Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi I Ünite 6 Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Siyasi Yapılanma (1920-1923)

Meclis-i Mebusandan Türkiye Büyük Millet Meclisine Geçiş Meclis-i Mebusan 21 Aralık 1918’de Padişah iradesi ile kapatıldı. Tevfik Paşa ve Damat Ferit Paşa hükümetleri, işgalin sürdüğü gerekçesiyle meclisin açılmasını engellediler.

Meclis-i Mebusandan Türkiye Büyük Millet Meclisine Geçiş Mustafa Kemal Paşa, 9. Ordu Müfettişi olarak Anadolu’ya geçtikten sonra Müdafaa-i Hukuk Cemiyetlerinin etkinliğini arttırdı. Ali Rıza Paşa Hükümeti, Milli güçlerle görüşmek üzere Anadolu’ya bir heyet gönderdi. Amasya’da yapılan görüşmeler sonucunda Meclis-i Mebusan’ın açılması için seçimlerin yapılmasına karar verildi.

Meclis-i Mebusandan Türkiye Büyük Millet Meclisine Geçiş Müslüman olmayanlar seçime katılmayacağını bildirdi. Hürriyet ve İtilaf Partisi ile bazı partiler seçimlere sıcak bakmadı. Bu partiler Kuvay-ı Milliyenin seçimlere müdahale edeceğini ileri sürdü. Mustafa Kemal Paşa Erzurum’dan milletvekili seçildi.

Meclis-i Mebusandan Türkiye Büyük Millet Meclisine Geçiş 12 Ocak 1920’de Meclis-i Mebusan İstanbul’da açıldı. Misak-ı Milli 28 Ocak 1920’de kabul edildi. Misak-ı Milli 17 Şubat 1920’de Meclis kürsüsünden okunarak tüm dünyaya ilan edildi. 16 Mart 1920’de İstanbul fiilen işgal edildi.

Meclis-i Mebusandan Türkiye Büyük Millet Meclisine Geçiş Tüm devlet kurumları İtilaf güçlerinin denetimine geçti. Mustafa Kemal Paşa bu gelişmeler üzerine; İstanbul ile iletişimin kesilmesini İşgal güçlerinin Anadolu’ya asker göndermesini sağlayacak stratejik noktaların tutulmasını İşgalin protesto edilmesini istedi. Mustafa Kemal Paşa 19 Mart 1920’de yayınladığı genelgede Ankara’da olağanüstü yetkilere sahip bir meclisin toplanacağını duyurdu.

Türkiye Büyük Millet Meclisinin Kuruluşu ve Özellikleri Her sancaktan 5 milletvekili seçilecekti. Milletvekilleri; sancak idare ve belediye meclisleri ve Müdafaa-i Hukuk yönetim kurulları tarafından seçilecekti. Partilerin yanından bağımsız adaylar da olacaktı. Seçim gizli ve salt çoğunluk esasına göre yapılacaktı.

Türkiye Büyük Millet Meclisinin Kuruluşu ve Özellikleri Osmanlı Hükümeti seçim kararına karşı çıktı. İtilaf Devletleri işgal altında bulundurdukları yerlerde seçim yapılmasına izin vermediler. Çatalca, Gelibolu, Kırklareli ve Tekirdağ’da seçim yapılmadı. Kimi vatansever milletvekilleri İstanbul’dan kaçarak Ankara’ya geldi. Meclis, 23 Nisan 1920’de açıldı.

Türkiye Büyük Millet Meclisinin Kuruluşu ve Özellikleri Meclis Sinop milletvekili Şerif Bey’in konuşması ile açıldı. Mustafa Kemal Paşa bir önerge verdi. Bu önergede; Hükümetin kurulması zorunludur. Geçici olarak bir hükümet başkanı veya padişah vekili atamak doğru değildir. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin üzerinde bir güç yoktur. Türkiye Büyük Millet Meclisi yasama ve yürütme yetkisini kendisinde toplar.

