9. YILINDA KOMŞU ve ÇEVRE ÜLKELER STRATEJİSİ T.C. BAŞBAKANLIK DIŞ TİCARET MÜSTEŞARLIĞI 9. YILINDA KOMŞU ve ÇEVRE ÜLKELER STRATEJİSİ Türk dünyası girişimcilerinin bulunduğu bu platformda Müsteşarlığımız tarafından başlatılan KÇÜS’nin oldukça önemli olduğu düşünüyorum. 06.04.2017

SUNUM PLANI BAŞLANGIÇ NOKTASI STRATEJİNİN KAPSAM ve AMAÇLARI STRATEJİNİN ARAÇLARI NEREDEYİZ? FIRSATLAR!!! Insert a map of your country. 06.04.2017

BAŞLANGIÇ NOKTASI “2000” “Bölgesel bazda kalıcı olabilmek için”.. Bölge ülkelerine yönelik ticaret politikaları üretmek.. Komşu ülkeleri esas alan bir dış ticaret stratejisi takip etmek.. Dünyada Bölgesel Ticaret AB içi %70 NAFTA % 40 Asya Pasifik %60 Türkiye’nin Bölgesel Ticareti 1980’ler Ortadoğu ile dışa açılma süreci (%50 oranında ihracat) 1990’lar Irak’a yaptırımlar, Ortadoğu’ya ihracatın payının gerilemesi, Gümrük Birliği sonrası AB pazarında belirli doygunluk noktasına gelmesi 2000’lerde Mevcut bölgesel pazarların korunması ve yeni bölgesel pazar arayışları… Dış ekonomik ilişkilerin en önemli boyutunu teşkil eden dış ticaret politikaları alanında bölgesel bazda kalıcı olabilmek, ülkelerin, bölge ülkelerine yönelik ticaret politikaları üretmesi ve komşu ülkeleri esas alan bir dış ticaret stratejisi takip etmesi ile mümkündür. Bölgesel ticaret, dolayısıyla komşu ülkelerle ticaret özellikle gelişmiş ülkelerin ticaret hacimlerinde önemli bir yere sahip bulunmaktadır. Dünya genelinde, ülkelerin komşuları ile ticari ilişkilerine bakıldığında, Avrupa Birliği ülkelerinin birlik içi ticaretinin % 70’ler, Asya-Pasifik bölgesinde %60’lar ve Kuzey Amerika bölgesinde ise bölge içi ticaretin % 40’lar seviyesinde olduğu görülmektedir. 06.04.2017 3 3

52 Ülkeyi kapsayan Ticareti Geliştirme Stratejisi Kapsam 52 Ülkeyi kapsayan Ticareti Geliştirme Stratejisi AFGANİSTAN FAS K.K.T.C. SLOVENYA ARNAVUTLUK FİLİSTİN (GAZZE) LİBYA SOMALİ AZERBAYCAN GÜRCİSTAN LÜBNAN SUDAN BAHREYN HIRVATİSTAN MACARİSTAN SURİYE BANGLADEŞ IRAK MAKEDONYA SUUDİ ARABİSTAN BEYAZ RUSYA İRAN MISIR TACİKİSTAN BİR.ARAP EMİRLİK. İSRAİL MOĞOLİSTAN TUNUS BOSNA HERSEK KARADAĞ MOLDOVYA TÜRKMENİSTAN BULGARİSTAN KATAR ÖZBEKİSTAN UKRAYNA CEZAYİR KAZAKİSTAN PAKİSTAN UMMAN CİBUTİ KIRGIZİSTAN ROMANYA ÜRDÜN ERİTRE KOSOVA RUSYA FED. YEMEN ETİYOPYA KUVEYT SIRBİSTAN YUNANİSTAN Komşu ve çevre ülkeler stratejisi 2003 yılında genişletilerek, sözkonusu strateji kapsamına; Macaristan, Slovenya, Hırvatistan, Bosna-Hersek, Yugoslavya Federal Cumhuriyeti, Fas, Cezayir, Tunus, Libya, Sudan, Etiyopya, Eritre, Cibuti, Somali, Gazze, Kuveyt, Bahreyn, Katar, Birleşik Arap Emirlikleri, Umman, Yemen, Afganistan, Pakistan ve Beyaz Rusya eklenmiştir. 06.04.2017

