Türkiye-Kenya Ekonomik ve Ticari İlişkiler

Dünya’da Kenya Kenya Doğu Afrika’ya açılan bir kapı olup; bölgenin finans, ulaşım ve idare merkezidir.

Kenya ve Komşu Ülkeler Kenya’nın komşuları Somali, Etiyopya, Güney Sudan, Uganda ve Tanzanya’dır.

Genel Bilgiler Nüfus : 44 Milyon (2013 tahmini) Yüzölçümü : 580,367 Km2 Başkent : Nairobi Yönetim Biçimi : Cumhuriyet Resmi Dil : İngilizce, Svahili Okur Yazar Oranı : %87,4 (15 yaş üstü) Etnik Yapı : Kikuyu %22, Luhya %14, Luo %13, ... Avrupalı ve Asyalılar %1 Din : Hristiyan %82,5, İslam %11,1, Diğer %6,4

Demografik Yapı NÜFUS ARTIŞ HIZI YÜKSEK BİR ÜLKE Yıllık nüfus artış hızı: %2,27 BÖLGESEL GÖÇ ALAN BİR ÜLKE Ülkede 2 milyonun üzerinde Somalili yaşamaktadır. Bölge ülkelerinden göç almaktadır. GENÇ BİR ÜLKE - Ortalama Yaşam : 63,3 yıl - Ortanca Yaş : 18,9 - 14 yaş altı nüfus : %42,4 - 65 yaş üstü nüfus : %2,7 KENTLEŞME ORANI DÜŞÜK BİR ÜLKE Kentleşme Oranı : %24 Ülke nüfusunun %50’si 19 yaşının altındadır. Kenya nüfusunun % 76’sı tarım ve hayvancılık ile uğraşmakta ve kırsal alanda yaşamaktadır.

İklimsel ve Coğrafi Şartlar Yıllık 30 cm – 200 cm yağış 70C – 370C sıcaklık 0 – 5.199 metre Şehir Yük. (m) Ma. (°C) Mi. (°C) Nai. 1,661 25.2 13.6 Mo.  17 30.3 22.4 Nairobi yılboyu sıcaklıkların ılıman seyrettiği bol yağışlı bir iklime sahiptir. Mombasa Kenya’nın liman şehri olup sıcaklığın ve nemin daha yüksek olduğu bir bölgedir. Ülkenin en yüksek noktası Mount Kenya zirvesi olup, ülke adını sözkonusu dağdan almaktadır.

Nüfus Yoğunluğunun Dağılımı Nüfus yoğunluğu tabiat ve iklimsel şartlardan etkilenmektedir. Nüfus yoğunluğunun en yüksek olduğu bölgeler yağışların bol olduğu tarıma elverişli alanlardır.

Belli Başlı Şehirler* Nairobi : 3,8 Milyon Mombasa : 1,1 Milyon Nakuru : 323 Bin Kisumu : 292 Bin Eldoret : 284 Bin * Nüsuf verileri 2009 yılı nüfus verilerinin genel nüfus artışı oranında artılrılması ile tahmini olarak elde edilmiştir. Nairobi 3,8 milyon nüfusu ile toplam milli hasılanın %50’sini yaratmaktadır. Mombasa da milli hasılanın %20’lik kısmını meydana getirmektedir.

Nairobi

Mombasa

Nakuru

Temel Ekonomik Göstergeler (2013 Tahmini) GSYİH : 45,3 Milyar $ (79,9 Milyar $) GSYİH dağılım : %50 Nairobi, %20 Mom., %30 diğer bölgeler Kişi Başı Gelir : 1.020 $ (1.800 $ SAGP) GSYİH Sektörler : %29,3 tarım, %17,4 sanayi, %53,3 hizmetler Çalışan Dağılımı : %75 tarım, %25 sanayi ve hizmetler (2007 tahmini) Enflasyon (Ort.) : %5,8 Kamu Borç Stoğu : GSYİH’nın %53,5’i Dğ. Yab. Ser. Stoğu : 3,3 Milyar $ Kenya’nın 2013 yılı GSYİH’sın piyasa fiyatlarıyla 45,3 milyar; satınalma gücü paritesine göre 79,9 milyar dolar olduğu tahmin edilmektedir.

