GÜVENLİK RAPORU Dr. Zeynep Yöntem, Takım Lideri Yardımcısı TÜRKİYE’DE SEVESO –II DİREKTİFİNİ UYGULAMA KAPASİTESİNİ ARTTIRMAYA DAİR TEKNİK YARDIM PROJESİ Europe aid/130724/D/SER/TR GÜVENLİK RAPORU Dr. Zeynep Yöntem, Takım Lideri Yardımcısı

Güvenlik Raporunun Yapısı Tesis ve Sahayla ilgili temel bilgiler, Teknolojik hususlar ve teklif edilen yönetimle ilgili bilgiler, Tesisin her bölümü için Risk İndeksleri, Muhtemel kaza olaylarının belirlenmesi, meydana gelme sıklığı ve sonuçlarının hesaplanması, Özellikle önleme ve azaltma tedbirleriyle ilgili tasarım kriterleri Raporun sonuçları (meydana gelme sıklığı ve hasar mesafeleri) çevresindeki araziyle uyumluluk kriterlerini tanımlayan bir Bakanlar Kurulu Kararına göre değerlendirilir.

OPERATÖRÜN YÜKÜMLÜLÜKLERİ: GÜVENLİK RAPORU Üst tabakadaki kuruluşların operatörleri aşağıda belirtilen hususları içeren bir Güvenlik Raporu hazırlamalıdır: Kuruluşun, Çevresinin ve Kuruluştaki Tesislerin Tanıtımı Kuruluşun Güvenlik Yönetim Sistemi Hakkında Bilgi Büyük Kaza Senaryoları ve Güvenlik Tedbirleri Hakkında Bilgi Son amacı da tehlikelerin fark edilip kontrol altına alındığını ve tesisin çevresindeki araziyle uyumlu olduğunu göstermektir.

Güvenlik Raporu 1. BÖLÜM Kuruluşun, Çevresinin ve Kuruluştaki Tesislerin Tanıtımı Kuruluşun Tanıtımı Kuruluşa ait Haritalar Kuruluşun Çevresinin Tanıtımı Kuruluştaki Tesislerin Tanıtımı v. Kuruluşta Bulunan Tehlikeli Maddeler Hakkında Bilgi

Güvenlik Raporu 2. BÖLÜM Kuruluşun Güvenlik Yönetim Sistemi Hakkında Bilgi Üst seviyeli kuruluşlar, Güvenlik Raporunda, kuruluşta büyük kaza önleme politikası (BKÖP) oluşturulduğunu ve bu doğrultuda güvenlik yönetim sisteminin (GYS) uygulandığını gösterir. Büyük kaza önleme politikası (BKÖP) Güvenlik yönetim sistemi (GYS)  

Büyük Kaza Senaryoları ve Güvenlik Tedbirleri Hakkında Bilgi Güvenlik Raporu 3. BÖLÜM Büyük Kaza Senaryoları ve Güvenlik Tedbirleri Hakkında Bilgi Büyük kaza senaryoları Güvenlik Tedbirleri Kaynaklar  Ekler

Büyük Kaza Senaryoları ve Güvenlik Tedbirleri Hakkında Bilgi Kazalara neden olabilecek tehlikeli maddeler dikkate alınarak seçilir ve bu senaryoların hangi önceliklere göre ve nasıl seçildiğine ilişkin gerekçeler açıklanır. (Ör: Geçmişte meydana gelmiş kazalar, ramak kala olayları vb.) Her bir tesis için, belirlenen tehlikelerin neden olabileceği büyük kaza senaryolarının en az 6 tanesi hakkında ayrıntılı bilgi verilir

Mümkün olan en yüksek önlem seviyesi İşletmeci, kantitatif risk değerlendirmesine göre belirlediği tehlikeli ekipmanlar için senaryo edilen her bir büyük kazanın her türlü sonucunun meydana gelme frekansını 1x10-4/yıl seviyesine veya bu seviyeden daha küçük bir seviyeye indirmek zorundadır. Seçilen büyük kaza senaryolarının meydana gelme frekanslarının hesaplanmasında operatör müdahalesinin yer aldığı hesaplamalarda, operatörün hata yapma olasılığı, en az 0,1 olarak değerlendirilebilir..