Türkiye Büyük Millet Meclisinin Kuruluşu ve Özellikleri Hükümete İcra Vekilleri Heyeti adı verildi. Meclisin Yaptığı Yasal Düzenlemeler; İç isyanları bastırmak için İstiklal Mahkemeleri kuruldu. Seyyar Jandarma Birlikleri kuruldu. Anadolu Ajansı desteklendi. Matbuat ve İstihbarat Müdürlüğü kuruldu. Yeni bir ordu kuruldu.

Türkiye Büyük Millet Meclisinin Kuruluşu ve Özellikleri 20 Ocak 1921’de Anayasa kabul edildi. Siyasi bölümde; Egemenliğin kayıtsız şartsız millete ait olduğu Türkiye Devleti’nin Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti tarafından idare olunduğu Hükümetin, Büyük Millet Meclisi Hükümeti unvanına sahip olduğu yer alıyordu.

Türkiye Büyük Millet Meclisinde Oluşan Gruplar Yeşil Ordu; Osmanlı Devleti’nin işgal edilmesi, bir kısım Osmanlı aydınını Batı emperyalizmine karşı Bolşevizm’e yönlendirdi. Bir grup aydın Sovyet Rusya’nın yardımıyla bir devrim yapmayı tasarladı. Sivas Kongresi sırasında gizli örgütlenmeye gidildi.

Türkiye Büyük Millet Meclisinde Oluşan Gruplar Bu örgütlenme Meclis açıldıktan sonra Yeşil Ordu adını aldı. Yeşil Ordu Cemiyeti’nin, Ankara ve Eskişehir’de birer merkezi vardı. İslamcı sosyalizmi savunan cemiyet Çerkez Ethem’le ilişki kurdu. Cemiyet «Seyyare-Yeni Dünya» adlı İslam Bolşevik gazetesini çıkardı. Mustafa Kemal Paşa bu cemiyete sıcak bakmıyordu. 1920 Eylülünde cemiyet parçalandı. Hükümet tarafından Türkiye Komünist Fırkası kuruldu.

Türkiye Büyük Millet Meclisinde Oluşan Gruplar Halk Zümresi Mustafa Kemal Paşa Halkçılıktan yanaydı. Mustafa Kemal Paşa «Kuvvetin, Kudretin, hakimiyetin, idarenin doğrudan doğruya halka verilmesini» ve «Bizim nokta-i nazarımız halkçılıktır» diyerek halkçılık yanlısı olduğunu açıkladı. Bunun üzerine Mecliste bir grup, Halk Zümresini kurdu.

Türkiye Büyük Millet Meclisinde Oluşan Gruplar Islahat Grubu; Islahat (Reform) Grubu, egemenliğin kayıtsız şartsız millete verilmesini, halkın kendi işlerini doğrudan doğruya kendisinin yürütmesini amaçlamaktaydı. Bu grup; Türkiye’nin coğrafi ve iktisadi ilişkilerini göz önüne alarak ülkenin illere, illerin ilçelere, ilçelerin bucaklara ayrılmasını, Vergilerin olanak ölçüsünde azaltılmasını,

Türkiye Büyük Millet Meclisinde Oluşan Gruplar Tutumluluğa en geniş ölçüde özen gösterilmesini Bütçenin denk olmasını istiyordu. En kısa sürede ulusun bütün bireylerini okuryazar duruma getirmeyi Her ilde bir öğretmen okulu açmayı İvedi olarak köylere öğretmen göndermeyi tasarlıyordu. Kızların öğrenimine İslam gelenekleri çerçevesinde, erkeklerinki kadar özen gösterileceğini belirtiyordu.

Türkiye Büyük Millet Meclisinde Oluşan Gruplar İstiklal Grubu Mecliste Mustafa Kemal Paşa’ya hayranlık duyan, ileri görüşlü 30-40 kadar milletvekili tarafından kuruldu. Grup Terakkiperver-Milliyetperver akımını temsil ediyordu.

