DURAKLAMA DEVRİNDE İÇ İSYANLAR 17. yüzyılda uzayıp giden Avusturya ve İran ile savaşlar devleti uğraştırıyordu. Osmanlı Devleti’ni uğraştıran bir başka konu da iç isyanlardı.

İSTANBUL İSYANLARI: İstanbul'daki Kapıkulu Ocakları (özellikle yeniçeri ve sipahiler) tarafından çıkarılan isyanlardır. zaman zaman halk ve ulema sınıfı da katılmıştır. Askeri niteliklidir. genelde devlet yöneticilerini değiştirme amacıyla çıkarılmıştır. İsyanların arkasında devlet yönetimini ele geçirmek isteyen zümrelerin mücadeleleri vardır.

İstanbul İsyanları’nın Sebepleri: Devşirme sisteminin bozulması Devlet yönetiminin bozulması (iktidara gelmek isteyen vezirler, saray entrikaları) Ulufe ve cüluslerin zamanında verilmemesi veya ayarı bozuk parayla verilmesi. Askeri isyanların başlangıcı Fatih dönemine kadar gider (.Fatih devrinde Buçuktepe isyanı, Cülus bahşişi nedeniyle ) Duraklama Dönemindeki isyanların en önemlileri III.Murat, II.Osman, IV.Murat ve IV.Mehmet zamanlarında çıkanlardır.

III.Murat Döneminde(1574-1595); ulufelerin ayarı bozuk para ile ödenmesi üzerine yeniçeriler ayaklanarak, isteklerine kavuşmuşlardır. ( Defterdarın kafasını istediler )

Genç Osman Döneminde(1618-1622); II.Osman'ın Yeniçeri Ocağını kaldırmak istediğini anlayarak ayaklanmışlar ve Padişahı tahttan indirerek Yedikule zindanlarında boğarak öldürmüşlerdir. (1622) II.Osman bir isyan sonucu öldürülen ilk padişahtır. Bu olay Yeniçerilerin devlet içindeki gücünü artırmıştır.

IV.Murat Döneminde(1623-1640); İki kez saraya yürüyen Yeniçeriler padişahın gözü önünde sadrazamı öldürdüler. (sadrazam Hafız Ahmet Paşa)

IV.Mehmet Döneminde(1648-1687): ( Avcı Mehmet ) Haremağaları ve saray kadınlarının devlet işlerine karışmasına kızan sipahiler ayaklandı. Padişahtan 30 kadar devlet adamını istediler. İstekleri kabul edildi. Bu kişilerin cesetleri Sultan Ahmet Meydanında Çınara asıldı.

Bu yüzden bu olaya VAKA-İ VAKVAKİYYE (Çınar Vakası) denir.(1656) IV. Mehmet Yeniçeriler tarafından bir başka ayaklanma sonucu tahttan indirilmiştir.(1687)

TAŞRA İSYANLARI: İstanbul dışında meydana gelen isyanlardır.

a)- CELALİ İSYANLARI: Anadolu'da meydana gelen isyan ve karışıklıklara "Celali İsyanları" denilmiştir. Celali kelimesi Yavuz döneminde Yozgat ve çevresinde ayaklanan "Bozoklu Celal" adından gelir. Başlıca Celali İsyanları:

Karayazıcı, Canbolatoğlu, Kalenderoğlu, Katırcıoğlu, Abaza Mehmet Paşa, Tavil Ahmet, Gürcü Nebi, Deli Hasan isyanlarıdır.

İsyanlarının Sebepleri: Devlet yönetiminin bozulması * Ekonominin bozulması ve vergilerin artması. Ağır vergilerden dolayı köylünün toprağını bırakıp "Çiftbozan" olması. * Köylünün toprağını terk etmesini önlemek için devlet " Çiftbozan Vergisi " çıkarmıştır.

* Taşrada bulunan yöneticilerin, kadıların ve askerlerin halka olumsuz davranışları. ( Adaletsizlik ortaya çıkması.Kadı'ların ve yardımcısı Naip'lerin Rüşvet karşılığı iş görmeleri) * Özellikle beylerbeyi ve sancak beylerinin devşirme kökenli olması nedeniyle Türk halkıyla gereken duygusal bağları kuramamaları.

Avusturya ve İran ile yapılan savaşların uzaması. Ekonomik durumun kötüleşmesi,para ayarının bozulması. Tımar sisteminin bozulması. Devşirme Osmanlı yöneticilerinin halkı tam olarak anlayamaması. Mültezimlerin ( İltizam alanlar ) halkı soyması. Nüfus artışı ve işsiz sayısının çoğalması.

Celali İsyanlarının Sonuçları: Bu isyanlar bazen taviz verilerek, bazen de şiddet kullanılarak bastırılmışlardır. Ancak isyanlar sonucu Anadolu'da dirlik ve düzen bozulmuş, ekonomik hayat felce uğramıştır.

b)- EYALET İSYANLARI: Yemen, Bağdat, Kırım, Eflak, Boğdan ve Erdel'de meydana gelen isyanlardır. Sebepleri: Devlet otoritesinin zayıflamasıyla eyaletlerdeki yerel yöneticilerin devletten ayrılma istekleri,

* Yöneticilerin olumsuz tutum ve davranışlarına halkın tepki göstermesi : Bu isyanları Fransız ihtilalinden sonra başlayan "Milliyetçilik" hareketleriyle karıştırmamak gerekir. Çünkü bu dönemde MİLLİ DEVLET kurma fikri ortaya çıkmamıştır.

:Ekonomik durumun bozukluğu, padişahlar başta olmak üzere devlet yöneticilerinin başarısızlıkları, Adalet sisteminin bozulması, savaşların uzaması ve alınan yenilgilerin etkileriyle XVII.YY.da isyanlar artmıştır. 

Saim Dikdere Karaman Yunuskent Lisesi Tarih Öğretmeni