Tehlİkelİ olaylar /Büyük kaza senaryoları 4/7/2017 “Belirli yoğunluktaki insan, mülk ve/veya çevreye fiziksel, kimyasal ya da biyolojik etki eden enerji ya da maddenin salımına tehlikeli olay denir.” Formation CAPP-WA 29/06-01/07/11

Büyük kaza senaryoları /: ÜÇ ANA GRUP Yangın  Patlama  Dağılım / Salım → Toksik 

Büyük kaza senaryoları : üç büyük grup 4/7/2017 Büyük kaza senaryoları : üç büyük grup Yangın Ateş (sıvı, katı) Flash yangını (ani yangın) Boil over Torch yangını Patlama UVCE (Serbest buhar patlaması) BLEVE (Kaynayan sıvı-genleşen buhar patlaması) Konteyner patlaması Toksik dağılım Parçalanma, delinme Boru kırılması Sıvı katmanın/örtünün buharlaşması Duman Kirlenme Madde sızıntısı/kaçağı Bir kirleticinin su, hava veya toprağa salımı Formation CAPP-WA 29/06-01/07/11

Dİğer tİp Yangınlar Birikinti (havuz) yangını Bir yanıcı madde birikintisinin (havuzunun) yanması neticesinde oluşan yangın Tank yangını, hazne yangını, havuz yangını Eriyebilir katılar yangını Torch yangını Tutuşabilir bir gaz spreyinin alev alması Sebepler : alevlenir gazın kazayla sızıntısı, ara ürünlerin dikkatsizce boşaltılması (parlama) Sonuçlar : Eğer torch, basınçlı alevlenir bir sıvı tankıyla temas ederse BLEVE riski oluşur. Boil-over Köpürme olayı: atmosferik tanklarda yanmakta olan bazı hidrokarbonların sıvı su zeminini buharlaştırması Ateş topu oluşumu→ Termal etkiler Yanan hidrokarbonların fırlayarak saçılması → Yangının yayılması

Değİşİk patlama cİnslerİ Gaz ve buhar patlaması (ATEX) Kimyasal kaynaklı Toz patlaması (ATEX) Termal Runaway Tank patlaması Fiziksel kaynaklı BLEVE

Toksİk gazların dağılımı Toksik bir ürünün salmı (ör. NH3, Cl2,…) Yangın dumanları Kontrol edilemeyen kimyasal reaksiyonlar Dağılım özellikle şunlara bağımlıdır : - salınım şartları (P, T, sınırlama…) - meteorolojik şartlar - orografik şartlar (topografi,…) Dağılım modellerinin kullanımı Bazı ürünlerin ölümcül ve geri dönüşümsüz etkileri için tanımlanmış eşik bilgilerinin kullanımı (toksisiteyle ilgilili değerler)

Risk Analizi Unsurları a)Herhangi bir risk analiz sürecindeki temel unsurlar aşağıdaki gibidir: Tehlike tespiti; Kaza senaryosu seçimi; Senaryoların olasılık değerlendirmesi Senaryoların sonuç değerlendirmesi Risk derecelendirme; Güvenlik sistemlerinin mevcudiyeti ve güvenilirliği b)Tehlike tespitinin zorunlu parçaları, analizin ve ilgili sınırlamaların kapsamı, kullanılan tespit yöntemlerine ilişkin gösterimlerdir. Tehlikelerin tespitini, mevcut veya öngörülen güvenlik tedbirlerinin uygun olup olmadığını belirtilmelidir. c) Risk değerlendirmesinin derinliği ve tipi, benimsenen risk kontrol tedbirlerinin yeterliliğine karar verme ve gerekçelendirme güçlüğü ve süreç ve faaliyetlerin karmaşıklığı, olası hasarın ölçüsü, tesisin sunduğu büyük kaza tehlikelerinin yapısına orantılı olacaktır.

RİSK ANALİZİ – TEHLİKE ve RİSK RİSK MATRİSİ Sık sık Muhtemel İHTİMAL Muhtemel olmayan Çok az Küçük Anlamlı Büyük Felaket CİDDİYET Bölge 1 Düşük Risk– Bir eylem gerekli değil Bölge 2 Eylem gerekebilir, Maliyet-Fayda hususları temelinde Bölge 3 Yüksek risk– Düzeltici eylemler zorunludur

RİSK ANALİZİ RİSK Bir olayın olasılığının ve o olayın sonuçlarının kombinasyonudur. Hangi olasılıkta? Ne olabilir? Nasıl olabilir? Etkiler nelerdir?