Çok yönlü ticari ve ekonomik ilişkilerin Amaç Çok yönlü ticari ve ekonomik ilişkilerin geliştirilerek, bölgemizde refah ve istikrarın sağlanması Insert a map of your country. 06.04.2017 5 5

Hedefler Bölge ülkeleriyle mal, hizmet ve sermaye akışının serbestleştirilmesini öngören anlaşmaların imzalanması, Bölgedeki ekonomik altyapıların ulaştırma ve gümrük başta olmak üzere uyumlaştırılması, Bölgesel bazda ekonomik mevzuatın uyumlaştırılması, Pazara giriş ve tanıtım programları ile ihracatımızın desteklenmesi, Bölgesel bazda lojistik imkânlarının geliştirilmesi, Bölgede üretilen petrol ve doğalgazın ülkemiz üzerinden Avrupa’ya taşınmasını öngören projelerin hayata geçirilmesi Müteahhitlik firmalarımızın bölge ülkelerindeki faaliyetlerinin özel programlarla desteklenmesi ve Türkiye’ye yabancı sermaye akışını hızlandıracak koşulların oluşturulması Insert a map of your country. 06.04.2017 6 6

Koşullar Coğrafi Yakınlık Kültürel Yakınlık Tarihsel Bağlar Kalabalık Tüketici Nüfusu Ekonomik Büyüme Potansiyeli KÇÜS ilk aşamasında Irak, İran ve Suriye başta olmak üzere, Ortadoğu ülkelerine odaklanmış ve bu ülkeler ile ticari ve ekonomik ilişkilerimizin özel program ve projeler ile desteklenmesini sağlamıştır. KÇÜS’nin ikinci aşamasında ise Orta Asya ve Kafkas ülkeleri, Balkan ülkeleri, Kuzey Afrika ülkeleri, Rusya ve Ukrayna’ya yönelik alt programlar oluşturulmuş ve uygulanmaya başlanmıştır. Ortak Sınır bir ön koşul değildir. 06.04.2017

