TARIM İŞLETMELERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ (Hayvancılık Faliyetleri)

AMAÇ: Üstün Vasıflı (Genetik potansiyeli yüksek) Hastalıklardan Ari Damızlık Hayvanlar Döl kontrolünden geçmiş Dondurulmuş Sperma Üreterek yetiştiricilere intikalini sağlamaktır.

14 İşletmede sığırcılık, 9 İşletmede koyunculuk 3 İşletmede atçılık, gen muhafazası amacıyla da 1 işletmede Ankara keçisi, 2 İşletmede Kangal köpek ve 1 İşletmede Asya ceylanı yetiştiriciliği yapılmaktadır. CİNS İŞLETME SAYISI ANA KADRO (baş) TOPLAM(baş) Sığır 14 8.600 21.430 Koyun 9 49.200 105.350 At 3 350 1.160 Keçi * 1 450 1.220 Köpek * 2 80 260 Ceylan * 125 230 * GEN MUHAFAZASI

Sığır varlığının ırklara göre dağılımı: 14 İşletmede, bölge şartlarına adapte olmuş, genetik yapıları sürekli iyileştirilen 5 sığır ırkı ile ülke hayvancılığının gelişmesine katkı sağlanmaktadır. Irklar Miktarı (baş) % ORANI Yetiştirme Yönü Siyah Alaca 12.800 60 Sütçü Esmer 5,300 25 Kombine Jersey 890 4 Simental 2.300 10 Limousin 140 1 Etçi Toplam 21.430 100

KOYUNCULUK

TİGEM’DEKİ KOYUN IRKLARI ve MEVCUDU KOYUNCULUK TİGEM’de koyunculuk faaliyetleri 9 İşletmede 5 yerli, 5 melez olmak üzere toplam 10 ırk ile yürütülmektedir. 1 İşletmede ise Ankara Keçisi yetiştiriciliği yapılmaktadır. TİGEM’DEKİ KOYUN IRKLARI ve MEVCUDU IRKLAR ANA KADRO (Baş) TOPLAM MİKTARI % ORAN İVESİ 27.735 44.039 42 AKKARAMAN 7.203 20.871 20 MORKARAMAN 2.011 6.002 6 KIVIRCIK 610 1.680 2 MERİNOS 7.359 18.465 18 MALYA 1.659 5.775 5 BAFRA 613 3.511 3 ACIPAYAM 1.124 2.213 TAHİROVA 388 1.380 1 POLATLI 495 1.233

Saf Yetiştirme Çalışmaları: KOYUNCULUK Saf Yetiştirme Çalışmaları: Yurdumuzun başlıca yerli ırklarından olan, Akkaraman, Morkaraman, İvesi, Kıvırcık ve Merinos gibi ırklar bulundukları bölgelerin iklim ve coğrafyasına uyumlu morfolojik ve fizyolojik karakterlere sahip, yetersiz bakım-besleme koşullarında bile üreticilerimizin güvenli gelir kaynağıdır. Verimlerinin az olmasına karşın, yaşama güçlerinin yüksek oluşu, bu ırklara sahip çıkmamızı gerektirmektedir. Bu amaçla TİGEM İşletmelerinde 50 yılı aşan süredir, sürekli seleksiyona tabi tutulan yerli ırklarımız, gen kaynağı olarak korunmakta ve geliştirilmektedir. Ulaş Tarım İşletmesi’nde Kangal tipi Akkaraman ve Ceylanpınar Tarım İşletmesi’nde İvesi sürüleri seleksiyonla ıslah edilmişlerdir. Ceylanpınar Tarım İşletmesi’nde 44.000 baş civarında İvesi koyunu vardır. Yavru denetimi yöntemi ile 600’er başlık İvesi elit sürüleri oluşturulmuştur. Elit sürülerde koyunların ortalama süt verimi 350 kg. düzeyine çıkmış ve yurdumuzun önemli bir damızlık ihraç materyali haline getirilmiştir. 2006 yılında IRAK’a 1.000 Baş İvesi Koyunu ihraç edilmiştir.

