DENİZLİ İLİNDE GENEL EKONOMİK YAPI ve İŞGÜCÜ PİYASASININ ÖZELLİKLERİ Yrd.Doç.Dr. Handan KUMAŞ PAMUKKALE ÜNİVERSİTESİ ÇALIŞMA EKONOMİSİ ve ENDÜSTRİ İLİŞKİLERİ BÖLÜMÜ 29.06.2009 DENİZLİ TİCARET ODASI

ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ Araştırmada, kaynak tarama ve meta analizi yöntemi kullanılmıştır. İşgücü piyasasının yapısının tespitinde, TÜİK, SSK, Emekli Sandığı ve Bağ-Kur, Denizli Sanayi Odası, Denizli Ticaret Odası, TİM (Türkiye İhracatçılar Meclisi), (İGEME) İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi ve DPT’nin verileri,Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü, İŞKUR Denizli İl Müdürlüğü verileri ile durum tespiti yapılmıştır.

DPT SOSYO-EKONOMİK GELİŞMİŞLİK SIRALAMASI (2004) İLÇE 872 İLÇE İÇİNDE GELİŞMİŞLİK SIRALAMASI GELİŞMİŞLİK GRUBU GELİŞMİŞLİK ENDEKSİ MERKEZ 9 1 3,69197 HONAZ 126 2 0,93721 SARAYKÖY 150 0,7145 BABADAĞ 161 0,66462 ÇARDAK 200 3 0,43032 SERİNHİSAR 207 0,39827 BOZKURT 235 0,26045 BULDAN 0,19298 AKKÖY 315 0,04098

DPT SOSYO-EKONOMİK GELİŞMİŞLİK SIRALAMASI (2004) İLÇE 872 İLÇE İÇİNDE GELİŞMİŞLİK SIRALAMASI GELİŞMİŞLİK GRUBU GELİŞMİŞLİK ENDEKSİ ÇİVRİL 368 3 -0,09519 ÇAL 385 -0,11527 TAVAS 403 -0,14984 ACIPAYAM 443 -0,21246 BEKİLLİ 455 -0,23477 BAKLAN 490 4 -0,30078 GÜNEY 496 -0,31210 BEYAĞAÇ 516 -0,36165 KALE 522 -0,37328 ÇAMELİ 709 5 -0,70180

TÜRKİYE ve DENİZLİ NÜFUSU (1927-2008 Dönemi) Sayım Yılı TÜRKİYE DENİZLİ TOPLAM NÜFUS Toplam Nüfus Erkek Kadın 1927 13.648.000 243.812 110.702 133.110 1935 16.158.000 285.918 132.822 153.096 1940 17.821.000 285.225 132.923 152.302 1945 18.790.000 315.934 150.139 165.795 1950 20.807.000 340.277 163.679 176.598 1955 24.065.000 368.294 179.342 188.952 1960 27.755.000 425.449 211.121 214.328 1965 31.391.000 463.369 230.468 232.901 1970 35.605.000 511.160 250.178 260.982 1980 44.737.000 603.338 298.426 304.912 1985 50.664.000 667.478 335.364 332.114 1990 56.473.000 750.882 379.129 371.753 2000 67.803.927 850.029 (%1.25) 426.179 423.850 2008 ADNKS 71.517.100 917.836 (%1.28) 458.787 459.049

III –İLİN GENEL EKONOMİK YAPISI TÜİK 2008 ADNKS verilerine göre ilin nüfusu, 917.836 kişidir. Denizli ili nüfus büyüklüğü açısından, ülke sıralamasında 21. ve Ege Bölgesinde 4. sırada yer almaktadır.

GENEL EKONOMİK YAPI Denizli’de tekstil sektörü gibi imalat sektörleri ön plana çıkarken, değişen ve gelişen ülke içi ve dışı birçok faktöre bağlı olarak sermaye, işgücü, teknoloji ve üretim yöntemi açısından dönüşümler yaşamaktadır. Alternatif veya yeni sektörler gelişimi ve ticaretleri dolayısıyla, istihdamı artırıcı gelişimler sağlayabilecektir. Hizmet sektörü ülke yapısına benzer biçimde istihdam ve üretim içindeki payı açısından tarım ve sanayi sektöründen daha büyük bir pay alabilecektir. DSO’nun verilerine göre, Denizli ilinde ekonomik dönüşümü sağlayabilecek sektörler ve gerileyen sektörler bulunmaktadır. Özellikle en önemli itici güçlerden biri olan “Tekstil Sektörü”ndeki gelişimler dikkatle izlenmelidir. DPT ve Denizli Sanayi Odası (DSO) araştırmaları ile Denizli’de öne çıkan sektörleri aşağıdaki gibi sınıflamak mümkündür;

