GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELERDE KIRSAL KALKINMANIN SOSYO-EKONOMİK ÖNEMİ TÜRKİYE ÖRNEĞİ Hatice Merve Kabakulak 02060747

Kırsal Alan&Kırsal Kalkınma Kavramları Kırsal alanlar, ekonomisi tarıma dayanan, yüz yüze ilişkilerin yaygın olduğu, işbölümü ve uzmanlaşmanın gelişmediği toplumsal ortamlarda yaşayan insan topluluklarını içermektedir. Kırsal kalkınma, genel olarak kırsal toplulukların kendi girişim ve çabalarını kamu kesiminin işbirliği ile kalkınma yönünde harekete geçirmek anlamına gelir.

Kır-Kent İlişkisi Kırsal üretimin büyük bir kısmının kentsel alanlarda tüketiliyor olması ve kırsal yörelerde yaşayan halkın sağlık, eğitim, vs... gibi birtakım hizmetlerde kente yönelmesi bu bağımlılık ilişkisine bir örnektir.

Kırsal Yerleşme Alanı Sorunları: İstihdam Su Kanalizasyon Sağlık Eğitim İletişim Ulaşım Enerji Altyapı ve hizmetler* *BM İnsan Yerleşimleri Konferansı Habitat II, İstanbul Deklarasyonu ve Habitat Gündemi, http://www.toki.gov.tr/habitat/dokumanlar/habitatgundemi.doc

Tarımda verimin düşük olması, toprak miktarının azlığıyla toprak sahipliğinin dengesiz dağılımı yeterli gelir sağlanamaması sosyal imkânların yetersizliği Soyutlanma* * TKB Kırsal Kalkınma Çalışma Grubu, Avrupa Birliğine Üyelik Yolunda Türkiye Kırsal KalkınmaPolitikası Raporu, Ankara 2003, http://www.tarim.gov.tr/E_kutuphane,E_Kutuphane.html?LanguageID=1

Kentin çekiciliği Türkiye’de 2010 yılı verilerine göre 53.6 milyon kişi yani toplam nüfusun %75’i şehirlerde yaşamaktadır. Sanayi, ticaret ve hizmet sektörlerinin sunduğu büyük iş imkânlarının bulunması kentin çekiciliğinin en önemli nedenlerinden biridir.

1927-2010 Döneminde Türkiye Nüfusu’nun Gelişimi Yıllar Nüfus 1927 13 648 270 1935 16 158 018 1955 24 064 763 1970 35 605 176 1990 56 473 213 1999 65 786 563 2000 66 889 425 2001 67 895 581  2002 68 838 069  2003 69 770 026 2004 70 692 009  2005 71 610 009  2006 72 519 974 2007 69 689 256 2008 70 586 256  2009 71 517 100  2010 72 561 312  Kaynak:http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&language=en&pcode=tps00001&tableSelection=1&footnotes=yes&labeling=labels&plugin=1 ; DİE Verileri

Sayım yıllarına göre nüfus ve yıllık nüfus artış hızı KAYNAK: TUİK, İSTATİSTİK GÖSTERGELER 1923-2009

2000 Yılı Verileriyle Bölgesel Nüfusun Şehir ve Köy Dağılımı Kaynak: TÜİK, “Bölgesel İstatistikler”, http://www.tuik.gov.tr/Bolgesel Istatistik/ tablo Olustur.do

İl ve İlçe merkezi ve belde ve köy nüfuslarının toplam içindeki oranı (%) KAYNAK: TUİK, İSTATİSTİK GÖSTERGELER 1923-2009

KIRSAL ALANDA EKONOMİK YAPI Tarımsal Yapı ve Gelir Dağılımı: Tarım, taşıdığı ekonomik ve toplumsal rol ile gelişme potansiyeli bakımından kırsal kalkınmanın başlangıç noktasıdır.* Hayvancılık, ormancılık dahil tarımsal üretimin bütün türleri ile madencilik, balıkçılık ve turizmin bir çok bölümü kırsal sektörün içine girmektedir.** *İçişleri Bakanlığı Araştırma ve Etüdler Merkezi (AREM), http://www.arem.gov.tr/proje/yonetim/Koy_hizmetleri/Bolum1.pdf s.3 ** Çelik Aruoba, "Tarım Sektörü", Türkiye Ekonomisi Sektörel Gelismeler, Ankara, Türkiye Ekonomi Kurumu Yayınları, 1992, s.30.

