RİSK SERMAYESİ’ ne kısa bir bakış Derleyen Olgay ÇALLI İTÜ Endüstri Mühendisliği Kaynaklar TUNCEL, Kürşat Risk Sermayesi Finansman Modeli, SPK Yayınları Ankara (1996) ŞİRVAN, Nesrin Risk Sermayesi Ve Türkiye De Uygulanabilirliği, (2002) ZAİMOĞLU, Tülay Risk Sermayesi ve Türkiye’de uygulama olanakları SPK Yayınları Ankara (1995)

A. Risk Sermayesi Nedir? Literatürde; risk sermayesi, cesaret sermayesi, girişim sermayesi, risk kapitali vb. isimler verilmektedir. Modelin aslında girişim sermayesi olduğu yolundaki görüşlere rağmen biraz da dönemin siyasi otoritesinin sunumları sonucunda kamuoyunda RS ismi benimsenmiştir. RS, esas olarak dinamik, yaratıcı ancak finansal gücü yeterli olmayan girişimcilerin yatırım fikirlerini gerçekleştirmelerine imkân tanıyan bir yatırım finansman biçimidir. RS, işletmede bir pay elde etmek üzere, feshedilemez haklara sahip olarak yapılan özkaynak veya özkaynak benzeri bir yatırımdır.

B. Risk Sermayesi Tanımları Risk Sermayesi Profesyonel, finansal aracı kuruluşlar aracılığı ile gelecek vaat eden şirket veya projelere yapılan tüm riskli sermaye yatırımlarıdır. Mucit (Inventor) Teknoloji alanında belli bir sorunun fiilen çözümünü sağlayan düşüncenin sahibidir, icat yeni bir kullanım alanına dönüştürülürse innovasyon niteliği kazanır. Girişimci (Entepreneur) Yeni pazar, yeni tedarik ve Finansman kaynaklan bularak, yeni ürün veya üretim teknikleri veya örgütlenme biçimleri geliştirerek ekonomik gelişmeye öncülük eden kişidir. Risk Sermayedarı (Venture capitalist) Risk sermayesi yatırımında gerekli sermayeyi sağlayan kişi veya kuruluşlardır.

B. Risk Sermayesi Tanımları Risk Sermayesi Fonu RS yatırımında, çeşitli finansal araçların kullanılmasıyla, proje finansmanına ihtiyaç duyan kişi veya kuruluşa sağlanan kapitaldir. Melek Yatırımcı ( Angel Investor) Projesi olan kişilere yönelik ilk finansal destek sağlayan kişi ya da kişiler Çekirdek Yatırım (Seed Capital) Projeye yatırım yapılmadan önce proje ile ilgili prototip için gereken sermayeye denir. Başlangıç Sermayesi (Start up Venture Capital) Prototip için gereken yatırımın ardından diğer ön yatırımlar için (hukuki vs) gereken sermayedir.

B. Risk Sermayesi Tanımları Teknoloji (Technology) Teknoloji, üretim bilgisinin üretilmesi ve kullanılması becerisidir. Ekonomik büyümenin, rekabetin ve gelişmenin en önemli aracıdır. Teknoloji dinamik bir kavram olup, sistematik üretim girdisi ile birlikte aynı zamanda üretimde kullanılan tüm girdi, araç, gereç ve bunları kullanan insanları kapsar. Günümüzde teknoloji, emek ve sermayenin verimliliğini arttıran üretim girdisi olarak görülmektedir. Teknolojik Yenilik (New Technology) Risk sermayesinin temel ölçütü teknolojik yeniliktir. Teknolojik yenilik, yeni bir makine veya ürün olabileceği gibi yeni bir organizasyon yeni bir pazar veya hammadde de olabilir. Teknolojik yeniliklerin temelinde Ar-Ge çalışmaları vardır. Teknolojik gelişme Yeniliğin fikir olmaktan çıkarılıp ekonomik değer haline dönüştürülene kadar olan faaliyetlerin bütünüdür.

C. Risk Sermayesinin Ölçütleri Teknolojik Yenilik RS'nin yüksek kazanç amacı spekülatif kâra yönelik değildir. Bu kâr teknolojinin getirdiği verimlilik artışından kaynaklanır. Teknolojik yenilik uzun araştırmalara dayanır. RS kaynak dağılımını düzenleyici, verimlilik artırıcı özelliğini bu ölçütle üstlenmektedir. Yeni yatırımların yüksek riskini düşürmek amacıyla genellikle her aşamadan işletmelere yatırım yapılır. Sermayeye Katılma (Equity Participation) RS, yatırımı esas olarak bir özsermaye yatırımıdır. Risk sermayedarı yatırım yaptığı şirkete bir alacaklı olarak değil bir ortak olarak girer. Bu çerçevede de işletme yönetiminde söz sahibi olabilir. Ortaklık hisseleri yatırım başlangıcındaki görüşme ve pazarlıklar sonucu belirlenir.

