TASARIM KURAM VE YÖNTEMLERİ Bina Bilgisi III TASARIM KURAM VE YÖNTEMLERİ BaÜ mimarlık / 2005 Y. Doç. Dr. Gaye BİROL

organizasyonel stratejiler bina bilgisi III tasarlama stratejisi kişisel stratejiler (doğrusal, geri beslemeli doğrusal, paralel aşamalı, alternatif [dinamik], tesadüfi stratejiler organizasyonel stratejiler Tasarımda modeller, tasarım süreci-model ilişkisi modellerin özellikleri, görevleri, sınıflanması tasarlamada bilgi toplama ve işleme bilgi toplamanın genel özellikleri bilgi kaynakları tasarlama problemini açıklayıcı bilgiler BaÜ mimarlık / 2005

Bir tasarlama stratejisi, bir amaca yönelik olmalıdır. bina bilgisi III Tasarlama stratejisi Tasarlama stratejisi, tasarım sürecinin bileşenlerinden biridir. Karmaşık durumlarda tasarım projesini en etkin hale getirmek ile ilgilidir. Bir tasarlama stratejisi, bir amaca yönelik olmalıdır. Tasarlama stratejisi: tasarımcı tarafından ilk programı son tasarıma dönüştürmeye kadar geçen süreçte yararlanılan ya da kullanılan amaçlar, eylemler ve yöntemlerin oluşturduğu bir bütündür. Süreç boyunca gerçekleştirilen eylemler için, araçlar ile amaçlar arasındaki bağlantıların birbirini takip eden aşamalarda etüd edilmesi ya da geliştirilmesi amacıyla oluşturulacak alt-stratejileri de kapsayan bir bütündür. BaÜ mimarlık / 2005

Kişisel tasarlama stratejileri bina bilgisi III Kişisel tasarlama stratejileri Geleneksel tasarlamada strateji, başlangıçta kararlaştırılır ya da geçmişteki eylemlerin sonuçlarına göre değişir. Bu eylemler yeni tasarlama yöntemleri olabileceği gibi eskiz ya da ölçekli çizim gibi geleneksel eylemler olabilir. Bazıları tasarlayıcının kendi buluşu olan eylemler olabilir. Bir tasarlama yöntemi bir problemi çözmeye yeterliyse, tasarlama stratejisi olarak adlandırılabilir. Tasarlama stratejisi, tasarlayıcının kullanmayı planladığı yöntemler listesidir. BaÜ mimarlık / 2005

bina bilgisi III Doğrusal stratejiler Bu tür stratejiler, bütün aşamaları bilinebilen tasarlama problemlerinin çözümünde uygulanır. Yeni ve bilinmeyen durumlar için uygulanma olanağı yoktur. BaÜ mimarlık / 2005

Geri beslemeli doğrusal strateji bina bilgisi III Geri beslemeli doğrusal strateji Doğrusal olan eylem akışında herhangi bir aşama kendisinden önceki aşamayı değiştiriyorsa, tasarlama eylemine geri dönüşler yapılarak devam edilir. BaÜ mimarlık / 2005

Paralel aşamalı strateji bina bilgisi III Paralel aşamalı strateji Tasarlama eylemleri birbirinden bağımsız olarak yapılabiliyorsa, birçok aşama aynı anda birbirine paralel olarak sürdürülebilir. Bu tür bir strateji, farklı kişilerin aynı zamanda bir arada çalışmasına ve zaman kazanılmasına yardımcı olur. BaÜ mimarlık / 2005

Alternatif (dinamik) strateji bina bilgisi III Alternatif (dinamik) strateji Bu tür bir stratejide, her aşama ve bu aşamada alınan kararlar bir sonraki aşamayı ve o aşamada alınacak kararları belirler. Bu durumda her aşama kendi içinde bir bütündür. Dinamik bir karaktere sahiptir. BaÜ mimarlık / 2005

bina bilgisi III Tesadüfi arama Tamamen planlanmamış bir stratejidir. Bağımsız araştırmalara dayanır ve tasarlama süreci boyunca büyük bir belirsizlik söz konusudur. Her adım, diğer adımlarda ne olup bittiği ve kararlar göz önüne alınmaksızın gerçekleştirilir. mevcut bir ürünün yeniden değerlendirilmesi mevcut bir ürünü değişikliklere uyacak hale getirme az sayıda küçük değişikliklerin gerçekleştirilmesi BaÜ mimarlık / 2005

