İMALAT SANAYİİNDE YENİLİK ARAŞTIRMASI 2004 Gündüz Ulusoy, Dilek Çetindamar, Hilmi Bahadır Akın, Çağrı Bulut, Hande Yeğenoğlu TÜSİAD-Sabancı Üniversitesi Rekabet Forumu Eylül 2005

İMALAT SANAYİİNDE YENİLİK ARAŞTIRMASI AMAÇ İmalat Sanayiinde Yenilik Araştırmasının amaçlarını şu şekilde ifade edebiliriz: 1. Türkiye'de imalat sanayiinin gerek teknik gerek organizasyonel ve yönetimsel gelişmesinin bir veri tabanına dayanılarak zaman boyutunda takip edilmesi; 2. Yapılan tespitlerin imalat sanayii ile paylaşılması; 3. Organizasyonel, yönetimsel ve teknik yeni kavram ve gelişmelerin imalat sanayiinde yayılmasına hizmet etme; 4. Çalışmaya katılan firmalara ve firma gruplarına sektör içindeki yerlerine ilişkin bilgi aktarma; 5. Durum tespitinden hareketle imalat sanayiinin gelişimine yönelik öneriler geliştirilmesi ve imalat sanayii ile paylaşılması.

İMALAT SANAYİİNDE YENİLİK ARAŞTIRMASI KAPSAM İmalat Sanayiinde Yenilik Araştırması Türkiye’de 4 bölgede (İstanbul, Konya, Kocaeli ve Kayseri) olmak üzere 9 ilde (İstanbul, Konya, Kocaeli ve Kayseri, Kırklareli, Sakarya, Balıkesir, Karaman ve Nevşehir) yapılmıştır. Araştırma; gıda, metal, kimya ve tekstil sektörlerini kapsamaktadır. Bu bölge ve illerde, bu 4 sektörden TOBB veri tabanından istatistiki kurallara uygun olarak seçilmiş temsil niteliğine haiz ve saha çalışmasına katılmayı kabul eden toplam 135 firma saptanarak bu firmalarda saha çalışması başlatılmıştır. Araştırmanın saha çalışması Temmuz 2004-Aralık 2004 döneminde 135 firma ile yüz yüze yapılan görüşmeler şeklinde gerçekleştirilmiştir.

İMALAT SANAYİİNDE YENİLİK ARAŞTIRMASI ANKET FORMUNUN YAPISI Türkiye’deki uygulamada Fraunhofer ISI tarafından Konsorsiyum çapında kıyaslama amacı ile hazırlanmış 23 soru ve 249 alt-soruya REF 39 yeni soru ve 280 alt-soru eklemiş ve sonuç olarak 62 soru, 529 alt-soru içeren bir anket formu 135 firmaya uygulanmıştır.

FİRMALARIN BÖLGESEL VE SEKTÖREL DAĞILIMI GIDATEKSTİLMETALKİMYATOPLAM İstanbul- Kırklareli Kocaeli- Sakarya- Balıkesir Konya Kayseri- Karaman- Nevşehir TOPLAM

FİRMALARIN SEKTÖREL VE BÜYÜKLÜK DAĞILIMI * KÜÇÜKORTABÜYÜKTOPLAM GIDA76720 TEKSTİL METAL KİMYA TOPLAM *Küçük: 1-49 çalışan; Orta: çalışan; Büyük: 100 ve üstü çalışan

İMALAT SANAYİİNDE YENİLİK ARAŞTIRMASI SONUÇLAR

YENİLİK/AR-GE Ar-Ge yoğunluğunun* en büyük olduğu sektörler metal ve kimya sektörleridir. Ar-Ge yapan firmalarda Ar-Ge yoğunluğu %1-5 aralığında yoğunlaşmıştır. Tekstil sektörü firmalarının %64’ünde, gıda sektörü firmalarının ise %50’sinde hiç Ar-Ge yapılmadığı gözlenmiştir. Gıda sektörü dışında diğer sektörlerde Ar-Ge yapan firmaların Ar-Ge yoğunluklarında son 3 yıl içinde önemli bir artış söz konusudur. *Ar-Ge yoğunluğu, Ar-Ge giderlerinin ciro içindeki payıdır.

YENİLİK/AR-GE Ar-ge faaliyetleri ve tasarım için, bağımsız birimlerden ziyade üretimde görevli uzmanlar görev almaktadır. Firmaların son 3 yıldaki yeni ürün performansları incelendiğinde; metal sektörü firmalarının %75’inin, kimya sektörü firmalarının %70’inin, tekstil sektörü firmalarının %55’inin ve gıda sektörü firmalarının ise %20’sinin son üç yıl içinde en az 1 yeni ürün ürettiği görülmektedir. Büyük firmaların %74’ünde, orta boyutlu firmaların %68’inde ve küçük firmaların %57’sinde son 3 yılda yeni ürün üretildiğini görüyoruz.

REKABET En önemli görülen rekabet unsurları kalite ve fiyat iken en az önemlileri müşteriye özel ürünler ve satış sonrası hizmettir. Sektörde rekabet gücünü belirleyen faktörler ürün kalitesi, üretim maliyeti ve zamanında üretim/teslimat süresidir. Rakipleri izlemek için en çok kullanılan kaynaklar rakibin ürünleri, rakibin girdiği pazarlar, sergi ve fuarlar olarak sıralanmıştır.

