Elektronik Ticarette Standartlaşma Şubat-2006, Pamukkale Üniversitesi – Denizli Handan Yılmaz, İnnova Bilişim Çözümleri hyilmaz@innova.com.tr Özgür Gülderen, ODTÜ Yazılım Araştırma Geliştirme Merkezi ozgur@metu.srdc.edu.tr

Kapsam Global ticarette bir sonraki adım UBL, SOA Abilities, Avrupa Birliği 6.Çerçeve Programı Projesi Tarımsal Bilişim Sonuçlar

e-Ticaretin Faydaları Potansiyel tüketicinin dünyanın her yanından pazara sunulan ürünler hakkında bilgi sahibi olmasını Yeni üreticilerin dünya pazarına girmesini Daha düşük fiyatlı ve kaliteli ürünlerin pazara girmesini Üreticiler arasında rekabetin artmasını Ticari ürünlerin maliyetinin düşmesini Ürün seçeneklerinin artmasını Ürün kalitesinin yükselmesini Daha hızlı bir şekilde ödeme ve teslim işlemlerinin gerçekleştirilmesini sağlar

e-Ticarette XML XML, W3C tarafından 1998 yılında tavsiye edilmiştir. 1998 yılından günümüze dek XML, endüstriler tarafından mesaj alışverişinde, mesaj tanımlama çerçevesi olarak kullanılmaktadır XML’in yaygın kullanımı sonucunda temel iş dokümanı formatları için pek çok tanımlama yapılmıştır.

e-Ticarette XML e-Ticarette herkesin anlayabileceği bir iletişim dilidir. Masraflı entegrasyon uygulamalarına gereksinim kalmaz. Sipariş, fatura, nakliye vb dokümanlar XML ile oluşturulabilir ancak bir standart yoktur. Çok çeşitlilik hakimdir. Standart olmadığı için dokümanın başka kurum ve kuruluşlar tarafından anlaşılması zordur

e-Ticarette XML Neredeyse her endüstri ve sektör kendi doküman tanımını yeniden tasarlayarak kullanmıştır. Temel mesajların pekçok versiyonu doğmuştur Mesaj çeşitliliği kurumlar arası e-ticaret yapılmasını olumsuz etkilemektedir

ebXML ebXML, Ortak girişim sonucu kurulmuştur: United Nations Center For Trade Facilitation And Electronic Business (UN/CEFACT) Organization for the Advancement of Structured Information Standards (OASIS ) Dünya çapında tek bir elektronik pazar altyapısı sunmayı hedeflemiştir. EDI’ın büyük işletmelerde yakaladığı başarıyı küçük ve orta ölçekli işletmelere yönlendirmeyi amaçlamıştır.

ebXML İş ortakları arasındaki bağlantıyı otomize eder Profile Profile

UBL 2004 Eylül’ünde OASIS (Organization for the Advancement of Structured Information Standards) UBL 1.0 özelliklerini (Universal Business Language) yayımlamıştır UBL ile siparişten faturalamaya geçen satınalma döngüsündeki XML iş dokümanlarının formatı tanımlanmıştır. Avrupa’da e-ticarette artık UBL mesajlaşma standartları kullanılmaya başlamıştır.

UBL ebXML’in bıraktığı boşluğu doldurur: Temel Bileşenlerin XML gerçekleştirimi Sektörler arası ve uluslarası ticareti destekler Lisans ya da telif hakkı ücreti yoktur ISO TC 154 aracılığıyla uluslarası bir standarttır Açık uygulama geliştirme süreçlerini izler EDI ve XML tecrübesini harmanlar

UBL UBL Küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin sorunlarına çözüm bulmaktadır E-Ticarete erişim Büyük firmaların küçük firmalarla ilişkilerini genişletmesi Ortak iş dokümanları için standart XML formatına sahip olmak 2006 Yılında UBL 2.0 hazırlanacaktır.

Standartlar = Birlikte İşlerlik Neden UBL Standartların kullanımı birlikte işlerliği sağlar Standartlar = Birlikte İşlerlik

Neden UBL? HTTP + HTML = Internette Kağıtsız Yayın ebXML/WS + UBL = Internette Kağıtsız Ticaret

UBL’in Kapsamı Siparişten Faturalamaya Satınalma Sürecinde Tekrar kullanılabilir tipler Parti, Adres, Satıcı No, Ürün, Vergi ebXML çekirdek bileşen tipleri Kod, Ad, Zaman, Miktar İş Dokümanları Sipariş, Fatura, Nakliye Notu, Alındı Notu Kod Listeleri Ülkeler, Paralar