GENEL EKONOMİK YAPI ÖNE ÇIKAN SEKTÖRLER Tekstil Sektörü Pamuklu dokuma Giyim eşyası dışındaki hazır tekstil ürünleri imalatı Dokumanın aprelenmesi Gıda Ürünleri ve İçecek İmalatı Ekmek, taze fırın ve taze kek imalatı Başka yerde sınıflandırılmamış sebze ve meyvelerin işlenmesi ve saklanması Öğütülmüş tahıl ürünleri imalatı Maden suyu ve alkolsüz içecek imalatı Süthane işletmeciliği ve peynir imalatı Peksimet, bisküvi imalatı dayanaklı pastane ürünleri ve dayanaklı kek imalatı Giyim Eşyası İmalatı; Kürkün İşlenmesi ve Boyanması Diğer dış giyim eşyaları imalatı İç giyim eşyası imalatı Başka yerde sınıflandırılmamış diğer giyim eşyası ve aksesuarların imalatı Haddecilik ve Metal Kağıt Ürünleri (Oluklu Mukavva) Cam ve Çimento

GENEL EKONOMİK YAPI GELECEĞİN SEKTÖRLERİ GERİLEYEN SEKTÖRLER Modern Gıda ve Hayvancılık Elektrolitik Bakır Tel ve Enerji Kabloları Orman Ürünleri ve Mobilya Jeotermal Enerji Teknik Tekstil Organik Tarım ve Modern Seracılık Bağcılık ve Şarapçılık Doğaltaş (Traverten ve Mermer) Kültür, Sağlık, İnanç, SPA Turizmi Lojistik İnşaat ve Gayrimenkul Geliştirme Yeni Perakende Ticaret Faaliyetleri GERİLEYEN SEKTÖRLER Bilgi içeriği az, katma değeri düşük, sıra mallar üretimine dayalı, geleneksel tekstil Pamuk, şekerpancarı, tütün gibi dünya ile rekabet edemeyen tarımsal ürünler Geleneksel hayvancılık Geleneksel perakendecilik (bakkallar) Ucuz fiyata dayalı turizm Dericilik Ayakkabıcılık Bıçakçılık

Üretim Faaliyetleri GSYİH’nın (2001 yılı) %60’ını hizmetler sektörü yaratırken; %22’si sanayi sektörü ve %18’i tarım sektörü tarafından gerçekleştirilmektedir. 1987-2001 döneminde ise %7.7 ile en hızlı büyüyen sektör, sanayi sektörü olmuştur. Denizli sanayisi dış piyasalara yönelimli bir yapı sergilemektedir (İlin üretiminin %64’ü ihraç edilmektedir). Diğer yandan metal eşya, gıda-içki-tütün sanayine yönelimin artmış olması tek sektöre dayalı kalkınma stratejisinden daha karmaşık ve daha fazla sermaye-yoğun faaliyet kollarına geçişin yaşandığını göstermektedir.

GENEL EKONOMİK YAPI DPT’ye göre, ilin itici gücü olan Tekstil sektörü ihracatta önemli bir paya sahip olmakla birlikte, işgücü verimliliğinde Türkiye ortalamasının altındadır. İşgücü verimliliği açısından öne çıkan sektörler, “Plastik ve Kauçuk Ürünleri İmalatı”; “Kağıt Hamuru, Kağıt ve Kağıt Ürünleri İmalatı” ve “Başka Yerde Sınıflandırılmış Elektrikli Makine ve Cihazların İmalatı” dır.

Birinci ve İkinci 500 Büyük Firma Sıralamasında Denizlili Firma Sayısı - İSO YIL BİRİNCİ 500 İKİNCİ 500 TOPLAM 1999 11 10 21 2000 12 33 2001 13 34 2002 14 19 2003 24 2004 20 32 2005 29 2006 2007 16 27

DENİZLİ İLİNİN BÖLGELERE GÖRE İHRACAT RAKAMLARI /2004 ve 2008 YILLARI KARŞILAŞTIRMASI (USD) ÜLKE 2004 2008 2008-2004 FARK   Pay (%) % Pay değişimi ABD 240,877,838.92 20.3 244,937,058.14 10.6 4,059,219.22 -9.7 AB 735,259,524.84 61.9 1,323,661,521.54 57.2 588,401,996.69 -4.8 YÜKSELEN PAZARLAR * 83,522,208.82 7.0 468,201,465.27 20.2 384,679,256.45 13.2 DİĞER ÜLKELER 127,202,460.26 10.7 278,497,220.66 12.0 151,294,760.40 1.3 TOPLAM 1,186,862,032.83 100.0 2,315,297,265.60 1,128,435,232.77 0.0 *YÜKSELEN PAZARLAR : 2004-2007 Döneminde Denizli ihracatında payları büyük oranda artış gösteren, başta Rusya olmak üzere, eski Sovyet Cumhuriyetleri, Ortadoğu, Balkanlar, Kuzey ve Orta Afrika Ülkeleri ve komşu ülkelerdir.