AKKARAMAN Yetiştirildiği İşletmeler: Gözlü, Kazımkarabekir, Malya ve Ulaş ​ Morfolojik Özellikleri: Vücut rengi beyazdır. Ağız, burun, göz etrafında ayaklarında siyah lekeler vardır. Koçlar boynuzlu, koyunlar boynuzsuzdur. Kuyruk üç parçalı yuvarlak yapılı ve S harfi görünümündedir. Yapağı kaba karışıktır. Orta cüsseli bir ırktır. Cidago yüksekliği, 65 cm civarındadır. Ulaş TİM' deki Kangal tipi ortalama tipe göre daha iridir. Fizyolojik Özellikleri: Kirli yapağı gömlek ağırlığı: 1,5-2,0 kg. Canlı ağırlık (koyunlarda) : 35-40 kg. Canlı ağırlık (koçlarda) : 50-60 kg. Laktasyon süt verimi : 40-55 lt. Döl Verimi : %115-135

MOR KARAMAN Yetiştirildiği İşletme: Kazımkarabekir TİM. Morfolojik Özellikleri: Vücut kahverengi ve kaba yapağılı, kuyruk yassı ve yağlı. Yüksek bacaklı, dişiler ve erkekler genellikle boynuzsuz. Fizyolojik Özellikleri: Kirli yapağı gömlek ağırlığı : 1.5-2.5 Kg. Canlı ağırlık (koyunlar) : 30-40 Kg. Canlı ağırlık (koçlar) : 40-50 Kg. Laktasyon süt verimi : 60-200 Kg. Döl verimi : % 104-108

İVESİ KOYUNU Yetiştirildiği İşletme: Ceylanpınar TİM. Morfolojik Özellikleri: Vücut orta yapılıdır. Süt tipine uygun, ince fakat sağlam kemik yapısına sahiptir. Yağlı kuyrukludur. Erkekler boynuzludur. Baş kirli sarı ve kahverengi renklidir. Vücut beyaz-kremdir.   Fizyolojik Özellikleri: Kirli yapağı gömlek ağırlığı: 2-2,5 kg. Canlı ağırlık (koyunlarda) : 50 kg. Canlı ağırlık (koçlarda) : 70 kg. Laktasyon süt verimi : 180 lt. Döl Verimi : %125-140

KIVIRCIK KOYUNU Yetiştirildiği İşletme: Karacabey TİM. Morfolojik Özellikleri: Vücut beyaz, ince Yapağılı, ince uzun kuyruklu, orta uzunlukta , dişiler kuyruksuz, erkekler boynuzlu, baş, karın altı ve kasıklar yapağısız, et kalitesi yerli ırkların en iyisidir.   Fizyolojik Özellikleri Kirli yapağı gömlek ağırlığı: 1,5-2,5 kg. Canlı ağırlık(koyunlarda) : 30-40 kg. Canlı ağırlık(koçlarda) : 40-50 kg. Laktasyon süt verimi : 60-200 kg. Karkas ağırlığı : 15-20 kg. Et Randımanı : % 50 Döl Verimi : %135-145

KARACABEY MERİNOSU Yetiştirildiği İşletme: Karacabey TİM. Genotip: % 90-95 Alman et Merinosu, % 5-10 Kıvırcık Morfolojik Özellikleri: Vücut beyaz, kısa ve ince Yapağılı, karın altı ve bacaklar Yapağılı, baş yapağısız, kuyruk ince ve uzun, genellikle 30 cm. omuzdan itibaren kesiktir. Koyunlar boynuzsuz, koçlar bazen boynuzludur. Fizyolojik Özellikleri: Kirli yapağı gömlek ağırlığı: 3,0-3,5 kg. Canlı ağırlık(koyunlarda) : 50-60 kg. Canlı ağırlık(koçlarda) : 80-100 kg. Laktasyon süt verimi : 30-35 kg. Döl Verimi : % 120  