C. Risk Sermayesinin Ölçütleri Yönetime Katılma (Hands On) RS yatırımcısı yönetim riskini azaltmak amacıyla yönetime katılır. Burada amaç yönetim kontrolünü ele almak değil, yönetim ve organizasyonda destek sağlamaktır. RS yatırımcısı uzmanları aracılığı ile bu ölçüt çerçevesinde yatırımlarını denetler. Ancak RS şirketinin anlayışına göre yönetime katılmama veya dolaylı destek sağlamak yollarından biri de izlenebilir.Sermayeye Katılma Küçük İşletme / Hızlı Büyüme (Relatively small rapidly growing company) RS yatırımı firmaların büyüklüğünden bağımsızdır. Ancak RS yatırımının amacı hisse senetlerinden normalüstü bir kâr sağlaması olduğundan, bunu çok kez küçük olup da teknolojisiyle çok hızlı bir büyüme sergileyen şirketler sağlayabilmektedir. Bu sebeple erken aşamada finanse edilen teknolojik gelişmenin yüksek kâr potansiyeli vardır. RS bu ölçüt ile KOBI'lerin gelişimine ortak olmaktadır.

C. Risk Sermayesinin Ölçütleri Uzun Vadeli Yatırım (Long term orientation) Teknolojik buluş ile pazara sunulduğu noktanın arası ortalama olarak 7–10 yıldır. RS şirketi yatırım yaparken bu süre boyunca kazanç sağlayamamakta ve bu süreçte ek finansman yükleri ile karşılaşmaktadır. Aslında piyasaya ilk giren değil, genellikle ilgili yenilikler kazanç sağlamaktadır. Bu nedenle RS yatırımları sabır, sağlam mali kaynak ve ayrıntılı incelemeye gereksinim gösterir. RS yatırımları halka kapalı şirketlerin menkul kıymetleri için etkin bir piyasanın olmamasından dolayı kısa dönemde likit değillerdir. Bu durum yasal kısıtlarla daha da beslenerek belli bir dönemde yatırımların yeniden satışını engellemektedir.

C. Risk Sermayesinin Ölçütleri Girişimcinin Seçimi Girişimcinin geliştirme veya risk sermayesinin hangisine ihtiyaç duyduğu basitçe işletmenin, Boston Consulting Group tarafından geliştirilen büyüme/piyasa payı matrisindeki yerinden anlaşılabilir. Bu matriste 4 grup şirket yer alır: A- Yüksek satış potansiyeli, düşük piyasa payı olan şirketler B- Yüksek satış büyümesi, yüksek piyasa payı olan şirketler C- Düşük satış büyümesi, yüksek piyasa payı olan şirketler D- Düşük satış büyümesi, düşük piyasa payı olan şirketler.

C. Risk Sermayesinin Ölçütleri Değerlendirme her iki ölçüt için; matriste yer alan düşük/yüksek medyanlar temel alınarak yapılmaktadır. Söz konusu diyagram aşağıda verilmektedir B A C D Satış büyümesi Yüksek Düşük Piyasa payı

D. Dünyada Risk Sermayesi ABD De Risk Sermayesi Digital efsanesi Modern anlamdaki ilk risk sermayesi şirketi olan American Research and Development 1946 da kurulmuş ve Digital markasını yaratmıştır. 1950 de bu firmaya yapılan 70.000 Dolarlık yatırım 15 yıl içinde 5 bin kat artarak 350 milyon dolara yükselmiştir. Digital 1988 de bir başka bilgisayar devi olan Compaq ile birleşmiş ve 50 milyar dolarlık bir piyasa değeri ortaya çıkmıştır. Diğer mucizeler 1976 da Steve Robbins tarafından bir evin garajında tasarlanan Apple Computer risk sermayesi ile dünya devi haline gelmiştir. Federal Express, Intel, Sun da aynı yöntemden yararlanarak kendi alanlarında bir numara olmayı başarmışlardır. Başarının nedeni ise açıktır. Çok düşük finansman ile bir kaç yılda milyar dolarlık IPO’ların yaratılması sürecidir. Ekonomilerin büyümesi yeni şirketlere bağlıdır. ABD’ de risk sermayesinin gelişmesinin en önemli nedeni ülkede baskın olan herşeye sıfırdan başlayıp geliştirebilme ve her türlü yeniliğe açık olabilme kültürünün doğal sonucudur.