1. Çiftçilik Bitkisel Üretim, Hayvansal Üretim, Ziraat Sanatları, 2 1. Çiftçilik Bitkisel Üretim, Hayvansal Üretim, Ziraat Sanatları, 2. Ormancılık 3. Kara Avcılığı ve Su Ürünleri

Tarım sektörünün içinde en büyük payı çiftçilik almaktadır. 2009 yılında tarımsal üretimin yaklaşık % 65’i bitkisel, % 25’i hayvancılık, % 3-4’ü orman ürünleri ve % 5-6’sı da su ürünlerinden oluşmaktadır.

Türkiye arazi örtüsü

Bitkisel Üretim (2009-2010) Kaynak: TUİK HABER BÜLTENi, SAYI:64, BİTKİSEL ÜRETİM (KESİN SONUÇLAR), 2010

Türkiye’de ki hayvan sayıları (2008-2009) Kaynak: TUİK HABER BÜLTENİ, SAYI:87 HAYVANSAL ÜRETİM, 2009

Hayvan sayısı gerilemeye devam etmiştir Hayvan sayısı gerilemeye devam etmiştir. Türkiye’deki tarımsal üretim yapısında hayvancılığın istenilen düzeyde olmadığı ve bitkisel üretime oranla gittikçe azalmakta olduğu gözlenmektedir.

Sektörlerin Gayrisafi Milli Hasıla İçerisindeki Payı (Sabit Fiyatlarla) KAYNAK: Türkiye İstatistik Kurumu, istatistik Göstergeler (1923–2009), Ankara, Türkiye İstatistik Kurumu Yayınları, s :642

Sektörlerin Gayrisafi Milli Hasıla İçerisindeki Payı (Cari Fiyatlarla) KAYNAK: Türkiye İstatistik Kurumu, İstatistik Göstergeler (1923–2009), Ankara, Türkiye İstatistik Kurumu Yayınları, sayfa:642

Sektörlerin Gayrisafi Milli Hasıla İçerisindeki Payı(%)

Tarımın GSMH'daki oranı sanayileşmis ülkelerde % 10'nun altındadır Tarımın GSMH'daki oranı sanayileşmis ülkelerde % 10'nun altındadır. Ama Türkiye 2011 yılına gelmesine rağmen tarımın GSMH'daki oranını % 10'nun altına çekememiştir. Avrupa Birliği üyesi bazı ülkelerde 1986 verilerine göre bile tarımın milli gelir içindeki payı % 10'nun altındadır. Almanya'da % 2, Fransa'da % 4, İspanya'da % 5 ve Portekiz'de % 9'dur.* *Mehmet Ali Tesbi, ''Türk Tarımındaki Gelişmelerin Bir Değerlendirilmesi'' 3. İzmir İktisat Kongresi, Sektör Gelişme Stratejileri, 4- 7 Haziran 1992, s.164.

Tarım Sektörü ve Tarım Dışı Sektörlerde İstihdam (Bin Kişi) KAYNAK: Devlet Planlama Teskilatı (DPT), Ulusal Kalkınma Stratejisi, http://ekutup.dpt.gov.tr/bolgesel/strateji/kirsal.pdf s:7

Tarım Sektörü ve Tarım Dışı Sektörlerde İstihdam (%) KAYNAK: Devlet Planlama Teskilatı (DPT), Ulusal Kalkınma Stratejisi, http://ekutup.dpt.gov.tr/bolgesel/strateji/kirsal.pdf , s:7