Ekonominin Temel Yapısı Serbest piyasa ekonomisi, liberal dış ticaret ve kambiyo rejimi Yabancı yatırıma pozitif yaklaşım - KenyaYatırım Otoritesi İhracat İşleme Bölgeleri AGOA, GTS Doğu Afrika’nın finans, lojistik ve idare merkezi Coca Cola, Glaxosmithkline, Nestle, Unilever... Nairobi (UNEP, UN Habitat, NGO), Mombasa (Liman, rafineri) Ülke liberal bir ekonomik sisteme sahiptir. Medya, sigorta, telekom gibi hassas sektörler ile Nairobi Borsasında işlem gören şirketler dışında %100 yabancı hisseli şirket sahipliği mümkündür. 99 yıllığına arsa kiralanabilmesi, kar ve ana sermayenin ülke dışına çıkarılabilmesi mümkündür. İhracat işleme bölgelerinde faaliyet gösteren üretici işletmeler yıllık üretim miktarlarının %80’ini Doğu Afrika Topluluğu (Kenya, Tanzanya, Uganda, Ruanda ve Burundi) dışı ülkelere ihraç etmek zorundadır. Sözkonusu bölgelerde faaliyet gösteren üretici işletmelere 10 yıl vergi muafiyeti, ithal girdilerden KDV alınmaması gibi teşvikler mevcuttur. Afrika Büyüme ve Fırsat Yasası (AGOA) çerçevesinde tekstil, konfeksiyon ve el sanatları ürünleri ABD Pazarına gümrük vergisi ödenmeden ihraç edilebilmektedir. Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi (GTS) kapsamında Kenya’nın bazı sanayi ürünleri ABD, Japonya, Kanada gibi gelişmiş ülkelere tercihli giriş yapabilmektedir. Nairobi 200’ün üzerindeki uluslarası şirketin Doğu Afrika yönetim merkezidir. Nairobi BM Çevre ve İnsan Yerleşimleri Programlarının merkezidir. Mombasa ülkenin liman şehri olup, ülkenin tek petrol rafinerisi Mombasa’da yer almaktadır. 2012 Yılı Mart ayında Kenya’da petrol keşfedilmiş olup, petrol ve doğalgaz arama faaliyetleri artarak devam etmektedir.

DAT-Doğu Afrika Topluluğu (2013 Tahmini) 5 ülke-Gümrük Birliği 150 Milyon Nüfus 235 Milyar $ GSYİH* 37 Milyar $ İthalat *Satınalma Gücü Paritesine Göre Doğu Afrika Birliği üyesi Kenya, Tanzanya, Uganda, Ruanda ve Burundi 1 Temmuz 2010 tarihinde ortak gümrük tarifesine geçmiştir. Kaynak: World Factbook, www.trademap.org

Doğu ve Güney Afrika Ortak Pazarı (COMESA) 20 Ülke 485 Milyon Nüfus (2013 tahmini) 170 Milyar $ ithalat (2013) Kenya aynı zamanda COMESA üyesi olup, COMESA ülkeleriyle tercihli ticaret rejimlerinden faydalanmaktadır. Kaynak: World Factbook, www.trademap.org

Bölgesel Karşılaştırma NÜFUS (Milyon - 2013) GSYİH* (Milyar $) KENYA 44,0 79,9 TANZANYA 48,3 79,3 UGANDA 34,8 54,4 RUANDA 12,0 16,4 BURUNDİ 10,9 5,8 ETİYOPYA 93,9 118,2 SOMALİ 10,3 5,9** * 2013 Yılı Satınalma Gücü Paritesine Göre Tahmini ** 2010 Yılı Satınalma Gücü Paritesine Göre Tahmini Kaynak: World Factbook Kenya komşusu ülkelere kıyasla kişi başına gelirin daha yüksek olduğu bir ülkedir.

