TÜRKİYEDE ÇÖLLEŞME DURUMU VE KARAPINAR ÇÖLLEŞME VE EROZYON ARAŞTIRMA MERKEZİ (YEŞEREN ÇÖL KARAPINAR ) Necati ŞİMŞEKLİ KONYA TOPRAKSU VE ÇÖLLEŞME İLE MÜCADELE ARAŞTIRMA İSTASYON MÜDÜRLÜĞÜ

TÜRKİYEDE ÇÖLLEŞME DURUMU Problemli alanların dağılımı Problem Tipi Alan ( ha ) Su Erozyonu 66.576.042 Rüzgar Erozyonu 486.000 Çorak ve Alkalin 1.518.749 Hidromorfik Topraklar 2.775.115 Taş ve Kayalık 2.930.331 Diğer 894.153

TÜRKİYE DE RÜZGAR EROZYON PROBLEMİ Rüzgar erozyonu, özellikle ülkenin en kurak zonu olan İç-Anadolu’nun güney kesimlerinde (Karapınar-Konya) ve Doğu Anadolu’da Kars ilinde önemli bir problemdir. Sahil bölgelerinde de az da olsa görülmektedir. İllere Göre Rüzgar erozyon sahaları: İl Alan (ha) Konya 322.474 ( % 66 ) Niğde 122.740 Kayseri 13.894 Kars 13.510 Diğer Şehirler 13.372 TOPLAM 485.990

KONYA’DA RÜZGAR EROZYON DURUMU Erozyonun şiddetine göre Konya’da Rüzgar erozyon dereceleri Erozyon derecesi (ha) % Hafif 124.521 39.61 Orta 138.794 43.04 Şiddetli 56.678 17.58 Çok Şiddetli 2.481 0.78 Toplam 322.474 100.00 Karapınar’ın 300.000 ha olan toplam işlenebilir alanının 103.000 ha’lık kısmı değişik tip ve derecede rüzgar erozyonuna maruzdur.

1960’ LARDA KARAPINAR 1960’larda rüzgar erozyon problemi patlamıştı Felaket gün be gün genişlemiş ve diğer bölgeleri tehdit etmeye başlamıştı. İlçeden göçler başlamış, Karapınar ilçesinin başka bir yere taşınması gündeme gelmişti. Konya-Adana karayolunda kazalar olağan hale gelmişti. Kum fırtınaları nedeniyle koyun sürülerinde ölümler meydana gelmiş, erozyon insan sağlığını tehdit etmeye başlamıştı.

KARAPINAR’ IN YERİ

1960’ LARDA KARAPINAR’ DAN GÖRÜNTÜLER

TERKEDİLEN KÖYLER

KARAPINARDA RÜZGAR EROZYONUNUN SEBEBLERİ İklim Vejatatif Örtü Toprak Jeolojik Oluşum İnsan Faktörleri : Yanlış Tarım Sistemleri Bitki Rotasyonu Yanlış Arazi Kullanımı Uygun Olmayan Tarım Alet ve Makinaları Aşırı Otlatma Bazı Bitki Çeşitlerinin Yakıt Olarak Kullanımı

Ortalama rüzgar hızı 3,5 m/sn, KARAPINAR’IN İKLİMİ Ortalama rüzgar hızı 3,5 m/sn, Ortalama rüzgar yönü kuzeydoğu-Güneybatı yönlerinden olup güneyden esen rüzgarlar fırtına şeklindedir. Fırtınalı günler olağan olup bu durumda rüzgar hızı 20-25 m/sn ye kadar ulaşmaktadır. Bölgenin iklimi yarı-kurak karasal olarak tanımlanır ve yazları kurak ve sıcak, kışları soğuk ve yağışlıdır. Kar yağışının büyük bir kısnı ocak ve şubat aylarında düşer. Ortalama yağış 285 mm’dir ve bunun % 40 ‘ ı kış aylarında düşmektedir. Temmuz dan Eylül ayına kadar olan yağış, ortalama 10 mm’dir. Ortalama Sıcaklık 11 o C, Yazın Sıcaklık 30 - 35 o C arasında bazen 35 o C nin üzerindedir. Kışın, sıcaklık -20 o C veya daha düşüktür.