RİSK ANALİZİ KAZARA OLAN OLAYIN TANIMI MEYDANA GELME OLASILIĞININ HESAPLANMASI (HATA AĞACI ANALİZİ) SONUÇ ANALİZİ KABUL EDİLEBİLİRLİK KRİTERİ İLE KARŞILAŞTIRMA (RİSK DEĞERLENDİRME) KORUNMA VE/VEYA AZALTICI ÖNLEMLERİN TANIMLANMASI

RİSK ANALİZİ – OLAYIN TANIMLANMASI Bir olayın olasılığının ve o olayın sonuçlarının kombinasyonudur. Ne olabilir? Nasıl olabilir? DENEYİM VERİTABANLARI SİSTEMATİK TEKNİKLER FMEA HAZOP

RİSK ANALİZİ – OLAY TANIMI Güvenilir kazaların tanımlanması: Süreç bozuklukları genellikle HAZOP değerlendirmesiyle belirtilir; Tesisin ayrılabilir bölümleri için “Bütünlük Kaybı” durumlarının tanımlanması gerekir. Güvenilirlik hedef frekansa dayalıdır: örn. İtalyan yasaları, 1.000.000 yılda 1’den daha az görülme sıklığı olan olayların analiz edilmesini gerektirir.

Çok az karmaşık kurulumlar ya da geniş çalışma örgüsü RİSK ANALİZİNİN FARKLI ARAÇLARI Çok az karmaşık kurulumlar ya da geniş çalışma örgüsü Ön Tehlike Analizi (PHA) HAZOP Termohidrolik sistemler Bir hatanın ya da belli bir olayın sebebi Hata ağacı analizi Olay ağacı analizi Bir hata sonrasında meydana gelen olaylar Olayların neden ve sonuçlarının bileşimi Papyon Analizi

Güvenlik Raporu Oluşturulmasına ilişkin Akış Şeması . Güvenlik Raporu Oluşturulmasına ilişkin Akış Şeması İncelenen sistemin tanımı Sisteme ait tehlike ve risklerin tanımlanması Kalitatif ve/veya kantitatif analiz Değerlendirme

Copyright Resources Safety, DOCEP 2006 RİSK DEĞERLENDİRME METODOLOJİLERİ İki temel risk analizi yaklaşımı mevcuttur.

Risk Değerlendirme Metodolojileri Ön Tehlike Analizi (Preliminary Hazard Analysis – PHA), İş Güvenlik Analizi (Job Safety Analysis - JSA), Olursa Ne Olur? (What İf..?), Çeklist Kullanılarak Birincil Risk Analizi -(Preliminary Risk Analysis-PRA Using Checklists), Birincil Risk Analizi -(Preliminary Risk Analysis (PRA), Risk Değerlendirme Karar Matrisleri( Risk Assessment Decision Matrix) Tehlike ve İşletilebilme Çalışması (Hazard and Operability Studies - HAZOP), Tehlike Derecelendirme İndeksi (DOW index, MOND index, NFPA index), Hızlı Derecelendirme Metodu (Rapid Ranking, Material Factor),

Risk Değerlendirme Metodolojileri Hata Ağacı Analizi (Fault Tree Analysis -FTA), Hata Modu ve Etki Analizi (Failure Mode and Effects Analysis-FMEA) Hata Modu ve Etkisinin Kritiklik Analizi (Failure Mode and Critically Effects Analysis- FMECA), Güvenlik Denetimi (Safety Audit), Olay Ağacı Analizi (Event Tree Analysis - ETA), Neden - Sonuç Analizi (Cause and Consequence Analysis), Neden - Etki Analizi (Cause and Effect Analysis),

Risk Değerlendirme Metodolojileri Neden - Etki Analizi (Cause and Effect Analysis), Kinney Metodu (Mathematical Risk Evaluation Method), Karar Şeması (Decision Tree), Çok Kriterli Karar Analizi (Multi Criteria Decision Analysis -MCDA), Zürih Tehlike Analizi (Zurih Hazard Analysis), Makine Risk Değerlendirme (Mashine Risk Asessment), Toksikolojik Risk Değerlendirme veya Kimyasal Maruziyet Değerlendirme (Toxicological Risk Assessment - Chemical Exposure Assessment), Çevresel Risk Değerlendirmesi (Environmental Risk Assessment) Tehlike Analizi ve Kritik Kontrol Noktaları (Hazard Analysis and Critical Control Points - HACCP)