Bölge Ekonomileri – GSYİH (Milyar $)

Büyüme Hızı (%) Küresel krizin etkisi ile 2008-2009 yıllarında ekonomik büyümede bir zayıflama görülmüştür. Aynı şekilde 2011 yılında yaşanan Avrupa borç krizi büyümenin potansiyelin altında gerçekleşmesine yol açmıştır. 2013-2017 yılları arasındaki beş yıllık dönemde GSYİH büyüme hızının yıllık ortalama %5,6 seviyesinde gerçekleşmesi beklenmektedir.

Uzun Vadeli Projeksiyonlar 2013 2020 2030 Nüfus (Milyon) 44 52,9 66,3 GSYİH (Milyon ABD Doları) 45,3 66,0 147,3 Kişi Başı GSYİH (ABD Doları) 960 1.250 2.220 GSYİH (SGP-Milyon ABD Doları) 79.900 136.100 287.900 Kişi Başı GSYİH (SGP-ABD Doları) 1.800 2.570 4.340 2013-20 2021-2030 2013-2030 Reel GSYİH Artışı 5,7 5,6 Kişi Başına Reel GSYİH Artışı 3,0 3,2 3,1 Kenya nüfusunun her yıl 1,3 milyon artarak 2030 yılında 66 milyona ulaşması ve satınalma gücü paritesine göre Kenya ekonomisinin 2030 yılında 288 milyar dolarlık bir büyüklüğe ulaşması beklenmektedir.

Güçlü ve Zayıf Unsurlar Güçlü Unsurlar Bölgenin finans, ulaşım ve idare merkezi olması Doğu Afrika Birliği’nin derinleşme süreci Ekonomik serbestleşme yönünde atılan adımlar Ulaşım ve enerji alanında yapılacak yatırımlar Zayıf Unsurlar Yolsuzluk Altyapı yetersizliği (ulaşım, enerji) Pazarın fiyata aşırı duyarlı yapısı Süreçlerin yavaş ilerlemesi

Gelir Dağılımı ve Ücretler Çalışan nüfusun gelir dağılımı: %72’si aylık 280 ABD Doları altı %24’ü aylık 280-1.410 ABD Doları %4’ü aylık 1.410 ABD Doları üzeri Yabancı nüfus: 250-300 bin Ticarette hint kökenli nüfusun ağırlığı Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP) ile İnsan Yerleşimleri Programlarının (UN-Hapitat) merkezi Nairobi’dedir. Kenya’da birçok uluslararası şirket ve sivil toplum örgütü faaliyet göstermektedir. Ticarette Hint kökenli nüfusun ağırlığını görmek mümkündür.

Sanayi Kenya Üreticiler Derneği (KAM) Gıda ürünlerinin işlenmesi ve ambalajlanması, plastik, kağıt, çimento, konfeksiyon, otomotiv yedek parça Nairobi Sanayi Bölgeleri Industrial area, Mombasa Road Kenya’nın Gelişmiş Ülkeler ile Ticaret Yapısı (Tarım ürünlerinin ihracatı, sanayi ürünleri ithalatı) Kenya’nın komşusu Ülkelerle Ticaret Yapısı (Rafine edilmiş petrol, çimento, demir ve çelik, plastik, makine, ilaç ve otomotiv sektörü gibi ağırlıklı sanayi ürünleri ihracatı; tarım ürünleri ithalatı)