Tarım Kesiminin Gayri Safi Milli Hasıladaki Payı (1987 Yılı Sabit Fiyatlarla) KAYNAK: Türkiye statistik Kurumu, (Erisim) http://www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=525

Tarım Kesiminin Gayri Safi Milli Hasıladaki Payı (1987 Yılı Sabit Fiyatlarla) KAYNAK: Türkiye statistik Kurumu, (Erisim) http://www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=525

Sektörlerin Gayrisafi Milli Hasıla İçerisindeki Payı(%) Kaynak: TUİK, İstatistik Göstergeler ,1923-2009 s:683

Tarımın GSMH'daki payının giderek azaldığı görülmektedir. Tarım sektörünün asıl itici gücü olan çiftçilik yıllar itibariyle baktığımızda düzensiz bir seyir izlemiştir. Tarımda 1987 yılı fiyatları ile bazı yıllar gerileme yaşamış, bazı yıllar ise yükselme yaşanmıştır. 2011 yılında 2010 yılına oranla 0.2 ‘lik bir artış yaşanmış olsada tarımın GSMH'ya yaptıgı katkı ile tarımda çalışan nüfus arasında büyük bir dengesizlik bulunmaktadır.

Tarım ürünlerinin göreli olarak ucuzlaması, tarım dışı sermaye birikimi için elverişli koşulların oluşması anlamına gelir. ‘tarım ürünlerinde ucuzluk...’

Kırsal Alanda Hanehalkı gelirinin hanehalkı ihtiyaçlarını karşılama durumu (2010) Kaynak: TÜİK, “2010 Yaşam Memnuniyeti araştırması, Hanehalkı gelirinin hane halkı ihtiyaçlarını karşılama durumu (Kır)”

İşgücü ve İstihdam Olanakları: Tarım sektörü istihdamındaki dengesizlikler, Yüksek işsizlik seviyesi, Düşük işgücüne katılma ve istihdam oranları, İşgücünün eğitim seviyesinin ve niteliğinin düşüklüğü Eğitim ile istihdam arasındaki ilişkinin zayıflığı “kayıt dışı istihdam”

Mevsim etkilerinden arındırılmamış temel işgücü göstergeleri (Ocak)   TÜRKİYE KENT KIR 2010 2011 Kurumsal olmayan nüfus (000) 70 975 71 817 48 996 49 239 21 979 22 578 15 ve daha yukarı yaştaki nüfus (000) 52 150 53 051 36 415 36 674 15 735 16 378 İşgücü (000) 24 753 25 505 16 769 17 103 7 984 8 402 İstihdam (000) 21 162 22 461 13 996 14 740 7 166 7 721 İşsiz (000) 3 591 3 044 2 773 2 364 819 681 İşgücüne katılma oranı (%) 47,5 48,1 46,0 46,6 50,7 51,3 İstihdam oranı (%) 40,6 42,3 38,4 40,2 45,5 47,1 İşsizlik oranı (%) 14,5 11,9 16,5 13,8 10,3 8,1 Tarım dışı işsizlik oranı (%) 17,6 14,7 16,9 14,2 21,2 17,1 Genç nüfusta işsizlik oranı(1)(%) 25,9 22,0 27,5 24,0 22,2 İşgücüne dahil olmayanlar (000) 27 397 27 546 19 647 19 570 7 751 7 976 (1) 15-24 yaş grubundaki nüfus  Kaynak: TUİK, HANEHALKI İŞGÜCÜ ARAŞTIRMASI 2011 OCAK DÖNEMİ SONUÇLARI (Aralık 2010, Ocak, Şubat 2011) Ocak 2011 döneminde istihdam edilenlerin % 24'ü tarım, % 20,7’si sanayi, % 5,8’i inşaat, % 49,4'ü ise hizmetler sektöründedir. Önceki yılın aynı dönemi ile karşılaştırıldığında tarım sektörünün istihdam edilenler içindeki payının 0,2 puan arttığını görüyoruz.