Araçlar 2000 yılından itibaren yapılan çalışmaların temelini aşağıdaki ilkeler oluşturmaktadır: Ekonomik ve ticari ilişkilerin geliştirilmesinde büyük öneme sahip olan, Ticaret, STA, YKTK, ÇVÖ, Gümrük ve Ulaştırma gibi yasal altyapıyı oluşturacak anlaşmaların bu ülkeler ile öncelikle tamamlanması, Komşu ve Çevre Ülkelere yönelik olarak ticareti ve ekonomik işbirliğini geliştirici faaliyetlerin sistematik olarak gerçekleştirilmesi, Müteşebbislerimizi, bu ülkelerdeki stratejik yatırımlara ve ticari faaliyetlere yönlendirmek amacıyla çalışmalar yapılması, Komşu ve çevre ülkelerde müteahhitlik alanında sunulan potansiyeli değerlendirebilmelerine yönelik olarak bu sektörde müteahhitlik heyeti ziyaretleri gerçekleştirilmesi. KÇÜ'lerle KEK veya benzeri üst düzey istişare ve karar mekanizmaları oluşturulması ve bunların etkin olarak çalışmasının sağlanması, Bu ülkelerle ilişkilerimizin yasal alt yapısını oluşturacak (ticaret, ortaklık ve ekonomik işbirliği, kara, deniz ve sivil havacılık, ÇVÖ, YKTK, gümrük işbirliği) anlaşmalarının imzalanması, Bazı komşu ülkelerle tercihli ticaret ve sınır ticareti düzenlemeleri yapılması, KÇÜ'ler ile AB arasındaki ilişkilerin yakından takip edilerek, AB ile eşzamanlı olarak bu ülkelerle Serbest Ticaret Alanı anlaşmaları imzalanması, Sözkonusu ülkelerin DTÖ üyeliklerinin desteklenerek, ticaret ile ilgili mevzuatlarının uluslararası normlara uygun hale getirmelerinin sağlanması, İSEDAK, ECO ve KEİB gibi bölgesel entegrasyonlar çerçevesindeki yürütülen ticaretin liberalizasyonu çalışmalarının hızlandırılmasında ülkemizin öncü rol üstlenmesi, Bölge ülkeleri arasındaki tercihli ticaret imkanlarından (BDT ülkeleri Gümrük Birliği ve Arap Ülkeleri Ortak Pazarı) yararlanılmasını teminen belirli ülkelerde rekabet üstünlüğüne sahip olduğumuz sektörlerdeki Türk yatırımlarının teşvik edilmesi, KÇÜ'lerin stratejik hammadde ve doğal kaynaklarından ülkemizin azami ölçüde faydalanmasını temin edecek envanter ve politika çalışması yapılması ve stratejik hammaddeler temini alt stratejisinin oluşturulması, Ticaretin sürdürülmesinin ve uygun ihraç fiyatlarının sağlanmasının ön koşulu olan lojistik hizmetlerinin geliştirilmesi ve bu bağlamda kara, demir, deniz hava yolu taşımacılığının kesintisiz olarak yapılabilmesi için gerekli koşulların oluşturulması, Gümrük kapılarımızın teknolojik donanımlarının ve personel kalitesinin iyileştirilmesi, Ticareti olumsuz yönde etkileyen bürokratik işlemler, tarife dışı engeller ve firma sorunları her türlü üst düzey resmi temasta çözüm aranması, Ülkeler arası ilişkileri de zaman zaman olumsuz yönde etkileyen firma sorunlarına çözüm bulmak amacıyla bölgesel tahkim mekanizmaları tesis edilmesi, Fuar, sergi, ticaret heyetleri gibi tanıtım faaliyetlerinin yoğun olarak düzenlenmesi, İş konseylerinin kurulması ve etkin şekilde çalışmasının temini, Türk teknik müşavirlik firmalarının bu ülkelerdeki yapılanmalarının sağlanması, Türk Eximbank'ın politik risk sigortası uygulamasına başlaması ve bu ülkelerdeki yatırım ve müteahhitlik projelerine daha fazla kaynak aktarması, Bankacılık ilişkilerinin geliştirilmesi, KÇÜ'lere yönelik orta vadeli ülke politikaları (eylem planları) belirlenmesi ve uygulanması 06.04.2017 8 8

Hukuki Altyapı Ticaret ve/veya Ekonomik, Bilimsel ve Teknik İşbirliği Anlaşmaları Karma Ekonomik Komisyon (KEK) Toplantıları Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşması (ÇVÖ) Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşmaları (YKTK) 45 Ülke ile KEK 33 Ülke ile ÇVÖ 34 Ülke ile YKTK Komşu ve Çevre Ülkeler Stratejisi kapsamındaki ülkeler ile Ticaret ve/veya Ekonomik, Bilimsel ve Teknik İşbirliği Anlaşmaları imzalanmıştır. Anılan Anlaşmalar uyarınca kurulmuş bulunan Karma Ekonomik Komisyon (KEK) Toplantıları 45 ülke ile gerçekleştirilmektedir. Ülkemiz ile 33 ülke arasında Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşması (ÇVÖ) ve 34 ülke ile de Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşmaları (YKTK) imzalanmıştır. 06.04.2017 9 9

