RÖNESANS’DA BİLİM

Rönesans (Renaissance) Rönesans, Orta Çağ ile Yeni Çağ arasında geçen bir canlanma dönemidir. Kelime anlamı olarak, “Yeniden doğuş”, “Yeniden başlangıç” anlamına gelir. Bu dönemin başlangıç tarihi, İtalya’da 14 yy.ın ortalarına rastlayan “Petrarca Dönemi” olarak kabul edilir. Bu nedenle, 1350 lerden 1500’lü yılların sonlarına (1590’da Bruno’nun yakılmasına) kadar olan dönem “Grosso modo” olarak adlandırılır. Bazı araştırmacılar ise, Galileo Galilei’nin, Dialogo Sapra i due Massimi Sistemi del Mondo (İki Dünya Üzerine Diyalog) adlı eserinin yayınlandığı 1632 kadar uzandığı görüşündedir.

Matbaanın İcadı ve Yaygın Kullanımına Başlanması Kuşkusuz bu dönemin en önemli icadı, Johann Gutenberg’in çırağı Fust ile birlikte Almanya’nın Mainz şehrinde, dünyada ilk defa seri bir şekilde metal harflerle basım tekniğini uygulamış olmasıdır. 1455 yılında, Gutenberg ve çırağı, 42 satırlık İncil’i basmışlardır. Takip eden yıllarda ise bu buluş, tüm Avrupa’ya yayılarak, bilginin hızla paylaşılması ve yayılmasını sağlamıştır.

Rönesans’in Özellikleri 1- Rönesans, Orta Çağ’ın baskıcı ve tartışılamayan kavram ve yöntemlerine karşı bir başkaldırı olarak başlamış ve gelişmiştir. 2- Yeniliklere karşı duyulan korkunun yerini, daha fazla hoşgörü yani Hümanizma kavramı almıştır. 3- Bilim tarihinde devrim niteliğinde yenilikler yapılmıştır. 4- Rönesans dönemi bilim adamları, bilime yeni bir bakış açısı değil fakat “yeni bir oluşum” getirmişlerdir.

Rönesans’daki Bilimsel Gelişmeler Rönesans sırasında, özellikle 15 yy. sonlarına rastlayan “Coğrafi Keşifler Çağı”, Avrupalıların bilgi, ufuk ve dünyaya bakış açısında köklü değişikliklere neden olmuştur. Coğrafi keşifler ilk defa Portekizli Henri ile başlamış ve giderek artan bir merakla devam etmiştir. İlk önce, Portekizli ve İspanyol denizciler açık denizlere açılmıştır. Bu denizcilerin en tanınmış olanları: Bartholomeus Diaz 1488 Christoph Colomb 1492 Vasco de Gama 1498 Amerigo Vespucci 1497-1504 Magellan 1519-1522

Rönesans sırasında, yeni duygu ve düşüncelerin gelişimine bağlı olarak öğretim yöntemleri de değişmiştir. Bunları yaymak için, çok sayıda gayri resmi okul açılmıştır. Buralarda çok sayıda önemli isim yetişmiştir Meşhur Rotterdamlı humanist Erasmus (1466-1536) da bunlardan biridir. 15 ve 16 yy.larda bilimsel olarak, matematikte özellikle trigonometri ve cebir alanında önemli çalışmalar yapılmıştır. Samoslu Aristarkhos’un “Güneş Merkezli Evren” görüşü, Kopernik tarafından geliştirilerek tekrar gündeme getirilmiş ve dünya evrenin merkezinden güneş sistemine bağlı bir gezegen konumuna indirilmiştir.

Okyanus aşırı topraklarda koloniler kuran uluslar denizciliğin gelişmesinde önemli rol oynamışlardır. Hem gemi teknolojisini geliştirmiş hem de jeodezi, astronomi ve kartografya ile yakından ilgilenmişlerdir. Özellikle kartografya alanındaki en meşhur isimler: Portekizli Pedro Nunez Felemenk Gerhard Mercator Felemenk Abraham Ortelius’dur. Tipografi yani baskı sanatındaki teknik gelişmeler, kültürel birikimin yayılmasında önemli rol oynamıştır. Matbaanın icadı ile eserlerden aynı anda 100 lerce kopya üretilmesi ve her yere dağıtılması mümkün olmuştur.

Gravür sanatı ile ağaç ve bakır levha oymacılığının geliştirilmesi, resimli kitapların basılmasını kolaylaştırmıştır. Bu sayede, matematiksel ve astronomik tabloların yanısıra bitki ve hayvan resimleri, haritalar, anatomik çalışmaların basımı kolaylaşmıştır. 1543 yılı modern tıp ve astronominin başlangıç tarihi olarak kabul edilir. Da Vinci ve Vesalius’un çalışmaları yeni anatominin doğmasına yol açmıştır. Sanat ve edebiyata büyük önem verilmiştir. Özellikle, İtalyan Leonardo da Vinci (1452-1519) ve Alman Albrecht Dürer (1471-1528) yaptıkları çalışmalarla ve tablolarla bu döneme damgasını vurmuştur. Özet: Orta Çağ, insanı “Öteki Dünya”’ya hazırlamakla uğraşırken, Rönesans bu dünya ile ilgileniyordu.