Kırsal kesimde işgücüne katılım oranlarının kentlere kıyasla daha yüksek tespit edilmesi, kentlerden farklı olarak; kadınların çoğunlukla ücretsiz aile işçisi şeklinde tarımda istihdam edilmesi ve öğrencilerin örgün eğitim sürecinden erken ayrılmalarından kaynaklanmaktadır.

İstihdam Edilenlerin Yıllara Göre İktisadi Faaliyet Kolları (Bin Kişi, 15+ Yas) KAYNAK: Türkiye statistik Kurumu, (Erisim) http://www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=546

Kırsal Kesimde İstihdam Edilenlerin Yıllara Göre İktisadi Faaliyet Kolları (Bin Kişi, 15+ Yaş)

İşsizlik ve Kentlere Göç Olgusu: Kırsal alanda mevsimlik, gizli, açık, teknolojik ve yapısal işsizlik şeklinde ortaya çıkan işsizlik yani işgücü çokluğu vardır. Özellikle tarım sektöründe ve bununla bağlantılı olarak kırsal alandaki işsizliğin nedenini 1950’lerden itibaren gerçekleşmekte olan tarımda makineleşme ve teknolojik gelişmelere bağlamak olasıdır. Bir traktörün köye girmesiyle 4 ila 9 arasında insanın üretimden kopması ve işsiz kalması mümkün olmuştur.* *Prof.Dr. Cevat GERAY, “İşlendirme Açısından Kırsal Gelişme Yöneltilerimiz -Yaklaşım ve Uygulamalara Toplu Bir Bakış-“, Kırsal Alanda Girişimcilik Potansiyeli ve Değerlendirme Olanakları, İstanbul, Çözüm Reklâm, 1999.s. 27.

KIRSAL ALANDA SOSYO-KÜLTÜREL YAPI Demografik Özellikler: Türkiye’de kırsal nüfus çoğunlukla “köy nüfusu” olarak değerlendirilmektedir. Sosyo-Kültürel Özellikler: Türkiye’de 6 ve daha yukarı yaşta okuma ve yazma bilen nüfus oranı %87 olup bu oran erkekler için %94 ve kadınlar için %81 iken, %82’lik bir okuma yazma oranına sahip kırsal alanlar için %91 ve %73 olarak ifade edilmektedir. Kırsal alanda genel eğitim, ilköğretim kademesinde yoğunlaşmakta olup orta öğretimin %93’ü şehirlerde gerçekleştirilmektedir.* *DPT, Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi, s.9

Kırsal Kalkınmada Kadın: Yöreden yöreye değişmekle birlikte, kırsal kesimde dikkat çeken bir nokta, bu alanlarda yaşayan kadınların eğitim seviyelerinin düşük olmasıdır. Kadınların eğitime katılma oranları erkeklere göre düşük olmaktadır. Ülke genelinde kızların okullaşma oranlarını artırmaya yönelik tüm çabalara rağmen, halen kırsalda önemli oranda kız çocuğu okula gönderilmemektedir. Kırsal kalkınma çabalarında istenilen sonucun alınamamasında, kadının hedef kitle olarak seçilmemiş olmasının önemli bir payı vardır* *DPT, Dokuzuncu Kalkınma Planı Kırsal Kalkınma Politikaları Özel İhtisas Alt Komisyonu Raporu, Ankara, 2006, http://plan9.dpt.gov.tr/oik16%5F2%5Fkirsalpolitika/kirsalka.pdf, s.21

Türkiye’de tarım işletmelerinin çoğunluğu, aile işletmesi yapısında küçük ölçekli işletmelerdir. Kırsal alanda yaşayan kadınlar üretici faaliyetlerinin büyük bir bölümünü küçük aile işletmelerinde ücretsiz işçi olarak yerine getirmektedir.* Kaynak: TKB, Tarım Sektörü, http://www.tarim.gov.tr/arayuz/10/icerik.asp?efl=tarim_sektor/index.htm&curdir=%5Csanal_kutup hane%5Ctarim_sektor&fl=tarim_orgut.htm