Organizasyonel stratejiler bina bilgisi III Organizasyonel stratejiler Bu stratejiler, ürünün bir firmada üretilme şekline, ürünün değişme değişmeme durumlarına göre farklılaşırlar. Firmalar buluş ve yeniliklere yönelik olabilecekleri gibi, bir ürünün “know-how” ını alıp üretmeye de yönelebilirler. Bu durumda firmaların tasarlama stratejileri de değişir. Yani firmaların ürüne yaklaşım biçimi tasarlama yönetimini ve stratejisini etkilemektedir. “Know-how” alınan durumlarda firma içi ve dışı tasarım yapılmaz. Zamanla üründe değişiklikler yapmak gerektiğinde firma kendi tasarım ekibini oluşturabilir. BaÜ mimarlık / 2005

bina bilgisi III Firmaların çoğunda tasarım organizasyonu firmanın ürün aşamalarına uygun biçimde bölünmüş bölümlerinde sıralı bir şekilde yapılır. Bu bölümler kendi içlerinde çalışır ve diğer bölümlerin çalışmalarından habersizdir. Sırayla uygulanan tasarım aşamalarında tasarımın başarısız olması durumunda ürün önceki bölüme geri gönderilerek tasarımın düzeltilmesi istenebilir. Proje üzerinde çeşitli defalar deneme ve düzeltmeler yapılabilir. Hata düzeyi ve sayısı daha azdır. Ancak süreç daha uzundur. BaÜ mimarlık / 2005

bina bilgisi III Tasarımın bölümler arasında tekrarlanan bir geri besleme süreci içinde gelişmesi BaÜ mimarlık / 2005

Ürün geliştirmede grup yaklaşımı bina bilgisi III Ürün geliştirmede grup yaklaşımı Bu yaklaşımda farklı uzmanlık alanlarından kişiler projenin başından sonuna kadar bir arada çalışırlar. Yönetimin temsilcileri de grup içinde yer alır. Bu yaklaşımda tasarlama işlemlerindeki zaman kaybı azalır. BaÜ mimarlık / 2005

amaçlarıyla yapılırlar. bina bilgisi III Tasarımda modeller Model, gerçeğin bir biçimde temsil edilme şeklidir. Temsil edilme, gerçeğin belirli özelliklerini açıklamaktır. Sistemci görüş açısından model, bir sistemi temsil etmek üzere kullanılan yardımcı araç niteliğinde diğer bir sistemdir. Modeller, açıklama tahmin karar verme tanımlama keşfetme iletişim amaçlarıyla yapılırlar. Gerçek sistemlerle uğraşma güçlükleri, model kullanımını gerektirmektedir. Modeller üç boyutlu ya da dört boyutlu olabilirler. BaÜ mimarlık / 2005

Tasarım süreci-model ilişkisi Tasarım sürecinin akışı: bina bilgisi III Tasarım süreci-model ilişkisi Tasarım sürecinin akışı: problemin verilmesi problemin sözle ya da yazıyla ifade edilmesi (problemin modelleri) tasarlayıcının problemi bir model olarak zihninde oluşturması tasarlayıcının düşüncelerini yazılı olarak ortaya koyması (bu da gerçeğin temsili olduğundan, bir tür modeldir.) tasarlayıcının düşüncelerini somutlaştırması ve çizimlerle modelini oluşturması üç boyutlu modellerin oluşturulması prototipin (gerçeğin kopyası olan ilk modelin) oluşturulması ürünün kendisinin yapılması Modelin somutlaşması, tasarımın başkaları tarafından da anlaşılır hale gelmesini sağlar. BaÜ mimarlık / 2005

