SERUM YA DA PLAZMA DR.PINAR EKER

SUNUM AKIŞI Numune kalitesi açısından farklar Turnaround time (TAT) açısından farklar İşlemsel farklılıklar Isı ilişkileri Analit stabilitesi Genel olarak avantaj ve dezavantajlar Bizim için hangi numune daha uygun? Literatür örnekleri

HANGİ ANTİKOAGÜLAN SEÇİLMELİ? EDTA,sitrat ve okzalat rutin klinik kimya testlerinde kullanılmamaktadır. Lityum heparin klinik kimya testlerinde tercih edilen bir antikoagülandır. Sodyum ölçümlerinde interferans nedeniyle Heparinin lityum tuzu tercih edilir.

TURNAROUND TIME(TAT) SERUM PLAZMA Pıhtılaşma 30-60 dak.sürer Hemen santrifüj edilebilir. Bekletilmezse latent fibrin oluşum riski var Fibrin oluşma riski yok,analize hızlı geçiş. Acilde süreyi uzatır.Kurye tesliminde bekleme riski yüksek. Acil laboratuvarlarında ,kurye teslimatında hız kazandırır.

LATENT FİBRİN SERUM İÇİN LATENT FİBRİN RİSKİ↑ Hasta antikoagülan tedavi alıyorsa Hasta trombolitik tedavi altındaysa Tüp üreticisi firma önerileri doğrultusunda gerekli süre beklenmedi ise Mikro düzeyde ya da kitlesel fibrin oluşumu

SERUMDA FİBRİN ETKİLERİ Numune probunda ve tubinglerde tıkanma Ölçülen analit ile interferans Yetersiz numune hacmi Analiz sürecinde gecikme Sonuç yok ya da hatalı PLAZMAYA GEÇİŞ KARARI

SERUM HÜCRESİZDİR Antikoagülanlı kanda yoğunluk gradientine göre çöküş izlenir.Plazmada en yoğun trombosit ve takiben lökosit bulunur. TROMBOSİT LÖKOSİT ERİTROSİT

PLAZMA KALİTESİ JELSİZ PLAZMA TÜPÜ: hücreler yüzeye yakındır ve porsiyonlama zorunluluğu vardır. JELLİ PLAZMA TÜPÜ: hızlı jel hareketi çökme gerçekleşmeden trombositleri yakalar ve porsiyonlama gerekmez. Berrak plazma için santrifüj gerekir.

TÜPTEKİ JEL Serum tüplerindeki jel santrifüj sırasında tüpün yan duvarından tutunarak yükselir. Plazma jelli tüpünde jel santrifüj sırasında numunenin içinden dağılarak küçük parçacıklar şeklinde yükselir.

TEST SONUÇLARI Klinik kimya testlerinde hemen hemen her iki numune tipi de kullanılabilmekte ve sonuçlar aynı referans aralıkları kullanımını mümkün kılacak özellikte olmaktadır. Belirli test ölçüm ve yöntemleri için plazma kullanımı önerilmez. Sonuçlardaki farklılıklar aynı referans aralıklarının kullanımını imkansız kılar.

POTASYUM ÖRNEĞİ Pıhtılaşma sırasında trombosit ve diğer hücrelerden açığa çıkan potasyum ve fosfor serum düzeylerinin yüksekliğine neden olur. Trombosit sayısı ve serum potasyum düzeyleri arasında doğrusal ilişki gösterilmiştir. Burtis CA, Ashwood ER, eds. Tietz fundamentals of clinical chemistry. 4th ed. Philadelphia, PA: W.B. Saunders Company; 1996:499. Hartland AJ, Neary RH. Serum potassium is unreliable as an estimate of in vivo plasma potassium. Clin Chem. 1999;45:1091-2.

DOĞRU POTASYUM İÇİN PLAZMA Esansiyel trombositemia ve ciddi trombositozis hastalarında serumda 5.5 mmol/L düzeylerini aşan pseudohiperkalemi tespit edilmiştir. Bu durumun plazma ile ölçüm yapıldığında düzeldiği izlenmiştir. Eğer serum potasyum yüksekliğini açıklayacak bir neden yoksa özellikle yüksek trombosit sayısı olan hastalarda plazma kullanımı önerilir. . Howard MR, Ashwell S, Bond LR, Holbrook I. Artefactual serum hyperkalaemia and hypercalcaemia in essential thrombocythaemia.J. Clin Pathol. 2000;53:105-9.17 Fort JA. Thrombocytosis and hyperkalemia revisited. Am J Pediatr Hematol Oncol. 1989;11:334-6

TOTAL PROTEİN Fibrinojen varlığı plazmada total protein değerlerinde hafif yükselmelere neden olur. World Health Organization. Use of anticoagulants in diagnostic laboratory investigations. WHO/DIL/LAB/99.1 Rev.2, 2002. Harr R, Bond L, Trumbull D. A comparison of results for serum versus heparinized plasma for 30 common analytes. Lab Med.1987;18:449-55. Ciuti R, Rinaldi G. Serum and plasma compared for use in 19 common chemical tests performed in the Hitachi 737 analyzer. Clin Chem.1989;35:1562-3. Guder WG, Narayanan S, Wisser H, Zawta B. Samples: from the patient to the laboratory. 3rd ed. Darmstadt, Germany: Wiley-VCH;2003:32-3.