Nüfusun Okuryazarlık Oranı Kaynak: İstatistik Göstergeler, 1923-2009

Kırsal Yoksulluk: Bireylerin sahip olduğu eğitim düzeyi de yoksulluğu etkilemektedir. Hanehalkı reisinin öğrenim durumu yükseldikçe fertlerin yoksulluktan uzaklaştıkları belirlenmiştir Türkiye’de hanede yaşayan fert sayısı arttıkça, yoksul hanehalkı ve fert oranı da artmaktadır. Türkiye’de iktisadî faaliyette bulunan yoksullar büyük oranda inşaat ve tarım sektöründe çalışmaktadır.

Yoksulluk Sınırı Yöntemlerine Göre Yoksul Fert Sayısı, 2002– 2003–2004 Kaynak: TUİK, “Yoksulluk Çalışması sonuçları 2006’’

Yoksul Oranı Kaynak: TUİK, Türkiye İstatistik Yıllığı,2009 s:407

Tarımda işgücünün bu noktada kalmasında makineleşmenin rolü büyüktür. Kırsal Alanda Çalışma Ülke genelinde tarım sektöründe çalışanlar, toplam çalışanlar üzerindeki ağırlığını hala devam ettirmektedir. 2007 yılında kırsal alanda tarım dışında 3.669.000 kişi çeşitli işlerde çalışmaktadır. Tarımda işgücünün bu noktada kalmasında makineleşmenin rolü büyüktür.

Kırsal alanlarda tarım sektöründe çalışanlar, mülk sahibi ve onun üyeleri, kiracı ve ortakçılar ile ücretli tarım işçilerinden oluşmaktadır. ‘Ücretsiz İşgücü’

Verimlilik Tarımın ekonomik gelişmeye katkısını sağlamak, sektörde en uygun teknolojileri kullanarak, üretimin mümkün olan en üst düzeyde gerçekleştirilmesi ile olur. Tarım üretimini sağlayacak teknoloji... Artan maliyet.. tarımda verimlilik...

Tarımda verimliğin artması için... Tarım kesimde nitelikli işgücünün sınırlı olması, verim düşüklügünde önemli rol oynamaktadır.* Tarımda verimliğin artması için... Yeni üretim teknolojilerini kullanmak gerekir. Tarımda sermaye ve yatırımları artırmaktadır. Tarımda kurumsal reformlar yapılmasıdır. *Resat Aktan, “Türkiye Tarımının Temel Özellikleri ve Verimlilik Sorunları”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Ankara, Cilt:27, No:3, 1972, s.689–693.

Eğitim Durumuna Göre Tarım Sektöründe İstihdam Edilenler (Bin Kişi, %, 15+ Yaş) KAYNAK: Türkiye İstatistik Kurumu

Altyapı Plansız ve dağınık bir yerleşim yapısı Yerlesim yerlerinin ancak % 1’i planlı Kırsal imar düzeni, kırsal alan planlaması konularında hazırlanan mevzuat uygulanamamaktadır. Kanalizasyon eksikliği

Sonuç Kırsal Alanlar için ortak sorun, o bölgelerde yaşayanların kazançlarının yetersiz olmasıdır. Kırsal alanların kalkındırılmasında biri ekonomik, digeri sosyo – kültürel olmak üzere iki hedef üzerine kurulmalıdır. Kırsal kalkınma için sadece tarımda kalkınma yeterli değildir. Ekonomik kalkınma kırsal kalkınma için başlangıç noktasıdır ya da bir basamaktır fakat tek başına kesinlikle yeterli değildir. Kırsal halkın bilinçlenmesi, eğitim düzeylerinin yükselmesi kalkınma için şarttır. Sağlık ve eğitim olanakları kırsal alanlarda yetersiz seviyelerde bu olanakların arttırılıp iyileştirilmesi gerekli. Kırsal kalkınma olanaklarının son derece sınırlı olduğu alanlarda tarım dışı kalkınma teşvik edilmemelidir. Devlet tarafından kredi, sübvansiyon gibi teşviklerle desteklenmesi gerekir. Bu gün tarımla geçinen insanların en büyük sorunlarından biri ürettikleri ürünlerini pazarı olduğu halde iyi bir fiyata satamamaktadır. Bunun için çiftçilerin Pazar olanaklarını araştıracak kurumların oluşturulması gerekir. Aksi halde kırsal alanda elde edilen artık değerin yine kırsal alanda kalması olanaksızıdır.