ANADOLU MERİNOSU ​ Yetiştirildiği İşletme: Altınova, Polatlı TİM. Genotip: % 80 Alman Et Merinosu , 20 Akkaraman Morfolojik Özellikleri: Vücut, baş ve bacaklar beyazdır. Leke istenmez. Kuyruk ince ve kısadır. Koyunlar boynuzsuz, koçlar boynuzlu olabilir.   Fizyolojik Özellikleri: Kirli yapağı gömlek ağırlığı: 3,0-3,5 kg. Canlı ağırlık(koyunlarda) : 50-60 kg. Canlı ağırlık(koçlarda) : 80-100 kg. Laktasyon süt verimi : 70-100 kg. Döl Verimi : % 120          

Melez Yetiştirme Çalışmaları KOYUNCULUK Melez Yetiştirme Çalışmaları Üniversiteler ile ortak yürütülen projelerde et, süt ve yapağı verim yönlü koyun tiplerinin elde edilmesi amacıyla yapılan melezleme çalışmalar sonucunda Malya, Tahirova, Acıpayam, Bafra ve Polatlı koyunu olmak üzere 5 melez tip oluşturulmuş ve damızlık olarak yetiştiricilerimizin hizmetine sunulmuştur. Çalışmalardan elde edilen koyun tiplerinin verimleri yüksek olmasına karşılık, yerli koyunlara göre olumsuz çevre koşullarına daha fazla duyarlı oldukları gözlemlenmektedir. Uygun çevre koşullarını sağlayan yetiştiriciler çok başarılı sonuçlar almaktadır.

TAHİROVA KOYUNU Yetiştirildiği İşletme: Karacabey TİM. Genotip: %75 O.Friz, %25 Kıvırcık Morfolojik Özellikleri: Vücut, baş ve bacaklar beyazdır. Orta uzun boynu, uzun ve sallı bir vücudu vardır. Koyunlar boynuzsuz, koçlarda boynuzlulara rastlanabilir. Kuyruk ince ve uzundur. Memeleri bezel meme görünümündedir.   Fizyolojik Özellikleri: Kirli yapağı gömlek ağırlığı: 2-2,5 kg. Canlı ağırlık(koyunlarda) : 50 kg. Canlı ağırlık(koçlarda) : 70-80 kg. Laktasyon süt verimi : 150-180 kg. Döl Verimi : % 140-150  

Yetiştirildiği İşletme: Gözlü TİM ACIPAYAM KOYUNU Yetiştirildiği İşletme: Gözlü TİM Genotip: % 25 D. Friz + %50 İvesi + %25 Dağlıç Morfolojik Özellikleri : Vücut beyaz, yapağılı ve lekelidir. Baş ve ayaklarda kahverengi lekeler vardır. İri bir vücut yapısına sahiptir. Koyunlar boynuzsuz, koçlar boynuzlu olabilir. Kuyruk orta yağlıdır. Meme bezel meme yapısındadır.   Fizyolojik Özellikleri: Kirli yapağı gömlek ağırlığı: 2-2,5 kg. Canlı ağırlık(koyunlarda) : 60-70 kg. Canlı ağırlık(koçlarda) : 100-130 kg. Laktasyon süt verimi : 180-200 lt. Döl Verimi : % 130-140    

Yetiştirildiği İşletme: Gökhöyük TİM Genotip: %75 Sakız , %25 Karayaka BAFRA KOYUNU Yetiştirildiği İşletme: Gökhöyük TİM Genotip: %75 Sakız , %25 Karayaka Morfolojik Özellikleri: Sakız koyununun Karayaka koyunlarıyla melezlenmesi sonucu oluşturulmuştur. Vücut beyaz yapağı ile örtülüdür. Ağız, göz etrafı ve kulaklarda siyah lekelere rastlanır. Ortalama canlı ağırlık 62 kg., cidago yüksekliği 68 cm., vücut uzunluğu 71 cm’dir. Fizyolojik Özellikleri: Kirli gömlek yapağı ağırlığı: 2,2 Kg. Canlı ağırlık(koyunlar) : 60 Kg. Canlı ağırlık(koçlar) : 70 Kg. Döl verimi : % 178