Risk Değerlendirme Metodolojileri Güvenlik Fonksiyon Analizi (Safety Function Analysis), Güvenilirlik Merkezli Bakım(Reliability Centred Maintenance – RCM) Sneak Analizi -Sneak Devre Analizi (Sneak Analysis - Sneak Circuit Analysis) İş Etki Analizi (Business Impact Analysis) İnsan Hata Tanımlaması (Human Error Identification - HEI), İnsan Güvenilirlik Değerlendirmesi (Human Reliability Assessment - HRA), İnsan Hata Oranı Tahmini Tekniği (Technıque For Human Reliability Analysis -THERP),

Risk Değerlendirme Metodolojileri Güvenlik Fonksiyon Analizi (Safety Function Analysis), Güvenilirlik Merkezli Bakım(Reliability Centred Maintenance – RCM) Sneak Analizi -Sneak Devre Analizi (Sneak Analysis - Sneak Circuit Analysis) İş Etki Analizi (Business Impact Analysis) İnsan Hata Tanımlaması (Human Error Identification - HEI), İnsan Güvenilirlik Değerlendirmesi (Human Reliability Assessment - HRA), İnsan Hata Oranı Tahmini Tekniği (Technıque For Human Reliability Analysis -THERP),

Risk Değerlendirme Metodolojileri Güvenlik Fonksiyon Analizi (Safety Function Analysis), Güvenilirlik Merkezli Bakım(Reliability Centred Maintenance – RCM) Sneak Analizi -Sneak Devre Analizi (Sneak Analysis - Sneak Circuit Analysis) İş Etki Analizi (Business Impact Analysis) İnsan Hata Tanımlaması (Human Error Identification - HEI), İnsan Güvenilirlik Değerlendirmesi (Human Reliability Assessment - HRA), İnsan Hata Oranı Tahmini Tekniği (Technıque For Human Reliability Analysis -THERP),

Risk Değerlendirme Metodolojileri Kavramsal Güvenilirlik ve Hata Analiz Yöntemi (Cognitive Reliability and Error Analysis Method - Cream), Hiyerarşik Görev Analizi (Hierarchical Task Analysis), Sapma Analizi (Deviation Analysis), Yönetim Bakışı ve Risk Ağacı (Management Oversight and Risk Tree - MORT), Enerji Analizi (Energy Analysis), Güvenlik Bariyer Diyagramları (Barrier Diagram), Koruma Katmanları Analizi (Layers of Protection Analysis - LOPA)

Risk Değerlendirme Metodolojileri Bow-Tie Metodolojisi, Kök Neden Analizi (Root Cause Analysis), Senaryo Analizi (Scenario Analysis), Markov Analizi (Markov Analysis), Monte Carlo Analizi (Monte-Carlo Analysis), Bayesian Analizi (Bayesian Analysis), F-N Eğrileri (F-N curves).

Seveso Bildirim Sistemi incelenmesi   Çevre ve Şehircilik Bakanlığının yürüttüğü www.bekra.cevre.gov.tr adresinde yer alan “BEKRA Bildirim Sistemi” aracılığı ile ÇŞB’ye bildirim yapmakla yükümlüdür. İşletmecilerin, kuruluşlarında bulunan ve bir kaza sırasında ortaya çıkabilecek olan tehlikeli maddelerin, tehlike sınıfı ve miktarları hakkında Yetkili Otoriteleri bilgilendirmeleri gerekmektedir. Kuruluşlar yaptıkları bildirim neticesinde üst seviyeli kuruluş, alt seviyeli kuruluş ya da kapsam dışı olarak sınıflandırılırlar. Bu sınıflandırmada tehlikeli olarak ortaya çıkan madde ve karışımlar (bundan sonra madde denilecektir) öncelikli ve dominant baskın maddeler olarak dikkate alınır . Bu maddelerin bulunduğu üniteler dikkate alınacaktır Ki bu ünitelerin intrinsik özellikleri bulunan miktarları ekzotermik reaksiyon,patlama, yanma ve enerji salımına neden olabilir.

Güvenlik Raporu Akış Şeması

Açılış Toplantısı Saha İncelemesi Belge/Veri Toplama TANITIM Bölgesel veriler Tesis verileri

Gerekli Bölgesel Veriler 1. Saha sınırlarını ve sahaya erişim yollarını gösteren alanın uygun ölçekli (örn. 1:25.000) bir genel haritası 2. Tesisin sınırından itibaren en az 5 km çapında bir alan içerisinde arazi kullanımı, popülasyon merkezleri, hassas merkezler (hastaneler, okullar, camiler, spor stadyumları, alışveriş merkezleri, çok sayıda insanın toplanabileceği açık alanlar, meskun mahaller, vs.) 3. Yakındaki plajlar, yüzme ve denize açılma alanları 4. Tesis üzerinde uçak hareketlerine ilişkin bilgi (ortalama uçuş/gün sayısı ve uçak türü) 5. En yakın havalimanı/uçuş yolunun mesafesi 6. Sahaya gelen güç kaynağı (voltaj) ve tek bir hatla mı yoksa birden fazla hatla mı sağlanıyor? 7. Sahanın toplam elektrik yükü ne kadar?

