Prof. Dr. Sönmez Kutlu Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yeni İlmi Kelam Prof. Dr. Sönmez Kutlu Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi

Kelam’da yenilenme ihtiyacı Kelam ilmi iman esaslarını açıklar. İman esaslarına yöneltilen eleştrirlere cevap verir. Akıl ve vahyi kullanır. Kelamda Sünnet delil değildir. Kur’anın indiği dönemde evren tasavvuru farklı idi. Mekasıd değişmez Vesail değişir. Evren ve madde anlayışı farklılaştı Bilimler gelişti Yeni Felsefi akımlar çıktı Kelam ilminin de yöntemini ve delillerini yenilemesi gerekir.

Yeni felsefi akımların Müslümanlar üzerindeki etkileri Materyalizm Pozitivizm Nihilizm Ateizm Agnostisizm SONUÇ: İnançsızlık ve ahlakî değerleri tanımama Bunlara cevabı eski kelamın yöntemi ile cevap vermek mümkün değil. Yeni ilmi Kelam’a yani kelamın yöntemini yenileyerek yeni sorunlara çözüm üretmek durumunda

Yeni ilmi Kelamın Öncüleri İzmirli İsmail Hakkı, İsmail Fenni Ertuğrul, Filibeli Ahmed Hilmi, Cemaleddîn el-Afgânî, Muhammed Abduh Muhammed İkbal Geçmişi taklidden vazgeçmişler Naslar üzerinde yeniden düşünmek Taklit yerine akıl yürütmek Günümüz Müslümanlarını dikkate alan yorumlar geliştirmek. Klasik kelam problemlerini gözden geçirip tartışmaya açmak Günümüz inanç problemlerini işlemişlerdir. Bireyi ve toplumu öne çıkarmak

Yeni ilmi Kelama ait yazılan bazı eserler İnanç konularında yazılan yeni eserler Abdullatif el-Harpûtî, Tenkîhu’l-Kelam fi Akaid-i Ehl-i İslam (Kelamî Perspektiften İslam İnanç Esasları) Şehbenderzâde Filibeli Ahmed Hilmi, Üss-i İslam-Yeni Akaid, Muhammed Abduh, Risâletü’t-Tevhid (Tevhid Risalesi) Muhammed İkbal, The Reconstruction of Religious Thought in Islam (Dinî Düşüncenin Yeniden Doğuşu) İzmirli İsmail Hakkı, Yeni İlm-i Kelam

İnkarcı Akımlara karşı yazılan Yeni İlmi Kelam eserleri Cemaleddin el Afgânî, er Red ‘ale’d-Dehriyyîn (Tabiatçılığı Red) Filibeli Ahmed Hilmi, Allah’ı İnkâr Mümkün müdür İsmail Fenni Ertuğrul, Maddiyyûn Mezhebinin İzmihlâli

Klasik Kelam ile Yeni İlmi Kelam’ın karşılaştırılması Klasik Kelam Allah’ın zat ve sıfatları üzerinde daha fazla durur Yeni İlmi Kelam dönemde temel problem Allah’ın varlığının ispatıdır. Mekanizm fikrinin temelsizliğinden hareketle materyalizm, Bilimsel yöntemlerle kanıtlanamadığından hareketle evrimcilik, İnsanların dinden vazgeçmediklerinden hareketle pozitivizm eleştirilmiştir. Kader inancının insanın irade ve eylem gücünü ortadan kaldırmadığı üzerinde durulmuş, Hissî mucizeler yerine hidayete ilişkin bilgiler öne çıkmıştır Din-bilim ilişkisi, kadının toplumsal statüsü Pozitivist dönemin gayb âlemini ve gaybî bilgileri dışlayan akılcılığı ve bilimciliği yerine vahyi de dikkate alan bir akılcılık geliştirme çabası Din-siyaset ilişkisi ve din-hukuk ilişkisi

Yeni ilmi Kelamın Yöntemi Mezhep farkı gözetmemek, mezheplere eşit mesafede bulunmak Mezhepler üstü olmak Eleştirel yaklaşmak İnanç alanında taklidi reddetmek Kelami metinlerin kutsallaştırılmasına karşı durmak İnancın bireysel ve toplumsal boyutuyla ilgilenmek Tarihte kalan siyasi boyutu terketmek Yeni felsefi ve inkarcı akımlarla mücadele Nesli tükenmiş fırkalar yerine varlığı devam edenlerle ilgilenmek Makasıd aynu Vesail ve konular değişmiştir.

Yen İlmi kelamda Bireyi ve Toplumu öne çıkaran söylem 1. Yaşam hakkı: İslam insan hayatı ve yaşama hakkına büyük önem verir. İyice incelendiği zaman insana verilen değer ve ona tanınan haklar konusunda hiçbir düşüncenin İslam’la yarışamayacağı görülecektir. 2. İnsanlar arasında eşitlik: İslam ırk üstünlüğü gözetmeksizin bütün toplulukları ve gurupları aynı statüde görür. Hindulardaki gibi bir kast sistemi, Yahudilerdeki gibi bir ırkın üstünlüğü yoktur. 3. Farklı inanç sahiplerine saygı: İslam tarihi boyunca Müslümanların diğer din ve topluluklara karşı gösterdiği hoşgörü ve müsamahadır. Bütün bunlar İslam’ın insan hakları konusunda yeterli bir donanıma sahip olduğunun göstergeleridir. Bu tür konular daha önceki kelâm kitaplarında yer verilmeyen konular olarak önümüze gelmektedir.