Leonardo da Vinci (1452-1519) Bu çağın en tanınmış ve çok yönlü çalışmalarıyla döneme damgasını vuran ismi kuşkusuz İtalyan Da Vinci’dir. Da Vinci önceleri bir ressam olarak kilise duvarlarına resimler yapmış, sonraları her biri şaheser olarak nitelenen çok sayıda tablo çizmiştir. Zamanla anatomi ve perspektif konusunda çalışmalara yönelmiştir. İnsan ve hayvanların anatomik yapılarını karşılaştırarak tıpa önemli hizmetlerde bulunmuştur. Hayvanları gözleyerek pek çok teknolojik modeller geliştirmiştir. Kuşlardan uçak, balıklardan denizaltı projeleri konusunda çizimleri çok meşhurdur. Hümanist bir dünya görüşünü savunmuştur.

Nicolaus Copernicus (1473-1543) Polonyalı bir rahiptir Nicolaus Copernicus (1473-1543) Polonyalı bir rahiptir. Aristarkhos’un görüşlerini geliştirerek, bugün artık herkes tarafından kabul görmüş olan, modern “Güneş merkezli gök sistemi” kuramının kurucusu olarak bilinir. Kopernik, güneşin evrenin merkezinde olduğunu ve Yer’in bir gezegen gibi, Güneş’in çevresinde döndüğünü savunmuş ve bu görüşlerini 1543 yılında yayınlamış olduğu “Gök Kürelerinin Hareketi” adlı eserinde açıklamıştır. Görüşleri, en büyük tepkiyi Protestan Kilisesi, özellikle Luther’den almış ve eseri 1882 yılına kadar Kilise tarafından resmen yasaklanmıştır. Bu eserin yayın tarihi olan 1543 yılı, bilim tarihinde Orta Çağ ile Yeni Çağ’ı ayıran sınır olarak kabul edilir.

Giordano Bruno (1530-1590) Güneşin rotasyon hareketi yaptığını, kutuplardan basık olduğunu, sabit yıldızların birer güneş olabileceğini ve Evren’in sonsuz olduğunu ileri sürmüş ve Kilise’nin Aristoteles ve Batlamyus’u esas olan resmi ideolojisine karşı çıktığı için dinsizlikle suçlanarak 1590 yılında yakılarak öldürülmüştür.

Tycho Brahe (1546-1601) Danimarkalı gökbilimci. Kopernik’in sisteminin, hem fizik yönünden hatalı hem de “Kutsal Kitaba” aykırı olduğunu savunmuştur. Ancak, ona göre Batlamyus’un sistemi de hatalıydı. Brahe’ye göre, Yer evrenin merkezinde ve hareketsizdi. Ay, güneş ve gezegenler Yerin etrafında, Merkür ve Venüs ise Güneş’in etrafında dönüyordu. Kendisi farkında olmamakla birlikte, Aristoteles fiziği ve kozmolojisi onun gözlemleri sayesinde büyük darbeler almıştır. Brahe, ayrıca 1576 yılında, Hven adasında, Avrupa’nın ilk büyük gözlemevini kurmuştur.

YENİ ÇAĞ’DA BİLİM

AYDINLANMA ÇAĞI (17. yy) 17 yy. biliminin en önemli özelliği, bilim adamları ve bilimsel faaliyetlerin, “Bilimler Akademesi” olarak adlandırılan kurumlar tarafından desteklenmeye başlamasıdır. Bunlardan ilki, 1645 yılında İngiltere’de Francis Bacon’un çalışmalarını desteklemek için kurulmuş olan “Royal Society” dir. 1657 yılında Floransa’da Viviani ve Toriçelli tarafından kurulmuş olan ”Academia del Cimento” ise 1667 yılında Kilise’ye karşı gelmek suçlamasıyla kapatılmış ve üyeleri Engizisyon’da yargılanmıştır. 1665 de Philosophical Transaction of Royal Society 1700 de ise Berlin Akademisi kurulmuştur.

Descartes (1596-1650) Fransız olan Descartes modern felsefe ve analitik geometrinin kurucusudur. Amacı, doğayı egemenlik altına almaktır. Çünkü, insan ancak o zaman mutlu olacaktır. Descartes çağdaşı Bacon gibi, aklın eşit olarak dağıtıldığını, ancak insanların yanlış düşünmesinin tek nedeninin doğru bir yönteme sahip olmamaları olduğunu savunmuştur. Galileo Galilei (1564-1642) İtalyan bilgin Galileo fizik, matematik ve astronomi alanında çalışmış ancak asıl ilgisini “hareket” üzerine yoğunlaştırmıştır. Böylece, klasik mekaniğin temellerini atmış, Kopernik’in güneş merkezli evren sisteminin fiziğini geliştirmiştir.

Galileo’nun Başarıları Mekanik konusunu matematikselleştirmiştir. 1609 yılında teleskopu astronomik amaçlı kullanan ilk bilim adamıdır. Ayda kraterlerin, dağların ve vadilerin olduğunu gözlemlemiş ve onu dünyaya benzetmiştir. Güneş lekelerini gözlemlemiştir. Samanyolunun yıldızlardan oluştuğunu saptamıştır. Jüpiter ve Venüs hakkında detaylı gözlemler yapmıştır.