4. UNIX ve Linux’e Giriş

Geçen Hafta... HTTP URL HTTP Protokolü: İstek ve Yanıt Proxy’ler

Bu Hafta... UNIX Linux Temel Komutlar Çekirdek kavramı Dosya erişim hakları Web’te dosya yayınlama

4.1 UNIX UNIX , 1960’ların sonlarında kullanıcılara çok-kullanıcı ve çoklu-uygulama olanakları, yani aynı uygulamayı birden fazla kişinin aynı anda çalıştırabilmesi ve birden fazla uygulamayı aynı anda çalıştırabilme imkanı tanıyabilecek, o güne kadar geliştirilmiş işletim sistemlerine kıyasla daha güçlü fakat aynı anda kullanımı daha basit olacak bir işletim sistemi düşünülerek AT&T Bell Labaratuvarlarında Ken Thompson, Dennis Ritchie ve Douglas McIlroy tasarlandı.

4.1 UNIX UNIX işletim sistemlerinin diğer işletim sistemlerinden en temel farklarından biri, uzaktan erişim ve kullanım düşünülerek geliştirilmiş olmalarıdır. Burada daha önce görmüş olduğumuz sunucu bilgisayar ve istemci bilgisayar kavramları devreye girmektedir.

4.1 UNIX Farklı kuruluşlarca geliştirilmiş değisik UNIX türevleri bulunmaktadır. Bunların en yaygınları: AIX HP-UX IRIX Solaris Tru64 A/UX ankara.baskent.edu.tr : SunOS 5.7 sun4u sparc SUNW,Ultra-4

4.2 Linux Linux, Linux çekirdeği (Kernel) ve bu çekiredeğe dayanarak geliştirilmiş, serbestçe dağıtılabilen, çok uygulama ve çok kullanıcı desteği veren UNIX işletim sistemi türevlerine verilen isimdir.

4.2 Linux Linux çekirdeği ilk Finli Linus Torvalds tarafından Helsinki üniversitesinde öğrenci iken bir hobi olarak yazıldı. Linus bilgisayarında, İşletim Sistemleri dersi veren Andrew Tanenbaum’un yazmış olduğu basit Minix çekirdeğini kullanıyordu. Minix uzantılara destek vermediği için Linus Minix’in yerine yeni bir işletim sistemi geliştirmeye karar verdi. İlk başlarda Linux’u kurmak ve çalıştırmak için Minix gerekli olsa da daha sonraları Linux doğrudan kendi başına işler şekilde geliştirildi.

4.2 Linux İlk Linux çekirdeği Internet’te 1991 Eylül’ünde yayınlandı. Bu tarihten itibaren binlerce geliştirici projeye katkıda bulunmuştur. Günümüzde Linux GNU projesi ile ortaklaşa yürütülmektedir.

4.2 Linux Farklı Linux dağıtımları bulunmakta: Arch Linux Debian Fedora Mandrakelinux MEPIS PLD Slackware SUSE Ubuntu Gelecek

4.3 Temel Komutlar Bağlantı: Genelde Linux sunucularına uzaktan iki şekilde bağlantı yapılır: Telnet SSH (Secure Shell Connection) Bağlantı yapabilmek için sunucu bilgisayarın uzaktan bağlantıya izin veriyor olması sunucu bilgisayarın tam adını ya da IP adresini bilmeniz gerekir.

4.3 Temel Komutlar Kabuk: Kabuk, klavyeden girilen komutları çalıştırarak kullanıcı ve çekirdek arasında bir arabirim görevi yapar. Birkaç yaygın kabuk: sh (Shell ya da Bourne Shell): İlk UNIX kabuğu. ksh (Korn Shell): sh uyumlu, birçok ek programlama özelliği içeren bir kabuk. Bash (Bourne Again Shell): bash sh ve ksh uyumluluğunu korurken, özellikle etkileşimli kullanıma yönelik (komut tamamlama, gibi) birçok yenilik de içerir. csh (C shell): Berkeley Üniversitesi'nde geliştirilen csh'in C diline benzer bir programlama yapısı vardır. tcsh: csh'ın biraz geliştirilmiş hali. zsh: geliştirilmiş Bourne kabuğu.

4.3 Temel Komutlar Kabuk: Kullandığımız kabuğu öğrenmek için: echo $SHELL Kabuk değiştirmek için: csh tcsh ksh Kabuktan çıkmak için exit

4.3 Temel Komutlar man [komut] : o komut için işletim sisteminde hazır bulunan “manual”’ı (el kitabı) gösterir. Açıklamalar sayfa sayfa gelir. Sayfalar arasında “space” tuşu ile ilerliyebilirsiniz. man komutu arama yaptığınız komut hakkında kullanım bilgisi ve detaylarını ve örnekler getirecektir. Burada önemli olan, komutla ilgili gösterilen “flag”lerdir (seçimler).

