vadilere dökülmemeli Tekrar almaya uygun ve olabildiğince tasnif edilmiş depolama Toprağı ve diğer atıkları kirletecek (radyoaktif,kimyasal, parlayıcı patlayıcı,biyolojik) atıkları özel toplama ve uzaklaştırma

Özel kirlilik riski taşıyan yapıların hızlı ve doğru biçimde değerlendirilmesi ve zararsızlaştrılması gerekir.

DEFİN Cesetlerin kontamine (biyolojik/kimyasal) olabileceği unutulmamalı, kirli olanlar dekontamine edilmeli Kirli olmayan ölülere sönmemiş kireç, dezenfektan vb uygulamasına gerek yoktur. Uygun koşullarda -soğukta bekletilmesi yeterlidir. Cesetler için yeteri sayıda torba bulunmalı/temin edilmeli Yakınları alana dek morgda bekletilmelidir- Çok sayıda ve geçici morga gereksinim vardır. 72 saatten fazla tutulmamalıdır. Defin işlemleri hızla yapılmalıdır. Kayıt ve kimlik tespiti çok önemlidir. Belirlenen yerler dışına gömme yapılmamalıdır.

TUVALET–BANYO-ÇAMAŞIRHANE Her 10 kişiye bir tuvalet her 50 kişiye bir duş sağlanmalıdır. Açık çukurlu hela için her 50 kişiye 3 metre çukur kazılır ve 10 kişiye bir yıkanma musluğu 100 kişiye bir banyo 50 kişiye bir duş yazın duş sayısı 30 kişiye bir olacak şekilde ayarlanmalıdır. Merkezi çamaşırhane ve yeterli çamaşır makinesi Deşarj noktaları belirlenmeli Yerel koşullara uygun arıtım önlemleri alınmalı

KANALİZASYON ATIKLARI Şebekenin zarar görüp görmediği derhal araştırılmalı. Zarar görmüşse onarıma gidilmelidir. Sıvı sabun, su, kağıt temizlik maddeleri sağlanmalıdır. VAR OLAN YAPILAR HASARANMIŞ İSE Açık çukurlu tuvaletler Seyyar tuvaletler kullanılabilir. Atık suların kontrollü uzaklaştırıması sağlanmalıdır. Yeni tuvaletler yapılıp, kanalizasyona bağlanmalıdır.

ÇÖP-VEKTÖRLER Kapalı kaplar yerleştirinceye dek çöpleri çukurlara biriktirme ve toprakla örtme Atıklar poşetlere ve kapalı kaplarda toplanmalı Her 4-8 çadıra (25-50 kişi) 50-100 litrelik kapaklı çöp kabı yerleştirilmeli Her gün ve düzenli alınmalı. Uygun yerlerde biriktirilmeli ve birktirme alanlarında çevre gözetilmeli Eğitim yapılmalı

ÇÖP-VEKTÖRLER Afetlerden sonra vektör insan teması artar Uygun alanlar seçilmiş ise vektörler sorun olmaz Jit yok etme ve kimyasal mücadele yapılmalı Yapay jit yaratmamak (çöpler, tuvaletler, atık su, gıda hazırlama depolama) Erişkin mücadelesi için ensektisidler kullanmak gerekebilir (duyarlılık, maliyet, elde edilebilirlik, zararasız kullanım) Şüpheli hayvan ölüleri yetkili kişilerce kaldırılmalı ve temas ettiği yerlerle ilgili önlemler alınmalı, gerekirse veterinerlik önlemleri devreye sokulmalıdır

ÖZEL ATIKLAR ATIKLAR1 Hastanelerde tıbbi, tehlikeli, radyoaktif ve evsel atıklar birbirine karıştırılmamalı Tıbbi atıklar için; Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği Tehlikeli atıklar için; Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği Radyoaktif atıklar için TAEK düzenlemeleri UYGULANMALIDIR

TIBBİ ATIKLAR Tıbbi Atık Yönetimi İlkeleri, afette de aynen uygulanmalıdır. Sorumlu kişiler belirlenmeli İlgili personel eğitimden geçmeli Atık miktarı kayıt altına alınmalıdır Kaynağında en aza indirilmeli Kaynağında ayrı, toplanıp, taşınmalı, biriktirilmeli

BULAŞICI HASTALIK KONTROLÜ1 En sık ortaya çıkan bulaşıcı hastalıklar Tifo Kolera Kızamık İnfluenza Besin zehirlenmesi Hepatit A,B,C Kuduz Polio Sıtma Meningokoksik menenjit Tüberküloz Parazitozlar Skabies Tetanoz

BULAŞICI HASTALIK KONTROLÜ2 Laboratuvarın kesintisiz çalışması Gerekirse mobil laboratuvarlar kurulması İşbirliği sağlanabilecek laboratuvarların belirlenmesi Çevreye ve kişilere ait örneklerin alınabileceği kapasitenin sağlanması Bulaşıcı hastalık kontrol ekipleri oluşturulması İshal ile başvuran hastalardan gaita örnekleri alınması,

