Liderlik ve Motivasyon Yrd. Doç. Dr. Alev Elçi

Liderlik Teorileri

Liderlik kuramlarının gelişimi Geçerli kuramlar Geçerli zaman dilimi Kuramın özeti Büyük adamlar kuramı 1950 öncesi Lider, tarihin seyrine karar verir Geleneksel Liderlik Kuramları Özellikler Kuramı 1910- 2.Dünya Savaşı Liderlerin genel ve ortak özellikleri Davranışsal Kuramlar 2.Dünya Savaşı - 1960 Liderlerin gösterdiği davranışlar Durumsallık Kuramları 1960- 1980 Herkese uyan, değişmeyen ve en iyi liderlik yoktur. Bunlar duruma bağlıdır. Yeni Liderlik Kuramları 1980 den günümüze Toplumun yeni formunun yanıtı – Karizmatik Liderlik

Büyük Adamlar Kuramı Thomas Carlyle’in teorisi Bilimsel anlamda tartışılmaya başlanan liderlik, tarihin büyük adamlarının özgeçmiş hikayelerinden oluşmuştur. «Tarihten günümüze intikal etmiş en eski çalışmalara göz atıldığında, bir liderin sahip olması gereken özelliklere sıklıkla değinildiği görülmüştür. Bu ilgi, liderlik kavramının, insanoğlunun başarısı ve refahı için önemli olmasının bir sonucu olarak ortaya çıkmaktadır.»

Büyük Adamlar Kuramı Zekâ, güvenirlik, cesaret, kararlılık ile insanı anlama ve ona değer verme (Savaş Sanatı) Adaletli olmak, bilgelik, hünerlilik ve cesaret (İlyada) Adalet, ılımlılık, sağgörü ve dayanıklılık (Aristotle) cesaret, özgüven, kararlılık, azim, sorumluluk ve güvenirlik (Hun lideri Atilla) Zeki, cesur (Machiavelli)

Özellikler Kuramı Liderin sahip olduğu özellikler liderlik sürecinin en önemli etmenidir Başarılı ve başarısız liderlerin özelliklerinin incelenip, ortaya çıkartılması Eleştirilerden biri başarılı liderin özellikleri tanımlanırken, tutarlı olmadığı görülmüştür. Diğeri fiziksel karakteristiklere önem vermesi ve kendi içinde karmaşık bir yapıya sahip olmasıdır. Yapılan araştırmalarda liderlerin sadece sahip oldukları özellikler ile açıklanamayacağı ortaya çıkmıştır

Özellikler Kuramı Yaş Boy Cinsiyet Olgunluk Güzel konuşma yeteneği Zeka Yükselme arzusu Kişilerarası iletişim yeteneği Bilgi Kararlılık İnsiyatif kullanabilme Başkalarına güven verme Özgüven İkna gücü Yöneticilik yeteneği Hükmetme İş başarma yeteneği İstek oluşturma yeteneği Dürüstlük Doğruluk

Davranışsal Kuramlar Liderlerin kendi kişisel özelliklerinden çok, nasıl davrandıkları ve ne yaptıklarına odaklanılmıştır Liderleri başarılı yapan liderin özelliklerinden çok liderlik yaparken gösterdiği davranış biçimi olduğu dur Lider gruptan bağımsız değildir ve grup içinde değerlendirilir Eğer davranışlar öğrenilebilirse kişiler eğitilebilir ve daha iyi liderlik etmeleri sağlanabilir

Ohio Üniversitesi yaklaşımı Yapılan araştırma sonucu liderlik davranışı iki bağımsız boyuta indirgenmiştir: 1. İnsan ilişkilerine dönüklük veya anlayış gösterme: Liderle grup üyeleri arasında arkadaşlık, karşılıklı güven, saygı, sıcaklık, katılımcı yönetim, çift yönlü iletişim, grup üyelerinin gereksinimiyle ilgilenme 2. Göreve dönüklük veya yapıyı harekete geçirme: lider iş ve görevleri planlar ve örgütler. İşleyiş hatalarını eleştirir, görevler verir, performans ölçütlerini belirler, kurallara uymayı sağlar, çalışmaları koordine eder, tam kapasite çalışıldığını denetler.

Ohio Üniversitesi yaklaşımı İşbaşındaki yönetimin başarısı için gerekli faktörler: 1. Grubun sürdürülmesi: kabul edilebilir liderlik davranışı 2. Hedefe ulaşılması: hedef belirleme, faaliyet düzenleme, hedeflere yönelme, grubun başarısını temsil etme 3. Grup etkileşimi: üretici bir ortam, rahat çalışma ortamı, en az seviyede anlaşmazlık ve çatışma

Ohio Üniversitesi yaklaşımı Bu modelden çıkabilecek sonuçlar (Can, 1992): Grup otoriter lider isterse , bu durumda en uygun tarz otoriter lider olacaktır Grup üyeleri daha az otoriter lider istiyorsa, liderin yapıyı harekete geçirme davranışı tepki görecektir İş, teknoloji gereği yapısallaşmış ise ve zaman baskısı çok ise, anlayış davranışı gösteren lider başarılı olamayacak; devamsızlık, işten ayrılma, şikayetler artacaktır İşin doğası bireyin ve grubun kendini gerçekleştirmesini önleyici nitelikte ise bu yoldan güdülemenin yararı olmayacaktır Astların üstlerle ilişkisi az ise, otoriter liderlik uygun olacaktır Çalışanlar sürekli ilişki içinde ise liderden yüksek anlayış bekleyeceklerdir.

Rensis Likert’in Sistem 4 Yaklaşımı Michigan araştırması

Likert araştırması Sistem 1: görev eğilimli otoriter, biçimsel yönetim şekli Sistem 4: grup çalışması, karşılıklı güvene dayalı ilişkilere eğilimli bir yönetim sistemi Sistem 2 ve Sistem 3: bu iki ucun arasında orta aşamalardır Ohio araştırmasından farkı lider davranışlarının kişilere dönük bir uçtan üretime dönük bir karşıt uca kadar yayılan bir süreç olarak ele alınmasıdır Ohio bu iki uçu bağımsız olarak görür. Michigan ayrıca yöneticinin ne kadar insana dönük bir eğilim, varsa o kadar üretime dönüklükten uzaklaşmış olduğunu söyler

Robert Blake ve Jeane Mouton Liderlik ızgarası yaklaşımı Liderlerin örgütlerde amaçlara ulaşmak için nasıl davrandığını anlatmak için ik faktöre dayanır 1. Üretime ilgi: politika oluşturma, yeni ürün geliştiğrme, süreçleri iyileştirme, iş yükleme, satışları arttırma da liderlik 2. İnsana ilgi: hedefe ulaşırken organizasyonun tümüne güvenme, iyi çalışma koşulları sağlama, adaletli bir ücret yapısı oluşturma, çalışanlarla iyi sosyal ilişkiler kurma 9 ölçekli bir tablo (1 en az ilgi, 9 en fazla ilgi) 5 tip liderlik

Liderlik ızgarası

Kaynaklar Paksoy, H.M. (2008). Küreselleşme, Liderlik ve Liderlik teorileri. Liderlik ve Motivasyon. (Ed.) C. Serinkan.Nobel Yayın:Ankara Şahin, F. (2012). Büyük adam düşüncesinden liderlikte özellikler kuramına kavramsal bir bakış. C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 13(1).