Hizmetler Yüksek Büyüme Hızı Taşımacılık Turizm Müteahhitlik Telekomünikasyon Finans Perakende sektörü Önemli Altyapı Projeleri Lamu Limanı - Güney Sudan - Etiyopya Ulaştırma ve Geliştirme Koridoru Projesi Mombasa-Kisumu Demiryolu Projesi Komşu Ülkeler ile Karayolu Bağlantıları Komşu Ülkeler ile Elektrik Nakil Hatları Halihazırda GSYİH’nın %53’ünü teşkil eden hizmetler sektörünün önümüzdeki yıllarda sanayi ve tarım sektörlerinden daha hızlı büyümesi beklenmektedir. Kenya hizmetler ticaretinde fazla vermekte olup, taşımacılık ve turizm en önemli hizmet ihraç kalemleridir. Kenya Doğu Afrika’nın Lojstik merkezi olup, bölge kara nakliyesinde Kenyalı firmaların ağırlığını görmek mümkündür. Yüksek şehirleşme hızı ve nüfus artışı altyapı ve üstyapı müteahhitlik hizmetlerine duyulan talebin artmasına yol açmaktadır. Altyapı faaliyetlerinde sağlanan finansman imkanları sebebiyle Çin devlet firmalarının ağırlığı bulunmaktadır. Cep telefonu kullanım oranı %76’nın üzerinde olup, bu oran hızla artmaktadır. Internete ulaşım da hızla yaygınlaşmaktadır. Kenya’da küresel sisteme entegre 40’ın üzerinde banka faaliyet göstermekte olup, Nairobi Borsası Doğu Afrika’nın en büyük borsasıdır. Orta ve üst gelir grubundaki nüfusun artması ile birlikte bugün Nakumatt Süpermarket zincirlerinin önderliğini yaptığı perakende sektörünün hızla büyümesi beklenmektedir.

KESME ÇİÇEK ÜRETİMİ VE İHRACATI Turizm Ülkesi Kenya KESME ÇİÇEK ÜRETİMİ VE İHRACATI 2013 yılı 1,5 milyonun üzerinde turist Turistler ağırlıklı olarak Avrupa ülkelerinden gelmektedir. Serengeti’nin devamı olarak Maasai Mara Kenya’da yer almaktadır. Turizm ilişik sektörler ile birlikte ekonomi içerisinde önemli bir yer tutmaktadır. Taşımacılıktan sonra turizm kenya’nın en önemli hizmet ihraç kalemidir. 24

Kenya’nın İhracatında Başlıca Ürünler (2013) Kenya GSYİH’nın % 30’unu teşkil eden tarım sektörü Kenya’daki istihdamın %75’ini sağlamaktadır. Ana kalemler çay, kesme çiçek ve kahve olmak üzere tarımsal ürün ihracatı toplam ihracatın yarısından fazlasını teşkil etmektedir. Toplam İhracat: 5,2 milyar $ 25

Çay Yurtiçi ve Yurtdışı Pazarlanan Çay 432 Bin Ton (2013) Toplam İhracat Geliri 868 Milyon $ 26

Kahve Yurtiçi ve Yurtdışı Pazarlanan 38,4 Bin Ton (2013) Toplam İhracat Geliri 217 Milyon $ 27

KESME ÇİÇEK ÜRETİMİ VE İHRACATI Bahçecilik Sektörü KESME ÇİÇEK ÜRETİMİ VE İHRACATI Kesme Çiçek İhracat Geliri 722 Milyon $ (2013) Sebze İhracat Geliri 293 Milyon $ Meyve İhracat Geliri 79 Milyon $ 28

Kenya’nın İhracatında Başlıca Ülkeler Uganda’ya ihracatta ana kalemler rafine edilmiş petrol, çimento ve demir-çeliktir. İngiltere’ye ihracatta ana kalemler çay, kesme çiçek ve baklagillerdir. Tanzanya’ya ihracatta ana kalemler palm yağı, sabunlar ve eczacılık ürünleridir. Hollanda’ya ihracatta ana kalemler kesme çiçek, canlı bitkiler ve baklagillerdir. ABD’ye ihracatta ana kalemler ABD’nin kotasız ve vergisiz tekstil ve konfeksiyon ürünleri ithalatına izin veren AGOA Yasası ve Kenya İhracat İşleme Bölgeleri teşvikleri sebebiyle tekstil ve konfeksiyon ürünleridir. 29