Serbest Ticaret Anlaşması (STA) Hukuki Altyapı – Serbest Ticaret Anlaşması (STA) STA imzalanan ülkeler: Bosna Hersek, Bulgaristan, Hırvatistan, Makedonya, Romanya, Filistin, İsrail, Suriye, Fas, Tunus, Mısır, Gürcistan, Arnavutluk STA müzakereleri devam edenler: Ürdün ve Lübnan Körfez Ülkeleri İşbirliği Konseyi (KİK)- Çerçeve Anlaşması Tercihli Ticaret Anlaşmaları: Gürcistan imzalanmıştır. - Kırgızistan, Moldova ve Azerbaycan müzakereler devam ediyor Gümrük Birliği Anlaşması çerçevesinde, ülkemiz ile Bosna Hersek, Bulgaristan, Hırvatistan, Makedonya, Romanya, Filistin, İsrail, Suriye, Fas, Tunus, Mısır, Gürcistan, Arnavutluk arasında Serbest Ticaret Anlaşması (STA) imzalanmıştır. Ülkemizin Ürdün ve Lübnan ile Serbest Ticaret Anlaşması imzalanmasına yönelik müzakereler devam etmektedir. Körfez Ülkeleri İşbirliği Konseyi (KİK) ile STA Anlaşmasının tamamlanması yönünde bir Çerçeve Anlaşması imzalanmıştır. Strateji kapsamındaki ülkeler ile Tercihli Ticaret Anlaşmaları imzalanmış/müzakere aşamasına gelinmiştir. Bu çerçevede, Gürcistan ile TTA imzalanmış, Kırgızistan, Moldova ve Azerbaycan ile müzakereler için mutabakat sağlanmıştır. Rusya ve Irak ile, ileride imzalanacak STA’ların yasal altyapısını oluşturacak İşbirliği Anlaşmaları görüşmelerine başlanmıştır. 10

Neredeyiz? “2000’den Bugüne Bölgede Dış Ticaret” KÇÜ’lerle ticaret hacmimiz oldukça hızlı bir gelişim göstermektedir. 2000 yılında 7 milyar dolar olan ihracatımız 2008 yılında 57 milyar dolara çıkmıştır. Aynı dönemde ithalatımız ise, 13 milyar dolardan 75 milyar dolara yükselmiştir. Aynı dönemde enerji fiyatlarının bir kaç kat arttığı dikkate alınırsa, ihracatta yaşanan gelişmelerin ithalata yaşanan artışa oranla çok daha büyük olduğu anlaşılacaktır. 06.04.2017 11 11

Neredeyiz? “2000’den Bugüne Bölgede Dış Ticaret” KÇÜ’lerin ihracatımızdaki payı da, 2 katı artarak, 2000 yılında %24,7 seviyesinden 2008 yılında %42,9 seviyesine çıkmıştır. 06.04.2017 12 12

Neredeyiz? “Kriz…” Bölgenin önemi kriz döneminde daha fazla ortaya çıkmıştır. İhracatımızın kriz karşısında dayanıklı yapısını özellikle Orta Doğu ve Kuzey Afrika’da KÇÜ stratejisi kapsamındaki ülkelerde sürdürdüğü izlenmektedir. Geçen yıl başlayan ve eylül ayından itibaren bizi de etkileyen kriz sonrası AB’ye ihracatımız 2009 Ocak-Şubat aylarında geçen yılın aynı dönemine göre, %41, oranında düşerken, bu bölgeye yönelik ihracatımız özellikle Kuzey Afrika’da önemli ölçüde artmıştır. (%53,9 oranında) Diğer taraftan, aylık bazda AB-27 ülkelerine ihracatımız Eylülden bu yana ortalama %11 azalırken, Orta Doğu ve Kuzey Afrika’ya yönelik ihracatımızın krizin ihracatımızdaki kırılma noktası olan Eylül ayından sonra da aylık düzeyini koruyabilmiştir 06.04.2017 13 13