DENİZLİ İLİNİN BÖLGELERE GÖRE İHRACAT RAKAMLARI /2004 ve 2008 YILLARI KARŞILAŞTIRMASI

İHRACAT RAKAMLARI (USD)-2007-2009 Mayıs Sektör 2007 Denizli / Türkiye 2006-2007 Değ. Oranı% 2008 Denizli / Türkiye - 2008 D. % Mayıs 2008 Mayıs 2009 2008-2009 D. Oranı Tarım 56,252,134 / 11,357,288,000 27/ 16 57,222,642/ 13,558,893,000 2/ 19 25,029,259/ 5,276,744,000 20,845,662/ 5,014,847,000 -17/ -5 Sanayi 1,989,284,336 / 91,852,710,000 24 / 24 2,145,857,557/ 110,681,534,000 8/ 20 902,686,442/ 48,372,723,000 541,820,846/ 30,063,588,000 -40/ -38 Madencilik 120,050,734/ 2,715,489,000 19/ 31 112,217,067/ 3,258,401,000, -7/ 47,586,187/ 1,291,335,000 35,962,011/ 771,208,000 -24/ -40 Denizli G.Toplam 2,165,587,204 (%2) 23 2,315,297,266 (%1.8) 7 975,301,889 598,628,519 -39 Genel Toplam 105,925,486,000 127,498,828,000 54,940,801,000 35,849,643,000 -35

DENİZLİ İTHALAT-İHRACAT KARŞILAMA ORANLARI 2007 Değ. % 2008 Ocak-Nisan 2008 Ocak-Nisan 2009 İthalat 1,373,729 35.7 1,615,045 17.6 560,172 255,415 -54,4 İhracat 2,001,071 22.4 2,192,397 9.6 737,891 442,108 -40,1 Fark 627,342 0.7 577,352 -8.0 177,719 186,693 5,0 İhracatın İthalatı Karşılama Oranı (%) %145.67 -9.8 %135.75 -6.8   131,73 173,09 31,4 Türkiye için ihracatın ithalatı karşılama oranı (%) 63.08 2.9 65.35 3.6 66,3 82,43 24,2 DTM, İl merkezinde kayıtlı firmaların verileri Not : Denizli’de kullanılan ithal mallarının pek çoğunun ithalatı, merkezi diğer illerde bulunan firmalar tarafından gerçekleştirildiğinden bu illerin ithalat kalemine eklendiği dikkate alınmalıdır.

Denizli ve Türkiye İthalatçı Firma Sayısı Bölge/ Yıllar 2004 2005 2006 2007 2008 Ocak-Nisan 2008 Ocak-Nisan 2009 Denizli 532 513 545 578 523 352 299 Türkiye 48,059 51,287 53,765 58,902 57,756 40,303 35,739 Denizli Payı(%) 1,11 1,00 1,01 0,98 0,84 0,87 Kaynak: DTM İl merkezinde kayıtlı firmaların verileri

Denizli ve Türkiye İhracatçı Firma Sayısı Bölge/ Yıllar 2004 2005 2006 2007 2008 Ocak-Nisan 2008 Ocak-Nisan 2009 Denizli 636 689 724 780 732 569 553 Türkiye 39,432 42,138 44,159 48,265 48,141 33,946 34,143 Denizli Payı(%) 1,61 1,64 1,62 1,68 Kaynak: DTM İl merkezinde kayıtlı firmaların verileri İthalatçı firma sayısı ihracatçı firma sayısının %41.4’dür.

DETKİB MAL GRUPLARINA GÖRE İHRACAT KAYIT RAKAMLARI ( 1.000 $) ÜRÜN Ocak-Mayıs Değişim Oranı (%) 2007 2008 2009 2008/2009 Bornoz-sabahlık 68,054 75,512 47,731 -36.8 Havlu 171,334 198,583 121,397 -38.9 Çarşaf-nevresim 63,176 69,018 66,068 -4.3 Tekstil Konf. Toplamı 434,744 498,665 350,390 -29.7 TOPLAM 435,879 501,845 357,722 -28.7 TİM Ocak-Mayıs 2009 tüm ürünlerin ihracat rakamlarına göre, Denizli 598,628,518,63 TL’lik ihracat rakamı ile 9.sırada yer almaktadır.