Kenya’nın İthalatında Başlıca Ürünler (2013) Kenya’da 2012 yılı Mart ayında petrol keşfedilmiş olup, petrolün ticari satışlarının birkaç yıl içerisinde gerçekleştirilmesi beklenmektedir. Toplam İthalat: 16,2 milyar $ 30

Kenya’nın İthalatında Başlıca Ülkeler BAE’den ithalat petrol ürünleri ağırlıklıdır. Hindistan’dan ithalatta ana kalemler petrol ürünleri, eczacılık ürünleri ve telefon cihazlarıdır. Çin’den ithalat elektrik-elektronik ürünler, makineler, tekstil ürünleri, kauçuk lastikler, motorsikletler, vinçler şeklinde çeşitlilik arz etmektedir. Güney Afrika’dan ithalatta ana kalemler demir-çelik ürünleri, motorlu taşıtlar ve petrol ürünleridir. Japonya’dan ithalatta ana kalemler motorlu taşıtlar, demir-çelik ürünleri ve makinelerdir. 31

Türkiye-Kenya İlişkileri Yasal Çerçevesi Müzakereleri Tamamlanmış Anlaşmalar Ticaret ve Ekonomik İşbirliği Anlaşması (12 Ekim 2004) Türkiye-Kenya 1. KEK Toplantısı (26-28 Ekim 2010) Türkiye-Kenya 2. KEK Toplantısı (4-7 Nisan 2014) Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması (8 Nisan 2014) Müzakereleri Devam Eden Anlaşmalar Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşması Standardizasyon İşbirliği Anlaşması Ülkemizce Doğu Afrika Topluluğu ile bir serbest ticaret anlaşması imzalanabilmesine yönelik girişimde bulunulmuş olup, müzakerelerin başlayabilmesi için Doğu Afrika Topluluğu Sekreteryası ilgili Bakanlar Konseyinden onay beklemektedir.

Kurumsal İlişkiler Türkiye-Kenya İş Konseyi 20 Haziran 2011 tarihinden itibaren faaliyetlerine başlamıştır. Türkiye-Kenya İşadamları Derneği 2012 Yılı Kasım ayından itibaren faaliyetlerine başlamıştır. Ülkemizin Afrika Kalkınma Bankası (AKB) Üyeliği Ülkemizin AKB üyeliği 17 Ocak 2013 tarihinde TBMM’de kabul edilmiştir. Ülkemizin AKB üyeliği ile birlikte ülkemiz kökenli işletmeler AKB finansmanlı ihalelere katılım hakkı elde etmiştir.

THY Uçuşları İstanbul-Nairobi Yolcu 28 Şubat 2009 – Haftada 3 sefer 4 Temmuz 2009 – Haftada 5 sefer 31 Mayıs 2010 – Haftada 7 sefer İstanbul-Mombasa Yolcu 4 Aralık 2012 – Haftada 5 sefer İstanbul-Nairobi Hava Kargo 2012 yılı Aralık ayından itibaren seferlere başlanmıştır. 2013 yılı Ekim ayı - Haftada 2 sefer

Türkiye-Kenya Dış Ticareti (1.000 $) İkili ticaret hacmi en yüksek seviyesine 2008 yılında ulaşmış olup, 245 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Sözkonusu miktarda 169 milyon dolarlık benzin ihracatı önemli bir rol oynamaktadır. 2011 yılında Kenya’nın önemli demir-çelik tedarikçisi GAC’de çıkan sıkıntılardan ötürü demir çelik ithalatı ülkemize yönelerek toplam ihracatın 199 milyon dolara yükselmesini sağlamıştır. 2013 yılı ihracatımız 130 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. 35

Türkiye’nin Kenya’ya İhracatı (2013) Ülkemizin Kenya’ya 2013 yılı ihracatı yaklaşık 130 milyon dolar olup, ihracatımız sanayi ürünleri ağırlıklıdır.

