3. Bölüm İNSAN SERMAYESİ NASIL OLUŞUR?

Sağlık ve eğitim: sorular: Zenginlik ile sağlık göstergeleri arasındaki nedensellik ilişkisi hangi yöndedir? Kişi başına geliri yüksek olmak daha sağlıklı olmayı getirir mi? Ve/veya daha sağlıklı olmak k.b. geliri arttırır mı? Gelişmekte olan ülkelerdeki eğitim sistemi ekonomik kalkınmayı destekliyor mu? Yoksa sadece ülkede seçilmiş grupların ve sınıfların halihazırdaki maddi ve politik gücünü muhafaza etmeye çalışan bir mekanizma mı?

Eğitim İnsan sermayesini geliştirmenin en kurumsal yolu “okullaşma”: Eğitime katılım oranları: Şekil 3.1

Eğitim Öğrenci Başına Harcama: Kalite göst.  Şekil 3.2: Düşük gelirli ülkelerde ilk ve orta öğretime yapılan harcama öğr.b. $50 iken yükseköğretime ö.b. $1000 dır. Halbuki yükseköğretime katılım sadece %5 tir ve genellikle zengin çocuklarıdır. Kamu kaynakları dengesizce taksim ediliyor.  Dengesizlik yüksek gelirli ülke grubunda daha azdır. Y.öğretime katılım %50, öğr. başına harcama $9000 (ortaöğretim:$6000, ilköğretim:$5000).  Halbuki ilköğretime harcamanın toplam refaha getirisi daha fazla (Pscarapoulos 2004).

Eğitim Denge göstergesi: ö.b.Harcama / k.b.GSYH. Şekil 3.2. Düşük gelirli ülkelerde: ilköğretimde %12, y.öğretimde %250.

Eğitim 1975 ten günümüze okullaşma hızla artıyor. Tablo 3.2: dünyada ortaöğretimde okullaşma oranı. Gelişmekte olan ülkelerde eğitim harcaması artışı kayıt sayısı artışının altında kalıyor => öğrenci başına harcama (kalite) düşüyor. Aynı zamanda kamu bütçesine yük artıyor. Üniversite talebi artıyor çünkü  devlet sübvanse ediyor.  iş bulma daha kolay, daha yüksek maaş  lise öğrencisi artıyor

Eğitim Ülkeler arasında devlet üniversitelerine özel katkı payı: Tablo 3.3:  Öğrenci harçlarının üni. bütçesine katkısı çok düşük: TR %2, ABD %15, İspanya %20, Fransa %1, Çin %9, Japonya %9. En yüksek Letonya %75.  Kim destekliyor? Devlet.

Eğitim Üni. ye giriş sınavları:  seçme sistemi bütün kalkınmakta olan ülkelerde var, yoksa kalite aşırı düşer  Özel kurslar, stres, yüksek maliyet. Çin de eğitim harcamaları konut harcamasını geçti: %10 a karşın %7.  Zengin kesim sübvansiyonun çoğunu alır çünkü testi geçme şansı daha fazladır: Endonezya: zengin, sübv. nun %83 ünü fakir %10 unu alır. Malezya da en zengin %10 sübv. %51 ini, Şili en zengin %15 sübv. %61 ini, Kolombiya da en zengin %6 sı sübvansiyonun %60 ını alır. Kaynakların önemli kısmı elit kesime gidiyor.

Eğitim Üni. ye giriş sınavları:  Gelir düştükçe aşırı rekabet: Endonezya 30 milyon sınava girer, 2,5 milyon yerleşir. Rusya %10, Japonya %25, Hindistan %2, TR de %31.  TR de adayların sadece %30 u lise son sınıf öğr. Gerisi sınava ikinci defa giriyor.  Endonezya da yolsuzluk: doğru cevaplar piyasası. Rusya da raporla üni. ye giriş $1000.

Eğitim Kredi piyasası ve eğitim: Verimli değil. Çünkü  Ahlaki davranış problemi. Kredi veren kredi alanların ne yapacagını bilemez.  Uzun vadeli. Belirsizlik fazla. Her iki taraf için risk ve paranın fırsat maliyeti fazla.  Teminat beşeri sermayedir ama ticari mal degil. İyi bir teminat degil. Bu yüzden eğitimde devletin ve vakıfların müdahelesi-desteği gerekir. Pozitif dışsallıklar.

Sağlık Sağlıklı nüfus kalkınma açısından çok önemlidir.  Hastalıklar üretimi düşürür, özellikle el işçiliğine dayanan imalatta.  ABD de 1900 ve 1950 arasında ömür beklentisi 47 den 68 e çıktı. Kişi başına verimli çalışma süresi arttı. Sağlık ile ekonomik büyüme arasında pozitif ilişki:  1960 da OECD de ömür beklentisi 67 yaş, Afrika da 40 yaş, Doğu Asya da 62 yaştı. Bulaşıcı hastalıklar endeksi Afrika: 0.8, OECD: 0.  Afrika: bulaşıcı hastalıkları yense yıllık büyüme oranı %1.25 daha hızlı, ort. ömür beklentisi OECD ile aynı olsa yıllık %2 daha hızlı büyürdü; kalkınma sorununu hallederdi:. (Artadi ve Sala-i Martin 2003)

Kişi Başına Sağlık Harcamaları Yüksek gelirli ü.: $2000, orta gelirli ü.: $170, düşük gelirli ü.: $20. Çok aşırı fark var. Hastalık ve iş kayıpları. Özel-kamu sağlık harcamaları: kamu sağlık harcamalarının GSMH deki payı gelişmiş ülkelerde (fazla) %6 iken düşük ve orta gelirde %2 ve %3.5 tur (düşük). Özel sağlık harcaması/GSMH %2-3 arası.

Kişi Başına Sağlık Harcamaları Sağlık harcamaları ömür beklentisini arttırdığı için yüksek eğitimin getirisini de arttırır. Ömür 33 den 83 e çıktığında okullaşma iki katından fazla artar (Kalemli-Özcan ve diğ. 2000) 60 küsur yaş ömür beklentisi yüksek büyüme hızı için ideal (Zhang ve diğerleri 2003). Ancak ömür beklentisi 70 lere ulaştığında yaşlıların sağlık harcamaları gençlerin eğitim harcamalarını baskı altına alır. Büyüme hızı düşmeye başlar

Türkiye de İnsan Sermayesi TR de k.b. Sağlık harcaması: $150-$200 arasında. Şekil 3.6. Gelişmiş ülkelerin ($2000) altında. Yatak sayısı: bizde 2/1000 kişi. Batıda 9/1000 kişi. Doktor & diğer sağlık, öğretmen dağılımı coğrafi bölgeler arasında çok dengesiz. Dolayısıyla eğitim ve sağlık kalitesi dengesiz.

Uygulamalar: TR de çıraklık eğitimi: Sunum konusu: TR de çıraklık eğitimi var mıdır? Özel ve kamuda staj, yaparak öğrenme imkanları ne durumdadır? Uygulama: sağlıklı yaşam göstergesi olarak boy uzaması: Tablo 3.5. Macaristan dışında arasında ort. boy 10 cm. uzamış. (165cm -> 175cm)