KARAPINAR’IN VEJATATİF ÖRTÜSÜ Araştırmalar, daha önce çok iyi bir mera ve otlak arazisi olan bölgede aşırı otlatma, bazı bitki çeşitlerinin yakıt olarak kullanılması ve meranın bozulması sonucu bitki örtüsünün neredeyse tamamen yok edildiğini göstermiştir. Proje sahasında rüzgar tarafından taşınan materyali tutarak küçük kum barkanları oluşturan ve kurağa dayanıklı 140 çeşit flora vardır. Bunlardan bazıları; speedwell, milkvetch, ground-ivy, wheat grass ve thistle’dir.

KARAPINAR’ IN TOPRAK YAPISI Proje sahası üst katmanda hafif kumlu tın ve alt katmanlarda ağır killi tekstürden oluşan allüviyal, kollüviyal , sieorezm ve regosol topraklardan oluşmaktadır. Potasyum ve kireç bakımından zengin , organik madde ve fosforca fakirdir. Kum miktarı üst kısımda % 90 civarında olup derine inildikçe azalmakta buna karşın kil miktarı artmaktadır.

KARAPINAR’ IN BAZI TOPRAK ÖZELLİKLERİ Derinlik % kum % silt % kil bünye 0-15 68,1 15,1 16,6 SL 15-30 57,2 22,7 20,1 SCL 30-60 31,0 28,0 43,0 C 60-90 16,0 24,4 59,6 C 90-120 12,5 42,3 45,2 SİC

KARAPINAR’ IN BAZI TOPRAK ÖZELLİKLERİ Derinlik kireç org.mad P2O5 K2O (cm ) pH % % (kg/da) (kg/da) 0-15 8,1 44,7 1,9 1,145 90 15-30 8,1 48,6 1,6 30-60 8,2 53,5 1,5 60-90 8,3 54,6 1,3 90-120 8,0 53,3 1,2

PROJE SAHASININ JEOLOJIK FORMASYONU Gözlemler ve araştırmalar sonucunda proje sahasının büyük kısmının eski bir göl yatağının üzerinde bulunduğu anlaşılmıştır. Göl yatağının kuruması sonucu arta kalan kum ve diğer materyal rüzgar tarafından sürüklenerek biriktirilmiştir.

PROJE SAHASI Proje sahası 13.000 ha.dır ve Problemin tipine göre alt bölümlerine ayrılmıştır. Kum tepecikleri (4.300 ha) –Ağaçlandırma Çalışması Hareketli Kumullar (4.000 ha) - Mer’a çalışması Bazaltik Saha (1.500 ha) – Ağaçlandırma çalışması Erozyona Duyarlı Düz Saha (3.200 ha) - Kuru Tarım Alanı - 1.000 ha Şerit-Vari Ekim - 1.000 ha . Çiftçi sahası Sulu Tarım Alanı - 200 ha . Bağ-Bahçe ve Üretim Sahası

KUM TEPECİKLERİ (4300 ha ) Kum tepecikleri sahası Karapınar’ın 7 km. güney-batısındadır. Arazi tam bir çöl durumundadır. Tamamen bireysel yada zincirleme kum tepeciklerinden oluşan bu saha üzerinde herhangi bir bitki örtüsü kalmamıştır. Tepecikler yarım ay (Hilal) şeklinde oluşum göstermektedir. Bu tepeciklerin genişlikleri bazı yerlerde 150 m, uzunlukları 240 m. ve yükseklikleri de 41 m.ye kadar ulaşmaktadır.

KUM TEPECİKLERİ ÜZERİNDE YAPILAN EROZYON ÖNLEME ÇALIŞMALARI Birinci aşama Kamış perdelerin Yapımı ve Araziye Yerleştirilmesi İkinci aşama Otlandırma Üçüncü aşama Ağaçlandırma

4300 ha SAHADA RÜZGAR ÖNLEME ÇALIŞMASININ BİRİNCİ AŞAMASI Kamış perdelerin tesisi ve araziye yerleştirilmesi Kamış perdelerle rüzgar hızını azaltarak kum hareketini stabil hale getirmek amaçlanmıştır. 1-2 m yükseklikteki kamış perdeler araziye rüzgar istikametine dik ve perde aralıkları 8-10 m olacak şekilde yerleştirilmiştir.