MALYA KOYUNU Yetiştirildiği İşletme: Malya TİM Genotip: % 60 Alman-Et Merinos + %40 Akkaraman Morfolojik Özellikleri: Vücut beyazdır, baş ve bacaklarda siyah lekeler bulunabilir. Kuyruk yarım yağlı.   Fizyolojik Özellikleri: Kirli yapağı gömlek ağırlığı: 2,4-2,8 kg. Canlı ağırlık(koyunlarda) : 45-50 kg. Canlı ağırlık(koçlarda) : 70-90 kg. Laktasyon süt verimi : 30-35 kg. Döl Verimi : % 110               

POLATLI KOYUNU Yetiştirildiği İşletme: Polatlı TİM Genotip: %87,5 Ile de France + % 12,5 Akkaraman Morfolojik Özellikleri: Vücut iri ve derin, sırt geniş, kuyruk ince, uzun ve yağsızdır. Erkek ve dişileri boynuzsuzdur. Yüz çıplak ve hafif dışbükeydir. Fizyolojik Özellikleri: Kirli yapağı gömlek ağırlığı: 2,5-3 kg. Canlı ağırlık(koyunlarda) : 70 kg. Canlı ağırlık(koçlarda) : 100-110 kg. Döl Verimi : % 150

TİGEMDE MEVCUT MELEZ KOYUN IRKLARININ GENOTİPİK YAPILARI IRKI GENOTİPİ ÖZELLİKLERİ ELDE ETTİĞİ TARİHLER KARACABEY MERİNOSU %20 Kıvırcık + %80 Alman Et Merinosu Et+Yapağı 1933-1950 ANADOLU MERİNOSU %20 Akkarman+%80 Alman Et Merinosu 1954-1958 MALYA %60 Merinos +%40 Akkaraman Yapağı+Et 1959-1964 TAHİROVA %37,5 Kıvırcık + %62,5 D.Friz Döl+Et+Süt 1969-1973 ACIPAYAM %25Dağlıç + %25 D.Friz+ %50 İvesi Süt+Et+Yapağı   BAFRA %25 Karayaka + %75 Sakız Döl + Et 1978-1984 POLATLI %25 Akkaraman + 75 İlle De France 1986-1992

ANKARA KEÇİSİ Yetiştirildiği İşletme: Anadolu TİM Morfolojik Özellikleri: Vücut beyaz, küçük cüsselidir. Vücudun tamamı beyaz tiftikle kaplıdır. Dişi ve erkek keçilerin her ikisinde de boynuz vardır. Ayrıca sakallıdırlar. Cidago yüksekliği dişilerde 55 cm, erkeklerde 60 cm’dir. Fizyolojik Özellikleri: Tiftik verim(Keçi) : 2 Kg. Tiftik verim(Teke):3-5 Kg Canlı ağırlık(Keçi) : 30-40 Kg Canlı ağırlık(Teke) : 35-45 Kg Laktasyon süresi : 90-105 gün Laktasyon süt verimi : 25 kg Karkas ağırlığı : 12-15 kg Kesim Randımanı : % 46-50

2012 YILI DAMIZLIK BAREM FİYATLARI (TL/Baş) KOYUNCULUK 2012 YILI DAMIZLIK BAREM FİYATLARI (TL/Baş)   DİŞİLER ERKEKLER IRKI TOKLU KOYUN KOÇ Merinos, İvesi 735 840 1.050 1.208 Akkaraman, Malya 719 824 1.034 1.192 Morkaraman 709 814 1.024 1.181 Kıvırcık Türktahirova, Acıpayam, Bafra, Polatlı Tiftik Keçisi 420 473 578

