Atık Sınıflandırma Çalışmaları Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü Atık Yönetimi Dairesi Başkanlığı Atık Sınıflandırma Çalışmaları Oğuzhan AKINÇ Kimya Mühendisi

İÇERİK Atık Listesi Atık Sınıflandırma Hiyerarşisi Sınıflandırma Yöntemleri Atık Sınıflandırma Kılavuzu Eğiticilerin Eğitimi

Atık Listesi Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik (05.07.2008 tarih ve 26927 sayılı Resmi Gazete) Ek-IV Atık Listesi Sınıflandırma Türü: Atıkların kaynağı, oluşumları ve özelliklerine göre 20 Bölüm 839 Atık Kodu 405 Tehlikeli Atık 434 Tehlikesiz Atık

Atık Listesi Atık kodu 20 bölümden oluşur Bölüm 1 - 12, 17 - 19 kaynağa dayanır (endüstriyel işyeri branşı) Bölüm 6 - 7 işleme dayalı Bölüm 13 - 15 madde ve malzemeye dayalı Bölüm 20 Evsel atıklar Bölüm 16 Listede başka türlü tanımlanmayan atıklar

Atık Listesi Atığı tanımlamak için; 1. adım: (01)den (12)ye yada (17)den (20)ye kadar olan bölümlerde uygun bir atık kodu bulunması 2. adım: 1. adımda bulunamazsa (13), (14) ve (15)ana başlıkları altında verilen bölümlerin incelenmesi 3. adım: 1. ve 2. adımda bulunamazsa (16) ana başlığı altında verilen bölüm uyarınca tanımlama 4. adım (16) ana başlığı altında verilen bölümde de bulunamıyor ise (…..99) kodu (başka türlü tanımlanamayan atıklar), ilk adımda tanımlanan liste bölümündeki aktiviteye uygun olarak kullanılmalıdır.

Atık Listesi Yeni Yönetmelik Avrupa Birliği Direktifleri de dikkate alınarak hazırlanmıştır. Avrupa Atık Katalogunda yer alan tehlikeli atıklar (A), muhtemelen tehlikeli atık olabilecek muhtemel/muallaklı atıklar(M) olarak tanımlanmıştır. (A) : Kesin tehlikeli olan atıklar (M) : Muhtemel tehlikeli atıklar 06.04.2017 6 6

Atık Listesi • Genel olarak muallaklı atıklar bir işaret ile tehlikeli maddeler olarak karakterize edilirler xx yy zz* atık W, tehlikeli maddeler içerir xx yy zz+1 atık W xx yy zz’de belirtilenlerin dışında Bazı durumlarda muallaklı atıklar, bazı özel tehlikeli atıkları karakterize ederler, örneğin 10 12 11* Ağır metaller içeren sırlama atıkları 10 12 12 10 12 11 dışındaki sırlama atıkları Bazı durumlarda ilgili tehlikelilik özelliği atık kodu içerisinde tanımlanmaktadır. 10 05 10* Suyla temas halinde tehlikeli miktarlarda alevlenebilir gazlar çıkaran yanıcı veya yayılabilir cüruf ve köpükler 10 05 11 10 05 10 dışındaki cüruf ve köpükler Für absolut gefährliche Abfälle greift Anhang I.A der HWD unmittelbar. Für diese Abfälle ist immer mindestens ein H-Kriterium zutreffend Eine Abgrenzung ist hier nicht erforderlich 211 absolut gefährliche Abfälle in Anhang 6.3 des manual 176 Spiegeleinträge in den waste data sheets Bei Spiegeleinträgen muss die Gefährlichkeit und die Zuordnung zum jeweiligen Schlüssel im Einzelfall geprüft werden Weitere Spiegeleinträge mit Hinweisen auf bestimmte gefährliche Stoffe sind: 04 02 14* wastes from finishing containing organic solvents 04 02 15 wastes from finishing other than those mentioned in 04 02 14 16 01 11* brake pads containing asbestos 16 01 12 brake pads other than those mentioned in 16 01 11 Weitere Spiegeleinträge mit Hinweisen auf bestimmte H-Kriterien sind 01 03 04* acid-generating tailings from processing of sulphide ore 01 03 06 tailings other than those mentioned in 01 03 04 and 01 03 05 18 01 03* wastes whose collection and disposal is subject to special requirements in order to prevent infection 18 01 04 wastes whose collection and disposal is not subject to special requirements in order to prevent infection