İçtimai İlmi Kelam M Şerafettin Yaltkaya İçtimai İlmi Kelam: Kelam ilmini sosyal bilim projeleriyle uzlaştırma Asıl olan toplumdur Toplum ile inançları arasında bir bağ vardır Bayrak toplumun vicdanını yansımasıdır. Bez parçası değildir. Her içtimadan bir ruhaniyet doğar. Kutsallık doğar. Fıtri inancı ve sezgileri öne çıkarır Ömer Nasuhi Bilmen’in eleştirileri Yeni ilm-i Kelam’a reddiye İctimâî İlm-i Kelâm projesi, kelam ilmini modern ilimler ve mantık metodolojileriyle te'yîd etme girişimi olan 'Yeni İlm-i Kelam' düşüncesine bir reddiye niteliği taşımaktadır. Mehmet Şerâfeddin, i'tikâdî meselelerin kelam ilminin doğuşundan bu yana içermekte olduğu gibi reddiyeler, nazarî istidlaller, aklî muhâkemeler yoluyla ele alınmasını uygun bulmamıştır. Bu teze göre inanç konuları felsefî ve fennî boyutlarla inceleme konusu yapılacak meseleler değildir.

İzmirlinin Yeni İlmi Kelam Algısı İzmirli’nin önemle üzerinde durduğu hususlardan biri de şudur: Ona göre İslam akaidi ile bağdaşmayan her türlü felsefi kanun reddedilmelidir. Bu konuda taviz verilmemelidir. Dolayısıyla kabul edilen bir delille kabul edilmeli, reddedilen de bir delille reddedilmelidir. İzmirli’ye göre tabiat bilimlerinin ve astronominin doğrudan doğruya kelâm ilmine dahil edilmesi doğru değildir. Klasik kelâmcılar, muhatapları olan filozoflar tabiatı feslefelerinin bir parçası kıldıkları için bu kadar varlıkla, tabiatla uğraşmışlardır. Bugün yapılması gereken ise onların sonuçları ve kanunlarının incelenmesidir. İzmirli, Kelâm ilminin canlı ve dinamik olmasını istemiştir. Onun için yeni ilm-i kelâm’da nesli tükenmiş İslam fırkaları, felsefe ekolleri yerine bu gün varlığını devam ettiren, tedvin edilmiş eserlere sahip İslam fırkaları, felsefe ekolleri ve onların görüşlerine ağırlık verilmelidir. Kelâm ilmi kesin ve ispat edilmiş kanunlara ters düşmemeli ve onları yok saymamalıdır.

Yeni ilmi Kelam Tanımı Yeni İlm-i Kelâm: Bütün şekilleriyle materyalizmi ve felsefi bir görüş olarak pozitivizmi reddeden, dine karşı yapılan biyolojik ve psikolojik teknikleri (Darwinizm, Freudizm) cevaplandıran, yeni felsefi cereyanları eleştirdikten sonra müsbet ilimden de istifade ederek, Allah’ın varlığını ispat eden, İslamın akâid konularını isbât ve izah ederek mukaddesâtı savunan bir ilim, olarak tanımlanmıştır.

Ebu Hanifenin Allahı ispatı Bağdat'ın karşı sahilinde oturan Ebu Hanife'nin tartışma saatinde yerini almamış olması, "dehri"nin ve kalabalığın zihninde değişik soruların şekillenmesine neden olur. Herkes merak içindedir... "Neden gelmedi? Gelmeyecek mi? Korktu mu? Delil mi bulamadı? vb. sorular.! İmam Azam, belirlenen saatten bir müddet sonra gelir. Dehri, son derece moral kazanmış, küfür ve gururu daha da artmıştır... Ebu Hanife, özür dileyerek gecikmesinin sebebini anlatmaya başlar: Karşı sahilden bu tarafa gelebilmek için bir vasıta bulamadım. Beklemeye başladım. Belki bir kayık veya sal gelir de, onunla giderim diye düşünüyordum. O esnada ağaçların birdenbire devrildiğini gördüm. Devrilen ağaçların kendiliğinden kereste, kerestelerin kendiliğinden kayık olduğuna şahit oldum. Yine kendiliğinden bir kürek ve yelkenin vücud bulduğunu gördüm. Sizlere karşı daha fazla mahcub düşmeyeceğimden sevinerek, kayığa atladım. Kayık kendiliğinden beni buraya getirdi... Dehri (Allah'a inanmayan tartışmacı) ve dinleyenler bu sözlere bir mana veremezler. Tabiatçılığı savunan, herşeyi tabiatın var ettiğini iddia eden tartışmacı, böyle bir olayın, anlatıldığı tarzda gerçekleşmesinin mümkün olmadığını söyler. Büyük İmam'ın beklediği de sanki budur...