ATATÜRK DÖNEMİ SONRASI MALİ OLAYLARI

1940-1945 arası dönemde 2. Dünya Savaşı sürmektedir. Genel seferberlik ilan edilmiş, silahlanılmış, kamu harcamaları artmıştır. Üretici grubu silah altındadır. Kamu geliri ihtiyacı emisyon yoluyla karışlanma yoluna gidilmiştir. Bu, hızlı fiyat artışına neden olmuştur. Vergi gelirlerinin reel tutarı enflasyon nedeniyle düşmüştür.

Yeni Getirilen Vergiler Vergi gelirlerini arttırmak içini yeni vergiler koyulmuş, mevcut vergilere zam yapılmıştır. Bu vergiler: Varlık Vergisi Toprak Mahsulleri Vergisi Ayni Muamele Vergisi

Varlık Vergisi - 1942’de yürürlüğe girdi. - Servet ve kazanç sahiplerinin servetleri ve olağanüstü kazançları üzerinden bir defaya mahsus alınacaktı. - Gerekçesi; savaş nedeniyle artan kamu harcamalarının finansmanıydı. - Aşırı kazancın vergilendirilerek, talep fazlasını azaltıp fiyat artışını yavaşlatmak. - Gelir ve servet dağılımını değiştirmek.

- Bina ve Arazi Vergisi muaflıklarından yararlananlarla ücretliler bu vergiden muaftılar. - Vergi miktarı vilayet ve kazalarda kurulan tarh komisyonlarınca belirleniyordu. - Bu, eşitsizliklere neden oldu. - Komisyon çalışmaları 15 gün içinde tamamlamak zorundaydı. - Komisyon kararına itiraz edilemiyordu. - 1 ay içinde vergiyi ödemeyen çalışma kampına( yurdun herhangi bir yöresine) gönderiliyordu. - Yüksek gelir sağlandı ancak sakıncaları nedeniyle tepki oluştu ve 1943’te kaldırıldı.

Toprak Mahsulleri Vergisi: - 1943’te II. Dünya Savaşı’nın yarattığı olağanüstü şartlar yüzünden salındı. - Seferberlik halindeki orduyu beslemek için salındı. - Kamu harcamalarının artması nedeniyle halk arasında vergi yükünün uyumlu dağılımı amaçlandı. - Olağanüstü durum süresince bu vergi uygulanacaktı. - Ayni olarak alınan vergide oran %8; nakdi olarak uygulanacak oran %12’idi.

Ayni olarak alınan hububat ve bakliyat fazlası tanzim satışları yoluyla satılarak fiyatlardaki yükselme önlendi. Vergide genellik prensibi gereği hububat ve bakliyat dışında kalan zirai ürünlere de nakdi vergi getirildi. Toprak Mahsulleri Vergisi, Aşar’ın geri getirilmesiydi. Başarısız uygulama 1946’da kaldırıldı.

Ayni Muamele Vergisi: II. Dünya Savaşı sırasında yağ üreten işletmelerden ayni olarak vergi alınmasıdır. Verginin konusu kilo itibariyle üretilen yağlardır. Zeytinyağı ve pamukyağı üretiminin %12,5 ayni vergiye tabidir. Yağ, taşınması ve korunması güç olduğundan vergi mükelleflerince verginin uygulanış şekli şikayete konu oldu. 1947’de kaldırıldı.

Çok Partili Demokrasiye Geçiş ve Vergi Politikasına Etkisi Savaş sırasında sıkı polis rejimi, sıkıyönetim hayatı halkın iktidara karşı tavır almasına neden oldu. Vergilerin verimsiz ve adaletsiz olduğuna dair parti içi muhalefetten Demokrat Parti doğdu.