DENİZLİ İLİNDE AÇILAN-KAPANAN FİRMA SAYISI YILLAR  Açılan Kapanan Net Fark 2000 609 364 245 2001 591 470 121 2002 736 1260 -524 2003 795 395 400 2004 964 318 646 2005 1086 369 717 2006 1375 427 948 2007 1480 447 1033 2008 1690 525 1165 OCAK-ŞUBAT 2009 315 102 213 ŞUBAT 2009 99 33 66

İŞÇİ SAYISI EN FAZLA DEĞİŞEN SEKTÖRLER MART-NİSAN 2009 FARK NİSAN 2009 MART 2009 EN ÇOK AZALAN SEKTÖR Tekstil ürünlerinin imalatı -746 24,964 25,710 Bina inşaatı -729 9,017 9,746 Giyim eşyalarının imalatı -280 12,168 12,448 EN ÇOK ARTAN SEKTÖRLER Büro yönetimi, büro desteği ve iş destek faaliyetleri 190 314 124 Özel inşaat faaliyetleri 114 264 2490 Güvenlik ve soruşturma faaliyetleri 1376 1276

DENİZLİ İLİ TEKSTİL SEKTÖRÜ ve TOPLAM SSK'LI İSTİHDAM SAYISI Dönem Nisan 08 Mayıs Temmuz Ağustos Eylül Kasım Aralık Ocak 09 Mart 09 İL Toplam 162,044 155,806 146,379 145,506 147,885 144,877 140,560 134,968 131,211 Tekstil 49,967 48,621 47,276 46,222 45,521 44,048 42,784 40,726 38,158 Pay (%) 30.84 31.21 32.30 31.77 30.78 30.40 30.44 30.17 29,08 Denizli ilinde kayıtlı (Mart 2009) zorunlu sigortalıların Türkiye içindeki payı %7.98’dir (Türkiye’de toplam sigortalı sayısı 8,410,234; tekstil sektörü sigortalı sayısı 651,507 kişidir. Denizli ilinin payı, bir önceki aya göre, %15 azalma göstermiştir.).

DENİZLİ TEKSTİL SEKTÖRÜ 22,004 (%48) 23,517 (%52) 45,521   Eylül 2008 KADIN ERKEK TOPLAM DENİZLİ TEKSTİL SEKTÖRÜ 22,004 (%48) 23,517 (%52) 45,521 DENİZLİ TOPLAM 43,899 103,987 147,885 TEKSTİL SEKTÖRÜNÜN TOPLAM SİGORTALILAR İÇİNDEKİ ORANI % 50.1 % 22.6 % 30.7 TÜRKİYE TOPLAMI 2.061.890 (%22.6) 7.101.749 (%77.4) 9.163.639 Aralık 2008 verilerine göre Denizli’de sosyal güvenlik kapsamında aktif çalışanların toplam il nüfusuna oranı %27.68’dir ve söz konusu oran ile ülke genelinde 6. sıradadır. 2009 Nisan ayı rakamlarına göre, %25.46 ile 7.sıradadır. DENİZLİ TOPLAM, DENİZLİ TEKSTİL SEKTÖRÜ ve TÜRKİYE TOPLAMINDA KADIN ERKEK İŞÇİ DAĞILIMI

Denizli’ye Verilen Yatırım Teşvik Belgelerine Bağlı Yatırım Tutarı ve İstihdam (2003-2008)

GENEL EKONOMİK YAPI Denizli ili gelişmekte olan ekonomik yapısı nedeni ile doğrudan (reel üretime yönelik) yabancı sermaye için çekici bir merkez olma özelliğine sahiptir. 2008 yılı rakamları ile toplam 42 yabancı sermaye yatırımı bulunmaktadır. Yabancı yatırımların en yoğun olduğu sektörler, Tekstil sektöründe (11 adet) ve tekstil sektörüne ciddi bir alternatif olarak gelişen “Madencilik (10 adet)” sektörüdür. En fazla yabancı yatırıma sahip ülkeler, tekstil, maden, dayanıklı tüketim malları, teknik cam ve gıda sektörlerinde 6 firma ile Almanya ve tekstil, maden, sağlık ve gıda sektöründe hijyen ürünler ve oyun merkezi faaliyetlerindeki 5 firma ile ABD’dir.