Gerekli Bölgesel Bilgiler 8. Popülasyon merkezlerindeki nüfus yoğunluğu ya da kişi sayısı, kişi/hektar olarak ifade edilen popülasyon uygun olacaktır. 9. Bölgedeki diğer endüstriyel tesisleri (tesisin tanımı, yapısı ve depolanan tehlikeli maddelerin miktarı) 10. Meteoroloji verileri (en azından rüzgar hızı ve yönü, atmosferik istikrar sınıfları) 11. Yerel çevreye ilişkin veriler (yer altı suyu detayları, yüzey suyu detayları, koruma altındaki ekolojik alanlar, içme suyu çıkış noktaları (yer altı ya da yüzey suyu), ticari deniz kabuklusu ya da balık avlama alanları, varsa) 12. Yerel sismik aktivite ve yakın zamanlı sismik olaylara ilişkin veriler 13. Bölgenin jeolojisine ilişkin bilgi 14. Temel tasarımında hangi deprem koruma tedbiri, varsa, alınıp alınmadığı?

Gerekli Tesis Verileri 1. Tesisin genel planı, Bölümler, İşleme Ünitelerinin Planı, tehlikeli madde depolama alanlarının çizimi (plan ve değerlendirme), tehlikeli madde envanteri (ham maddelerin, ara ürünlerin, yan ürünlerin, ürünlerin ve atık malzemelerin CAS numaraları da dahil), güvenlik sistemlerinin planı ve tarifi 2. Bu zamana kadar uygulanan Mevcut Güvenlik Yönetimi Sistemi ve politikaları (varsa) ve Güvenlik Çalışmaları (Örn. HAZOP SIL değerlendirmesi, Risk Değerlendirmeleri) 3. İş akış şeması, nicel (Isı ve Malzeme dengesi), depolama tankları ve seçili ünitelerin basınç kapları da dahil ekipman listesi ve veri sayfaları 4. Seçili Üniteler için Borulama ve Enstrüman Şemaları 5. Seçili Ünitelerin Tehlikeli Maddelerinin Materyal Güvenlik Veri Sayfaları 6. Genel süreç ve işletme açıklaması

Gerekli Tesis Verileri 7. Sahada yangın suyu tedarik havuzu inşa edildi mi? Yangın suyu tedarik kapasitesi ne kadar? Yangınla mücadele için sahada köpükle söndürme ekipmanı var mı? Petrol depoları sahasının ısı ile tetiklenen otomatik su dökme veya yağmurlama sistemleri var mı? 8. Sahada yangın suyu toplama havuzu var mı? 9. Ana tesis binaları ve ana tanklar/kaplar için tasarım yükleri ve kaza yükleri ve koruma kriterleri (patlama ve yangın direnci; pasif yangın koruması) 10. Hizmetlerin tarifi (çokluk, boyutlandırma kriterleri, güç kaynağı). Her hizmetin kaybında tesis davranışının kısa açıklaması. 11. Yangınla mücadele sisteminin tarifi; yangınla mücadele sisteminin planı. Yangın suyu sisteminin detayları (sahada inşa edilmiş bir yangın suyu havuzu var mı? Yangın suyu tedarik kapasitesi?). Sahadaki, varsa, köpükle söndürme ekipmanına ilişkin detaylar. Varsa otomatik soğutma veya yağmurlama sistemlerine ilişkin detaylar. 12. Drenaj plan çizimi ve boşaltım noktasının konumu.