Modellerin özellikleri bina bilgisi III Model, tasarımda düşüncelerin sunulması, açıklanması, gerçeğin tahmini, düşüncelerin iletişim, keşfetme ve karar verme amaçları ile kullanılır. Modellerin özellikleri İç modeller insan zihninde oluşan, bilinçaltı ya da bilinçüstü kalıplar. Dış modeller çözülen problemlerin başkalarına açıklanması ve iletilmesi amacıyla kullanılan, bilgi taşıyan, bilginin ürünü olan modeller. BaÜ mimarlık / 2005

bina bilgisi III Dış modeller problem çözme ve iletişim için kullanılırlar, iletişimde en önemli amaç dil olduğundan, model özelliği taşıyan bazı sözcükler bulunur. Örneğin, “soyut, çeşitlilik, şablon, kopya, resmetmek, program, alternatif, tanım, hayal, prototip, sistem, taklit, kalite, benzerlik, eskiz, kuram, çeşit, öz, strüktür, sembol, örnek, fikir, temsil, temel, tavır, tip, rol, inşa etme, kural, stil, moda, mecaz, biçim, usul, kategori, formül, kalıp, biçim, karakter, çerçeve, doğa, sınıf, ölçü, görüş, orijinal, kod, grup, paralel, çeşit, rehber, bilgisayar, varsayım, şartname, kavram, hayal etme, resim, kavramlaşma, fikir, pilot çalışma, tahmin, ideal, plan, metafor” gibi sözcükler, model özelliği taşırlar. “Model” sözcüğü, çok geniş bir alanı açıklar. Gerçekte model kavramı bir tür metafordur. Çünkü model, bir olayı ya da bir olaylar grubunu açıklar. BaÜ mimarlık / 2005

Modellerin görevleri iletişim iletişim çözümleme çözüme karar verme bina bilgisi III Modellerin görevleri iletişim iletişim çözümleme çözüme karar verme oyalamak düzenlemek halletme bulma tarif etme razı etmek hesaplama tahmin tasvir etme izah etmek kontrol artırma saymak ifa etmek sınıflama keşfetme anlatmak depolamak karşılaştırma yargılama rehber tavsiye etmek kompoze etme yönetme temsil eden öğretmek denetleme ölçme taklit hayal etmek kararlaştırma plan göstermek deneme yerini alma haberdar etmek optimizasyon çözümleme tercüme etmek üretme şekil verme azaltma çeşitleme test değiştirme BaÜ mimarlık / 2005

Modeller gerçek durumda gelişme sağlamak için kullanılırlar. bina bilgisi III Modellerin görevleri Bir modelin asıl görevi, “gerçeği daha iyi anlamak için onun basitleştirilmiş ve kolay anlaşılabilen bir açıklamasını yapmak”tır. Modeller gerçek durumda gelişme sağlamak için kullanılırlar. Psikolojik görev; bir olayın hayal edilip anlaşılmasını sağlama Kazanç sağlama; süreci düzenleme Mantıksal görev; belirli olayların nasıl olduğunu açıklama Normal görev; olayları çok bilinen başka bir olayla açıklama Bilimsel görev; bilimsel fikirlerin iletişimi Modelin anlaşılır olması, kullanımının basit olması ve gerçeği yeterince temsil etmesi gereklidir. BaÜ mimarlık / 2005

Tasarlamada bilgi toplama ve işleme bina bilgisi III Tasarlamada bilgi toplama ve işleme Çevredeki bütün nesneler iletişim ve bilgi toplama süreci sonunda oluşturulurlar. Bilgi: öğrenme, araştırma ya da gözlem sonucunda elde edilen gerçek, insan zekasının çalışması sonucu ortaya çıkan düşünce ürünü, enformasyon. Enformasyon: danışma, tanıtma, haber alma, haber verme, haberleşme. Information, cognition, knowledge. Tasarlama bilgisi: tasarlayıcının aldığı bilgileri işleyip onu kendi zihninde kullanılır biçimlere dönüştürmesi sonucunda ortaya çıkan bilgi (depolanmış bilgilerin problem çözümünde kullanılmak üzere tasarlama konusunda bilinen bilgilere dönüştürülmesi; “malumat” haline dönüştürülmesi). BaÜ mimarlık / 2005