AKTİF ve BAĞIMLI NÜFUS 2008 ADNKS BÖLGESEL VERİLERİNE GÖRE İLİN AKTİF NÜFUS ORANI (15-64 YAŞ ARASI NÜFUS) TOPLAM 628.787 KİŞİ İLE %68.5’DİR. TÜRKİYE ORANI %66.8’DİR. DENİZLİ İLİ %25 OLAN 15-29 YAŞ ARASI FIRSAT PENCERESİ OLAN GENÇ NÜFUSU ve ÜLKE ORTALAMASININ ÜZERİNDEKİ AKTİF NÜFUS ORANI İLE KALKINMA AÇISINDAN ÖNEMLİ KAZANIMLARA SAHİPKEN, AYNI ZAMANDA İŞSİZLİK TEHDİDİ ALTINDADIR. İLİN BAĞIMLI NÜFUS ORANI, 287.705 KİŞİ İLE %31.4’DÜR. TÜRKİYE İÇİN ORAN %33.1’DİR.

2004–2006 Dönemi Türkiye ve TR32 Bölge Düzeyinde İşgücü

Türkiye ve TR32 Bölge Düzeyinde İşgücü- 2007 (Yeni Nüfus Projeksiyonlarına Göre) Bin Kişi 15+yaş Kurumsal Olmayan Nüfusun işgücü Durumu TÜRKİYE TR 32 BÖLGESİ Toplam Erkek - Kadın Erkek-Kadın K.O.Sivil nüfus 68,901 34,178 - 34,722 2,549 1259 - 1,290 15 yaş ve üzeri nüfus 49,994 24,513 - 25,480 1,957 956 - 1,001 İşgücü 23,114 17,098 - 6,016 963 672- 291 İstihdam edilenler 20,738 15,382 - 5,356 868 611 - 257 İşsiz 2,376 1,716 – 660 95 61 / 34 İKO 46,2 69,8- 23,6 49,2 70,3 - 29,1 İşsizlik oranı 10,3 10,0 - 11,0 9,9 9,1 - 11,7 İstihdam oranı 41,5 62,7- 21,0 44,3 63,9 - 25,6 İDO oranı 26,879 27,5 - 72,4 994 28,5 - 71,4

BÖLGE Sektör HİZMETLER SANAYİ TARIM Türkiye 47.3 25.4 27.3 TR 32 42.3 Türkiye ve TR32 Bölgesi’nde İstihdamın Sektörlere Göre Dağılımı (2006 Yılı - %) BÖLGE Sektör HİZMETLER SANAYİ TARIM Türkiye 47.3 25.4 27.3 TR 32 42.3 22.7 34.9

SEKTÖR TÜRKİYE TR 32 BÖLGESİ Toplam Erkek Kadın TARIM 23,5 16,8 42,7 TÜRKİYE ve TR32 BÖLGESİNDE İSTİHDAM EDİLENLERİN SEKTÖRLERE GÖRE DAĞILIMI (%)- 2007 (Yeni Nüfus Projeksiyonlarına Göre) 15+yaş SEKTÖR TÜRKİYE TR 32 BÖLGESİ Toplam Erkek Kadın TARIM 23,5 16,8 42,7 28,6 21,8 44,7 SANAYİ 26,7 30,4 16,1 20,6 23,6 13,6 HİZMETLER 49,8 52,8 41,2 50,8 54,7 41,6 Dağılımlar cinsiyet toplamlarına göre hesaplanmıştır.

TÜRKİYE ve TR32 BÖLGESİNDE İSTİHDAM EDİLENLERİN İŞTEKİ DURUMU- 2007 (Yeni Nüfus Projeksiyonlarına Göre)- Bin Kişi 15+yaş BÖLGE TOPLAM İSTİHDAM İSTİHDAM STATÜSÜ ÜCRETLİ, YEVMİYELİ, MAAŞLI İŞVEREN KENDİ HESABINA ÜCRETSİZ AİLE İŞÇİSİ TÜRKİYE 20,738 12,534 (%60,4) 5,575 (%26,8) 2,628 (%12.8) ERKEK 15,382 9,725 4,884 773 KADIN 5,356 2,809 692 1,855 TR 32 BÖLGESİ 868 446 (%51.3) 280 (%32.2) 142 (%16,4) 611 315 253 43 257 130 28 99

İŞGÜCÜNE DAHİL OLMAMA NEDENİ TÜRKİYE TR 32 BÖLGESİ TÜRKİYE ve TR32 BÖLGESİNDE İŞGÜCÜNE DAHİL OLMAYANLARIN DAĞILIMI 2007 (Yeni Nüfus Projeksiyonlarına Göre)- Bin Kişi 15+yaş İŞGÜCÜNE DAHİL OLMAMA NEDENİ TÜRKİYE TR 32 BÖLGESİ İŞGÜCÜNE DAHİL OLMAYANLARIN TOPLAMI 26,879 994 İş bulma ümidi olmayanlar 612 21 Diğer 1,130 92 Mevsimlik çalışma 289 23 Ev işleriyle meşgul olma 12,124 (%100’ü kadın) 361(%100’ü kadın) Eğitim-öğretim 3,680 120 Emekli 3,520 146 Çalışamaz durumda olma 3,225 (%71.7’si erkek) 179 (%79.4’ü erkek) 2,300 52