REKABET Şirketlerin genel ürün stratejilerinde en çok kullanılan stratejinin ürün çeşitliliği bazında rakiplerden farklılaşma olduğu görülmektedir. Bu stratejiyi sırasıyla belirli ürünlere odaklı ve maliyet odaklı stratejiler takip etmektedir. Yeni ürün stratejisinde ise pazarda ilk olma stratejisi, pazarda yeni ürünleri takip etme stratejisine göre daha yaygın kullanılmaktadır.

ÜRETİM Üretim modernizasyonunda, organizasyon stratejileri ve insan kaynağı geliştirme politikalarının ötesinde makine /ekipman/ bilişim teknolojileri yatırımı en önemli alan olarak öne çıkmıştır. Üretimin modernizasyonu için planlama ufku en kısa olan sektör tekstil, en uzun olan ise gıda sektörüdür. Üretim modernizasyonu planlamasında sektörler arasında büyük farklılıklar görülmemektedir. Fiyatlardaki gelişmeler, pazar oluşturulması ve makine, ekipman ve süreçlerdeki genel eğilimler ilk üç alan içinde yer almaktadır.

ÜRETİM Modernizasyon faaliyetlerinin önündeki en büyük engeller makine-teçhizat alımı ve işletme sermayesi için yüksek finansman maliyetidir. Genel olarak modernizasyonun finansman kaynağı öz kaynaklardır ve bütçesi çoğunlukla 100 bin €’dan azdır. Modernizasyon için danışmanlık ve mühendislik hizmetlerinin kullanımı düşük düzeydedir.

ÜRETİM Şirketlerin %70’inde tam zamanında satın alma; %90’ında tam zamanında teslimat uygulaması yapılmaktadır. Satın alınan makine ve üretim ekipmanları için yatırımın geri dönüş oranı ve stratejik karar en yaygın kullanılan seçim kriterleridir. Satın alınan makine ve ekipmanların kaynağı olan en önemli 3 ülke parasal büyüklük sıralamasına göre Almanya, İtalya ve Türkiye olarak belirlenmiştir. Ürünlerin genelde %3’ten azı kalite kontrolden sonra yeniden işlenmekte veya hurdaya çıkarılmaktadır. Ancak tekstil sektöründe %4-10 aralığında da bir yoğunlaşma gözlenmektedir.

İŞBİRLİKLERİ Firmaların yaklaşık %70’i başka firmalarla işbirliği yapmamaktadır. Firmaların %65’i üniversite veya araştırma kuruluşlarıyla işbirliği yapmamaktadır. Üretimde işbirliği en yoğun görülen işbirliği modudur. Bu işbirlikleri genelde bölgesel ortaklıklar şeklinde yapılmaktadır.

ORGANİZASYON Tüm çalışanların %20’si üniversite, %25’i meslek lisesi mezunu, %55’i ise yarı kalifiye ve düz işçidir. Yarı kalifiye ve düz işçilerin diğer sektörlere göre en yoğun olarak bulunduğu sektör tekstil sektörüdür. Küçük ve orta ölçekli firmalarda çalışanların belirli bir iş faaliyetinde yoğunlaşmadığı, çeşitli işlerde çalıştığı ortaya çıkmıştır. Şirket yetkinliklerinin sürdürülmesi için en çok bilgi ve tecrübe paylaşımı için çalışma grupları ve toplantılardan faydalanılmaktadır.

ORGANİZASYON Sürekli iyileştirme süreci şirketlerin %95’inde kullanılmaktadır. ISO 9000:2000 sertifikası tekstil firmalarının %20’sinde, diğer sektör firmalarının %70’inde bulunmaktadır. ISO çevresel denetim belgesi ise şirketlerin sadece %10’unda bulunmaktadır. Müşteriler tarafından kalite denetimleri bütün sektörlerde yaygın olarak, firmaların yaklaşık %75’ini kapsayacak şekilde kullanılmaktadır. Toplam verimli bakım uygulaması şirketlerin yaklaşık %55’inde kullanılmaktadır.

ORGANİZASYON Ana departmanlarda müşteri ya da ürün odaklı organizasyon tüm sektörlerde ağırlıklı olarak kullanılmaktadır. Planlama, operasyon ve kontrol fonksiyonlarının merkeziyetçi olmayan biçimde yönetiminin firmaların yaklaşık %50’sinde kullanıldığı görülmektedir. Firmaların yaklaşık %50’sinin esnek çalışma saatleri uygulaması içinde olduğu anlaşılmaktadır.

TEKNOLOJİ Bilgi yönetimi için intranet en yaygın olarak kullanılan bilişim teknolojisidir. E-ticaret ve İnternet üzerinden satın alma ise firmaların yaklaşık %35’inde kullanılmaktadır. Kullanmayanların ise yaklaşık %35’i önümüzdeki 2 yıl içinde kullanmayı planlamaktadır. Makine ve ekipman teknolojisinde bilgisayar kontrollü makine ve hatlar bütün sektörlerde yaygın olarak kullanılmaktadır.

TEŞEKKÜR Anket uygulaması ve verilen cevaplardan bir veri tabanı hazırlanmasında emeği geçen Mahmut Akın, Polat Alpman, Mehmet Ali Aydemir, Nursel Aydıner, İbrahim Başoğlu, Aylin Bayar, Erşan Ciğerim, Ahmet Çeşme, Umut Ekmekçi, Nadide Sevil Halıcı, Bahar Kaynar, Erhun Kundakçıoğlu, Ali Erhan Küçük ve Nahit Yılmaz’a teşekkür ederiz.