PLAZMADA DİĞER TESTLER Plazmada belirli enzimlerde farklılıklar izlenebilir. (LD,ALP;AST) Kullanılan antikoagülana bağlı olarak Li ya da sodyum yükseklikleri izlenebilir. Fibrinojen nedenli interferans protein analiz metodları uygulanmasını kısıtlayabilir. Heparin belirli immunassay testlerini interfere edebilir. Bobby L. Boyanton Jr1 , Kenneth E. Blic Clinical Chemistry December 2002 vol. 48 no. 12 2242-2247 P Faaber, P J Capel, and R A Koene Clin Exp Immunol. Sep 1981; 45(3): 590–594 Lee DC, Klachko MN. J Toxicol Clin Toxicol.1996;34:467-9. Jaffe A. S. , Rawkilda J. , Circulation 102:1216-1220

PLAZMANIN FİZİKSEL DAYANIKSIZLIĞI Santrifüj işlemi sonrası numunenin çalkalanması ya da sallanması hücrelerin karışmasına ve numunenin bulanıklaşmasına neden olacaktır.

ISI PLAZMANIN KALİTESİNİ ETKİLEYEBİLİR. Pıhtılaşma faktörlerinin soğukla aktivasyonu Buzdolabında tutma pıhtılaşmayı başlatabilir. Saklanmış olan plazma numunesinin testen önce tekrar santrifüj edilmesi gerekir.

ANALİT STABİLİTESİ Heparinli plazma örneklerinde artmış trombosit ve hücre konsantrasyonlarına bağlı olarak belirli analitlerin stabilitesi bu hücrelerdeki metabolik proçeslere bağlı olarak azalabilir. Hücrelerle temas eden plazmanın saklanması durumunda glukoz ve diğer analit düzeylerinde zamanla belirgin değişimler izlenir.* *Boyanton BL Jr, Blick KE. Stability studies of twenty-four analytes in human plasma and serum. Clin Chem. 2002;48:2242-7.

ANALİT STABİLİTESİ Düşük ısı Na K ATP az aktivitesini inhibe ederek K yükselmesine neden olabilir. Test ilave olasılığı yüksek laboratuvarlar için veya gecikmiş test talepleri açısından plazma numunesi uygun değildir. Guder WG, Narayanan S, Wisser H, Zawta B. Samples: from the patient to the laboratory. 3rd ed. Darmstadt, Germany: Wiley-VCH;2003:57. Heins M, Heil W, Withold, W. Storage of serum or whole blood samples? Effects of time and temperature on 22 serum analytes. Eur JClin Chem Clin Biochem. 1995;33:231-8.

KURYEYLE TAŞIMA Kurye ile taşımanın yapıldığı laboratuvarlarda plazma hemen santrifüjlenebildiği için avantajlıdır. Jelli tüp kullanılmıyorsa fiziksel çalkalanma porsiyonlama gerekliliğini getirecektir.

AVANTAJLAR TABLOSU SERUM PLAZMA Hemen hemen hücresizdir Kısa TAT Saklama stabilitesi yüksektir. Hızlı jel hareketi ve daha iyi jel bariyer oluşumu Uyumlu analit sayısı fazladır. İnvivo durumu daha iyi yansıtır.   numune elde miktarı daha fazladır.

DEZAVANTAJLAR TABLOSU SERUM PLAZMA Pseudohiperkalemi Yüksek hücre sayısı nedeniyle cihaz interferans potansiyeli Uzun TAT Saklama stabilitesi düşük Fibrin nedenli cihaz interferansı Antikoagülan interferansı Fibrinojen interferansı   Belirli testlerde uygunsuzluk

ÖZET DEĞERLENDİRME Serum kullanımı halen genel olarak yaygındır. Laboratuvarlar bir numune türü konusunda standardizasyon geliştirdiklerinde ona olan güvenleri nedeniyle değişime sıcak bakmamaktadırlar. Laboratuvar prosesleri genel olarak seruma göre standardize edildiğinden plazma kullanılmamaktadır. Plazma kullanımına iten ana neden kısalan ‘turnaround time’ etkisidir.

Serum veya Plazma kullanımı anketi katılım oranları Eğitim Araştırma Hastanesi : %44 Devlet Hastanesi     : % 26       Üniversite Hastanesi        : %13 Özel Hastane                     : %17 *Test sonuçlarının güvenilirliği %93,8 olarak hesaplanmıştır.Uygulanan 24 anketden 1 tanesi geçersizdir. 23 Anket değerlendirilmiştir.

GÜNLÜK numune sayıları dağılımı(% GENEL) 51-200 = %13 201-500 = %13 501-1000 = %13 1001-2000 = %17 2001-5000 = %44

Klinik Kimya Analizi Rakamları (%) - GENEL Serum kullanımı: % 96 Plazma kullanımı: %4

Klinik Kimya Analizi (%) - KURUM BAZINDA Eğitim Araştırma Hastanesi : %90 Serum %10 Plazma Devlet Hastanesi : %100 Serum Üniversite Hastanesi : %100 Serum Özel Hastane : %100 Serum

Plazma Kullanmama Nedenleri (Sıralama) - GENEL 1- Antikoagülanların interferans /istenmeyen diğer nedenleri yüzünden 2- Numunenin fiziksel bütünlüğü (karışma olasılığı)kolay bozulabildiğinden 3- Numune dilüsyonu etkisi nedeniyle 4- Numunenin bekletilmesi gerekebiliyor plazma uygun değil. 5- Fibrinojen etkisi nedeniyle 6- Pıhtılı numune olasılığı nedeniyle 7- Lityum gibi katyonlar için interferans yaratması nedeniyle

SON SÖZLER Serum ve plazmanın her ikisinin de klinik kimya alanında yararları ve sınırlamaları vardır. Özel durumlara bağlı olarak ve laboratuvar rolüne göre seçim yapılabilir. Tek bir numune tipinde standardizasyonu sağlamak hoş olmakla birlikte orada takılı kalmak her zaman pratik olmayacaktır.

TEŞEKKÜRLER pinareker@yahoo.com