DENİZLİ İLKUR İL MÜDÜRLÜĞÜ: SONRAKİ AYA DEVREDEN İŞ ARAYANLARIN MESLEK GRUBUNA GÖRE DAĞILIMI- MAYIS 2009 Meslek Grubu Erkek Kadın BİLİNMEYEN 1183 775 BÜRO VE MÜŞTERİ HİZMETLERİNDE ÇALIŞAN ELEMANLAR 767 1139 HİZMET VE SATIŞ ELEMANLARI 928 946 KANUN YAPICILAR ÜST DÜZEY YÖNETİCİLER VE MÜDÜRLERI 147 61 NİTELİK GEREKTİRMEYEN İŞLERDE ÇALIŞANLAR 5069 (%30.3) 1902 (%19.5) NİTELİKLİ TARIM, HAYVANCILIK,AVCILIK, ORMANCILIK VE SU ÜRÜNLERİ ÇALIŞANLARI 166 3 PROFESYONEL MESLEK MENSUPLARI 514 425 SANATKARLAR VE İLGİLİ İŞLERDE ÇALIŞANLAR 2140 988 TESİS VE MAKİNE OPERATÖRLERİ VE MONTAJCILARI 3797 (%22.7) 1852 (%19.0) YARDIMCI PROFESYONEL MESLEK MENSUPLARI 2000 1627 Ara Toplam Genel Toplam: 26429 kişi 16711 (%63.2) 9718 (%36.8)

Önlisans ve üzeri eğitime sahip olanlar işsizlerin payı:%12,2 DENİZLİ İLKUR İL MÜDÜRLÜĞÜ: SONRAKİ AYA DEVREDEN İŞ ARAYANLARIN EĞİTİM DURUMUNA GÖRE DAĞILIMI- MAYIS 2009 Öğrenim Durumu Kayıtlı İşsiz Erkek Kadın Toplam Okur-yazar olmayan 60 87 147 Okur-yazar 78 76 154 İlköğretim 9381(%65) 5055 (%35) 14436 (%60) Ortaöğretim (Lise ve Dengi) 3924 2466 6390 Önlisans 810 843 1653 Lisans 751 571 1268 Yüksek lisans 16 11 27 Doktora 3 1 4 Önlisans ve üzeri eğitime sahip olanlar işsizlerin payı:%12,2 Genel Toplam 15 023 %62.3) 9 056 (%37.7) 24 079

DENİZLİ İLİ ORTA ÖĞRETİME ERİŞİM ORANLARI ÖĞRETİM YILI İLKÖĞRETİMDEN MEZUN SAYISI MESLEK LİSESİNE YENİ KAYIT MESLEKİ LİSEYE ERİŞİM ORANI ERKEK KIZ TOPLAM 2006-2007 6755 6282 13037 3443 2436 5879 51.0 38.8 45.1 2007-2008 7107 6435 13542 3659 2785 6444 51.5 43.3 47.6 2008-2009 7412 6951 14363 4213 3104 7317 56.8 44.7 50.9 GENEL LİSEYE YENİ KAYIT GENEL LİSEYE ERİŞİM ORANI 2495 2528 5023 36.9 40.2 38.5 2398 2544 4942 33.7 39.5 36.5 2728 2905 5633 36.8 41.8 39.2

TÜRKİYE ve DENİZLİ İLİNDE MESLEKİ ve TEKNİK EĞİTİM VERİLERİ Türkiye’de 2007-2008 öğretim yılında ortaöğretimini sürdüren toplam öğrenci sayısı, 3.245.322 kişidir. Genel ortaöğretim öğrenci sayısı, 1.980.452 kişi ve toplam öğrenci içindeki payı, %61’dir. Mesleki teknik eğitim öğrenci sayısı, 1.264.870 kişi olup, toplam öğrenci sayısı içindeki payı, %39’dur. Denizli ilinde mesleki ve teknik ortaöğretim kurumlarında okuyan 9001 öğrenci bulunmaktadır. Alan bölüm ve alan dal dağılımında tekstil ile ilgili bölümlerde okuyan öğrenci sayısı 719 ve oranı, %8’dir. 719 öğrencinin %47 (341 kişi)’si erkek ve %53 (378 kişi)’ü bayandır.