Neredeyiz? “2000’den Bugüne Bölgede Dış Ticaret” Komşu ve Çevre Ülkelerde Üstlenilen Müteahhitlik Projeleri ve İlk 5 Ülke Milyon $ 2000 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2008/09 Değ. % Toplam 664 3.974 7.857 9.956 17.953 18.932 23.219 23 Türkmenistan 54 251 291 246 459 1.594 5.376 237 Rusya 269 1.266 715 2.765 5.000 3.605 3.388 - 6,0 B.A.E. 52 201 1.206 796 122 3.069 2416 Libya 107 197 266 1.589 4.925 2.065 - 58,1 Irak 243 1.092 1.291 317 436 1.436 % 229,6 KÇÜ’de üstlenilen müteahhitlik projelerinin değeri 2000 yılından 2008 yılına toplamda %34 oranında artış göstermiştir. 2000-2008 döneminde Komşu ve Çevre Ülkelere yönelik müteahhitlik yatırımlarında en fazla artış, %229,6 oranında artışla Irak’a yapılan ihracatta görülmüştür. 06.04.2017 14 14

Sonuçlar 2000 2008 İhracat 7 milyar $ 56,6 milyar $ İthalat Dış Ticarette KÇÜ Payı % 24 % 42,9 Müteahhitlik 0,6 milyar $ 23,6 milyar $ (%98) Stratejinin 2000 yılında yürürlüğe girmesiyle strateji kapsamındaki ülkelere yönelik 7 milyar $ olan ihracatımız 2008 yılında 57 milyar $’a yükselmiştir. 2000 yılında 13 milyar dolar düzeyinde seyreden Strateji kapsamındaki ülkelerden ithalatımız 2008 yılında 75 milyar $’a ulaşmıştır. 2000 yılına göre 2006 yılında genel ihracatımızda %375’lik bir artış kaydedilirken, strateji kapsamındaki ülkelere yönelik ihracatımızda %724’lük bir artış kaydedilmiştir. Komşu ve Çevre Ülkelerin toplam ihracatımız içindeki payı 2000 yılında %24 iken, 2008 yılında bu oran % 42,9’a yükselmiştir. 2000 yılında Türk müteahhitlik firmaları tarafından strateji kapsamındaki ülkelerde 1,4 milyar $’lık iş üstlenilmiş olup, bu rakam 2008 yılında 23 milyar $’a ulaşmıştır. Son dönemde Türk müteahhitlik firmalarınca üstlenilen müteahhitlik projelerinin %98’den fazlası strateji kapsamında bulunan ülkelerde üstlenilmiştir. 15

FIRSATLAR “Bölgeselleşme….” Komşu ve Çevre Ülkeler Kriz öncelikle temel bir kırılma noktasıdır. Bu şu anlama gelmektedir özetle: O noktadan sonra o güne kadar yaptığınız hiçbir şeyi eskiden yaptığınız gibi yapamayacağınız gerçeğidir. Koşullar değişmiştir ve siz o yeni koşullar içerisinde kendinize bir yol bulmak zorundasınızdır. Bu anlamda  kriz anı, kendini koruma ve yeni duruma uyum gösterme çabasından çok, sunduğu fırsatlar cephesinde de önemli bir andır. Aslında bu yönü ile ele alınacak olurlarsa krizler kendi içlerinde verimli ve devrimci anlardır. İster bireyler olsun, ister ister şirketler ister ise siyasi veya toplumsal taraflar, krizler her zaman için ileri doğru sıçramaların önemli anlarıdır. Çincede "kriz" ve "fırsat" aynı kelime ile ifade edilir. Ticaret ve özellikle bölgesel ticaret krizden çıkışın çok önemli bir parçasıdır. Korumacılığın artma eğiliminde olduğu şu günlerde Mahatma Gandi’nin dediği gibi, göze göz alınacak tedbirler, tüm dünyayı dolayısıyla dünya ticaretini kör edebilir. Dünya ekonomisinin II. Dünya Savaşından beri en düşük büyüme oranını yaşayacağı 2009 yılında, Orta doğu ve Kuzey Afrika’nın %3,3 oranında büyüme tahmini hepimiz için bir fırsata işaret etmektedir. Bundan sonra ticaret, ikili ve bölgesel ekonomik entegrasyon projelerinin arttırılması yoluyla olacaktır. Bu kapsamda, gen,ş kapsamlı bir bölgesel entegrasyon projesi olan Komşu Ülkeler Stratejisi de en önemli araçlarımızdan olacaktır. 16