Türkiye Büyük Millet Meclisinde Oluşan Gruplar Tesanüd Grubu Grup Mutedil milliyetperver milletvekilleri tarafından kurulmuştur. Bu milletvekilleri arasında; Mazhar Müfit (Hakkari), Ferid (Çorum), İsmail Suphi (Burdur), Mustafa (Dersim), Rasim( Sivas), Yusuf İzzet Paşa (Bolu), Dr. Suat (Kastamonu), Tahsin (Maraş), Şevket (Sinop), Abdülkadir Kemali (Kastamonu), Yusuf Kemal (Bitlis) Beyler bulunuyordu.

Türkiye Büyük Millet Meclisinde Oluşan Gruplar Müdafaa-i Hukuk Grupları Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Grubu (Birinci Grup) Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Grubu 10 Mayıs 1921’de kuruldu. Mustafa Kemal Paşa Grup Başkanlığına seçildi. Grupta azınlık, çoğunluğun kararına uyacaktı. Grubun iki maddeden oluşan bir programı vardı. Bu programa göre;

Türkiye Büyük Millet Meclisinde Oluşan Gruplar Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Grubunun amacı; Milli Mücadelenin başından beri Erzurum, Sivas Kongrelerinde belirlenen ve son Osmanlı Meclis-i Mebusanı ile Büyük Millet Meclisi tarafından kabul edilen Misak-ı Milli esasları içinde vatanın tamamını ve milletin bağımsızlığını sağlayacak barışı elde etmekti. Grup aynı zamanda devlet ve milletin teşkilatını, Teşkilatı Esasiye Kanunu dairesinde bölüm bölüm tespit edecek ve hazırlamaya çalışacaktı. Siyasal parti işlevi gören Birinci Grup 1923 seçimleri sonrasında Halk Fırkası adını alacaktı.

Türkiye Büyük Millet Meclisinde Oluşan Gruplar İkinci Grup Bu grup, Birinci Grup içinde yer alamayan milletvekilleri tarafından kuruldu. Erzurum milletvekili Hüseyin Avni Bey ve Necati Bey, Samsun milletvekili Emin Bey, Kastamonu milletvekili Besim Bey, Kayseri milletvekili Rıfat Bey ve Mersin milletvekili Selahattin Bey İkinci Grup içinde yer alıyordu.

Türkiye Büyük Millet Meclisinde Oluşan Gruplar İkinci Grubun programında; Türkiye’nin özgür sınırlar içinde bağımsız bir devlet olduğu Yönetimin millet egemenliğine dayandığı Türkiye topraklarının bir bütün olduğu, ayrılık kabul etmeyeceği Her bireyin din ve mezhep özgürlüğü de içinde olmak üzere tüm özgürlüklerin korunacağı Yasal sınırlar içinde basının, eğitimin, şirket kurmanın, toplantıların serbest olacağı Her bireyin yasalar karşısında eşit olduğu Sınıf, aile ayrıcalıklarının olmayacağı Devletin yasama ve yürütme yetkisinin mecliste olacağı yer alıyordu.

CUMHURİYETİN İLANINA KADAR TÜRKİYE’DE SİYASİ PARTİLER Siyasi partiler egemenlik anlayışındaki gelişme sonucu ortaya çıktı. Siyasi partiler Amerikan Bağımsızlık Savaşı’ndan sonra ortaya çıkmış, Fransız İhtilali’nden sonra yaygınlık kazanmıştır. Partilerin egemen olduğu demokratik sistemler Tek Partili Çift Partili Çok Partili sistemler olarak üçe ayrılır.