İŞGÜCÜ PİYASASININ GENEL YAPISI İşkur Denizli İl Müdürlüğü’nün araştırma sonuçlarına göre: Nitelikli eleman temininde sıkıntı çekilmektedir. İlde teşvik uygulamasına bir an önce geçilmesi, il genelinde teşvik kapsamı olmasa bile sektörel teşvik verilmesi istenmektedir. İhracata yönelik çalışan işverenler düşük kur seviyesinin kendilerini olumsuz yönde etkilediğini belirtmekdir. İstihdam üzerindeki dolaylı ve dolaysız vergi yükünün azaltılması istenmektedir. 4857 sayılı İş Kanununda belirlenen zorunlu işçi çalıştırma alt sınırı olan 50 sayısının işverenler üzerinde yarattığı mali yük nedeniyle bu sayının, 100 ve üzerine çıkarılması istenmektedir.

İŞGÜCÜ PİYASASININ GENEL YAPISI Denizli Sanayi Odası’na göre Denizli ekonomisinin gelişimini engelleyen faktörler: Ağır istihdam maliyetleri, Yüksek seyreden enerji maliyetleri, Azalan kar marjları, İhracat dostu olmayan kur politikaları, Kapı komşumuz Çinliler (yıkıcı yerli rekabet), Hatalı teşvik politikaları, Ucuz işgücü cenneti Asyalı rakiplerin dayanılmaz fiyat rekabeti, Yüksek teknolojik dönüşümü yakalayamamak olarak sıralanmıştır.

İŞGÜCÜ PİYASASININ GENEL YAPISI Denizli Sanayi Odası’nın Çözüm önerileri ise; Sanayi ağırlıklı ekonomik tabanı, geliştirip çeşitlendirmek, Tekstil ve konfeksiyonda, emek yoğun ‘geleneksel’ ürünlerden, bilgi yoğun katma değeri yüksek ‘teknik’ ürünlere yönelmek, Başta tarım – hayvancılık, jeotermal enerji, turizm olmak üzere alternatif sektörlere eğilmek, Küme geliştirme (Mermer OSB, teknik tekstil kümesi,) Pamukkale Teknoparkı (AR-GE ve İnovasyon merkezi), Denizli ABİGEM’i, Özellikle tekstil ve konfeksiyonda istihdam edilen nitelikli işgücünün, yükselen sektörlerin çıkışına katkı sağlaması amacıyla yetiştirilmesi, Sonraki kuşaklara devredilemeyen aile şirketlerini kurumsallaştırarak geleceğe taşımak, biçiminde sıralanmıştır.

İlçelerin Sorunları: Yerel Yöneticilere Göre ÇÖZÜMLER Genel İşsizlik Tarım, hayvancılık, orman, şarapçılık ve tekstil ve diğer sektörlerde meslek edindirme kurslarının açılması, ara eleman yetiştirilmesi ile ilgili eğitim yapısının oluşturulması ve ilgili projelere uygulama alanının sağlanması, eğitimli işgücüne kendi işini kurabilmesi için istihdam teşviklerinin sağlanması Kadın, genç ve engelli işgücünde işsizlik Meslek edindirme kurslarının açılması, ara eleman yetiştirilmesi ile ilgili eğitim yapısının oluşturulması ve ilgili projelere uygulama alanının sağlanması, eğitimli işgücüne kendi işini kurabilmesi için istihdam teşviklerinin sağlanması Nitelikli işgücü eksikliği ve çocuk işçiliği Meslek edindirme kurslarının açılması, ara eleman yetiştirilmesi ile ilgili eğitim yapısının oluşturulması ve ilgili projelere uygulama alanının sağlanması, proje ve benzeri gibi çalışmalar ile çocukları eğitime yönlendirme ve çalışma yaşamından uzaklaştırma Tarım, hayvancılık, turizm, ormancılık, seracılık gibi sektörlerde destek eksikliği Verimliliği artırma ve işgücünü eğitme ile doğrudan ve dolaylı mali ve teknik destek Tarım, hayvancılık, turizm ve diğer sektörlerde çalışabilecek işgücünün eğitim eksikliği ve eğitimsizliği Meslek edindirme kurslarının açılması, ara eleman yetiştirilmesi ile ilgili eğitim yapısının oluşturulması ve ilgili projelere uygulama alanının sağlanması, İlin teşvik kapsamı dışında kalması ve rekabet sorunu İlin ilçe ve sektörel teme ile teşvik kapsamına alınması Kursiyer sayısının azlığı İlgili sosyal ortaklar ile kurs etkinliğinin artırılması Ara eleman eksikliği (Çırak, Kalfa) Pazarlama ve markalaşmama sorunları Pazarlama ve markalaşma ile ilgili uzman kişilerin yetiştirilmesi için kursların düzenlenmesi Turizm ve Jeo-Termal sektörlerinden yararlanılamaması Sektörlere yönelik stratejik planlamaların yapılması