Türkiye’nin Kenya’dan İthalatı (2013) Ülkemizin Kenya’dan 2013 yılı ithalatı yaklaşık 15 milyon dolar olup, ithalatımız tarımsal ürünlere dayanmaktadır.

Potansiyel Arz Eden Sektörler Demir-çelik, konfeksiyon, gıda (un, makarna, kuru baklagil) elektrik-elektronik, makina ve otomotiv sektörleri Mobilya, züccaciye, ev eşyaları Hizmetler (İnşaat, bankacılık, perakende sektörü, telekomünikasyon, turizm, eğitim, sağlık, eğlence) Enerji (Elektrik üretimi, petrol ve doğalgaz arama faaliyetleri) Ülkenin gelir kaynaklarındaki gelişim, yüksek nüfus artışı ve şehirleşme potansiyel arz eden sektörleri belirleyen unsurlardır. Bugün %24 olan şehirleşme oranının 2030 yılında %50’ye çıkması beklenmektedir.

Vergiler ve İhracat Öncesi Denetim Kurumlar Vergisi: yerli işletmeler %30, yabancı işletmelerin yerel şubeleri %37,5 Gümrük Vergileri %0, 10, 25 ürün bazlı vergi / % 1,5 genel vergi Katma Değer Vergisi %16 İthalatta Kalite Denetimi - SGS, Intertek Tüm yerli firmalar gelirleri üzerinden %30 kurumlar vergisine tabidir. Yabancı firmaların Kenya’daki şubeleri %37,5 oranında kurumlar vergisi ödemektedir. Genel olarak gümrük vergisi ürünün nihai olma özelliğine göre artarak %0, 10 ve 25 şeklindedir. Standart KDV oranı %16 olup, oran ürün bazında değişmektedir. Kenya Standartlar Bürosu ihracat öncesi denetimin menşe ülkede gerçekleştirilmesi amacıyla ülkemizden ithal edilecek uygunluk denetimine tabi ürünler için 18 Ocak 2012 tarihinden itibaren uluslararası gözetim ve denetim şirketlerinden SGS ve Intertek’e yetki vermiştir.

2014 Yılı Teşvik Kapsamı Fuarlar Fuarın Düzenlendiği Sektör Fuarın Adı Dönem Fuarın Düzenlendiği Sektör Ana Organizatörün Adı Web Sitesi MEDINT KENYA 26-28 Nisan 2014 Sağlık Ekipmanları Grow Exhibitions www.growexh.com 3rd POWER & ENERGY 27-29 Nisan 2014 Elektrik-Enerji Expo Group (Expolink) www.expogr.com 3rd KENYA OIL & GAS 2014 Petrol ve Gaz 17th BUILDEXPO KENYA 2014 2-4 Mayıs 2014 Yapı-İnşaat AFRIWOOD Ağaç işleme IFTEX 2014 4-6 Haziran 2014 Çiçekçilik HPP Exhibitions www.hppexhibitions.com MEDIC EAST AFRICA 2014 23-25 Eylül 2014 Informa Life Sciences Exhibitions, Afrocet www.mediceastafrica.com INDUSMACH 3-5 Ekim 2014 Endüstriyel Ürünler ve Makina Fuarı FOODAGRO Gıda, Otel, Tarımsal Ürünler, Tarım Makinaları Fuarı

Kenya’daki Türk Firmaları Kenya’da inşaat, mobilya, otel ekipmanları, yatak, konfeksiyon, kozmetik, briket üretimi, halı, un fabrikaları kurulumu, taşımacılık, turizm ve restaurant işletmeciliği gibi alanlarda faaliyet gösteren 40’a yakın Türk işletme mevcuttur.

Nairobi Ticaret Müşavirliği E-mail : nairobi@ekonomi.gov.tr Tel : + 254 20 712 47 79 Web: www.musavirlikler.gov.tr (Kenya) 30 Gigiri Road 00620 Nairobi Kenya