ORTA VADELİ PROGRAM (2009-2011) Dr. Ahmet Sabri EROĞLU Rahmi Aşkın TÜRELİ 19 Eylül 2008 Türkiye Bankalar Birliği İstanbul

Orta Vadeli Programın Özellikleri Bütçe sürecini başlatır 3 yılı kapsayacak şekilde her yıl hazırlanır Makroekonomik amaç, hedef, politika ve projeksiyonları kapsar Tematik konular itibariyle politikaları belirler DPT tarafından hazırlanır Bakanlar Kurulu tarafından onaylanır Mayıs ayı sonuna kadar Resmi Gazetede yayımlanır

OVP Hazırlıklarında Dikkate Alınan Faktörler Dokuzuncu Kalkınma Planında yer alan amaç, hedef ve politikalar İç ve dış ekonomik konjonktürdeki gelişmeler ve geleceğe yönelik beklentiler Kamu kurum ve kuruluşlarından gelen görüş ve öneriler IMF ile tamamlanan son gözden geçirme kapsamında 3 Mayıs 2008’de açıklanan Orta Vadeli Mali Çerçeve

İç Ekonomik Konjonktür Tarımda kuraklığın etkisi devam etmektedir. Yılın ilk üç ayında sanayi üretimindeki artış yüzde 6,9 ile sınırlı seviyede kalmıştır. Yurtiçi talepte durgunluk söz konusudur. Otomobil üretim ve satışlarıyla tüketim malı ithalatı hariç olmak üzere yurtiçi talebe ilişkin göstergelerde zayıflama gözlenmektedir. Cari açıktaki artış eğilimi devam etmektedir. Yılın ilk dört ayında tüketici güven endeksi gerilemiştir. Gıda ve enerji fiyatları kaynaklı olmak üzere enflasyonda artış eğilimi gözlenmektedir. TC Merkez Bankası 2008 yıl sonu enflasyon tahminini yüzde 5,5’den yüzde 9,3’e yükseltmiştir. Siyasi belirsizlik yatırım ve tüketim kararlarını olumsuz yönde etkilemektedir.

Dış Ekonomik Konjonktür Küresel para ve sermaye piyasalarında 2007 yılı Ağustos ayından itibaren yaşanan finansal dalgalanma büyüme ve istihdamı olumsuz etkilemektedir. ABD ve Avrupa ülkelerinde açıklanan ekonomik veriler, finans piyasalarında yaşanan gelişmelerin reel sektöre de yayılmaya başladığına dair sinyaller vermektedir. Finansal dalgalanmanın, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde büyüme hızlarını önemli ölçüde düşüreceği tahmin edilmektedir. Nitekim, FED 2008 yılı büyüme tahminini yüzde 1,3-2,0 aralığından yüzde 0,3-1,2 aralığına indirmiştir.

Dış Ekonomik Konjonktür (2) Özellikle gıda, metal ve enerji fiyatlarında yaşanan artışlar dünyada enflasyon oranlarının yükselmesine yol açan faktörlerin başında gelmektedir. Enflasyon sepetinde gıda fiyatlarının ağırlığı nedeniyle son gelişmelerden gelişmekte olan ülkeler daha şiddetli bir biçimde etkilenmektedir. Nitekim, 2007 yılı sonlarında gelişmiş ülkelerde yüzde 2 civarında seyreden enflasyon, 2008 yılı Nisan ayı itibariyle yüzde 3,5’e yükselirken, aynı dönemde gelişmekte olan ülkelerde enflasyon yüzde 6’dan yüzde 10’a yükselmiştir.

Temel Makro Politikalar Yatırım, istihdam ve ihracat odaklı bir büyüme stratejisi sürdürülecek Para politikasının temel amacı, enflasyonu aşağı çekmek olacak Enflasyon hedeflemesi rejimi uygulamasına devam edilecek Dalgalı döviz kuru rejimi sürdürülecek Cari açığın sürdürülebilir hale getirilmesi için gerekli tedbirler alınacak Mali disiplinden taviz verilmeyecek Kamu mali yönetiminde mali kurallar tespit edilerek etkin bir şekilde uygulanacak

Temel Makro Politikalar (2) Kamu kesiminde ücret ve maaşlar hedeflenen enflasyon oranında artırılacak, Bütçeden kamu yatırımlarına ayrılacak kaynak artırılacak, Gelir azaltıcı düzenlemeler, makroekonomik istikrar gözetilerek kamu finansman imkanları dahilinde değerlendirilecek, KİT’lerde uluslararası fiyat değişimlerine duyarlı bir fiyat ve finansman politikası izlenecek, İç borç çevirme oranını azaltacak, borçlanma vadesini uzatacak ve araç çeşitliliğini de içerecek bir borçlanma politikası uygulanacak, İşgücü piyasasının esnekliği artırılacaktır.