Atık Sınıflandırma Hiyerarşisi EK IV Atık Listesinde; (M) işaretli muhtemel tehlikeli olan atıkların tehlikeli olup olmadığına nasıl karar verilir? Uygun atık kodunu bul, (M) ile işaretli ise: Daha önceden bu atık için analiz olup olmadığını kontrol et Yeterli bilimsel bilginin mevcut olup olmadığını kontrol et (tehlikeli madde sınıflandırılması, üretim işlemi, MSDS formları…) Sonuç vermiyorsa: Mevcut analizleri kontrol et (kimyasal ve fiziksel analiz) En kötü durumda: Bütün analizleri gerçekleştir (biyolojik analiz)

Atık Sınıflandırma Hiyerarşisi Evet Önceden yapılmış analiz var mı? Hayır Atığa ve içindeki maddelere ilişkin bilimsel veri var mı (MSDS gibi)? Evet Hayır Evet Fiziksel-Kimyasal Analiz Tehlikeli mi? Hayır Biyolojik Analiz

EK-III/B Analizleri - TEHLİKELİ ATIK EŞİK KONSANTRASYONLARI H3 yanma noktası ≤ 55 °C, H6 toplam konsantrasyonun ≥ % 0,1 olduğu durumda bir veya daha fazla madde çok toksik olarak sınıflandırılmıştır, H6 toplam konsantrasyonun ≥%3 olması durumunda bir veya daha fazla madde toksik olarak sınıflandırılmıştır, H5 toplam konsantrasyonun ≥%25 olması durumunda bir veya daha fazla madde zararlı olarak sınıflandırılmıştır, H8 toplam konsantrasyonun ≥ %1 olması durumunda bir veya daha fazla korozif madde R35 olarak sınıflandırılmıştır, H8 toplam konsantrasyonun ≥ %5 olması durumunda bir veya daha fazla korozif madde R34 olarak sınıflandırılmıştır, H4 toplam konsantrasyonun ≥ %10 olması durumunda bir veya daha fazla tahriş edici madde R41 olarak sınıflandırılmıştır, H4 toplam konsantrasyonun ≥ %20 olması durumunda bir veya daha fazla tahriş edici madde R36, R37, R38 olarak sınıflandırılmıştır, H7 konsantrasyonun ≥ %0,1 olan, kategori 1 veya 2’ye ait kanserojen olarak bilinen bir madde H7 konsantrasyonun ≥ %1 olan, kategori 3’e ait kanserojen olarak bilinen bir madde H10 konsantrasyonun ≥ %0,5 olan R60, R61 olarak sınıflandırılmış olan 1. veya 2. kategorilerden üreme için toksik madde, H10 konsantrasyonu ≥ %0,5 olan R62, R63 olarak sınıflandırılmış olan 3. kategoride üreme için toksik madde H11 Konsantrasyonu ≥ %0,1 olan, R46 olarak sınıflandırılmış 1. veya 2. kategoriden mutajenik madde H11 Konsantrasyonu ≥ %1 olan, R40 olarak sınıflandırılmış 3. kategoriden mutajenik madde