Gerekli Tesis Verileri 13. Sahada mevcut olan Acil Durum Müdahale Ekibine ve mevcut acil durum müdahale ekipmanına ilişkin detaylar (örneğin köpük ikmal araçları, itfaiyeler, tazyikli su fışkırtma aracı, solunum cihazı) 14. Yangın ve Gaz detektör sistemi için tasarım kriterlerinin tarifi, detektörlerin konumu, mantık 15. İşlemi durdurma ve acil durum sistemlerinin tarifi 16. Patlama diskleri ve PRV (Basınç azaltma valfleri) gibi basınç azaltma sistemlerinin ayar noktalarının detayları 17. Sahanın her bölgesinde çalışanları gösteren saha haritasını da içeren adam yerleştirme seviyeleri 18. Mevcut acil durum planlaması 19. Tesiste meydana gelen kazalara, varsa, ilişkin veri 20. Ürünlerin/maddelerin taşınması

KAZA OLAYLARININ TESPİT EDİLMESİ 1. ÖN ANALİZ KAZA OLAYLARININ TESPİT EDİLMESİ

Ön analiz Güvenlik Raporunun oluşturulması öncelikle, kuruluşta bulunan ve bir kaza sırasında ortaya çıkabilecek olan tehlikeli maddelerin bulunduğu, olası büyük kaza ekipmanlarının belirlenip, bunların değerlendirilmesini kapsar. Büyük kaza ekipmanların tümü değerlendirilecektir ancak hesaplamalara göre en tehlikeli olanlar önceliklendirilecek ve Güvenlik Raporuna bu ekipmanlarda olabilecek senaryolar eklenecektir.

Hızlı Derecelendirme Metodu Derecelendirme metodu tüm kantitatif tehlike analizine alternatif değildir. Bu konuda bazı indeksler bulunmaktadır. Dow İndeks (FEI): Yangın ve patlama derecelendirme sistemi göreceli olarak bağımsız unit prosesler için potansiyel patlama ve yangınlarla ilgili değerlendirme yapar. Mond İndeks : bağımsız birim prosesler için potansiyel salım ve yayılımlarla ilgili değerlendirme yapar. İtalyan hukuksal düzenlemeleri yangın, patlama, yayılım ve salımların tümünü dikkate alan hızlı derecelendirme metodu geliştirerek kullanımını zorunlu hale getirmişlerdir.

ÖN TEHLİKE ANALİZİ AVANTAJLARI En önemli risklerin hızlıca tanımlanması HAZOP gibi ayrıntılı yöntemlere başvurmak için ön aşama DEZAVANTAJLARI Bir “tehlike durumunu” tanımlamak zordur. Hataları birleştirmek imkansızdır. Bir kazanın oluşma koşullarını tam olarak belirlemek için çok fazla sayıda düğüm vardır.

GEÇMİŞ ANALİZİ İlgili tesiste veya benzer tesislerde meydana gelen kazaların, nedenlerinin, sonuçlarının ve bunların işlev bozukluklarının, insan hatalarının, teknik arızaların ve bakım hatalarının güvenlik üzerindeki etkileri ile birlikte araştırılması suretiyle engellenmesi amacıyla alınan önlemlerin belirlenmesi için mevcut tesislerde veya mevcut teknolojilerin kullanıldığı yeni tesislerde geçmiş analizlerinin yapılması gerekmektedir. Bu bilgiler ilgili tesiste yürütülen sınaî faaliyetlerde edinilen deneyimlerden, ulusal ve uluslararası veritabanlarından ve konuyla ilgili kaynaklardan temin edilebilmektedir. Teknolojik kazalar Bilgi sistemi https://emars.jrc.ec.europa.eu

KAZA OLAYLARININ TESPİT EDİLMESİ 2. KAZA OLAYLARININ TESPİT EDİLMESİ HAZOP ve LOC

Olay Tespiti Kaza Olaylarının Tespit Edilmesi HAZOP İzole Edilebilir Bölümler Tasarım limitlerinin dışındaki süreç parameterlerindeki sapmalardan (bozukluklar) kaynaklanan kaza olayları Bütünlük kaybı (tanımlanamayan nedenlere bağlı olarak tesis boruları ya da ekipmanlarındaki arızalardan dolayı tehlikeli madde salımı)

HAZOP – Tehlike ve İşletilebilirlik Analizi Çok disiplinli bir ekip tarafından bir işlemin güvenlik be işletilebilirlik konularının sistematik olarak tüm işlem hatlarına uygulanan kılavuz sözcüklere dayalı analizi ve tehlike ve potansiyel işletilebilirlik sorunlarını tespit etmek için parametrelerin analizi.