CUMHURİYETİN İLANINA KADAR TÜRKİYE’DE SİYASİ PARTİLER Osmanlı Devleti’nde siyasal partili hayat 1908’de Meşruti sisteme yeniden geçildikten sonra başladı. Türk tarihinde parti adıyla kurulan ilk siyasi parti, 1908 yılında kurulan Osmanlı Ahrar Fırkası’dır. TBMM içinde çeşitli siyasi oluşumlar ortaya çıktı. Mustafa Kemal Paşa’nın önderliğinde kurulan Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Grubu mecliste iktidarı temsil ederken, karşısında yer alan İkinci Grup muhalefeti temsil ediyordu. Ayrıca Mecliste Türkiye Komünist Partisi ve Türkiye Halk İştirakiyun Partisi kuruldu. Bu partiler kısa süre etkinlik gösterdi.

CUMHURİYETİN İLANINA KADAR TÜRKİYE’DE SİYASİ PARTİLER Türkiye Halk İştirakiyun Fırkası Tokat milletvekili Nazım, Bursa milletvekili Şeyh Servet ve Afyon milletvekili Mehmet Şükrü tarafından kuruldu. Parti Emek gazetesini çıkardı. Parti; Saltanatın babadan oğula geçmesine Dini esaslara dayana tasarruf hakkına Kiralamaya Azınlığın çoğunluğa egemen olmasına yol açan haklara karşı çıkıyordu. 2 Ekim 1922’de parti kapatıldı.

CUMHURİYETİN İLANINA KADAR TÜRKİYE’DE SİYASİ PARTİLER Türkiye Komünist Fırkası Rusya’da Bolşevik İhtilal sonucu Sosyalist temellere dayanan yeni bir düzen kuruldu. TBMM açıldıktan sonra Sovyet Rusya ile ikili ilişkiler başladı. Bu süreçte Anadolu’da Sosyalist düşünce yayılmaya başladı. 18 Ekim 1920’de Türkiye Komünist Fırkası kuruldu. Türkiye Komünist Fırkasının kurulmasında; Dış etkilerle yayılan Sosyalist hareketleri önlemek, Muhalif sol güçleri denetim altına almak, Emperyalist düşmana karşı Sovyetlerin desteğini sağlamak etkili oldu. 1921 yılının ortalarında kapatıldı.

CUMHURİYETİN İLANINA KADAR TÜRKİYE’DE SİYASİ PARTİLER Cumhuriyet Halk Fırkası Mustafa Kemal Paşa 6 Aralık 1922’de Halk Fırkası adıyla bir parti kuracağını açıkladı. Parti kurmaktaki amaç; Kurtuluş Savaşı sonrasında siyaset, yönetim ve ekonomi alanında yapılması zorunlu inkılapları gerçekleştirmek Yapılacak inkılapları bir programa dayandırmak Bu programa halkı katmak Partiyi halkçılık esasına dayandırmak

CUMHURİYETİN İLANINA KADAR TÜRKİYE’DE SİYASİ PARTİLER Halk Fırkasının Siyaset ve Seçim İlkeleri Mustafa Kemal Paşa 8 Nisan 1923’de 9 maddeden oluşan seçim bildirisi hazırladı. 9 Eylül 1923’de Halk Partisi kuruldu. Mustafa Kemal Paşa Parti Başkanlığına getirildi. Parti Grup Başkanlığına Ali Fethi Bey, Genel Sekreterliğe Recep Bey getirildi. Halk Partisi (Fırkası) 10 Kasım 1924’de Cumhuriyet Halk Partisi (Fırkası) adını aldı.

CUMHURİYETİN İLANINA KADAR TÜRKİYE’DE SİYASİ PARTİLER Cumhuriyet Halk Partisi (Fırkası), 1927 yılında Cumhuriyetçilik, Halkçılık, Milliyetçilik, Laiklik ilkelerini benimsedi. 1931 yılında Devletçilik ve İnkılapçılık ilkeleri parti programında yer aldı. 1935 yılında dilde sadeleşme doğrultusunda Fırka yerine Parti ifadesi kullanılmaya başlandı.