İlişkisel Sosyolojide Temel Yaklaşımlar Emrah Göker egoker@ku.edu.tr istifhanem.com

21. Yüzyılda Sosyal Teori Ne Âlemde? SIKINTILAR İYİ HABERLER “İyi teori” kriterleri belirsiz → tahmin gücü, sadelik, varyans açıklama, tekrar edilebilirlik, araştırma doğurabilirlik, vd. “Toplum” dahil, temel teorik unsurların ontolojik statüsünde kakofoni Sosyal/Politik uzlaşmazlıkların bilim protokolüne taşınması “Hasbî teori” enflasyonu Doğru veya yanlış ikiliklerden taviz verme konusunda geniş uzlaşı → makro/mikro, birey/toplum, faillik/yapı, kültür/doğa, dinamik/statik, nitel/nicel, vd. “Veriye angaje teori” enflasyonu Emirbayer: “Artık hepimiz ilişkiselciyiz” ??

Tözcü vs. İlişkiselci Ne Ola? TÖZCÜ YATKINLIKLAR İLİŞKİSELCİ YATKINLIKLAR Donan süreçler / Süreç katmanlarını tipleştirme Birey/Toplum | Faillik/Yapı başta olmak üzere ikiliklerde kamp tutma Seçilen uçta (bireyci, bütüncü, vs.) “tıkıştırmacılık” → kara kutu+“ilk neden” olarak birey yahut bütün Süreç dinamizmi / Katmanları ilişkilere bağlama İkilikleri sorunlaştırma / “Arada/Ötede” çalışma Nedensellikte “tıkıştırmacılık” reddi / yapılara götüren süreç katmanlarında temel taşıyıcı “ilişki”

Misâl: Türkiye Sosyal Bilimlerine Musallat Kadim Tözcülükler “Güçlü devlet geleneği” | “Ezik burjuvazi” “Kemalizm” indirgemeciliği Teorik sınıfı sahaya giydirmek | bol/dar gelmesi “Muhafazakâr kültür”den uslamlama Aktör-olarak-ülke (Uİ)

Kitapta Temsil Edilen Yaklaşımlar MERKEZ EKSEN (Bölüm 3,4,5) CHARLES TILLY “İlişkisel-realizm”: Tarihsel-sosyolojik nesneleştirme; “contentious politics” birleşik alan teorisi Mekanizma temelli açıklama; hiyerarşi üretici mekanizmalara ayrıcalık; kategoriler arası işlemler/ilişkiler Eleştirel realizmden temel ayrılış noktası: Tarihsel veri/kanıttan hareketle, daha somut bir araştırma programına rehberli amaçlı teori

Kitapta Temsil Edilen Yaklaşımlar MERKEZ EKSEN (Bölüm 3,4,5) BHASKAR / ARCHER “Eleştirel realizm”: Felsefe-bilim-bilgi kavşağındaki sorunlardan türüyor; araştırma tasarımlarına tercümesi 2000’lerde Tilly ve Bourdieu okullarına kıyasla çok heterojen; sosyolojikleştiren Archer Faillik/“insan olma” odaklı mekanizmalar; faillik kurucu gerçeklik katmanları “Toplum” yapıcı mekanizmalar Marksizmle flört/entegrasyon

Kitapta Temsil Edilen Yaklaşımlar MERKEZ EKSEN (Bölüm 3,4,5) PIERRE BOURDIEU “Yapısal-inşâcılık”: Ekonomik antropolojiden türüyor; nesnelcilik- öznecilik karşıtlığının Fransız tezahürleri içinde Alan teorisi/Alan analizinin bir türü; pozisyonlar+dispozisyonlar-arası alışveriş/işlem olarak ilişki; alan enerjisi = sermaye türleri “Mekanizma” temelli değil; ontoloji yatırımı yok → Vandenberghe (eleştirel realizme bağlama) X Kivinen&Piiroinen (pragmatizme bağlama)

Dışarıda Kalan Önemli Bir Yaklaşım AĞ İLİŞKİSELCİLİĞİ / “NEW YORK EKOLÜ” 1990’lar: ASA Doğu Sahili örgütü üzerinden teknik-fetişist “sosyal ağ analizi” ile “kültürel sosyoloji” yakınlaşması. 1988’de Harrison White Harvard’dan Columbia’ya Paul Lazarsfeld Sosyal Bilimler Merkezi’nin başına geçiyor; teknisist networkçülerle kültür çalışanları buluşturan etkinlikler Aynı dönem New School’da Charles-Louise Tilly, Ari Zolberg, Ira Katznelson vb. isimler üzerinden tarih çalışmalarına ilişkiselci yaklaşım; 1991’de Emirbayer New School’da yard.doç., networkçü tasarımlarla nitel yaklaşımları bağdaştırıcı çalışmalara girişiyor; Ann Mische onun ve White’ın öğrencisi Harrison White’ın “linguistik dönüşümü”, 1992, Identity and Control. Networklere matematik-indirgemeci bakışın çözülme girişimi: Anlatısal analiz, “ilişki” ve “ilişki örüntüsü”ne nitel yaklaşımlar; White’ın Goffman ve Bakhtin angajmanı; “kamular” ilişkisel/örüntüsel olarak nasıl oluşur, nicel analizi nasıl yapılır

Dışarıda Kalan Önemli Bir Yaklaşım AĞ İLİŞKİSELCİLİĞİ / “NEW YORK EKOLÜ” Emirbayer’in manifestosu (1997) ve diğer makale (1998) New York’taki bu ortamla konuşuyor Tilly kendi “program”ına girişiyor, “Contentious Politics Workshop”; 2000’lerde öğrencileri sıra sıra bu ekolde çalışıyorlar 1997: David Stark, Cornell’den Columbia’ya; post- sosyalist dönüşümün ekonomik ağları 1999: Peter Bearman, tarihsel-sosyoloji, elit ağları, Norfolk İngilteresi; daha sonra tıbbi sosyoloji, hastalıkların yayılması 2000: Duncan Watts, iletişimsel ağlar, sosyal medya, Yahoo Labs – Microsoft Labs 2004: Harrison White yeni bir çığır açıyor: Markets from Networks

İhtilaflar / Tartışma Noktaları Yeniden-üretim ve durağanlık vs. değişim ve dinamizm. İlişki (relation) – ilişki kalıbı (relationship) – toplumsal yapı | nasıl ayırt ederiz? “Alan teorisi” mi, “Ağ teorisi” mi? Toplumu alanlara bölmek vs. ağlarla inşa etmek “Mekanizma-temelli açıklama” derdimize derman mı? Tarihsel epistemolojinin ontolojiye ihtiyacı var mı?

Teşekkürler!.. Emrah Göker egoker@ku.edu.tr istifhanem.com