Sürekli bilgi toplama (her alanda rasgele bilgi toplama-kitaplıklar) bina bilgisi III Bilgi toplama türleri Sürekli bilgi toplama (her alanda rasgele bilgi toplama-kitaplıklar) Amaçlı bilgi toplama (belirli bir problem üzerinde ve bir amaca yönelik olarak bilgi toplama) Bilgi toplamanın genel özellikleri Tasarımcının bilgi toplama alanları tasarlama probleminin özelliğine göre değişiklik gösterir. BaÜ mimarlık / 2005

bina bilgisi III Bilgi türleri Tasarlanacak ürün ya da tasarlama problemi ile ilgili bilgiler (problemin özüne ilişkin tasarlama bilgileri, nesneler ve nesnelerin birbirleriyle olan ilişkileri) kullanıcı gereklilikleri, yapının içinde yer alacağı çevre ve arsa, yapı üretimiyle ilgili bilgiler, sınırlama ve kısıtlamalar. Tasarlayıcının tasarlamayı nasıl yaptığı ve izleyeceği yol ve süreçle ilgili bilgiler (tasarlama stratejileri, tasarlama adım ve yöntemleri) BaÜ mimarlık / 2005

Bilgi toplamada dikkat edilecek konular Güvenilir bilgi toplama bina bilgisi III Bilgi toplamada dikkat edilecek konular Güvenilir bilgi toplama Amaçla ilişkili bilgi toplama Ön yargılara bağlı olmama Dogmatik olmama Gerekli duyarlılıkta bilgi toplama Toplanan bilgilerin nesnel olması Tekrar edilebilecek nitelikte bilgilerin toplanması Pratik bilgilerin toplanması Toplanan bilgilerin öznelliği/nesnelliği önemli bir sorundur. Elde edilen bilgiler durumlardan bağımsızlaştırılıp genellenebildikçe, bilgi nesnelleşir. Bu nedenle bilgi toplamada başlangıçta bazı kontrollerin kurulması gereklidir. BaÜ mimarlık / 2005

Konuyla ilgili kişiler bina bilgisi III Bilgi kaynakları Konuyla ilgili kişiler Ürünü kullanan, ondan fayda sağlayan ve tasarlama aşamasında ürün üzerinde kontrolü olan her kişi ya da grup hakkındaki bilgi tasarlamayı etkiler. Tasarlayıcılar, kullanıcılar, üründen faydalananlar, hizmeti sunanlar, müşteriler, kamu/özel sektör yetkilileri, finansman kaynağı, araştırma kuruluşları, firma dışı uzman ve danışmanlar, yapımla ilgili kurum ve kuruluşlar. Literatür kaynakları Dergi, kitap, broşür gibi kaynaklardan benzer örnekler konusunda plan, kesit, görünüş, uzmanlık konularında bilgiler, konu ile ilgili şartname ve standartlara ilişkin bilgilere ulaşılabilir. BaÜ mimarlık / 2005

Mevcut ve benzer ürünlerin incelenmesi bina bilgisi III Pazar araştırmaları Tasarlanacak yapı ile ilgili olarak bulunan malzeme ve ürünler ve bunlar ile ilgili kullanıcı davranışlarına ilişkin bilgiler. Mevcut ve benzer ürünlerin incelenmesi Benzer yapıların kullanılış ve yapım ve teknik özellikleri incelenerek, olumsuz ve olumlu yönlerinin belirlenmesini sağlayan bilgiler. Uzmanlık alanlarında bilgi toplama Ürünün yer alacağı çevre ile ilgili bilgiler Yapının arsa ve çevresiyle bağlantısının kurulması amacıyla toplanan bilgiler. Çevredeki ulaşım ağı, toplumsal yapı, diğer yapı ve organizasyonlar, tarihi ve doğal özellikler. BaÜ mimarlık / 2005

