SİGARA BIRAKMA POLİKLİNİĞİ YAPILANDIRILMASI Doç Dr Tunçalp Demir İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları AD

NİÇİN SİGARA? Halen ülkemizdeki 17 milyon sigara tiryakisinden 100 bininin her yıl sigara nedeniyle yaşamını yitirdiği tahmin edilmektedir. Sigaranın ülkemize verdiği yıllık ekonomik zarar ise 2.72 milyar dolar.

SİGARA MÜCADELESİ Sigarayla mücadele de asıl hedef özellikle gençlerin sigaraya başlamasının önlenmesi olsa da, sigara içenlerin (ABD’de) de yaklaşık % 70’inin sigarayı bırakmayı istediği bilinmektedir .

SİGARA İÇENLERİN DURUMU Bu kişilerin de %80’i sigarayı (%35’i son 1 yıl içinde) bırakmayı deniyor. (Ülkemizde %59) Sigara içenlerin yaklaşık %70’i her yıl en az bir kez sağlık kuruluşlarına başvuruyor.

SİGARA İÇENLERE YARDIM Sigarayı bırakmak isteyenlere tıbbi yardım etmek tüm hekimlerin görevidir! Ancak hekime başvuranları %15’ten azına sigarayı bırakması konusunda destek olunuyor ve yalnızca %3’ü sigara bırakma ile ilgili olarak takip ediliyor! MG Goldstein Arch ıntern Med 1997;157:1313-1319

Sigara bağımlılığı tedavi edilebilir! Sigara bırakmada etkili farmakolojik tedaviler bulunmaktadır. JE Anderson CHEST 2002;121:923-941

SİGARA POLİKLİNİKLERİ Sigara bırakma her hekimin görevi olmakla birlikte özelleşmiş sigara polikliniklerinde başarı oranı artmaktadır.

SİGARA POLİKLİNİKLERİ GEREKLİ Mİ? İngiliz konsensusunda da davranış tedavisi ile birlikte farmakolojik tedavinin uygulanacağı özelleşmiş sigara polikliniklerinin mümkün olan her yerde kurulması gerektiği belirtilmiştir. Ayrıca sigara bırakmak isteyenlerin öncelikle özelleşmiş sigara bırakma polikliniklerine başvurmalarının daha etkili olduğunun bilimsel kanıta dayalı olduğu gösterilmiştir. West R, Thorax 2000;55:987-999.

Başarıyı etkiler mi? Sigarayı kendi başına bırakanlarda uzun dönem başarı oranı yaklaşık % 7 iken kılavuzlara uygun tedavi edilenlerde başarı %15-30’lara çıkmaktadır! JAMA 2000;283:3244-3254

SİGARA POLİKLİNİKLERİNİN ROLÜ Sigaranın bıraktırılması bir çok hastalık için mortalite ve morbiditeyi azaltmasının yanında özellikle sigaraya başlama potansiyeli yüksek olan gençler için de çevredeki model sayısını azaltmaktadır. Topluma sigaranın kötü bir şey olduğu ve bırakılması gerektiği mesajını vermektedir. Ayrıca sigara poliklinikleri sigara mücadelesinin de odak noktaları, simgeleri olmaktadır.

NELER GEREKLİ? Bir sigara polikliniğinin kurulabilmesi için çok büyük kaynağa gerek yoktur! ("low resource-low budget") Nardini S. Monaldi Arch Chest Dis 2000;55:495-501. Ancak derme çatma bir polikliniğin açılmasının da bir anlamı olmayacağı ortadadır.

EKİP Sigara polikliniğinde çalışacak kişilerin gerçekten bu işe gönül vermiş, sigara mücadelesine inanmış ve sigara içmeyen kişiler olmasına dikkat edilmelidir. Çekirdek kadro olarak bir hekim, bir psikolog ve bir yardımcı sağlık personeli bulunması uygun olur.

HEKİM Çalışacak hekimin herhangi bir uzmanlık alanından olma zorunluluğu yoktur. Sigara bırakma konusunda yayınlanan konsensuslarda da bunu her hekimin yürütebileceği belirtilmektedir. Sigara bırakma polikliniğini bir pratisyen hekim de rahatlıkla sürdürebilir.

Ülkemizde durum Ülkemizde en sık Göğüs Hastalıkları Uzmanları. Halk Sağlığı Uzmanı Pratisyen Hekim Psikiyatrist

Yardımcı Sağlık Personeli Yardımcı sağlık personeli olarak da hemşire, fizyoterapist vb kullanılabilir. Bu kişilerin asıl görevi randevuları ayarlamak, hastaların ilk başvuruda bilgilendirilmesini sağlamak ve daha sonraları telefon görüşmelerini yürütmek olmalıdır.