KAMIŞ PERDELERİN YAPIMI

KAMIŞ PERDELERİN ARAZİYE YERLEŞTİRİLMESİ

BAZI BİTKİ ÇEŞİTLERİNİN PERDE OLARAK EKİMİ

4300 ha SAHADA RÜZGAR ÖNLEME ÇALIŞMASININ İKİNCİ AŞAMASI OTLANDIRMA Rüzgar hızı azaltıldıktan sonra toprak yüzeyini kaplayıcı otlandırma çalışmaları başlamıştır. Otlandırma çalışmalarında grassing, Çavdar (Scale sp.), Agropyron Cristatum, Agropyron Elongatum gibi otlak ayrıkları ve değişik yabancı ot tohumları kullanılmıştır.

4300 ha SAHADA ÖNLEME ÇALIŞMASININ ÜÇÜNCÜ AŞAMASI AĞAÇLANDIRMA Kamış perdelerin arasının otlandırılmasından sonra daimi bir örtü temini için bu perde aralarının ağaçlandırma çalışmalarına başlandı. Lokal olarak kolayca adapte olabilen geniş ve iğne yapraklı ağaç türleri tercih edildi ve Proje sahasında tesis edilen fidan üretim parsellerden ve diğer kuruluşlardan temin edilmiştir. AĞAÇLANDIRMA Ağaçlandırma için seçilen ağaç türleri İğde -Russian Olive ( Eleagnus sp.L) Akasya -Locust (Robinia pseudeaccacia ) Dişbudak -Ash tree- ( Fraxinus sp.L ) Karaağaç -Elm (Ulmus sp.L ) Akçaağaç -Maple ( Acer sp.L ) Gladiçya -Gladicia

KUM BARKANLARI( 4000 ha) Yaklaşık 4000 ha. olan bu saha küçük kumul tepeciklerinden oluşmaktadır. Daha önce çok iyi bir mera ve otlak arazisi olan bölgede; Aşırı otlatma, Bitki çeşitlerinin yakıt olarak kullanılması, Yanlış arazi kullanımı, Uygun olmayan tarım sistemi, Yanlış alet ve ekipman kullanımı ve Mer’a ların tarıma açılması nedeniyle bitki örtüsü neredeyse tamamen yok edilmiştir Mer’a ların bozulması sonucunda, sadece şu 4 bitki çeşidi hayatta kalabilmiştir. Tapir ( Marrubium parviflarum ) Geven (Astragalus micracophalus ) Yandak ( Alhagi camalorum ) Püren ( Artemisia sp. ) Bu bitkilerin etrafında rüzgar tarafından taşınan materyalin birikmesiyle 30 cm. yüksekliğinde ve 0,25-2,0 m genişliğinde küçük kum tepecikleri oluşmuştur.

Tapir-Marrubium parviflarum

Geven- Astragalus micracophalus

Yandak-Alhagi camalorum

Püren ( Artemisia sp. )

Mer’a ıslahı iki yolla yapılmıştır: 4000 ha. lık KUM BARKANLARI ÜZERİNDE YAPILAN EROZYON ÖNLEME ÇALIŞMALARI Proje sahasının etrafı tellerle çevrildikten sonra kum hareketini durduracak çalışmalara başlanmıştır. Mer’a ıslahı iki yolla yapılmıştır: 1. Mer’a ıslahı için küçük kum barkanları arasındaki alanlar tabi mer’a ya zarar vermeden ekilebilen bitkilerle kaplanmıştır. 2. Tabi mer’a nın tamamen ortadan kalktığı alanlara mibzerle karışık çayır tohumları ekilmiştir. Bunlara ek olarak İnsan müdahalesi ve hayvan otlatılması yasaklanmış Hayatta kalabilen 4 bitki çeşidinin tohumları toplanıp üretilerek çoğaltılmış ve mer’a ya ekilmiştir.

BAZALTIK SAHA (1500 ha.) Bazaltik kayalardan oluşan bu saha, ilçenin çok yakınından başlayıp kum tepeciklerine kadar uzanmaktadır. Karapınar da erozyon önleme çalışmalarına başlanılmasından 20-30 yıl önce ilçenin odun ihtiyacını karşılayabilecek kadar ormanla kaplı olan bu sahada çalışmanın başladığı tarihlerde bir tek ağaç bile kalmamıştı.

