DÜNYADAKİ GÖKNAR (ABİES) KÜLTİVARLARI

Abies- Göknarlar (Pinaceae) Göknar cinsi 35-40 türle Kuzey Yarımkürenin mutedil ve serin bölgelerinde, Kuzey ve Orta Amerika, Avrupa, Asya ve Kuzey Afrika'da yayılmış ve dağılmıştır. Ülkemizde de 4 Göknar türü bulunmaktadır. A. bornmülleriana, A. cilicica, A. equitrojani ve A. nordmanniana Genç yaşlarda piramidal ve orta yaşlarda konik bir tepeye sahip, dalları gövdeye çevrel dizilmiş, herdemyeşil, boylu orman ağaçlarıdır. Kabuk açık gri renkli olup ince ve düzgündür, yaşlılarda kalın ve çatlaklıdır. Uzun sürgünler üzerinde tek tek ve iki taraflı dizilen yapraklar (tarağımsı diziliş) kısa, yassı ve alt yüzleri çift beyaz çizgilidir; koparıldığında sürgün üzerinde (iç içe iki daire halinde, çukur) bir iz bırakır. Kozalakları bir yılda olgunlaşır; biçimleri çoğunlukla silindirik, dik durumludur ve ağacın tepe kısmında yer alır. Kozalaklar olgunlaştığında (kışın) kolayca dağılır ve tohumlarını bırakır, dal üzerinde kozalak eksenleri kalır. Üretimi tohumla yapılır. Tohumlar ilkbaharda ekilirse, çimlenir ve fideler oluşur; fidanlar 2-3 yaşından sonra ya dikilir ya da şaşırtılarak yaşlandırılır. Göknarlar genç yaşlardan itibaren kazık kök yaparlar. Toprak ve rutubet istekleri fazladır. Yüksek bir hava rutubeti isterler. Işık istekleri azdır, gölgeye dayanıklıdırlar, donlardan zarar görürler, kirli havaya özellikle zehirli gazlara karşı duyarlıdırlar (Anonim,a).

Bilimsel Sınıflandırma Alem: Plantae (Bitkiler) Bölüm: Pinophyta (Açık tohumlular) Sınıf: Pinopsida Takım: Pinales (İğne yapraklılar) Familyalar: Pinaceae (Çamgiller) Cins: Abies (Göknar)

Abies Göknar Tür Sayısı ‘’51’’ 1 Abies alba - Avrupa Göknarı 2 Abies amabilis - Pasifik Göknarı 3 Abies balsamea - Balsam Göknarı 4 Abies beshanzuensis - Baishan Göknarı 5 Abies bifolia 6 Abies borisii-regis- Bulgaristan Göknarı 7 Abies bracteata -Santa Lucia Göknarı 8 Abies cephalonica - Yunanistan Göknarı 9 Abies chengii - Cheng Göknarı 10 Abies chensiensis - Çin Göknarı 11 Abies cilicica - Toros Göknarı 12 Abies concolor - Gümüşi Göknar 13 Abies delavayi - Delavay Göknarı 14 Abies durangensis- Durango Göknarı 15 Abies fabri - Faber Göknarı 16 Abies fanjingshanensis - Fanjingshan Göknarı 17 Abies fargesii - Farges Göknarı 18 Abies ferreana - Tibet Göknarı 19 Abies flinckii 20 Abies firma - Japon Göknarı 21 Abies forrestii - Forrest Göknarı 22 Abies fraseri - Fraser Göknarı 23 Abies grandis - Büyük Sahil Göknarı 24 Abies guatemalensis - Guatemala Göknarı 25 Abies holophylla 26 Abies homolepis - Nikko Göknarı 27 Abies kawakamii - Formoza Göknarı 28 Abies koreana - Kore Göknarı 29 Abies lasiocarpa- Alp Göknarı 30 Abies lowiana - California Ak Göknarı 31 Abies magnifica- California Kırmızı Göknarı 32 Abies mariesii - Maris Göknarı 33 Abies marocana- Fas Göknarı 34 Abies nebrodensis- Sicilya Göknarı 35 Abies nephrolepis - Mançurya Göknarı 36 Abies nordmanniana - Doğu Karadeniz Göknarı 37 Abies numidica - Cezayir Göknarı 38 Abies pinagene- Norveç Göknarı 39 Abies pindrow - Batı Himalaya Göknarı 40 Abies pinsapo - İspanya Göknarı 41 Abies procera - Kırmızı Göknar 42 Abies recurvata 43 Abies religiosa 44 Abies sachalinensis- Sakhalin Göknarı 45 Abies sibirica - Sibirya Göknarı 46 Abies spectabilis -Himalaya Göknarı 47 Abies squamata - Pul Kabuklu Göknar 48 Abies veitchii - Veitch Göknarı 49 Abies vejarii - Vejar Göknarı 50 Abies yuanbaoshanensis - Yuanbaoshan Göknarı 51 Abies zhiyuanensis - Ziyuan Göknarı (Anonim,b)