Siparişten Faturalamaya İş Süreçleri

UBL ve SOA Bilgi işlem teknolojileri geliştikçe, kurumlar mevcut uygulamalarını korurken yeni uygulamalara da sahip olmaktadırlar. Kurum içinde dahi birbirinden farklı mimaride geliştirilmiş uygulamalar birbirinden bağımsız hizmet sunmaktadır Kurum içi ve kurumlar arası entegrasyon ihtiyacı SOA’yı doğurmuştur

UBL ve SOA SOA’da iş süreçlerinin yeniden tasarlanması sonucu uygulamanın sunduğu genel hizmetler, uygulamaya özel hizmetlerden ayrılarak servis olarak sunulurlar Uygulamaların servisler yoluyla entegre olmaları bilgi paylaşımını, verimliliği ve gelir düzeyini artırır UBL standardını kullanan uygulamaların Servis Odaklı Mimaride (SOA) olması etkin bir kullanım sağlayacaktır

ABILITIES, 6.ÇP Projesi Avrupa Birliği çerçeve programının amacı, AB ülkelerinde bilgi tabanlı ekonomi ve toplum düzeni geliştirilmesi İstihdam, sürdürülebilir ekonomik büyüme ve toplumsal bütünlük şartlarının iyileştirilmesidir Ortak bilim ve teknoloji geliştirme projeleri desteklenmektedir Abilities, Avrupa Birliği tarafından desteklenen bir 6.ÇP projesidir.

ABILITIES, 6.ÇP Projesi Abilities projesi ile Güçlü bir bilişim teknolojisine sahip olmayan, İş süreçleri birbirinden farklı şekillerde işleyen kobiler için UBL standartları kullanılarak birlikte işlerlik yapısı oluşturulacaktır Projenin Türkiye ortakları ODTÜ Yazılım Araştırma ve Geliştirme Merkezi (SRDC) ve İnnova Bilişim Çözümleri’dir.

ABILITIES, 6.ÇP Projesi Bilgi işlem teknolojileri giderlerinin büyük kısmını uygulama entegrasyonu masrafları oluşturmaktadır Entegrasyon kavramı yerini birlikte işlerliğe bırakmaktadır Abilities projesi ile kobilerdeki yazılım entegrasyonu projeleri birlikte işler duruma adapte edilecektir.

ABILITIES Mimarisi Abilities merkezi platformu: Editörler(Ontoloji Delta, BPML, WS Kayıt Düzenleyici) Bilgi Havuzu(UBL ve UBLtc Tanımları) Erişim Hizmetleri Uygulanabilir Servisler(Doküman Zenginleştirme, Uzlaştırma) Ajan Tabanlı Müzakere Altyapısını içerir. Ayrıca, sağlanan “Birlikte Çalışabilirlik Platformu” çok sayıda istemcinin birbiriyle haberleşmesine imkan vermektedir.

Birlikte İşlerlik Kavramı Yeni nesil kurumsal uygulamaları için yapılan “Kurumsal Uygulama Bütünleştirme” projelerinin basitleştirilmesini, hızlandırılmasını ve yöntemlerin belirlenmesini amaçlar. ABILITIES Projesi: “Uygulama Bütünleştirme”de uygun birlikte işlerlik kavramlarının benimsenmesini amaçlamaktadır. (Genel Hedef Kitle KOBIler.) Avrupa’da Birlikte İşlerlik üzerine ARGE çalışmalarını ve bilgi birikimini arttırmayı hedeflemektedir.

ABILITIES Ana Araştırma Konuları Genişletimiş Avrupa KOBİlerine Yönelim UBL KOBİ’ler için uygun hale nasıl getirilir? UBL nasıl değiştirilmeli, genişletilmeli, uyarlanmalı? Birleşik Mimari ve Akıllı İş Dokümanları Birlikte İşlerlik üzerine iki farklı model: İş Dokümanları Yapısal Farklılıkları: kişisel modeller arasında anlamsal eşlik için UBL tabanlı referans meta-model. İş Dokümanları İçeriği: Yerinde Mutabakat ve Müzakere Servis Koreografisi ve İş Süreçleri Desteği

I. Araştırma Alanı UBL’i Genişletilmiş Avrupa’ya uygun hale getirmek. Ülke dillerine çeviri, yerel yasal uygulamalara, vergi ilkelerine, para birimine (vb.) uygun hale getirmek. UBL 2.0 tabanlı 5 adet iş profili (UBL Test Cases): UBLtc1 : Litvanya’da Perakende Endüstrisi UBLtc2 : Slovakya’da Yüksek Technoloji Endüstrisi UBLtc3 : Türkiye’de Tarım Endüstrisi UBLtc4 : Romanya’da Tekstil Endüstrisi UBLtc5 : Macaristan’da Turizm Endüstrisi UBL 2.0 ve UBLtc Dökümanlarında bulunan kavramlar OWL Ontolojileri olarak tanımlanacaktır.