Sınıflandırma Yöntemleri Tehlikeli Kabul Edilen Özellikler H1 'Patlayıcı’: alev etkisiyle patlayabilecek ya da şoklara ve sürtünmeye dinitrobenzenden daha hassas olan maddeler ve preparatlar H2 'Oksitleyici`: Diğer maddelerle, özellikle de yanıcı maddelerle temas halinde iken büyük oranda egzotermik reaksiyonlar gösteren maddeler ve preparatlar H3-A 'Yüksek oranda alev alıcı `: - 21 ºC’nin altında bir alev alma noktasına sahip sıvı maddeler ve preparatlar (aşırı alev alıcı sıvılar dahil), ya da -dışardan enerji verilmeksizin ortam sıcaklığındaki hava ile temas ettiğinde ısınabilen ve sonunda alev alan maddeler ve preparatlar , ya da - Bir ateşleme kaynağı ile kısa temastan sonra alev alabilen ve yanmaya devam eden ya da ateşleme kaynağının kaldırılmasıyla tükenen katı maddeler ve preparatlar , ya da - normal basınçta, havada yanıcı olan gaz maddeler ve preparatlar, ya da - su ile ya da nemli hava ile temas ettiğinde, çoğunlukla tehlikeli miktarlarda yanıcı gazlara dönüşen maddeler ve preparatlar. H3-B 'Yanıcı`: 21 ºC’ye eşit ya da daha büyük ve 55 ºC’ye eşit ya da daha küçük tutuşma sıcaklığı olan sıvı maddeler ve preparatlar. Definition nach Art. 2 der Stoffrichtlinie Vergleich in Anhang 6.7

Sınıflandırma Yöntemleri Tehlikeli Kabul Edilen Özellikler H4 'Tahriş edici`: Deri ile ya da mukus tabakası ile ani, uzun süreli yada tekrar eden temaslar halinde yanığa sebebiyet verebilen, aşındırıcı olmayan maddeler ve preparatlar. H5 'Zararlı`: içine çekilir veya yutulursa ya da deriden nüfuz ederse belirli bir sağlık riski içerebilen maddeler ve preparatlar. H6 ‘Toksik’: Solunduğunda, yutulduğunda veya deriden nüfuz ettiğinde, ciddi akut veya kronik sağlık problemlerine ve hatta ölüme sebebiyet verebilecek madde ve preparatlar. H7 ‘Kanserojen’: Solunduğunda, yutulduğunda veya deriden nüfuz ettiğinde, kansere yol açan veya kansere yakalanma riskini artıran madde veya karışımlardır. H8 ‘Aşındırıcı’: Temas ettiğinde canlı dokuları tahrip edebilecek madde ve preparatlar. H9 ‘Enfeksiyon yapıcı’: İnsan veya diğer canlılarda hastalık yaptığı bilinen veya geçerli nedenler dolayısıyla inanılan canlı organizmalar taşıyan maddelerdir. H10 ‘Teratojenik’: Solunduğunda, yutulduğunda veya deriden nüfuz ettiğinde, doğuştan gelen kalıtımsal olmayan sakatlıklara yol açan veya yol açma riskini artıran madde ve preparatlar.

Sınıflandırma Yöntemleri Tehlikeli Kabul Edilen Özellikler H11 ‘Mutajenik’: Solunduğunda, yutulduğunda veya deriden nüfuz ettiğinde, kalıtsal genetik bozukluklara yol açan veya yol açma riskini artıran madde ve preparatlar H12 Havayla, suyla veya asitle temasında toksik veya aşırı toksik gazları üreten maddeler. H13 Atıldığında veya başka bir madde üretirken, örnek olarak süzüntü suyu, yukardaki özelliklerden birini gösteren madde ve preparatlar. H14 ‘Ekotoksik’: Doğanın bir veya birkaç bölümü için hasar verebilen veya bu hasarları hemen yada daha sonra verme riski taşıyan madde ve preparatlar. H13 H15 Yeni H13 – Hasaslaştırıcı: Solunduğunda veya deriden nüfuz ettiğinde hiper hassalaştırma reaksiyonuna sebep olabilecek ve maddeye veya preparata daha fazla maruz kalındığı takdirdekarakteristik ters etkiler yaratabilecek;