Kültivarları 1)Abies alba cv.'Pendula‘ 2) Abies alba cv.'Pyramidalis‘ 3)Abies amabilis cv.'Spreading Star‘ 4) Abies cephalonica cv.'Meyer's Dwarf‘ 5) Abies concolor cv.'Archer's Dwarf‘ 6) Abies concolor cv.'Compacta‘ 7) Abies concolor cv.'Violacea‘ 8) Abies concolor cv.'Wintergold‘ 9) Abies delavayi cv.'Green Giant‘ 10) Abies koreana cv.'Aurea‘ 11) Abies koreana cv.'Blauer Pfiff‘ 12) Abies koreana cv.'Green Survival‘ 13) Abies koreana cv.'Luminetta‘ 14) Abies koreana cv.'Oberon‘ 15) Abies koreana cv.'Prostrate Beauty' 16) Abies koreana cv.'Silberlocke‘ 17) Abies lasiocarpa cv.'Compacta' 18) Abies lasiocarpa cv.'Green Globe' 19) Abies nordmanniana cv.'Golden Spreader' 20) Abies nordmanniana cv.'Pendula' 21) Abies numidica cv.'Pendula' 22) Abies pinsapo cv.'Aurea' 23) Abies pinsapo cv.'Glauca' 24) Abies pinsapo cv.'Horstmann' 25) Abies pinsapo cv.'Pendula' 26) Abies procera cv.'Blaue Hexe' 27) Abies procera cv.'Glauca ' (Anonim,b)

Abies alba -Orta Avrupa Göknarı Çamgiller (Pinaceae) familyasından Güney ve Orta Avrupa'nın dağlık bölgelerinde yetişen bir göknar türüdür. Morfolojik özellikleri : 40-50 metre kadar boylanır. Gençlik devresinde pirimidal, yaşlı halde ise dağınık tepeye sahip bir formu vardır. Gövdesi gri-beyaz ve pürüzsüz, dallar ise gri kahverengi ve tüylüdür. Yaprakları1,5-3 cm uzunlukta ucu küt, üstü parlak koyu yeşil renkli, altta ise 2 adet beyaz şerit vardır. Kozalakları 10-15 cm uzunlukta ucu küt önce yeşil sonra kahverengidir. Ekolojik istekleri : Gelişmesi için yüksek nisbi nem ve kumlu toprak ister. Kültivarları: Abies alba 'Auera' Abies alba 'Compacta' Abies alba 'Pendula' Abies alba 'Pyramidalis' Abies alba 'Stricta' Abies alba 'Tnuelorifolia' Abies alba 'Tortuosa' Abies alba 'Virgata‘ (Anonim,c).

Abies amabilis-Pasifik Göknarı Kültivarı: Abies amabilis cv.'Spreading Star‘

Abies cephalonica- Yunanistan Göknarı Çamgiller (Pinacaea) familyasından olan Yunanistan Göknarı (Abies Cephalonica) Güney ve Orta Avrupa'nın dağlık bölgelerinde doğal olarak yetişir. Morfolojik İstekleri: 2,5-3 m. çap yapar ve 20-25m'ye kadar boylanan Yunanistan Göknarı piramit yapılıdır. İbreli yapraklarının uçları sivri üstü parlak, koyu yeşil; iç kısımdakiler mavi-yeşildir. Kozalakları 10-15 cm yeşil büyüdükçe kahverengileşir. Ekolojik İstekleri: Ülkemizin hemen hemen tüm bölgelerinde yetişir. Yunanistan Göknarı arsızdır, kuraklığa dayanır, kayalık topraklarda da yetişebilir. Büyük bahçelerde tercih edilir. Tek yada karışık öbekler halinde dikilebilir. Kültirvarları: Abies cephalonica cv.'Meyer's Dwarf‘ (Anonim,e).