1500 ha. BAZALTİK SAHA

200 ha. Sulu Tarım Alanı (Bağ-Bahçe ve Fidan Üretim Sahası) KURU TARIM SAHASI ( 3200 ha) Kuru Tarım Sahası 2000 ha. Şeritvari Ekim 1000 ha. Çiftçi Arazisi 200 ha. Sulu Tarım Alanı (Bağ-Bahçe ve Fidan Üretim Sahası)

KURU TARIM SAHASI (2000 ha. ) Kontrol çalışmalarına başlamadan önce hiçbir bitki örtüsü bulunmayan ve erozyon yüzünden köylülerin terk ettiği 3200 ha.lık sahada kuru tarım sistemine başlanmıştır. 2000 ha.lık sahada şeritvari ekim sistemi uygulanarak 1000 ha.lık kısmı şeritler, rüzgar istikametine dik ve şerit genişlikleri 40-60 m. olacak şekilde işlenmiş, 1000 ha.lık kısmı nadasa bırakılmıştır .

Çiftçiler 1000 ha.lık sahada kontrol altında tarım yapmaktadırlar. ÇİFTCİ ARAZİSİ (1000 ha) 3200 ha. sahada kontrol çalışmaları tamamlandıktan sonra burayı terk eden köylüler arazilerine dönmüşlerdir. Çiftçiler 1000 ha.lık sahada kontrol altında tarım yapmaktadırlar.

SULU TARIM SAHASI (200 ha) Bu sahada sulama amaçlı 35 derin kuyu açılmış ve bağ ve bahçe tesisleri kurulmuştur. Bu sahada ; Erozyonu önlemeye yönelik bir dizi araştırma projesi yürütülmüştür. Halen yeni araştırma projelerinin uygulanmasına devam edilmektedir. Erozyon çalışmalarında kullanılacak değişik bitki çeşitleri yetiştirilmiştir. Şeftali ,armut, elma, kayısı, kiraz, vişne ve erik gibi meyve fidanları yanında erozyon çalışmalarında kullanılmak üzere çam, iğde, akasya, dişbudak gibi orman fidanları yetiştirilmektedir.

BAĞ – BAHÇE VE FİDAN ÜRETİM SAHALARI

BAĞ-BAHÇE VE FİDAN ÜRETİM SAHASI

BAĞ-BAKÇE VE FİDAN ÜRETİM SAHASI

BUGÜNKÜ DURUM

TEKNİK GEZİLER Proje sahası, yerli ve yabancı üniversitelerden, kamu ve özel sektör kuruluşlarından gelen heyetler tarafından ziyaret edilmektedir.

TEKNİK GEZİLER

EROZYON FESTIVALİ Erozyon felaketini gündemde tutmak amacıyla her yıl bir festival düzenlenmekte ve Karapınar insanı erozyondan kurtularak kötü koşulları geride bırakmanın çoşkusunu yaşamaktadır.

Bu olay yeşeren çöl Karapınar’ın efsanesidir. SONUÇLAR Proje sahasında ortaya konulan ve kısa sürede bir çölü yeşil bir cennete çeviren yöntem, rüzgar erozyonu önleme çalışmalarının sürdürüldüğü birçok ülke tarafından taktir edilmekte ve burada yapılan çalışmalar örnek alınmaktadır. Proje sahası rüzgar erozyonu konusunda bir eğitim yeri olarak ta görevini sürdürmektedir. Projenin tamamlanmasıyla elde edilen sonuçlar aşağıda başlıklar halinde belirtilmiştir Karapınar ilçesinin bir başka yere taşınması önlenmiştir. Arazilerin tarımsal ve mali yönden değeri artmıştır. Karayolu ulaşımı rahatlamıştır. İnsan ve hayvan sağlığı garanti altına alınmıştır. Tarımsal yapı yeni bir çehreye kavuşmuş ve yeni tarım teknikleri bölgeye adapte olmuştur. Bu saha günümüzde ilçede yaşayan insanların tatil, eğlence gibi ihtiyaçlarının karşılandığı bir milli park durumundadır.. Bu korkunç kabus bugün yeşil bir rüyaya dönüşmüştür ve bu mucizeyi gerçekleştiren insanlar görevlerini yapmanın mutluluğu içindedirler. Bu olay yeşeren çöl Karapınar’ın efsanesidir.

KRATER GÖLÜ

SON.