Gelişme Eksenleri OVP’de yer alan Gelişme Eksenleri Rekabet Gücünün Artırılması İstihdamın Artırılması Beşeri Gelişme ve Sosyal Dayanışmanın Güçlendirilmesi Bölgesel Gelişme ve Bölgesel Gelişmişlik Farklarının Azaltılması Kamu Hizmetlerinde kalite ve Etkinliğin Artırılmasıdır.

Gelişme Eksenleri (2) Devlet yardımları sisteminin etkinleştirilmesi ve AB müktesebatıyla uyumlu hale getirilmesi çalışmaları sürdürülecektir. Kayıtdışı ekonomiyle mücadele, oluşturulacak strateji kapsamında etkin bir şekilde sürdürülecektir. Finansal derinliğin sağlanması için yeni sermaye piyasası araçları oluşturulacak ve mevcut piyasa araçlarının işlerliği artırılacaktır. İstanbul’un finans merkezi olması yönünde çalışmalar sürdürülecektir. Enerji verimliliğini artırmaya yönelik etkin uygulama mekanizmaları oluşturulacaktır .

Gelişme Eksenleri (3) Ankara-İstanbul Hızlı Tren Projesi bitirilecektir. Marmaray Projesi bitirilecektir. İzmir ve Marmara’da ana limanlar oluşturulacaktır. Karayollarında Ankara-İzmir, Ankara-Samsun, Ankara-Adana v.b. ana arterler tamamlanacaktır. Ülkemizin Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi karşısındaki yükümlülüğünü yerine getirebilmesi amacıyla sera gazı azaltımının sektörel maliyetleri tespit edilerek Ulusal Stratejinin belirlenmesi için teknik çalışmalar yürütülecektir. Ülkemizde su kaynaklarının tahsisi, kullanılması, geliştirilmesi ve kirlenmeye karşı korunmasıyla ilgili hukuki düzenleme ve idari yapı oluşturma çalışmaları tamamlanacaktır.

Gelişme Eksenleri (4) Özel sektör ile üniversiteler ve araştırma kurumları arasındaki işbirliğini geliştirmeye yönelik destekler artırılacak ve etkinleştirilecektir. Genişbant teknolojisi yaygınlaştırılacaktır. İstanbul Bilişim Vadisi için uygun yer bulunacaktır. Elektronik Haberleşme Kanunu çıkarılacaktır. Tarımsal destekler, alan ve ürün temelinde farklılaştırılacak, tarım sektöründe bilgi altyapısı geliştirilecektir. Üretici birlikleri ve üreticilerin, rekabet gücünü doğrudan artırıcı yönde verimliliği ve pazarlama imkanlarını geliştirmek üzere örgütlenmeleri sağlanacaktır. Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu ile tarım arazilerinin miras yoluyla parçalanması sorunu önlenecek ve arazi toplulaştırma çalışmaları hızlandırılacaktır.

Gelişme Eksenleri (5) Sulama yatırımları yaygınlaştırılırken, GAP sulamalarına ivme kazandırılacak, ayrıca barajı bitirilen projelerin sulamalarında yapım ve işletme-bakım özel sektör yatırımına açılacaktır. Orta ve yüksek teknoloji seviyesindeki otomotiv, beyaz eşya, makine ve elektronik sektörlerinde Türkiye’nin üretim merkezi olmasına çalışılacaktır. Akreditasyon, uygunluk değerlendirme ve piyasa gözetim sistemleri etkinleştirilecek ve belgelendirme faaliyetleri desteklenecektir. Sanayide orta ve uzun vadede rekabet gücünü geliştirmek üzere daimi özel ihtisas komisyonu çalışmaları sürdürülecek; genel ve sektörel politika belgeleri oluşturulacaktır.

Gelişme Eksenleri (6) Aktif işgücü programları, işgücü piyasası ihtiyaç analizleri doğrultusunda etkin biçimde uygulanacak ve yaygınlaştırılacaktır. İŞKUR ve İl Müdürlüklerinin kurumsal kapasitesi küreselleşme ve teknolojik ilerlemelerin getirdiği değişimlere uyum sağlaması amacıyla geliştirilecektir. Sosyal sigorta sisteminde hak kaybını ve mükerrer yararlanmayı önlemeye yönelik olarak “Tek Kart” uygulamasına geçilecektir. Ulusal düzeyde bölgesel gelişme stratejisi hazırlanacaktır. Bölgesel plan ve programlar uygulanabilir nitelikte hazırlanacak, öncelikle GAP olmak üzere, mevcut entegre bölgesel gelişme planları uygulanabilir programlara dönüştürülecek, bunlarla tutarlı bir kaynak tahsisi sağlanacak, izleme ve değerlendirme mekanizmaları oluşturulacaktır. Kalkınma Ajanslarının kuruluşu tedrici olarak tamamlanacaktır.