Abies concolor- Gümüşi Göknar-Kolorado Ak Göknarı Kuzey Amerika'nın batısında oldukça geniş bir coğrafi yayılışı vardır. Morfolojik Özellikleri: 30-40m. boyunda, 1-1,2m. gövde çapında, konik tepeli, aşağıdan tepeye kadar sık ve bol dallanma gösteren bir ağaçtır. Gövde kabuğu genç yaşlarda düzgün, gri kül renkli, yaşlı gövdelerde çatlaklıdır. Genç sürgünleri altuni yeşil, oldukça kalın ve çıplaktır. İğne yaprakları tırpan biçiminde dar ve 4-8 cm. uzunluğunda, ve uç kısımları genellikle küt, nadiren sivri, derimsi, alt yüzü mat, mavimsi gri, sürgünlerin her tarafına dik açı yapacak biçimde dizilmişlerdir. Kozalakları 8-14cm. uzunluğunda, silindirik, pullan önce yeşil sonra kahve renklidir; dış pulları görülmez. Park ve bahçelerde dekoratif görünümü ile soliter ya da grup halinde kullanılır. Ekolojik İstekleri: Güneşli, yarı gölge yerlerde, normal topraklarda yetişir; dona kuraklığa ve kirli havaya, kent iklimine dayanır; hızlı büyür. Toprak istekleri bakımından diğer Göknar türlerine nazaran en kanaatkar olanıdır. İç Anadolu'da endüstriyel kesimlerde kirli hava koşullan için önerilir. Budamaya gerek yoktur. Üretimi tohum ve aşı ile yapılabilir. Kültivarları: A.c.cv. 'Argentea' - Gümüşi yapraklıdır. A.c.cv. 'Aurea' - Yaprakları altın sarısı renklidir. A.c.cv. 'Conica' - Konik bodur bir çalıdır. A.c.cv. 'Compacta' - Yaprakları gümüşi mavidir (Anonim d).

Abies delavayi- Delavayı Göknarı Kültivarı: Abies delavayi cv.'Green Giant‘

Abies koreana- Kore Göknarı Çamgiller (Pinaceae) familyasından Güney Kore'nin yüksek dağlarında yetişen bir göknar türü. Yüksek yağış alan, yazları serin ve nemli, kışları bol kar yağışlı geçen bir iklimde 1.000-1.900 m yükseltide yetişir. Morfolojik özellikleri :10-18 uzunluğunda gövdesi 0.7 m çapında, orta büyüklükte bazen çalı formunda olan herdem yeşil iğne yapraklı bir ağaçtır. Kabuk gri kahverenginde ve pürüzsüz reçine kabartılıdır. Yapraklar iğnemsi, basık, 1-2 cm uzunluk ve 2-2,5 mm ile 0,5 mm kalınlıkta, üstü parlak koyu yeşil, altı parlak beyaz stoma bantlı ve hafif çentiklidir. Sürgünlerde yaprak dizilişi sarmal fakat her bir yaprağın alt kısmı kıvrımlıdır bu yüzden sürgünlerin üstünde ve genellikle her iki yanında yer alır, sürgünlerin altında daha azdır. Sürgünler önceleri yeşil-gri olgunlaşınca pembemsi-gri renkli sonradan seyrek ince tüylüdür. Reçineli tomurcuklar konik biçimde pulludur. Kozalaklar 4-7 cm uzunlukta 1,5-2 cm genişlikte olgunlaşınca koyu mor-mavi renkli olur. Pullu brahteler uzun, yeşil veya sarı renkli ve kozalaklar kapalıyken görülür. Tozlaşmadan 5-6 ay sonra olgunlaşan kozalaklar dağılır ve kanatlı tohumlar etrafa saçılır. Yetiştirme : Kore göknarı ılıman iklimlerde bahçelerde yetiştirilen popüler bir süs ağacıdır. Yapraklar için yetiştirilir ancak 1-2 m uzunlukta, bol kozalak üreten düzgün genç ağaçlar tercih edilir. Nemli, güneşli, drenaji iyi olan topraklarda iyi gelişim gösterir. Sık kök sistemi geliştirir ve nakledilmesi kolaydır. Diğer göknar türlerine göre daha yavaş büyür. Kültivarları: Abies koreana 'Silver Locke' Abies koreana 'Aurea', iğne yapraklar sarı. Abies koreana 'Compact Dwarf', küçük bir çalı. Abies koreana 'Golden Dream', yaprakları altın serpitili. Abies koreana 'Horstmann's Silberlock', yapraklar kıvrık gösterişli. Abies koreana 'Nanaimo', mor kozalaklı kompakt bir ağaç. Abies koreana 'Piccolo', kısa, iğne yapraklar koyu yeşil, dallar sarkık görünümlü. Abies koreana 'Prostrate Beauty', uzun iğne yapraklı yayılıcı bir kültivardır. Abies koreana 'Silberzwerg', bodur ve yuvarlak şekilli. Abies koreana 'Silver Show', yavaş büyüyen ve yayılıcı bir bitki. Abies koreana 'Starker's Dwarf', bodur, gençken yuva biçiminde ancak sonraları küme şeklinde olur. İğne yaprakları üstü koyu yeşil, alt yüzü parlaktır (Anonim,f).