BULAŞICI HASTALIK KONTROLÜ3 Bulaşıcı Hastalık Çıkmaması İçin Önlemler Yeterli ve temiz su sağlama Gıda hijyeni sağlama Vektörlerle mücadele Veteriner Müdürlüğü ile işbirliği Çevrenin olumsuzluklarını etkisiz kılma Sağlık eğitimi Hastalık semptomlarını izleme Portör muayeneleri Laboratuvar olanakları sağlama

BULAŞICI HASTALIK KONTROLÜ4Bulaşıcı Kaynak Olgu ve taşıyıcı tanıma Olgu ve taşıyıcı tedavisi İzolasyon Filyasyon Bildirim Sağlık eğitimi Bulaş Yolu Su hijyeni Gıda hijyeni Kişisel temizlik Vektör kontrolü Atık kontrolü Sağlam Kişi Bağışıklama Kemoprofilaksi Beslenme Kişisel bariyerler

BAĞIŞIKLAMA Yaralılarda ve kurtarma çalışmalarına katılanlarda tetanoz aşısı Ceset ve yaralılarla yakın teması olanlara Hepatit B aşısı On beş yaş altı için ek bir doz kızamık aşısı Kolera ve tifo aşıları önerilmez. Tetanoz serumu, kuduz aşısı ve serumu, yılan ve akrep serumu bulundurulmalıdır. Rutin bağışıklama hizmetlerinin kaldığı yerden devamı sağlanmalıdır.

Veri toplama ve kayıt Düzenli günlük semptomlara dayalı veri toplama, kayıt, sonuçların izlenmesi ve bildirim mutlaka yapılmalı İlgili bölgedeki endemik bulaşıcı hastalıklara karşı surveyans planı hazırlanmalı Sorunlar, nedenleri, etkilenenler, müdahaleler, gereksinimler ayrıntılı rapor edilmeli, Sürekli izleme, değerlendirme yapılmalıdır.

Toplumun Eğitimi Toplumun afetlere hazırlıklı olması sağlanmalıdır. Afet bilinci oluşturmak Paniğe kapılmamak İşleri kolaylaştırmak Kendi rollerinin önemini kavratmak Afet sonrası ortaya çıkabilecek sağlık sorunlarını ve bunlardan korunmayı öğretmek açısından önemlidir

Ruh Sağlığı Hizmetleri Travma sonrası stres bozukluğu başta olmak üzere çeşitli ruh sağlığı sorunları sıklıkla görülmektedir. Yaralılar, hasta yakınları, personel için gereklidir. Bu konu ile ilgilenen bir birim kurulmalı ve görevlendirmeler yapılmalıdır

Üreme Sağlığı Hizmetleri Doğum öncesi bakım Sağlık personeli yardımlı ve sağlıklı koşullarda doğum Doğum sonrası bakım Aile planlaması hizmetleri-danışmanlık Bu hizmetlerin aksamadan yürütülmesi için gerekli mekan, malzeme, personel gereksinimi karşılanmalıdır.

Halk Sağlığı Hizmetleri İçin İşbirliği Tesisat sorunları yönünden;lojistik hizmetleri Gıda,su, malzeme, korunması, olası yasakların uygulanması yönünden güvenlik hizmetleri Halk eğitimi, iletişimi için halkla ilişkiler İkincil hastalıkların önlenmesi, çevre sağlığı ve dokümentasyon için planlama hizmetleri Psikososyal destek yönünden operasyon hizmetleri ve Psikiyatri bölümü ile işbirliği ve koordinasyon gereklidir.

SONUÇ Hastane Afet Planında, İnternal ve eksternal afetler göz önüne alınmalı Birden fazla senaryo hazırlanmalı Ekip motivasyonu sağlanmalı Tekrar tekrar gözden geçirilmeli Tahliye planlarını içermeli Basit ve net organizasyon sağlanmalı Karar alma ve uygulama kısa yollardan olmalı Altyapı ve gereksinimler iyi tanımlanmalı

SONUÇ-2 Her hastane tektir Her afet tektir Afetler planlandığı gibi gitmez Ancak; afete en etkili yanıtı sağlamada planlama en önemli faktördür.

SONUÇ-3 Halk Sağlığı ile ilgili uygulamalar afetin tıbbi ve ekonomik olumsuzluklarını önemli ölçüde azaltır. Sağlık hizmetleri planlanırken çok sektörlü yaklaşımın ve birinci basamak sağlık hizmetlerinin önceliği unutulmamalıdır. Hastane Afet Planları da bu önceliğin unutulmayacağı bir anlayışta hazırlanmalıdır.