Genel Tespit Denizli ilinde ekonomik kalkınmanın sürekliliği için Dünya ölçeğinde yaşanan değişime açık ve uyum sağlayan bir yapıya geçişin sağlanması gerekmektedir. Bu noktada da, küçük ölçekli firmaların yüksek teknolojiye hızlı uyum sağlayan yapıya bürünmesine, tüm işletmelerin kurumsallaşma sürecini etkin biçimde tamamlanmasına ihtiyaç bulunmaktadır. Denizli ili için ulusal ve uluslararası boyutta örneğin, teşvik verilen çevre iller ile işgücü ve girdi maliyetleri konusunda, (diğer yandan Tekstil sektöründe Kahramanmaraş’ın ön plana çıkmaya başlaması, uluslararası boyutta Çin, Hindistan, Mısır ve diğer ülkeler) ciddi rekabet sorunları yaşamaktadır ve eğer önlemler alınmazsa şiddetini artırarak yaşanmaya devam edeceği görülmektedir.

SONUÇ ve ÖNERİLER 1. Kısa vadede; İŞKUR tarafından yapılan değerlendirmeye göre, ilde tüm sektör temsilcileri ve işverenlerle yapılan görüşmeler sonucunda elde edilen verilere bakıldığında, temininde güçlük çekilen elemanlar içerisindeki madencilik, inşaat, imalat ve ulaştırma sektörlerindeki nitelik gerektirmeyen işlerde çalışanların oranı % 51’dir. “Temininde en çok güçlük çekilen meslekler; dokumacı, kumaş boyamacı, mermer işçisi, kaynakçı, haşıl makinesi operatörü, makine mühendisi, endüstri mühendisi, dikimci, nakış işçisi ve makinecidir.” İŞKUR Genel Müdürlüğü’nün 2006 yılında, yaptığı araştırmaya göre; “Temininde en çok güçlük çekilen meslekler madencilik, inşaat, imalat ve ulaştırma sektörlerindeki nitelik gerektirmeyen işlerde çalışanlar ile diğer sanatkârlar ve ilgili işler”de çalışanlardır.

SONUÇ ve ÖNERİLER 1. Kısa vadede; Kadim Projesinin uygulama aşamasına geçilmesi sağlanmalıdır. İşgücünün eğitimine yönelik açılacak kursların dağınık olması, halkın ise açılan kurslardan haberinin olmaması açılan kurslara talebi düşürebilmektedir. Hangi kurum tarafından hangi kursların açıldığına, başvuru adres ve irtibat bilgileri ile kurs sonucu hangi işlerde çalışılabileceğini gösterir bilgilerin olduğu kitapçık, broşür ve afişlerin hazırlanarak, mahalle muhtarlıkları ilk ve ortaöğretim kurumları, sağlık ocakları vb. yerlere dağıtılması yerinde olacaktır. Ayrıca yerel televizyon radyo ve gazetelerde açılacak kurslar hakkında yetkililer tarafından bilgi aktarılması kurslara olan talebi arttırabilecektir. Sosyal diyalog çalışmalarının başlatılması gerekmektedir.

SONUÇ ve ÖNERİLER 2. Uzun vadede; İşgücü yetiştirme kursları ile meslek lisesi programlarının halen ihtiyacı duyulan gelecekte öne çıkacak meslekler dikkate alınarak açılması gerekmektedir. Tekstilde işgücünün verimliliğinin düşüklüğü rekabet gücünü olumsuz yönde etkileyebilecektir. Bu nedenle, tekstilde çalışan işgücünün sürekli eğitime tabi tutulması ve verimliliklerini arttıracak diğer önlemlerin alınması gerekmektedir. Diğer yandan işgücünün AB’nin istihdam stratejisinde yer alan yaşam boyu eğitim hedefi çerçevesinde değişen teknolojiye ve sektörlere göre yeniden eğitilmesi gerekmektedir.

SONUÇ ve ÖNERİLER 3. Uzun vadede; İşgücü piyasasında kadınların işgücüne katılım oranını arttıracak önlemlerin alınması gerekmektedir. Özellikle çocuk ya da yaşlı bakımı nedeniyle işinden ayrılan kadınların tekrar çalışmaya başlanmasının sağlanması için kreş ve yaşlı bakımevlerinin açılması yerinde olacaktır. Sosyal Diyalog yapısının tamamlanması ve uygulama sonuçlarının değerlendirilmesi gerekmektedir.

KATILIMINIZDAN DOLAYI TEŞEKKÜR EDERİM