Vergi Reformu Gerektiren Nedenler Mali Nedenler Sosyal Nedenler Ekonomik Nedenler Mali Nedenler: Kamu harcamaları sürekli artan bir seyir izlemektedir. Ekonomik kalkınma ve ülkenin imarına ilişkin büyük bayındırlık işleri giderlerin artmasına neden oldu. Vergi hasılatı milli gelirdeki artışları takip edemedi. Merkezi vergi geliri 1935’te milli gelirin %16’sını oluştururken, 1944’te %12’ye düştü. Vergi sisteminin, gelir karşısında esnek olan, verimi yüksek vergilerin getirilmesine ihtiyacı vardı.

Sosyal Nedenler: Vergi devlete sadece gelir sağlayan mali araç değildir. Aynı zamanda sosyal adalete uygun olmalıdır. Çağdaş vergicilikte, vergiler sosyal politikanın aracıdır ve sosyal amaçlar için de kullanılabilir. Sosyal adalet düşüncesinin gündeme gelme nedenleri; - Yüksek oranlı muamele ve istihlak vergisi uygulanması , - Gelir ve servet vergilerinde gittikçe artan hasılat beklentisi.

Vergi sisteminde bulunan Kazanç Vergisi “sedüler” vergidir. Menkul sermaye iradı geniş ölçüde vergi dışı, Gayrimenkul sermaye iradı ise tamamen vergi dışıdır. Modern vergileme sisteminde olması gereken prensipler Kazanç Vergisinde yoktu. Bu modern Prensipler; vergi karşısında eşitlik, ayırma prensibi, en az geçim indirimi ve artan oranlılık gibi ödeme gücünü belirlemeyi sağlayan araçlardı. Kazanç vergisi etkin ve verimli yapıya sahip değildi, uygulanması güç ve karmaşıktı. SONUÇ: Yeni vergi sistemine ihtiyaç vardı.

Ekonomik Nedenler: Çağdaş vergi sistemi, iktisadi hayatın gelişmesi karşısında “tarafsızlığını” koruyan mali sistemdir. Verginin tarafsızlığı ise, en az geçim indirimi gibi sosyal amaçlı muafiyetler dışında, iktisadi faaliyetleri diğerlerinin aleyhine olacak şekilde bozmamaktır.

Kazanç vergisinde “genellik prensibi” ne de uyulmuyordu Kazanç vergisinde “genellik prensibi” ne de uyulmuyordu. Tüccarlar aynı sınıfa dahil olmalarına rağmen, sermaye şirketi- beyannameli olup olmamalarına göre farklı muamele görüyordu. Bu da ticari ve sanayi işletmelerinin büyümesine, gelişmesine engel oluyordu.

Vergi Reform Çalışmaları Vergi reformu gereği kabul edildi. Bakanlar Kurulu Kararı ile bilir kişi komisyonu reform çalışmalarına başladı. Bu komisyonda Alman Profesör F. Neumark bulunuyordu. Komisyon önerisi: gelir ve kurumlar vergisi yanında esnaf ve sanatkarlar için ayrı vergi oluşturulması.

Komisyon raporuna vergi yükü artacak çevreler tepki gösterdi. Getirilen tasarı reform niteliğindeydi. En az geçim indirimi, artan oranlılık ve ayırma gibi ilkeler vergi adaletini sağlamaya çalışıyordu. En büyük eksiklik zirai kazançların vergilendirilmemesiydi. İki yılı aşan görüşmeler sonunda 1950-1951’de yürürlüğe girdi.

Dönemin Değerlendirmesi 1940-1950 arası vergi politikasını etkileyen en önemli olay II. Dünya Savaşı’dır. Kamu harcamaları artmış, bunu karşılamak için yeni vergi kanunları çıkarılmıştı. 1946’dan itibaren çok partili demokrasiye geçildi. Partiler seçmenlerin oluşturduğu baskı gruplarının istekleri doğrultusunda kanun hazırlamaya başladı.

