PROF.DR. SÖNMEZ KUTLU ANKARA ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ İSLAM MEZHEPLERİ TARİHİ ÖĞRETİM ÜYESİ www.sonmezkutlu.com skutlu@divinity.ankara.edu.tr sonmezkutlu63@ttmail.com Prof.Dr.Sönmez Kutlu

Meslek Programlarına Yapılandırmacı Yaklaşım Nasıl Yansıtıldı? Yapılandırmacı öğrenme yaklaşımına göre: Her öğrenci özgün bir bireydir Öğrencilere topluma din hizmeti sunabilecek bilgi düzeyini kazandırmak Öğrencilerin, İslam dininin temel kaynaklarını tanımaları amaçlanmıştır. İslam dininin inanç, ibadet ve ahlakla ilgili esaslarının öğretimi hedeflenmiştir. Dinî konuların ve kavramların doğru anlaşılması, değer oluşturma ve beceri geliştirme Öğrencilerin düşünme, soru sorma, fikir üretme ve görüş alışverişinde bulunmaya özendirilmesi. Geleneğe saygı yanında, onu akıl ve bilim ekseninde sorgulamaya özendirme Kur’an ve sünnetin doğru anlaşılmasını ve yorumlanmasını sağlama Laiklik bağlamında diğer din ve inançlara karşı hoşgörü anlayışı verme Öğrencinin, öğrenme sürecinde etkinliklere katılmasının sağlamak Prof.Dr.Sönmez Kutlu

YAKLAŞIM FARKLILIĞI METİN MERKEZLİ OLGU MERKEZLİ Prof.Dr.Sönmez Kutlu

DİNBİLİMSEL YAKLAŞIMIN TEMEL UNSURLARI Bilimsel ve araştırmaya dayalı Kur’an merkezli Akılcı Eleştirel Sünnet’in açıklayıcılığından yararlanma Kök Değerlerin öne çıkarılması Mezheplerüstü Çözümleme Dinler Açılımlı Çoğulcu Birleştirici Öğrenci-Öğrenme Merkezli Öğrencinin konuyla ilgili bilgi ve kavram algısını anlama Prof.Dr.Sönmez Kutlu

ELEŞTİREL DÜŞÜNME BECERİSİ Eleştirel düşünme, temelde bilgiyi etkili bir biçimde elde etme, değerlendirme ve kullanma yeteneği ve eğilimine dayanır. Kendimizi ve çevremizde yer alan olayları anlayabilmeyi amaç edinen aktif ve organize bir zihinsel süreçtir (Şahinel, 2002:5). Prof.Dr.Sönmez Kutlu

ELEŞTİREL DÜŞÜNME Bir kanıtı kullanma ya da referansa dayanma Varsayımları sorgulama Tahmin etme Sebep-sonuç ilişkisini belirleme Fark ve benzerlikleri bulma İlkeleri türetme Bilmediklerini ve bildiklerini ayırt etme Farklı bakış açılarını açıklama Kararları sorgulama Sınıflama yapma Değerlendirme (ölçüt belirleme) Karşılaştırma yapma İlgili ve ilgisiz bilgiyi ayırt etme Kalıp yargıları fark etme Çıkarımda bulunma Prof.Dr.Sönmez Kutlu

HADİSLERİN TAHLİL VE TENKİDİ HADİS (V. ÜNİTE) 1. Sened Tenkidinde Ölçütler 1.1. Ravinin Adaleti 1.2. Ravinin Zabtı 2. Metin Tenkidinde Ölçütler 2.1. Dil (İfadelerde Tutarlılık) 2.2. Kur’an’a Uygunluk 2.3. Sahih Sünnete Uygunluk 2.4. Akılla Çelişmeme 2.5. Tarihi Verilere Uygunluk Prof.Dr.Sönmez Kutlu

HADİS VE SÜNNETİN ANLAŞILMASI 3. Dinin Kaynağı Olması Bakımından Hadis ve Sünnetin Değeri 3.1. Hadis ve Sünnetin Bağlayıcılığı 3.2. Hadis ve Sünnetin Anlaşılmasında Bütünlüğün Gözetilmesi 3.3. Hadiste Yerellik ve Evrensellik 4. Örnek Alma ve Taklit Etme Arasındaki Fark Prof.Dr.Sönmez Kutlu