KAYNAKÇA BM İnsan Yerleşimleri Konferansı Habitat II, İstanbul Deklarasyonu ve Habitat Gündemi,http://www.toki.gov.tr/habitat/dokumanlar/habitatgundemi.doc TKB Kırsal Kalkınma Çalışma Grubu, Avrupa Birliğine Üyelik Yolunda Türkiye Kırsal KalkınmaPolitikası Raporu, Ankara 2003, http://www.tarim.gov.tr/E_kutuphane,E_Kutuphane.html?LanguageID=1 http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&language=en&pcode=tps00001&tableSelection=1&footnotes=yes&labeling=labels&plugin=1 ; DİE Verileri TUİK, İSTATİSTİK GÖSTERGELER 1923-2009 TÜİK, “Bölgesel İstatistikler”, http://www.tuik.gov.tr/Bolgesel Istatistik/ tablo Olustur.do İçişleri Bakanlığı Araştırma ve Etüdler Merkezi (AREM), http://www.arem.gov.tr/proje/yonetim/Koy_hizmetleri/Bolum1.pdf s.3 Çelik Aruoba, "Tarım Sektörü", Türkiye Ekonomisi Sektörel Gelismeler, Ankara, Türkiye Ekonomi Kurumu Yayınları, 1992, s.30. TUİK HABER BÜLTENi, SAYI:64, BİTKİSEL ÜRETİM (KESİN SONUÇLAR), 2010 TUİK HABER BÜLTENİ, SAYI:87 HAYVANSAL ÜRETİM, 2009 Mehmet Ali Tesbi, ''Türk Tarımındaki Gelişmelerin Bir Değerlendirilmesi'' 3. İzmir İktisat Kongresi, Sektör Gelişme Stratejileri, 4- 7 Haziran 1992, s.164. Devlet Planlama Teskilatı (DPT), Ulusal Kalkınma Stratejisi, http://ekutup.dpt.gov.tr/bolgesel/strateji/kirsal.pdf s:7 TÜİK, “2010 Yaşam Memnuniyeti araştırması, Hanehalkı gelirinin hane halkı ihtiyaçlarını karşılama durumu (Kır)” TUİK, HANEHALKI İŞGÜCÜ ARAŞTIRMASI 2011 OCAK DÖNEMİ SONUÇLARI (Aralık 2010, Ocak, Şubat 2011) Prof.Dr. Cevat GERAY, “İşlendirme Açısından Kırsal Gelişme Yöneltilerimiz -Yaklaşım ve Uygulamalara Toplu Bir Bakış-“, Kırsal Alanda Girişimcilik Potansiyeli ve Değerlendirme Olanakları, İstanbul, Çözüm Reklâm, 1999.s. 27. DPT, Dokuzuncu Kalkınma Planı Kırsal Kalkınma Politikaları Özel İhtisas Alt Komisyonu Raporu, Ankara, 2006, http://plan9.dpt.gov.tr/oik16%5F2%5Fkirsalpolitika/kirsalka.pdf, s.21 TKB, Tarım Sektörü, http://www.tarim.gov.tr/arayuz/10/icerik.asp?efl=tarim_sektor/index.htm&curdir=%5Csanal_kutup hane%5Ctarim_sektor&fl=tarim_orgut.htm TUİK, Türkiye İstatistik Yıllığı,2009 s:407 Resat Aktan, “Türkiye Tarımının Temel Özellikleri ve Verimlilik Sorunları”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Ankara, Cilt:27, No:3, 1972, s.689–693.