Tasarlama problemini açıklayıcı bilgiler Kullanıcı gereklilikleri bina bilgisi III Tasarlama problemini açıklayıcı bilgiler Kullanıcı gereklilikleri Kullanıcılar çeşitli amaçlara ulaşmak için eylemlerini (davranış ve hareketlerini) gerçekleştirirler, içinde bulundukları çevre de bu eylemlere göre şekillenir. Eylem yardımcı araçları: Eylemlerin yapılması için gerekli ortamın hazırlanmasında yararlanılan araçlar. Kullanıcı konfor gereklilikleri: Eylem yapılırken gerek duyulan ve sağlanması gereken çevre koşulları. BaÜ mimarlık / 2005

Kullanıcı gereklilikleri bina bilgisi III Kullanıcı gereklilikleri Teknik gereklilikler: bu tür gereklilikler genellikle yaşamsaldır ve güvenlik ile ilişkilidir. Taşınma güvenliği, kullanma güvenliği, yabancıların girmesi ve kullanmasına karşı güvenlik, dayanıklılık, afetlerden korunma güvenliği. Çevre gereklilikleri: Fiziksel çevre gereklilikleri: akustik, gürültü, iklim, görsel çevre etkenleri, havalandırma, vb. Mekansal çevre gereklilikleri: tasarımın ölçü, biçim, boyutlar, mekanlar arası ilişkiler, vb. Beşeri gereklilikler: insan ve toplumla ilgili ergonomi, sağlık, vb. tüm konular. Eylem hareket sınır ve boyutları: eylem sırasında gereken konfor koşulları, ergonomi, insan ölçüleri ve hareket sınırları, ürün-insan sistemi Sağlık gereklilikleri: insan sağlığı ile ilişkili tüm gereklilikler Toplumsal gereklilikler: toplumsal ilişkiler, bireyin toplum içindeki konumu, yapının topluma olası etkileri ve yapının toplumsal sorumluluğu Psikolojik gereklilikler: bireyin çevreyi ve ürünü algılayışıyla ilgili gereklilikler Sembolik gereklilikler: bir çevreden beklenen estetik ve anlamsal özellikler BaÜ mimarlık / 2005

Ürünün içinde yer alacağı çevre ve arsa İklim özellikleri Bitki örtüsü bina bilgisi III Ürünün içinde yer alacağı çevre ve arsa İklim özellikleri Bitki örtüsü Tarihsel ve kültürel özellikler Arsaya ilişkin bilgiler (altyapı [yol, su, elektrik, telefon, doğal gaz, kanalizasyon, vb], zemin özellikleri [emniyet gerilmesi, çeşitli yüklere karşı mukavemeti, yer altı suyu vb. jeolojik özellikler], yön ve manzara gibi özellikler) BaÜ mimarlık / 2005

Yapı üretimiyle ilgili bilgiler bina bilgisi III Yapı üretimiyle ilgili bilgiler Tasarlanacak yapının nasıl gerçekleştirileceği ile ilgili konulardır. Yapının içinde yer alacağı bölgedeki toplumsal ve ekonomik koşullar, işgücü durumu, çevrede bulunan yapı malzemeleri ve enerji olanakları, üretim araçları. Sınırlama ve kısıtlamalar Mantıksal sınırlamalar (amaçlarla ilgili) Fiziksel sınırlamalar (çevrede değiştirilemeyen varlıklar ve doğal koşullar) Teknik sınırlamalar (mevcut teknoloji, araç, gereç malzeme, yapım tekniği) Ekonomik sınırlamalar (harcama olanakları) Kültürel sınırlamalar (kullanıcıların kültürlerinde gelen davranış kalıpları) Politik sınırlamalar (politikacı ve yöneticiler ) Hukuksal sınırlamalar (kanun, standart, yönetmelik ve şartnameler) BaÜ mimarlık / 2005