D. Dünyada Risk Sermayesi Avrupa’da Risk Sermayesi Avrupa da ise risk sermayesi yatırımlarının bir önceki yıla göre sadece % 2 oranında artarak 20 milyar dolar düzeyinde kaldığı görülmektedir. Bu rakam yeni yatırımları kapsamaktadır. Avrupa’daki mevcut risk sermayesi yatırımları çeşitli sektörlere dağılmış durumdadır. Teknoloji yatırımlarının oranı toplam yatırım içinde % 21 de kalırken ilk sırayı %27 ile perakende ve tüketici ürünleri almaktadır. Kısaca Avrupa da risk sermayesi finansmanı daha çok olgunluk aşamasına gelmiş projelerde kendini gösterirken, ABD de olduğu gibi ön aşama finansmanı denilen projelerin henüz fikir aşamasındayken desteklenmesi de ilgi çekmemektedir. Gerek hacim gerekse tür olarak Avrupa’nın ABD ye göre daha geri olmasının nedeni, risk sermayesine likidite kazandıracak küçük firmalara yönelik piyasasının henüz yeni olmasıdır. Nitekim ISDAK, NASDAQ dan 22 yıl sonra kurulabilmiştir. NASDAQ’a 5000 e yakın firma kote iken IZDAQ a kote olan firma sayısı henüz 50’ye ulaşabilmiştir. Bununla birlikte, bazı Avrupa ülkelerinde ulusal bazda değerlendirilen ileride ise tüm Avrupa genelinde birleşmelere konu olabilecek bazı pazarlar oluştuğunu görmekteyiz. Buna en iyi örnek olarak Almanya da Frankfurt ta Neuermart pazarı verilebilir. 1977 de kurulup hızla gelişme kaydeden bu piyasaya kote şirketlerin sayısı bugün 100’ü aşmış bulunmaktadır.

D. Dünyada Risk Sermayesi Asya da Risk Sermayesi Gerek kültürel gerekse yasal bazı engeller nedeniyle girişimcinin önüne büyük engeller çıkmaktadır. Buna rağmen bazı gelişmeler göze çarpmaktadır. Örneğin 1999 da başta Japonya olmak üzere tüm Asya ülkelerinde 8 milyar dolarlık yeni bir risk sermayesi yaratılmış, bu alandaki gelişme hızı ise % 20 olarak gerçekleşmiştir. Risk sermayesi daha çok Çin ve Hong Kong da yoğunlaşmıştır. NASDAQ benzeri piyasaların kurulmasıyla risk sermayesi gelişmeye başlamıştır. İsrail ve Risk Sermayesi İsrail, risk sermayesi alanında neredeyse ABD kadar hızlı büyümektedir. Küçük bir ülke olmasına rağmen özellikle son 10 yılda bu alanda 3.5 milyar dolarlık bir fon yaratılmıştır. Özellikle teknoloji şirketlerinin sayısı oldukça fazladır. NASDAQ da kote olan 150 İsrail şirketi vardır. İsrail de bugün 240 risk sermayesi şirketi faaliyet göstermektedir. Gemini bunlardan en büyüğüdür. İsrail şirketlerinin büyük bir bölümü ABD’li risk sermayesi şirketleri içinde ilgi çekicidir.

E. Türkiye’de Risk Sermayesi Risk sermayesi Türkiye de oldukça yeni bir kavram. Risk sermayesi Yatırım Ortaklığı olarak, IMKB de faaliyet gösteren Vakıf Risk Sermayesi Yatırım Ortaklığı faaliyet göstermektedir. Ayrıca Türkiye de ofisi bulunan bazı yabancı fonlar da söz konusudur. Bunlar, Emit, Safron, Ilab, Boshporus, Argus’dur. Öte yandan Türk Teknoloji Geliştirme Vakfı, İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü gibi kuruluşlar da projelere destek vermektedir. Teknoloji parkları açısından Türkiye, dünyada bazı ilklere de imza atmış durumdadır. Bilindiği gibi teknoloji parkları, projesi olan fakat bunu geliştirebilmek için gerekli ortamı olmayanlar için hayati bir önem taşımaktadır. Dünya’nın ilk çevre teknoparkı 1993 de İzmir Alaçatı da Charles Percy Ass. Technoloy Investments ile EGEV’in işbirliği ile kurulmuş ve uzay araştırmalarından rüzgâr enerjisine kadar bir çok projenin altyapısının hazırlanmasına katkıda bulunmuştur. Alaçatı Çevre Teknoparkı(The World Green technology Corridor) Alaçatı her yönden San Francisco şehri ile benzerlikler göstermektedir. Batıda olması.teknoloji merkezi .olması..genç bir teknoloji potansiyeli..365 gün güneş, rüzgar diğer bir çok etken bu projenin burada yapılması için gerçekten çok uygundur Alaçatı ve Urla arasındaki 20.000 hektarlık bu teknolojik koridorda 25 yıl içinde 100 bin kişinin yaşaması öngörülmektedir. Burada kurulacak olan üniversitede ve laboratuvarlarda birçok projeye işlerlik kazandırılması planlanmaktadır.

F. Fon Kaynakları Karşılaştırma