Abies lasiocarpa-Alp Göknarı Kültivarları: Abies lasiocarpa cv.'Compacta' Abies lasiocarpa cv.'Green Globe'

Abies nordmanniana- Doğu Karadeniz-Kafkas Göknarı Geniş yayılış bölgesi Kafkasya'dadır. Kafkasya ile Kuzeydoğu Anadolu'nun dağlık yörelerinde bulunur. Morfolojik İstekleri:40-50m. boya ulaşan geniş konik piramidal tepe yapan gri gövdeli bir ağaçtır. Çok sık bir dallanma yapar. Alt dalları yanlara doğru horizontal yönelir ve hafifçe aşağı doğru sarkar. Genç sürgünleri yeşilimtrak sarı renkte olup üzeri kısa, sık, esmer tüylerle örtülmüştür. İğne yaprakları 2-2,5cm. uzunluğunda, parlak koyu yeşil renkte uç kısımları kertikli veya küt, alt yüzeyleri çift beyaz çizgilidir.(stoma bandı) Kozalakları 15-20cm. uzunluğunda, 5cm. çapında, üstte daralan silindirik biçimli ve uçları sivricedir; önce yeşil sonra koyu kahve renkli, dış pulları iç pullardan daha uzundur ve geriye doğru kıvrıktır. Dekoratif bir park ağacıdır; soliter ya da gruplar halinde kullanılır. Ekolojik İstekleri: Bol yağışlı ve nemli deniz ikliminden, serin derin nemli topraklarda yetişir. Tam bir gölge ağacıdır. İlkbahar donlarına duyarlıdır. Kent iklimine dayanır. İlk gençlik devresinde (1-20 yaş arası) gayet yavaş gelişme gösterir. Budamaya gerek yoktur. Üretimi tohum ve aşı ile yapılabilir. Kültivarları: A.n.cv. 'Aurea' - Yaprakları sarı alacalı A.n.cv. Tortifolia' - Yaprakları dönük ve kıvrık A.n.cv. ' Alba spicata' - Sürgünleri beyaz A.n.cv. ' Brevifolia' - Yaprakları küçük kısa bodur formlu çalı A.n.cv. 'Pendula' - Sürgünleri ve dalları sarkık A.ncv. 'Glauca' - Yaprakları mavi yeşildir (Anonim,d).

Abies numidica- Cezayir Göknarı Kültivarı: Abies numidica cv.'Pendula'

Abies procera-Kırmızı Göknar Kültivarları: Abies procera cv.'Blaue Hexe‘ Abies procera cv.'Glauca '

Abies pinsapo – İspanyol Göknarı İspanya'nın güneyinde, Rondo civarındaki dağlık bölgelerde yetişir. Morfolojik Özellikleri:25-30m. boy, 1m. gövde çapı, piramidal bir tepe (çapöm.) yapar. İğne yapraklan kalın, kısa (1-1,5cm. uzunlukta), uç kısmı küt veya sivri batıcıdır. Çoğu göknarlarda olduğu gibi yassı, yani iki yüzlü değil, ladinlerde olduğu gibi hemen hemen dört köşelidir, iğne yapraklar koyu yeşil renkte, etrafa doğru dik olarak çıkmakta, sürgünü silindirşeklinde çevrelemektedir, (fırçamsı diziliş) Kozalakları 10-15 cm. uzunluğunda, alt tarafı dar, silindirik ve çapı 4-4,5cm. dir. Ekolojik İstekleri: Serin Akdeniz ikliminin ağacıdır, derin ve nemli topraklarda iyi gelişir, kuraklığa biraz dayanır, kireçli topraklarda da biraz yetişebilir. Donlara karşı dayanıklı değildir, güneşli veya yarı gölge yerlerde kullanılabilir. Budamaya gerek yoktur. Üretimi tohum ve aşı ile yapılabilir. Çok dekoratif bir görünüme sahiptir; park ve bahçelerde, çoğunlukla soliter (tek başına) kullanılır. Kültivarları: A.p.cv. 'Glauca' - İğne yaprakları mavi yeşil renktedir. A.p.cv. 'Argentea' - İğne yaprakları gümüşi gri renktedir. A.p.cv. 'Aurea' - İğne yapraklan sarımsı yeşil rentedir. A.p.cv. 'Fastigiata' - Sütun şeklindedir, dalları yukarı yönelmiştir. A.p.cv. 'Pendula' - Dallar aşağıya doğru sarkıktır. A.p.cv. 'Pyramidata' - Kısa ve konik formludur (Anonim,d).

Kaynakça 1)Anonim, 2009 a. http://www.bahcesel.com/content/view/2055/3067/ 2) Anonim, 2009 b.http://www.agaclar.net/forum/archive/index.php/t-441.html 3) Anonim, 2009 c. http://tr.wikipedia.org/wiki/Orta_Avrupa_g%C3%B6knar%C4%B1 4) Anonim, 2009 d. http://www.bahcesel.com/content/view/2055/3067/ 5)anonim, 2009 e. http://www.ibreliler.com/taxonomy/term/106 6)Anonim,2009 f. http://tr.wikipedia.org/wiki/Kore_g%C3%B6knar%C4%B1