Sınıflandırma Yöntemleri Atık Taşıma Kodları Y kodları Genel atık kategorileri Y1 Hastanelerdeki, tıp merkezlerindeki ve kliniklerdeki tıbbi bakım faaliyetlerinden, kaynaklanan tıbbi atıklar Y2 Farmasötik ürünlerin üretiminden ve hazırlanmasından kaynaklanan atıklar Y3 Atıl farmasötikler, haplar ve ilaçlar Y4 Biyositlerin ve fitofarmasötiklerin üretiminden, formulasyonundan ve kullanımından kaynaklanan atıklar Y5 Ahşap koruyucu kimyasalların üretiminden, formulasyonundan ve kullanımından kaynaklanan atıklar Y6 Organik solventlerin üretiminden, formulasyonundan ve kullanımından kaynaklanan atıklar Y7 Siyanit içeren ısı yayma ve sertleştirme faaliyetlerinden kaynaklanan atıklar Y8 Orijinal kullanım amacına uygun olmayan atık mineral yağlar Y9 Atık Yağ/Su, Hidrokarbon/Su karışımları, emülsiyonlar Y10 PCB ve/veya PCT ve /veya PBB içeren ya da bunlarla kontamine edilmiş atık maddeler veya parçalar Y11 Rafine, distilasyon veya herhangi bir pirolitik işlemden kaynaklanan katranlı kalıntı atıkları Y12 Mürekkep, boya, pigment, lake, vernik maddelerinin üretiminden, formulasyonundan ve kullanımından kaynaklanan atıklar Y13 Reçinelerin, latekslerin, plastikleştiricilerin, tutkal veya yapıştırıcıların üretiminden, formulasyonundan ve kullanımından kaynaklanan atıklar Y14 Araştırma, geliştirme veya eğitim faaliyetlerinden kaynaklanan, henüz tanımlanmamış, yeni ve insanlar ile çevre üzerindeki etkileri bilinmeyen kimyasal madde atıkları Y15 Başka yasaların kapsamında olmayan patlayıcı yapısındaki atıklar Y16 Fotoğrafcılık kimyasallarının ve işleme materyallerinin üretiminden, formulasyonundan ve kullanımından kaynaklanan atıklar Y17 Metal ve plastiklerin yüzey arıtmasından kaynaklanan atıklar Y18 Bertaraf işlemlerinin kalıntıları ve aşağıdaki maddeleri içeren ve kontrole tabii olan tüm atıklar:

Sınıflandırma Yöntemleri Atık Taşıma Kodları Bileşikler Y19 Metal Karboniller Y20 Berilyum, berilyum bileşikleri Y21 Hexavalent chromium compounds Y22 Bakır bileşikleri Y23 Çinko bileşikleri Y24 Arsenik, Arsenik bileşikleri Y25 Selenyum, Selenyum bileşikleri Y26 Kadmiyum, Kadmiyum bileşikleri Y27 Antimony; antimony compounds Y28 Tellurium; tellurium compounds Y29 Civa, Civa bileşikleri Y30 Talyum, Talyum bileşikleri Y31 Kurşun, Kurşun Bileşikleri Y32 Kalsiyum Fluorit hariç İnorganik fluorin bileşikleri Y33 İnorganik siyanitler Y34 Asitli solüsyonlar veya katı haldeki asitler Y35 Bazal solüsyonlar veya katı haldeki bazlar Y36 Asbestler (toz veya lif) Y37 Organik fosfor bileşikleri Y38 Organik siyanitler Y39 fenoller, Klorofenol dahil fenol bileşikleri Y40 Eterler Y41 Halojene organik solventler Y42 Halojene solventler hariç organik solventler Y43 Any congenor of polychlorinated dibenzo-furan Y44 Any congenor of polychlorinated dibenzo-p-dioxin Y45 Organohalogen compounds other than substances referred to in this Annex (e.g. Y39, Y41, Y42, Y43, Y44):