KOYUNCULUK TİGEM’DEKİ YERLİ ve GELİŞTİRİLEN MELEZ KOYUN IRKLARI ÜLKEMİZ İÇİN İYİ BİR GEN KAYNAĞIDIR Yetiştiriciliğini yaptığımız saf ve melez koyun ırkları, ülkemizin değişik ekolojileri için çok iyi birer genetik miras konumundadır. İvesi, Akkaraman, Morkaraman, Kıvırcık, ve Merinos gibi önemli saf ırklarımız, 60 yıllık seleksiyon sonucu kuzu, yapağı, karkas ve süt verimleri artırılmıştır. Geliştirilen Acıpayam, Bafra, Malya, Tahirova ve Polatlı ırkları da verim potansiyelleri ile koyun yetiştiricilerimizin hizmetine sunulmuştur.

KOYUNCULUK Koyunculukta suni tohumlama çalışmaları sahada yaygınlaşmamıştır. Bu nedenle yetiştiricilerimizin elindeki koyunların ıslahı ‘’Halk Elinde Islah Projesi’’ kapsamında üstün vasıflı damızlık koçların kullanılmasıyla mümkün gözükmektedir.

ORTAK ÜRETİM PROJESİ KOYUNCULUK Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü Yönetim Kurulunun 13.08.2012 Tarih ve 331 sayılı Kararı ile Genel Müdürlüğümüze bağlı faaliyet gösteren Ulaş Tarım İşletmesi Müdürlüğünde Sivas Koyun Keçi Yetiştiriciler Birliği’yle Kangal Tipi Akkaraman yetiştiriciliği için ‘’Ortak Üretim Projesi’’ başlatılmıştır.

KOYUNCULUK ORTAK ÜRETİM PROJESİ: Proje Ulaş Tarım İşletmesindeki 2.406 da arazi ve üzerindeki 602 m2 kapalı alana sahip ağıllarda yürütülecektir. 1.500 Baş koç altı koyundan elit sürü oluşturulacak. Elit sürü Halk Elinde Islah projesinde yer alan 180 aile işletmesindeki 30.000 baş koç altı koyun ve 1.500 baş koçun kuzuları arasından seçilecektir. Her yıl en az 1.000 baş erkek ve dişi kuzu ortak üretim tesislerine getirilecektir. TİGEM ortak sürüye 300-500 baş üstün vasıflı damızlık koyun ve erkek materyal verecektir. Erkek ve Dişi Kuzular 100. günde tip puanına göre seçilecektir Protokol 5 yıl süreli olup istenirse 5 yıl daha uzatılabilecektir.

TEŞEKKÜRLER

2011 YILI ÜRETİMLERİ KOYUN KEÇİ Ana Sayısı (Baş) 32.760 500 Süt (Ton) 2.903 - Ortalama Süt Verimi (kg) 108.6 Kuzu-Oğlak 55.730 461 Damızlık Satış (Baş) 15.050 102

KOYUNCULUK Irkı Baş Oranı % İvesi 42.308 48.14 Merinos 18.406 20.94 Akkaraman 20.262 23.05 Morkaraman 5.190 5.90 Kıvırcık 1.721 1.96 TOPLAM 87.887 100.00 Irkı Baş Oranı % Malya 4.508 35.39 Türk Tahirova 1.383 10.86 Acıpayam 2.097 16.46 Bafra 3.496 27.44 Polatlı 1.253 9.84 TOPLAM 12.737 100.00 Gen Muhafazası Yapılan İşletmeler: Ceylanpınar – Ceylan Ulaş – Kangal Çoban Köpeği Karacabey – Akbaş Çoban Köpeği Anadolu – Ankara (Tiftik) Keçisi