I. Araştırma Alanı(Devamı) Mutabakat Kuralları, ABILITIES Ontoloji Delta Editörü tarafından oluşturulacak ve daha sonra modeller arası otomatik UBL dönüşümlerinde kullanılacaktır. I. Araştırma Alanı Sonuçları: 5 UBLtcn Profilleri : OWL Ontoloji, XML İş Dökümanları UBLtcnm Üye Profilleri Ontoloji Delta Editör İş Dökümanları Mutabakat Platformu

Kurumsal Uygulamalar (ERP-SCM) - Kurumsal Arayüz UBLtc++ ARABULUCU HAVUZU DOCS Kuralları İş Kuralları ESB -Uzaktan Erişim Metodları (WEB SERVICES) ONTOLOJI HAVUZU UBLtc MM İçerik ESB Yerel Erişim Metodları (WEB SERVICES) İş Kuralları Denetleyici ve Arabulucu Platformu (Ajan Mimarisi Tabanlı) UBL Ontoloji Delta Editör İş-Kuralları Editörü CMS & MM Editör Ontoloji Havuzu Ticari İşlem Havuzu WS Havuzu UBL 2.0 BPM UDDI WSDL UBLtc 2.0 BPM UBLtc++ Editör WS UDDI Editor Arabulucu Havuzu ABILITIES Birlikte İşlerlik Platformu İSTEMCİ DOCS Zenginleştirme DOCS Mutabakat Sistemi UBLtc İş Akışı Kontrol Sistemi SUNUCU

UBL Modeli UBL UBL OWL UBL++ Siparişten Referans OWL Faturalamaya Ontolojisi UBL++ OWL Referans Ontolojisi UBL Siparişten Faturalamaya İş Dokümanları Ontoloji Editör Meta-Data kullanarak Multimedia İçerik veya İş Kuralı Eklentileri

UBLtc Modellerinin Hazırlanması Standard UBL++ Model UBLtc++ UBL Ontoloji Delta Editör Mutabakat Kuralları

UBLtc Üye Modellerinin Hazırlanması UBLtcX++ UBL Ontoloji Delta Editör (Üye tarafından kullanılacaktır) Mutabakat Kuralları

II. Araştırma Alanı Birlikte İşlerlik: İş Dökümanlarının formatında, (I. Araştırma Alanı) İş Dökümanlarının İçeriğinde UBL dökümanlarının Multimedia içerik ile zenginleştirilmesi Müzakere Ortamı (fiyat, miktar, garanti süresi, teslimat tarihi, kalite vb.) Ajan tabanlı İş Kuralları Altplatformu desteği

II. Araştırma Alanı(Devamı) II. Araştırma Alanı Sonuçları: Multimedia Eklenti Sistemi ve Multimedia Döküman Havuzu UBL Dökümanları için içerik Müzakere Sistemi, İş Kuralları Havuzu Kurumsal Uygulamalar için Arayüzler ABILITIES Birlikte İşlerlik Katmanı Servis Odaklı Mimari İki seviyede birlikte işlerlik platformu desteği Multimedia İçerikle zenginlertirilmiş UBL Dökümanları için SOAP Mesajlaşma Sistemi

Kurumsal Uygulamalar (ERP-SCM) - Kurumsal Arayüz UBLtc++ ARABULUCU HAVUZU DOCS Kuralları İş Kuralları ESB -Uzaktan Erişim Metodları (WEB SERVICES) ONTOLOJI HAVUZU UBLtc MM İçerik ESB Yerel Erişim Metodları (WEB SERVICES) İş Kuralları Denetleyici ve Arabulucu Platformu (Ajan Mimarisi Tabanlı) UBL Ontoloji Delta Editör İş-Kuralları Editörü CMS & MM Editör Ontoloji Havuzu Ticari İşlem Havuzu WS Havuzu UBL 2.0 BPM UDDI WSDL UBLtc 2.0 BPM UBLtc++ Editör WS UDDI Editor Arabulucu Havuzu ABILITIES Birlikte İşlerlik Platformu İSTEMCİ DOCS Zenginleştirme DOCS Mutabakat Sistemi UBLtc İş Akışı Kontrol Sistemi SUNUCU

III. Araştırma Alanı Reel ve efektif entegrasyon için multaka iş süreçlerinin birbiriyle bağlantılı ve senkronize şekilde çalışması gerekmektedir. Siparişten Faturalamaya kadar tüm süreçlerin BPML’e göre modellenmesi BPM modelleyicileri ve çalışma platformlarının UBLtc++ dökümanlarını SOAP mesajı olarak destekleyecek şekilde düzenlenmesi hedeflenmektedir. III. Araştırma Alanı Sonucu: Gelişmiş İş Akışı Motoru: BPML ve BPEL uyumlu, UBLtc++ dökümanlarını SOAP mesajları içinde destekleyen.