PROBLEM ÇÖZME BECERİSİ Problem çözme becerisi, öğrencilerin karar verme yetilerini geliştirmek ve hayat boyu kullanabilecekleri problem çözme yeteneğini kazandırmaktır. Problem çözme becerisiyle öğrencilerin din ve ahlak konularını üst düzeyde öğrenmeleri ve hayatlarında karşılaştıkları dinî ve mesleki alanla ilgili problemleri üst düzey bilişsel fonksiyonlarını kullanarak kendilerinin çözmeleri amaçlanır. İmam- Hatip Liseleri Meslek derslerinde öğrenme-öğretme sürecinde dinî ve mesleki alanla ilgili bir problem aşağıdaki basamaklar izlenerek çözümlenebilir: Problemi fark etme Problemi tanımlama ve sınırlandırma Problemin çözümüne yönelik hipotezler ortaya koyma Hipotezleri test etmek için veri ve kaynak araştırması yapma Hipotezleri test etme ve çözüme varma Prof.Dr.Sönmez Kutlu

ANLAMA SORUNU TEFSİR (V. ÜNİTE) 1. Kur’an’ı Anlama ve Yorumlamada Temel İlkeler 1.1. Kur’an’ı Kendi Bütünlüğü İçinde Anlama 1.2. Tarihsel Bağlamı Dikkate Alma 1.3. Sünnetin Açıklayıcılığından Yararlanma 1.4. Bilimsel Verilerden Yararlanma 2. Kur’an’ın Ana Konuları 2.1. Yaratılış ve Evren 2.2. İman 2.3. İbadet 2.4. Ahlak 2.5. İnsan İlişkileri 2.6. Tarih (Kıssalar) KARŞILAŞTIRMALI DİNLER TARİHİ ( V. Ünite’nin alt başlığı) Mehdi ve Mesih İnancı Prof.Dr.Sönmez Kutlu

HUTBE VAAZ HAZIRLAMA VE SUNUMU HİTABET (III. ve IV. Ünite) 3. Vaaz/Hutbe’nin Hazırlanışı 3.1. Konu Seçimi 3.2. Planlama 3.3. Bilgi Toplama 3.4. Bilgiyi Değerlendirme 3.5. Vaazın/Hutbenin Sunuluşu Prof.Dr.Sönmez Kutlu

PROBLEM ÇÖZMENİN AKIŞ ŞEMASI “Akış şeması” şu şekilde sıralanabilir: Öğretmen karmaşık yapılı bir problem durumunu tasarlar. Öğrenciler karmaşık yapılı bir problem durumuna sokulurlar. Öğrenciler problem senaryosunda aktif sorumluluk alır ve problem durumunu kendilerine mal ederler. Öğrenciler problem durumu hakkında ne bilip ne bilmediklerini belirler ve problemin çözümü için görev dağılımı yaparlar. Öğrenciler var olan durumu irdeleyerek gerçek problemi belirler ve çözüm için bir araştırma gerçekleştirirler. Öğrenciler problem durumu hakkında birkaç olası çözümler üretir ve bunlardan birisi üzerinde hemfikir olurlar. Prof.Dr.Sönmez Kutlu

DEĞERLER EDİNDİRME Adil olma Alçakgönüllülük Allah ve Peygamber sevgisi Allaha güvenme Bilime saygı Cömertlik Çalışkanlık Çevreye duyarlılık Dinî değerlere saygı Doğruluk Dostluk Estetik duyarlılık Fedakârlık Güvenilirlik Hoşgörü İnançlara saygı Kadirşinaslık Kardeşlik Kur’an’a saygı Merhamet Millet sevgisi Misafirperverlik Namuslu olma Nezaket Ölçülülük Özgürlük Sabırlı olmak Saygı ve sevgi Sorumluluk Sözünde durma Tarihsel mirasa duyarlılık Vatanseverlik Vefalı olma Yardımseverlik Bilimsellik Prof.Dr.Sönmez Kutlu