- ÖRNEK LPG yol tankı boşaltımı Manuel vana Hortum (esnek boru) Yol tankı 47 m3 85% maksimum yükleme Gaz Sıvı Manuel vana Hortum (esnek boru) Sıvı LPG Tankı

- ÖRNEK Potansiyel olarak tehlikeli olan aşamalar: 1. Kamyonu boşaltma istasyonuna yerleştirmek 2. Blokları yerleştirmek 3. Tankın dengeleme bağlantısı 4. Doldurulacak tankın seçimi 5. Sıvı faz hortumunun eklenmesi 6. Manüel vanaların açılması 7. Kamyonun pompasının çalıştırılması 8. Boşaltma 9. Boşaltımın bitişi 10. Manuel vanaların kapatılması 11. Bağlantısını kesmeden önce hortumun tasfiyesi 12. Hortumun bağlantısının kesilmesi 13. Topraklanan hattın çıkarılması 14. Blokların çıkarılması 15. Kamyonun alanı terk etmesi Basitleştirilmiş boşaltım prosedür

HAZOP ÇALIŞMALARINDA KULLANILACAK DOKÜMAN VE REFERANS KAYNAKLAR Proses Akım Şemaları, P&ID Proses akış diyagramları (PFDs) Sebep & sonuç matrisleri (C&E Diagrams) Ekipman bilgi formları (Data Sheet) Yaşanmış olay kayıtları Prosedür, talimat ve eğitim kayıtları vb., Malzeme Güvenlik Bilgi Formları (MSDS) Hazard and operability studies (HAZOP studies) - Application guide IEC 61882 Ed. 1.0 b:2001 EPSC, IChemE ve Chemical Industries Association, 2000, "HAZOP – Proses ve Kimya Endüstrileri için En iyi Uygulama Kılavuzu” (HAZOP-Guide to Best practice for the process and chemical industries) F.P. Lees, 1996, “Proses Endüstrisinde Kayıp Önleme” (Loss Prevention in the Process Industries) Chemical Industries Association, 1977, "Tehlike ve İşletilebilirlik Çalışmaları Kılavuzu” (A Guide to Hazard and Operability Studies) AIChE Center for Chemical Process Safety (CCPS), 1992, "Tehlike Değerlendirme Prosedürü Kılavuzu” (Guidelines for Hazard Evaluation Procedures) Wells, G., 1996, "Tehlike Tanımlama ve Risk Değerlendirmesi” (Hazard Identification and Risk Assessment) ATEX yönetmeliği çalışması verileri ile oluşturulan Patlayıcı Ortam Zone Haritaları, Tehlikeli sapma ve kontrol önlemleri ve Fonksiyonel Güvenlik gerekliliği EN 61508, EN 61511 ve EN 62601 seri standartları SİL çıktıları kullanılarak proses tehlike analizi yapılacaktır. IEC 61882, Tehlike işletilebilirlik çalışmaları ( HAZOP çalışmaları) – Uygulama rehberi (Hazard and operability studies (HAZOP studies) – Application guide)

HAZOP AVANTAJLARI Termo-hidrolik sistemler (kimya prosesi endüstrisi) için etkili bir yöntemdir. Sistemin her bileşeni için olası hata türlerinin hepsini göz önüne almaktansa işlev parametreleri sapmalarının göz önünde bulundurulmasına izin verir Tüm işlev koşullarının (normal, geçiş etabı (bakım), başlatma ve programlanmış ya da acil kapatma vb. gibi) incelenmesine izin verir. DEZAVANTAJLARI Güncel PID gereklidir Eş zamanlı hataların meydana getirdiği olayların analizine izin vermez. HAZOP, sürecin dışından gelen risklerin dikkate alınmasına göre adapte edilmemiştir (AMDEC için de durum aynıdır)

Bütünlük kaybı (loc)

OLAY TESPİTİ –BÜTÜNLÜK KAYBI Tesis, ‘İzole Edilebilir Bölümlere’ ayrılmıştır ve en önemli olanları için (işlem koşulları ve mevcut madde baz alınarak) sızıntı boyutları doğru varsayılmıştır.

HAZOP yapılsa da LoC yapılmalı ve çıkan sonuçlar HAZOP çalışmasının sonuna eklenmelidir.   İzole bir sistem seçilir yani vanalarla kaçakları kontrol edilebilen bir çerçeve içinde inceleme yapılır. Data base araştırmalara dayanır

KAZA OLAYLARI VE SENARYOLARININ GÖRÜLME SIKLIĞI 3. KAZA OLAYLARI VE SENARYOLARININ GÖRÜLME SIKLIĞI HATA AĞACI ANALİZİ

Kazaların Sıklığı – Süreç Bozuklukları Hata Ağacı Analizi Çıkarım tekniği, analiz edilecek kaza olayının tespit edilmesinden başlar (Önemli Olay). Yukarıdan aşağıya yaklaşımı Nedenler arasındaki mantıksal bağlantıların grafik olarak sunumu. Öncelikli olayların (bileşenler) gerçekleşme ihtimalinin tanımı Önemli Olayın görülme sıklığının hesaplanması