1950-1960 Dönemi 1950’de Demokrat parti iktidara geldi. Parti programına sadık kalarak hükümet programı hazırlamıştır. Vasıtalı vergi oranını düşürerek vergi adaletine yaklaşmak istenmiştir. Üretimi baskı altında tutan vergilerden de indirim yapılacaktı.

1954’te Demokrat parti ikinci kez iktidara geldi. Vergi Politikasında ilişkin programda şunlara yer verdi: Hayvanlar vergisi kaldırılacak, Kazancı az olan esnaf vergi dışı bırakılacak, Veraset ve İntikal Kanunun iyileştirilmesi, Muamele vergisinin kaldırılması.

1957’de Demokrat Parti yeniden iktidara geldi. Hükümet programında vergilere önceki programlara göre daha az değindi. Hükümetin amacı, ülkemiz bünyesine uygun, aynı zamanda yatırımların ve kamu hizmetlerinin ihtiyaçlarını karşılayabilecek adil, modern ve gelişmiş bir sisteme geçilmesidir.

Gelir Vergisi Kanunu’nda Yapılan Değişiklikler 1951’de ücretli istisnasına; emekli, dul ve yetimlerle, harp malulleri eklenmiştir. 1951’den önce de emekli, dul, yetim, harp malulü geçici hükümlerle kazanç, iktisadi buhran, muvazene, hava kuvvetlerine yardım vergisinden istisna edilmişlerdi.

Gelir Vergisi Kanunu’nda yapılan önemli değişiklik; Esnaf Muaflığı idi Gelir Vergisi Kanunu’nda yapılan önemli değişiklik; Esnaf Muaflığı idi. Belli sınır ve şartlar altında (kendi işyerine bilfiil çalışmak…gibi) esnaflar Gelir Vergisinden muaf tutuldu. 1955’te, esnaf muaflığı sınırları düşürülerek gelir vergisi sınırları genişletildi. 1957’de gelen tepkiler nedeniyle eşikler genişletildi. 1957’de en az geçim indirimi hadleri yükseltildi, gelir vergisi dilimleri uzatıldı.

Esnaf Vergisi Kanunu 1950-1955 arası Esnaf Vergisi uygulandı. Küçük sanat ve ticaret erbabının bulundukları şehir ve yaptıkları iş itibariyle, işyerinin kirası veya gayrisafi iradı esas alınarak gündelik kazanca göre takdir edilen vergidir.

Gider Vergisi Kanunu’nun Kabul Edilişi Muamele vergisi dolaylı vergi olarak uygulanmaktaydı. Pahalılığa neden olduğu, sınai gelişmeyi önlediği, vergi kaçakçılığını arttırdığı ileri sürülüyordu. Muamele vergisi yerine Gider Vergileri Kanunu kabul edildi.

Vergi Kanunu’ndaki Diğer Değişiklikler 1957’de Hususi Otomobil Vergisi Kanunu kabul edildi. Kısmi servet vergisi niteliğindedir. 1959’da Veraset ve İntikal Vergisi yeniledi. Vergi hükümleri sosyal ve iktisadi hayata uyum sağladı. Bu kanun halen yürürlüktedir.

Dönemin Değerlendirilmesi Esnaf kitlesinin siyasi nedenlerle ödeyeceği vergi değiştirilmiştir. Bu durum verginin adalet, tarafsızlık ve genellik ilkelerinin çiğnenmesine yol açtı. Tarım faaliyetlerinden elde edilen kazanç vergiden istisna edilmiştir. Ancak tarım faaliyetinin ne olduğu net olarak tanımlanmamıştı.

Muamele vergisi yerine getirilen Gider Vergisi,daha dar bir mamul ilk maddeler tabanında kalmıştır. Yeni getirilen vergiler beyana dayalı idi. Vergi idare faaliyetleri yeniden düzenlendi. İdare-mükellef ilişkileri belirlendi. Kurumlar vergisi ve gelir vergisi ayrılmıştır.