ARAŞTIRMA BECERİSİ Dinî ve mesleki alanda öğrencilerin kendilerinin bilgiyi araştırması ve yapılandırması asıl amaçtır. İmam-hatip liseleri meslek dersleri öğretmeni aşağıdaki çalışmaları yapmak suretiyle öğrencilerde dinî ve mesleki alanla ilgili konularda araştırma becerisinin gelişmesini sağlayabilir. Kütüphane kullanma (Bilgisayarda katalog tarama, kitap fiş katalogu kullanma) Özel referans kaynaklarına ulaşma (almanak, ansiklopedi, sözlük, il yıllıkları, mikrofişler, dergiler) Basılı ve görsel kaynaklardaki bilgilere ulaşma (gazete, dergi, televizyon, radyo, videokaset…) Kitabın farklı bölümlerini kullanma (dizin, içindekiler…) Anahtar sözcükleri, ciltlerdeki rakam ve harfleri, indeksi ve referansları kullanma Bilgi kaynaklarını değerlendirme (basılı, görsel, elektronik…) Uygun bilgi kaynağı kullanma Kaynak olarak toplumu kullanma ve bireylerle görüşmeler yapma (sözlü tarih çalışmaları) Bilgiyi kullanılabilir biçimlerde planlama ve yazma (Konunun ana fikrini çıkarma, özet hazırlama, not alma, bilgiyi kaydetme, dipnot kullanma, rapor yazma) Yararlandığı kaynakları “Kaynakça”da titizlikle gösterme Okuduğu metnin ana fikrini çıkarma Okuduğu kaynağı yorumlama Okuduğu metindeki ilgili terim ve kelimenin anlamını bulmak için sözlük kullanımı Metindeki ve diğer kaynaklardaki olgu ve fikirleri ayırma Metni anlamaya yardımcı olan resimlerdeki ipuçlarını ve açıklamaları kullanma Prof.Dr.Sönmez Kutlu

DEĞİŞİM VE SÜREKLİLİĞİ ALGILAMA Din evrenseldir. Dinin yorumları tarihsel süreç içerisinde ortaya çıkan ihtiyaçlar ve diğer sebeplere göre farklılaşabilmektedir. Öğrencinin bu beceriyi kazanabilmesi için aşağıdaki çalışmaları planlayıp uygulayabilir. Benzerlik ve farklılıkları bulma ve buldurma Zamanla oluşan değişimi algılama Tarihsel olguları ve yorumları ayırt etme Geçmişteki problemlerin neden- sonuç ilişkisini tanıma Prof.Dr.Sönmez Kutlu

DİNBİLİMSEL YAKLAŞIMDA ÖĞRENCİNİN ELDE EDECEĞİ KAZANIMLAR Öğrenmeyi öğrenme Hayat boyu öğrenme Birlikte Bilgi üretme Araştırmayı becerisi kazanma Bir konuyu Kur’an ayetleri ve Tefsirler üzerinden araştırıp analiz edebilme Kur’an-ı Kerimi Doğru okuma Kuran-ı anlama ve yorumlama Kur’an meallerini kullanabilme Bir konuyu hadis kaynakları üzerinden analiz edebilme Hadisleri anlama ve yorumlama Hadisler üzerinde metin ve sened tenkidi yapabilme Analitik ve betimleyici bir üslûp kullanabilme Empatik yaklaşma Hakikat-hurafe ayrımı yapabilme ve temellendirebilme Birlikte yaşama bilinci kazanmak Farklılıklara tahammül alışkanlığı edinme Tarihsel olanla Menkabevî olanı ayırmak Dini sorunların çözümünde mezhepler üstü yaklaşabilme Dinî anlayışların/yorumlarının zenginlik olarak görme Sorgulama Eleştirel düşünme Kendi inancını kendi oluşturma Dini bilgi üretebilme Modelleme yapabilme Farklı inançlara saygılı olma Din Mezhep ilişkisini kavrama Prof.Dr.Sönmez Kutlu

FARKLI DİN ANLAYIŞLARI İNANÇ ve SİYASET MERKEZLİ ANLAYIŞLAR: SİYASİ VE İTİKADİ MEZHEPLER UYGULAMA MERKEZLİ ANLAYIŞLAR: AMELİ-PRATİK MEZHEPLER AHLAK MERKEZLİ ANLAYIŞLAR: TASAVVUFÎ ANLAYIŞLAR VE TARİKATLER YENİ DİNİ HAREKETLER: CEMAATLER Prof.Dr.Sönmez Kutlu

İSLAM DÜŞÜNCESİNDE YORUMLAR 2. ÜNİTE (KELAM) İSLAM DÜŞÜNCESİNDE YORUMLAR 1. Yorum Farklılıklarının Ortaya Çıkış Sebepleri 2. Belli Başlı İtikadi Mezhepler 2.1. Havariç 2.2. Şia 2.3. Mürcie 2.4. Mutezile 2.5. Ehl-i Sünnet 2.5.1. Eş’ariye 2.5.2. Maturidiye 3. İslam Düşüncesinde Fıkhi Yorumlar Prof.Dr.Sönmez Kutlu