Gelişme Eksenleri (7) Kırsal Kalkınma Kurumu faaliyete geçecektir. Kamu mali yönetimi reformu çerçevesinde yürütülen kuruluş düzeyinde stratejik planlama ve performansa dayalı bütçeleme çalışmalarına geçiş programına uygun şekilde devam edilerek kamu idarelerinin ilk stratejik plan ve performans programları tamamlanacaktır. e-Devlet uygulamaları bütüncül bir yaklaşımla ele alınacak, kamuya ait Bilgi ve İletişim Teknolojileri (BİT) yatırım projeleri kurumlar arası koordinasyon ve güvenli elektronik ortamlarda bilgi paylaşımını esas alan bir anlayışla yürütülecektir. e-Devlet uygulamalarında tek kapıdan, kesintisiz, güvenli, çoklu ortamlardan erişilebilir nitelikte ve bütünleşik hizmet sunumu sağlanacaktır. Ulusal Afet Yönetimi Stratejisi ve Eylem Planı hazırlanacaktır.

Makroekonomik Göstergeler   2009 2010 2011 GSYH Büyümesi (%) 5,0 5,5 6,0 GSYH (Milyar YTL) 1.109 1.245 1.395 GSYH (Milyar Dolar) 773 830 901 Kişi Başına Milli Gelir ($) 10,689 11,348 12,164 GSYH Deflatörü 7,8 6,4 5,7 TÜFE Yıl Sonu (%) 7,5 6,5

Talep-Üretim Dengesi (Yüzde Değişme) 2009 2010 2011 Toplam Tük. 4,8 5,4 5,7 Kamu Tük. 1,8 3,7 5,5 Özel Tük. 5,1 Toplam SSY 5,0 6,5 6,9 Kamu SSY -3,2 Özel SSY 6,8 7,2 Stok Değişmesi (1) 0,2 0,0 Net Mal ve Hiz. İhr.(1) -0,1 -0,2 Mal ve Hiz. İhr. 7,1 8,7 9,1 Mal ve Hizmet İth. 6,2 8,0 GSYH 6,0 (1) GSYH büyümesine katkı

Büyümenin Talep Unsurları (Yüzde Değişme)

GSYH Büyümesine Katkılar (Yüzde)

Talep-Üretim Dengesi (Büyümeye Katkılar,Yüzde Puan) 2009 2010 2011 Toplam Tük. 71,5 72,4 70,8 Kamu Tük. 2,8 4,9 6,6 Özel Tük. 68,7 67,5 64,2 Toplam SSY 25,3 30,3 29,8 Kamu SSY -2,6 3,5 3,4 Özel SSY 27,9 26,8 26,3 Stok Değişmesi 4,3 0,8 0,7 Net Mal ve Hiz. İhr. -1,1 -3,5 -1,2 Mal ve Hiz. İhr. 36,1 40,8 40,4 Mal ve Hizmet İth. 37,1 44,3 41,6 GSYH 100,0

Dış Ticarete İlişkin Göstergeler (Milyar Dolar)   2009 2010 2011 İhracat (FOB) 149,2 163,4 181,7 İthalat (CIF) 234,6 254,4 277,6 Ham Petrol İthalatı 21,5 22,5 23,8 Enerji İthalatı (27.Fasıl) 58,9 61,3 65,0 Dış Ticaret Dengesi -85,4 -91,0 -95,9 Cari İşlemler Dengesi -52,4 -56,2 -58,9 Cari İşlemler Dengesi/ GSYH (%) -6,8 -6,5 Ham Petrol Fiyatı ($/w) 118,6 117,2 Dünya Spot Piyasası Petrol Fiyatı ($/w) 125,0 123,5 21

Kamu Kesimi Genel Dengesine İlişkin Genel Varsayımlar Orta Vadeli Program’da, Orta Vadeli Mali Çerçeve Hedefleri Esas Alınmıştır.  (GSYH’ya Oran, %) 2009 2010 2011 Toplam Kamu Dengesi -0,26 -0,15 -0,43 Merkezi Yönetim Bütçe Dengesi -1,40 -1,28 -1,65 Diğer Kamu Dengesi 1,14 1,13 1,22 Toplam Kamu Faiz Dışı Fazlası (Program Tanımlı) 3,0 2,7 2,5 Merkezi Yönetim Bütçesi Faiz Dışı Fazlası 2,3 2,0 1,7 Diğer Kamu Faiz Dışı Fazlası 0,6 0,7 0,8

Genel Devlet Borçlanma Gereği Orta Vadeli Program’da, Orta Vadeli Mali Çerçeve Hedefleri Esas Alınmıştır.  (GSYH’ya Oran, %) KEP Tanımlı 2009 2010 2011 Genel Devlet Gelirleri 34,07 33,27 32,82 Genel Devlet Harcamaları 34,60 33,69 33,54 Genel Devlet Dengesi -0,53 -0,42 -0,71 Merkezi Yönetim Bütçe Dengesi 0,46 0,93 0,53 Mahalli İdareler -0,12 -0,13 -0,11 Sosyal Güvenlik Kuruluşları -1,45 -1,73 -1,86 Döner Sermayeli Kuruluşlar 0,25 0,26 0,27 Genel Sağlık Sigortası -0,59 -0,65 -0,50 Bütçe Dışı Fonlar 0,33 0,32 İşsizlik Sigortası Fonu 0,59 0,64