Gelişen global ortamda işletmeler yeni global stratejiler geliştirmek ve uygulamak zorunda kalmaktadırlar. Bilgi ve iletişim teknolojisinin çok hızlı bir şekilde gelişme göstermesi, rekabet avantajını sürdürmenin yeni yollarını bulmak için işletmeleri harekete geçirmektedir. Tüm bu yenilikler, işletmelerin organizasyon yapılarında ve işlerini yürütmeleri için bir takım değişikler yapmalarını da beraberinde getirmektedir.

7.1 AĞLAR Ağı, bir grup işletmenin ilişkileri kurmasına yönelik bir işbirliği şekli olarak düşünebiliriz. Bu durumda ilişkilerin normalde uzun vadeli ve nispeten değişmez olduğu düşünülebilir ve sonuçta oluşan ağlar, genellikle emsaller ortaklığı olarak nitelendirilmekte; gözünü, daha yüksek rekabet edebilirlik düzeyine ulaşmaya yöneltmektedir.

Thorelli ağları, pazarlar ve hiyerarşiler arasında görmektedir. İşletmeler, diğer işletmelerle ilişkileri, hiçbirinin kaynağı olmaksızın gerçekten anlayamayacağı karmaşık bir ortamda faaliyet göstermektedir. Thorelli ağ yerine “sistem” teriminin kullanılabileceğini ancak onun eski bir terim olduğunu ifade etmektedir. Bu bağlamda, esasında ağ kavramını, karşılıklı bağlılıkları zamanla değişen bir sistemin özel bir türü olarak ele almaktadır.

Johanson ve Mattsson ise ağ kavramını endüstriyel pazarları tanımlamak için kullanmıştır. Ağlar, işletmeler arasındaki karmaşık ilişkiler olarak görülmektedir. İşletmeler birbirleriyle karşılıklı etkileşim halindedirler. Bu etkileşimler, ağa kararlılık veren ilişkileri kurmak amacıyla oluşturulan yatırımları ifade etmektedir.

Jarillo ağları, daha güçlü rekabetçi ortamda, yönetici ve girişimcilerin işletmelerini konumlandırmak için kullanabilecekleri bir organizasyon tarzı olarak kavramsallaştırmaktadır. Bu durum stratejik teriminin ağlara eklenmesinin de nedenidir.

İşletme ve işletmenin ilişkisel unsurlar ağı İŞLETME Doğrudan olmayan yatay ilişkiler Doğrudan yatay ilişkiler Yukarı dikey ilişkiler Aşağı dikey ilişkiler Sosyokültürel unsurlar (cemiyet grupları, basın, kamuoyu oluşturucuları, dini organizasyonlar) Ekonomik unsurlar (vergi daireleri, merkez bankaları, işveren federasyonları, sendikalar, menkul kıymetler borsaları) Endüstrinin dışındakiler (Tamamlayıcı) Endüstrinin içindekiler (Rakipler) Tedarikçiler Alıcılar Politik/düzenleyici unsurlar (hükümetler, lobiciler, partiler, düzenleyici organizasyonlar, uluslar arası kurumlar) Teknolojik unsurlar (Patent ofisleri, üniversiteler, araştırma kurumları, standartlaşma kurumları)

7.2 AĞ TABANLI STRATEJİLER Genelde işletmeler, teknolojiyi elde etmek, belirli pazarlara erişimi sağlamak, finansal ve politik riski azaltmak ve rekabetçi avantaj elde etmek için işbirlikleri oluştururlar. Stratejik işbirlikleri, işletmeler risklerini paylaşmayı ve kaynaklarını değiş tokuş yapmayı, yeni pazarlara ulaşmayı, sinerji ve rekabet avantajlarını elde etmeyi istediklerinde popüler olmaktadır.

İş ortaklıkları (joint ventures), iki veya daha fazla ortak tarafından ayrı bir varlık yaratılan iş anlaşmalarıdır. İş ortaklıkları, doğası gereği değişken organizasyon yapıları olduğu için yöneticiler açısından bazı noktalardan önem teşkil eder: a) Doğru ortak stratejinin seçilmesi b) Oluşturulan girişimlerin faaliyette bulunduğu sektörler değiştiği için girişimleri oluşturan işletmeleri destekleyerek ve koordine ederek özerkliğin değiştirilmesi.