4.3.1 Dizinler/Dosyalar ls : (list files) bulunduğunuz dizindeki dosyaları listeler. cd : (change directory) çalışmakta olduğunuz dizini değiştirir. pwd : (print working directory) çalışmakta olduğunuz dizini gösterir. mkdir [dizin_adı] : (make directory) yeni dizin yaratır rm [dosya_adı] : (remove) dosyayı siler rmdir [dizin_adı] : (remove directory) dizini siler cp [dosya_adı][hedef_adı] : (copy) dosyayı kopyalar mv [dosya_adı][hedef_adı] : (move) dosyayı taşır

4.3.2 Dosya Yaratma/Görüntüleme touch [dosya_adı] : yeni bir dosya yaratır more/less [dosya_adı] : dosyanın içeriğini yazdırır. head -[satır][dosya_adı] : dosyanın başından belli satır sayısı yazdırır. tail -[satır][dosya_adı] : dosyanın sonundan belli satır sayısı yazdırır. pico [dosya_adı] : dosya editörü vi [dosya_adı] : dosya editörü

4.3.3 Dosya Hakları ls -al komutu ile dizinde bulunan dosyaları listelediğinizde gelen cevap şu şekilde olacaktır:

4.3.3 Dosya Hakları Linux’ta bir dosyanın 3 temel erişim hakkı vardır: Okuma izni (Read) - r -: Dosyanın okuma izni varsa içeriği görülebilir, dizinin okuma izni varsa içerdiği dosyaların listesi alınabilir. Yazma izni (Write) - w -: Dosyanın yazma izni varsa dosya değiştirebilir veya silinebilir. Dizine yazma izni verildiğinde dizin altındaki dosyalar yazılabilir veya silinebilir. Çalıştırma izni (Execute) - x -: Dosyayı çalıştırma hakkını verir. Web’te okumak için açtığınız dosyaların Read, çalıştırmak için açtığınız betiklerin (CGI ya da PHP gibi) Read ve Execute hakkı olmalıdır.

4.3.3 Dosya Hakları Okuma, Yazma ve Çalıştırma erişim hakları dışında bir dosyanın kullanıcı temelli üç izin düzeyi vardır. Bunlar: dosyanın sahibi (owner): dosyayı oluşturan kişi (rwx rwx rwx) dosyanın grubu (group): dosyayı oluşturan kişinin ait olduğu grup (rwx rwx rwx) diğer kullanıcılar (other): dosyanın sahibi olmayan ve grubu da dosyanın grubuyla uyuşmayan kullanıcılar. (rwx rwx rwx) Web yolu ile dosyalarınıza erişim sağlayan kullanıcılar Other grubuna aittir.

4.3.3 Dosya Hakları chmod [haklar][dosya_adı] : (change mode) dosyanın erişim haklarını değiştirir. chmod u+x deneme.txt (dosyanın sahibi calıştırabilir) chmod o+r deneme.txt (diğerleri okuyabilir) chmod g-w deneme (dosyanın grubu yazamaz) chmod 755 deneme.txt chmod u+w,go-w deneme.txt

4.3.3 Dosya Hakları 400: sahibi okur 200: sahibi yazar 100: sahibi çalıştırır 040: grubu okur 020: grubu yazar 010: grubu çalıştırır 004: diğerleri okur 002: diğerleri yazar 001: diğerleri çalıştırır 700: sahibi okur, yazar, çalıştırır 600: sahibi okur, yazar 500: sahibi okur, çalıştırır 300: sahibi yazar, çalıştırır

4.3.4 Dosya Arama find [dizin] -name [anahtar-kelime] find . -name "*.html" (bulunduğunuz dizinden itibaren sonu .html ile biten dosyaları arar) find /home/umuth -name “deneme" (/home/umuth dizininden itibaren deneme isimli dosyaları arar)

4.3.5 Network Komutları ping [sunucu adı/IP]: bir bilgisayarın Internet’e bağlı olup olmadığını (alive) gösterir. nslookup [sunucu adı/IP]: (name server lookup) DNS kaydını kullanarak verilen bir sunucunun IP adresini ya da bir IP numarasının eşleştiği sunucu isim kaydını verir. traceroute [sunucu adı/IP]: (trace route) Internet’e bağlı bir bilgisayara ulaşmak için gereken yönlendirici bilgisayarların sıralı listesini verir.

4.3.6 Komut Bulma whatis [komut]: bir komutun ne işe yaradığını kısaca yazdırır. apropos [komut]: eğer bir komutun sadece bir kısmını hatırlıyorsanız, apropos komutu ile whatis database’ini tarayarak muhtemel alternatifleri listeyebilirsiniz.

4.4 Kişisel Web Sayfası Yaratma Linux sunucularda genelde Apache Web sunucusu çalışmaktadır. Bu sunucunun kişisel Web sayfaları için yapılmış olan ayarları httpd.conf dosyasında mevcuttur. <IfModule mod_userdir.c> UserDir public_html </IfModule>

4.4 Kişisel Web Sayfası Yaratma Dosyalarınızı Internet üstünden yayınlamak için: kullanıcı dizinizde public_html isimli bir dizin yaratın dizinin ve dizinin içinde bulunan dosyalarınızın erişim hakkını 755 yapın Web sayfanızın adresi: http://mail.baskent.edu.tr/~KULLANICI_ADINIZ/