PSİKOLOG Sigara bağımlılığının psikolojik yönünün de unutulmaması gerekir. Bu nedenle, sigara bıraktırma işleminin özelleşmiş sigara bırakma polikliniklerinde, hastanın yakından izlenerek, iyi motive edilerek ve psikiyatrik destek ile yapılması başarı olasılığını arttırmaktadır. Sigara polikliniklerinde bir psikoloğun bulunması büyük yarar sağlayacaktır.

MEKAN Ülkemiz koşullarında normal polikliniklerin çalışma koşulları oldukça ağırdır. Sigara polikliniklerinin mümkünse diğer polikliniklerden ayrılmış özel ve ferah alanlarda olmasında yarar vardır. Hastaların bekleyecekleri bir salonun olması ve burada afiş, TV-video gibi görsel yayınlarla sigara konusunda eğitim yapılması önemlidir.

TEKNİK OLANAKLAR Gerçekte bir sigara polikliniğinde bulunması zorunlu olan hiçbir alet yoktur! CO ölçüm aleti, P-A akciğer grafisi, SFT, EKG, Tam kan sayımı ve Basit biyokimya analizleri

ÇALIŞMA KOŞULLARI Sigara bırakma poliklinikleriin randevu yöntemiyle çalışması yararlı olacaktır!

Randevunun Yararları Hasta yığılmalarını önler. Düzenli çalışma olanağı sağlar. ‘Geçiyordum uğradım’ diyenlerin elenmesi. Randevu süresinde hastaların kararlılıklarının pekişmesi, kararsızların elenmesi.

Randevunun Zararları Özellikle uzun süreli randevularda hastaların kaybedilmesi. (Sigara hastası zaten kaçmak için bahane arar!)

BIRAKMA SENEDİ ?

Yoğun Klinik Görüşmeler 1)Sigarayı bırakmak isteyen tüm sigara içicilere yoğun bir tedavi programı uygulanmalıdır. 2) Klinisyen, hastalık riskleri ve bırakmanın yararları konusunda bilgi vermeli, gerektiğinde farmakoterapi uygulamalıdır. Konu ile ilgili, hekim dışı sağlık personeli ise psikososyal yardım veya davranış eğitimi açısından yardımcı olmalıdır. Broşür, kitapçık gibi yazılı materyal sağlanabilir.

Programın Yoğunluğu 3) Program 4 veya daha fazla seanstan oluşmalıdır. Görüşme süreleri 10 dakikadan az olmamalıdır. Toplam görüşme süresi 30 dakikanın üstünde olmalıdır.

Programın Formatı 4) Görüşmeler, hem bireysel hem de grup görüşmeleri şeklinde yapılabilir. Ayrıca telefon görüşmeleri etkili bir uygulamadır.

Tedavi 5) Destek ve davranış tedavileri; pratik öneriler (sorun çözme, beceri geliştirme) ile tedavi sırası ve sonrasındaki sosyal desteği içermelidir. 6) Farmakoterapi, her sigara içicisine -kontrendikasyon yoksa- önerilmelidir. Farmakoterapinin sigarayı bırakma başarısını artırdığı ve yoksunluk belirtilerini azalttığı olgulara açıklanmalıdır.

İZLEM Sigara bırakmada hastanın yakından izlenmesi büyük önem taşır. Birçok çalışmada ilk 15 gündeki başarı oranının uzun dönem başarıyı etkilediği gösterilmiştir. Bu nedenle özellikle ilk 15 gün hasta mutlaka görülmeli ya da telefon ile konuşulmalıdır.

İZLEM Hastalar bırakma gününden sonraki ilk 15 gün içinde en az bir kez, (mümkünse haftada 1) İzleyen 3 ay, ayda bir kez görülmelidir. Daha sonra 3 ayda bir görüşmelerle 1 yıllık izlem tamamlanmalıdır.

Telefon Görüşmeleri Hastaların belli aralıklarla telefonla aranması da başarı oranlarını arttırmaktadır. Ayrıca hastaların istedikleri anda polikliniğe ya da hekime telefonla ulaşabilmeleri de en azından hastaların güvenini sağlamaktadır.

Telefon Görüşmeleri Telefon görüşmeleri, olgular kontrole gelmediği zaman ve poliklinik kontrol tarihleri arasında, izleyen hekimin belirlediği tarihlerde ve sıklıkta yapılabilir.

POLİKLİNİK ÇALIŞMA ŞEMASI Randevu (Telefon ya da şahsen) İlk Görüşme Eğitim Anamnez, FM İstenecek Tetkikler Broşür, kitapçık, görsel vb CO, EKG, SFT, Akc grafi, Biyokimya Fagerström testi vb 2.Görüşme Tedavi İzlem

SONUÇ Oldukça yoğun emek gerektiren sigara poliklinikleri, bu işe gönül veren kişilerce ciddiye alınıp belli bir program çerçevesinde yapılırsa başarılı olabilir.