Ağa dayalı bir organizasyon ve alt yapısı Yönlendirme ve bağlanma Yönetme ve öğrenme İşletim ve yenileme Basit örgütsel bileşenler  İnsan kaynakları yönetimi  Stratejik işbirlikleri  Müşteri sadakati  Tedarikçi bağlılığı  Ortaklık  Planlama ve bütçeleme  Performans izleme ve raporlama  Organizasyon karar verme ve öğrenme  İşletim süreci  Yeni ürün geliştirme  Ticari girişim Basit teknoloji bileşenleri  İnsan kaynakları sistemi  Müşteri ilişkileri yönetimi  Bireyselleştirme  İletişim alt yapısı  Kullanıcı erişim araçları  Yönetim raporlama  Karar destek sistemi ve araçları  İş zekası sistemleri  Veri ve bilgi yönetimi Kurumsal kaynak planlama Tedarik zinciri yönetimi Siparişi yerine getirme Yeni ürün geliştirme Dağıtık bilgi işleme alt yapısı

7.2.1 Ağ Ekonomileri Bilgi ve iletişim teknolojileri sayesinde gelişen iletişim ağlarının, özellikle de Internet’in küresel ölçekte yaygınlık kazanmasıyla birlikte “Ağ Ekonomisi” veya “yeni ekonomi” olarak da adlandırılan “e-ekonomi” ortaya çıkmıştır. Ağ ekonomisi, işletme yenilikleri, dijital üretim ve dağıtım teknolojileri, ağ tabanlı işletim modeli, ağ tabanlı yönetim modeli ve sosyal/düzenleyici sistemlerini içermektedir.

İş modelleri stratejik olarak ağ ekonomilerinden yararlanarak, işletmelere yardım edebilen bir ağa dayanmaktadır. Geleneksel ekonomilerde (fabrikalar ve tarım ekonomileri): üretim, azalan verimlere dayanmaktadır. Her verilen kaynak, üretime daha çok aktarıldıkça çıktıdaki marjinal kazanç, ilave girdilerin ilave olmayan çıktılar ürettiği yere ulaştığı noktaya kadar gittikçe azalmaktadır. Bu azalan verimler yasasıdır ve modern ekonominin temelini oluşturmaktadır.

7.2.2 Sanal İşletme Stratejisi Bir diğer ağ tabanlı strateji, rekabetçi bir işletme yaratmak için sanal işletme modelini kullanmaktır. Sanal işletme, sanal organizasyon olarak da bilinmektedir. Sanal işletme, geleneksel örgütsel ve fiziksel yerleşimlerle sınırlanmaksızın ürün ve hizmetleri yaratmak, dağıtmak, diğer işletmelerle birleşmek için alt yapı oluşturarak, insanları varlıkları ve düşünceleri birbirine bağlamada ağları kullanan organizasyon olarak bilinmektedir.

Sanal organizasyonlar, üç unsurdan oluşmaktadır: a)Müşterilerle etkileşim b)BT varlıklarını şekillendirme c)Bilgiyi güçlendirme Bunun dışında üç aşamadan oluşur: 1)Görevler düzeyi 2)Organizasyon düzeyi 3)Organizasyon arası düzey

Sanal organizasyonlar niçin oluşturulmaktadır? İş ortaklarıyla alt yapı ve riski paylaşmak Birbirini tamamlayıcı genel yetenekleri bağlamak Olanakları ve pazarı arttırmak Yeni pazarlara erişimi kazanmak ve müşteri sadakatini paylaşmak Ürün satışından çözümlerin satışına kadar yararlanmak

7.2.3 İş Ekosistemleri İş ekosistemleri pazar konumlandırma ve endüstriyel yapının dışında üç temel özellikle hareket etmektedir: Ortak yaşam, platform(ortam) ve birlikte evrimleşme. İlk özelliği, tedarikçiler, dağıtıcılar, dış kaynak sağlayan işletmeler, ilgili ürün ve hizmetleri yapanlar, teknoloji sağlayıcılar ve birçok organizasyonun serbest ağına sahiptir. İkinci özelliği; hizmetler, araçlar ve teknolojilerden oluşan platformu bir ekosistemi oluşturan üye işletmelerin kendi performansını geliştirmek için kullanabilmesidir. Üçüncü özelliği; iş ekosistemi yeni çevreyi güzelleştirmek için katılımcıları yavaş yavaş geliştirmesi, işin içine katmasıdır.

Dijital işletmelerin ortaya çıkışı ve internet, sektör rekabetçi güçler modelinde biraz değişikliği gerektirmektedir. Geleneksel Porter Modeli, nispeten durağan olan sektör ortamı, açık sektör sınırları ve tedarikçiler, ikame mallar ve kararlı müşteri grubu; pazarı oluşturan sektör üyelerine odaklı olduğunu varsaymaktadır.

Bir ekosistem strateji modeli SEKTÖR EKOSİSTEMİ Pazara yeni girenler İkame ürün ve hizmetler Tedarikçiler Müşteriler Endüstri 1 Endüstri 2 Endüstri 3 Endüstri 4

Sonuç olarak BT ve BS’deki gelişmeler ve globalleşme ile birlikte 90’lı yılların başında internetin ticari olarak yaygınlaşmasıyla, ağ ekonomisi dönüşüme hız kazandırmıştır. Bu gelişmelerin de, aslına bakılırsa yüz yıldan fazladır gerçekleşen büyük değişmelerin son noktası olmayacağa benzemektedir.

HAZIRLAYAN Atakan ERDOĞDU