TASAVVUFÎ BİR YORUM OLARAK ALEVÎLİK-BEKTAŞİLİK 4. Tasavvufi Bir Yorum Olarak Alevilik-Bektaşilik 4.1. Alevilik ve Bektaşilik Kavramları 4.2. Tarihsel Gelişim 4.3. Hacı Bektaş Veli ve Dört Kapı Kırk Makam 4.4. Alevilik-Bektaşilik Düşüncesinde Temel Unsurlar 4.4.1. Allah Sevgisi 4.4.2. Peygamber Sevgisi 4.4.3. Ehl-i Beyt Sevgisi 4.4.4. Tevella, Teberra 4.4.5. On iki İmam 4.4.6. Musahiplik 4.4.7. Ayin-i Cem 4.4.8. Üç Sünnet Yedi Farz Prof.Dr.Sönmez Kutlu

Fıkıh İlminin ve Fıkhî mezheplerin Oluşumu FIKIH II. ÜNİTE Mezhepler Öncesi Dönem 1.1. Hz. Peygamber Dönemi 1.2. Sahabiler Dönemi 1.3. Tabiiler Dönemi 2.Mezheplerin Oluşum Dönemi 2.1. Fıkıh Mezheplerinin Doğuşunu Hazırlayan Sebepler 2.2. Hanefi Mezhebi 2.3. Maliki Mezhebi 2.4. Şafii Mezhebi 2.5. Hanbeli Mezhebi 2.6. Caferi Mezhebi 2.7. Mensubu Kalmayan Fıkıh Mezhepleri Prof.Dr.Sönmez Kutlu

DİN-MEZHEP İLİŞKİSİ Din, temel iman esaslarını ve ibadetleri belirlemiştir. Dinin İnançları ve Mezhebin iitikad esasları farklıdır. Din, evrensel ilkeler getirmiştir. İnanç esası koyma Kur’an’a aittir. Allah, Peygamber, Ahiret İnancı esastır. Vahiy kapısı kapanmıştır. Kur’an düşünen ve sorgulayan insan tipini ister Kur’an inanç birliğine dayalı bir toplum kurmuştur. Mezhepler, tarihseldir. Mezhepler, beşeridir. Mezhep, din değildir. Mezhep, dinin yorumudur. Mezhep, dinle aynileştirilemez. Mezhep yokken din var olabilir, Din olmadan mezhep olmaz. Mezhepten çıkan dinden çıkmaz. Prof.Dr.Sönmez Kutlu

Dine yaklaşım biçimleri ya da zihniyet tipolojileri 1) Tepkisel-Kabilevi Din Anlayışı: Haricilik ve Vehhabilik 2) Akılcı-Hadari Din Anlayışı: Mutezile, Mürcie, Maturidilik ve Eşarilik 3) Gelenekçi-Muhafazakar Din Anlayışı: Hadis Taraftarları ve Selefi Tezahürler 4) Politik-Karizmatik Liderci Din Anlayışı: Şii Mezhepleri 5) Keşifci-İnzivacı Din Anlayışı: Tasavvufî Oluşumlar ve Tarikatler Prof.Dr.Sönmez Kutlu

TEMEL PARADİGMALARI ("İnne'd-Dine Taatun"/ " İnne'd-Dine bi'l-Huruc ve'l-İsyan ala's-Sultan ez-Zalim"/ el-Muharabe mine'd-Din -Muharebe/Cihad dindir. ) ( İnne'd-Dine bi'l-Akli ve'n-Nazar ve'l-İstidlal- Amma'd-Din fe amma Sebiluhu el-Aklun; ve'ş-Şeria bi's-Semi'; el-Aklu Esas/Evvel ve'n-Naklu/en-Nassu Müevvel; İnne'd-Dine bi'l-Cemaa) (İnne'd-Dine bi'l-Asar; İnne'd-Dine bi's-Sünne) ( İnne'd-Dine Ma'rifetu'l-İmam; İnne'd-Dine Taatu Reculin ev Ricalin): Kuleyni, " Din, Allah'ın Muhammed'e Cebrail vasıtasıyla getirdiği emaneti olan Velayetidir." “İnne’d-Dîne bi Keşfi’l-Ebrâr ve’l-Evliya” Prof.Dr.Sönmez Kutlu