Kurumsal Uygulamalar (ERP-SCM) - Kurumsal Arayüz UBLtc++ ARABULUCU HAVUZU DOCS Kuralları İş Kuralları ESB -Uzaktan Erişim Metodları (WEB SERVICES) ONTOLOJI HAVUZU UBLtc MM İçerik ESB Yerel Erişim Metodları (WEB SERVICES) İş Kuralları Denetleyici ve Arabulucu Platformu (Ajan Mimarisi Tabanlı) UBL Ontoloji Delta Editör İş-Kuralları Editörü CMS & MM Editör Ontoloji Havuzu Ticari İşlem Havuzu WS Havuzu UBL 2.0 BPM UDDI WSDL UBLtc 2.0 BPM UBLtc++ Editör WS UDDI Editor Arabulucu Havuzu ABILITIES Birlikte İşlerlik Platformu İSTEMCİ DOCS Zenginleştirme DOCS Mutabakat Sistemi UBLtc İş Akışı Kontrol Sistemi SUNUCU

Tarımsal Bilişim Tarım sektörü kendi içinde çok farklı alt sektörlerden oluşmaktadır Diğer sektörlere göre bilişim teknolojileri daha az kullanılmaktadır Mevcut e-ticarette tarım sektörünün payı küçüktür Ticarette standart bilgi alışverişi istenilen düzeyde değildir

Abilities ve Tarım Sektörü Proje kapsamında Türkiye’de tarım sektöründeki kobiler için birlikte işler bir yapı hazırlanacaktır Sektörden firmalarla ihtiyaç analizi ve test çalışmaları yapılacaktır Standart ticaret dokümanlarının oluşturulması sağlanacaktır

Tarım Sektöründe Aktörler

Abilities ve Tarım Sektörü Ülkemizde tarım sektörü bilişim teknolojilerindeki açığını kapatmalıdır Abilities ile e-ticarette Avrupa standartlarına sahip olunacaktır Tarımsal Pazarlama firması İnnova’nın test uygulama ortağıdır.

Sonuçlar UBL’in e-ticaretin genişlemesi ve mevcut sorunların kaldırılmasındaki anahtar rolü toplum kuruluşları (TOBB, sanayi ve ticaret odaları v.b.) ve devlet kurumları ile paylaşılmalıdır. UBL’in her sektörde kullanılabilecek şekilde gerekli uyarlamaların, düzenlemelerin yapılması ve kullanımı desteklenmelidir.

Sonuçlar Kamu ve özel sektördeki tüm kurum ve kuruluşlar SOA mimarisi konusunda bilgilendirilmelidir. Mevcut uygulamaların uyarlanması ve yeni uygulamaların geliştirilmesi SOA bakış açısı ile değerlendirilmelidir. Türkiye’de 6.ÇP’de elde edilen deneyimler paylaşılarak, gerekli eğitimler düzenlenerek 7.ÇP’ye katılımın artırılması sağlanmalıdır

Kaynaklar http://www.ebXML.org http://www.oasis-open.org Jon Bosak, Tim McGrath, Defining a common XML library of business documents Mark Crawford, 2002 UBL: The Next Step for Global E-Commerce , Logistics Management Institute McLean, Virginia United States of America,http://www.idealliance.org/papers/xml02/dx_xml02/papers/05-00-02/05-00-02.html Michael S. Mimoso, 2004 Father of XML: UBL bridges e-commerce gap for SMBs, http://searchwebservices.techtarget.com/qna/0,289202,sid26_gci1025133,00.html Altan Küçükçınar, 2004, Avrupa Birliği Altıncı Çerçeve Program, http://www.fp6.org.tr/_etkinlikalanlari/nest/_dokuman/_sunumlar/AKucukcinar_20040210-11_NEST_Genel.ppt#562,1,6. Çerçeve Program John Ruegg, 2005, GJXDM Information Exchange Package Methodology Naming & Design Rules (MNDR) ebXML News, Implementations, Developments and more, 2003, http://www.ebxml.org/ebxml_jmt/documents/ebxml_jan-01_2003.ppt

Teşekkür Ederiz!