Kazaların Sıklığı – Süreç Bozuklukları Veri: - Bileşen Arıza Oranları - Bileşen Onarım Süresi - Test aralığı ÖNEMLİ OLAY SAPMA NEDEN 1 NEDEN 2 ALT NEDEN 1 ALT NEDEN 2 A B C D P1 P2 PROT. X +

Kaza Senaryoları – Patlama Şiddetli akustik, termal ve mekanik etkiler ile ilgili fiziksel ya da kimyasal bir olayın neden olduğu büyük miktarda gazın hızlı bir şekilde açığa çıkması.

Kaza Senaryoları – Patlama ANİ YANGIN Patlayacak bir yanıcı madde bulutunun bir konsantrasyon noktası olmalıdır: > Alt Patlama Limiti < Üst Patlama Limiti Patlayıcıların analizinde, gaz cepleri, lokal konsantrasyonlar, vs.’yi dikkate almak üzere LEL değerinin yarısı olarak kabul edilir.

Kaza Senaryoları – Yangınlar Jet Yangını yüksek momentli yanıcı madde jetinin yanması. Akış hızına ve rüzgara bağlıdır. Havuz Yangını Sıvı havuz yangını. Havuz boyutlarına ve rüzgara bağlıdır. Ani Yangın küçük basınç etkilerine sahip yanıcı bir bulutun hızlı bir şekilde yanması. Ateş Topu Yanarken genişleyen yanıcı buhar kütlesinin yanması.

Kaza Senaryoları – Gaz Yayılması Havadaki gaz ve buharlar aşağıdakilere bağlı olarak seyrelir: Moleküler difüzyon (gaz partikül hareketine bağlı yavaş olgu); Atmosferdeki türbülans ile (rüzgar, durağanlık).

Kaza Senaryoları – Hata Ağacı Analizi Senaryo Tanımı (ve olasılık hesaplaması) Hata Ağacı Analizi, senaryo tanımı ve senaryoların görülme sıklığının hesaplanması için kullanılır. Salınım (ilk) olayının sıklığı, Kirlilik Kaybı analizi ya da Hata Ağacı Analizinden Kaza senaryosunun sıklığı

Kaza Senaryoları – Hata Ağacı Analizi Hata Ağacı için Veriler: Yaygın olarak kabul edilen Ateşleme Olasılıkları Not: Olasılıkları değerlendirmek içim, sızıntı ve dağılma simülasyonu gereklidir…

İnandırıcı Olayların/Senaryoların Tespit Edilmesi Sıklık hedefine dayalı inandırıcılık: analiz edilecek 10.000 yılda 1 defadan az görülme sıklığına sahip senaryoları gerektirmektedir.

Sonuç Analizi

Sonuç Değerlendirme Araştırması Diyagramı Tesisi verileri Yer ve meteoroloji verileri Kaza olaylarının tanımlanması Kaza senaryolarının öngörülmesi Simülasyon modellerinin seçilmesi Sonuç haritalarının hazırlanması

Sonuç Analizi – Kaynak Terimi Tehlikeli Materyal Salınım Sıcaklığı ve Basıncı Sızıntı Boyutu Salınım Yüksekliği Salınım Süresi (algılama / izolasyon yöntemlerine bağlı) Toprak setin geometrisi (varsa)

Sonuç Analizi – Diğer Parametreler Gaz dağılımı: arazi engebeliliği? Meteorolojik koşullar? Değerlendirme genellikle, 2F ve 5D olarak ayarlanmış iki meteorolojik koşul için yapılır (en kötü durum ve ‘normal’). Engeller?

Sonuç Analizi – Tipik Çıktılar

Arazi Kullanım Planlaması HAFİF YARALANMALAR CİDDİ YARALANMALAR MUHTEMEL ÖLÜM ÖLDÜRÜCÜ

Rapor Yazma

Rapor Yazma Kaza Olaylarının Tespit Edilmesi Kaza Olayı Sıklığı Teknik Veri Rapor Yazma Senaryoların Tespit Edilmesi Risk Değerlendirme Arazi Kullanım Planlaması Senaryo Sıklığı Sonuç Analizi