Sınıflandırma Yöntemleri Atık Taşıma Kodları Özel olarak değerlendirilecek kodlar Y46 Evlerden toplanmış olan atıklar Y47 Evsel atıkların yakılmasından geriye kalan artıklar

Sınıflandırma Yöntemleri Atık Taşıma Kodları 12 Temmuz 2007 tarihinde yürürlülüğe giren 1013/2006 sayılı direktif ile; Atıkların taşınmasında: Avrupa atık listesi kullanılmaya başlanmıştır. Atıkların sınırötesi taşınımında, Sarı (A) ve Yeşil (B) Liste A1 Metal ve metal içeren atıklar A2 Metal veya organik materyaller bulundurabilen, prensip olarak inorganik bileşenler içeren atıklar A3 Metal veya organik materyaller bulundurabilen, prensip olarak organik bileşenler içeren atıklar A4 Organik veya inorganik bileşenler içeren atıklar B1 Metal ve metal içeren atıklar B2 Metal veya organik materyaller bulundurabilen, prensip olarak inorganik bileşenler içeren atıklar B3 Metal veya organik materyaller bulundurabilen, prensip olarak organik bileşenler içeren atıklar B4 Organik veya inorganik bileşenler içeren atıklar

Sınıflandırma Yöntemleri Atık Taşıma Kodları Eski Uluslararası Atık Tanımlama (IWIC) kodu Q__+__//D,R__//L,P,S__//C__+__+__//H__+__//A__ - İlk giriş atığın en azından bir ya da iki Q karakteristiğini belirtir - İkinci giriş geri kazanım ya da bertaraf metodunu gösterir - Üçüncü giriş atığın sıvı (L), çamurumsu (P) veya katı (S) olma durumunu belirtir; pudralı maddeler katı olarak değerlendirilir; ayrıca, Basel sözleşmesindeki Y kodlarına benzer tür kodlar kullanılır - Dördüncü giriş atığı tehlikeli yapan bileşenleri tanımlayan C-kodlarını içerir –Tehlikeli Atık direktifine benzer - Beşinci giriş Basel Sözleşmesindeki H kodlarına benzer tehlikeli karakteristik girişlerini içerir - Altıncı giriş atık üreten aktivitenin tanımı için girilir artık kullanılmıyor

Sınıflandırma Yöntemleri Tehlikeli Maddeler ve Preparatlar Tehlikeli maddeler ve preparatlarının karakteristikleri aşağıdaki gibidir: a) Patlayıcı maddeler ve preparatlar (H1 HWD) Alev etkisi altında patlayabilen yada dinitrobenzenden daha fazla şekilde şoklara ve sürtünmeye hassas olan maddeler ve preparatlar, kendi başına kimyasal reaksiyon yolu ile belli bir sıcaklık ve basınçta hızla gaz oluşmasına neden olabilecek madde veya preparatlar b) Oksitleyici maddeler ve preparatlar : (H2 HWD) Diğer maddelerle, özellikle de yanıcı maddelerle temas halinde iken yüksek oranda egzotermik reaksiyonlar gösteren maddeler ve preparatlar c) Aşırı parlayıcı maddeler ve preparatları: (H3-A HWD) Çok düşük parlama ve kaynama noktası olan sıvı maddeler ile preparatları ve ortam sıcaklığı ve basıncında hava ile temas durumunda alev alıcı gaz formdaki maddeler ve preparatları; d) Yüksek oranda alev alıcı maddeler ve preparatlar : (H3-A HWD) Dışardan enerji verilmeksizin ortam sıcaklığındaki hava ile temas ettiğinde ısınabilen ve sonunda alev alan maddeler ve preparatlar, veya Bir ateşleme kaynağı ile kısa temastan sonra alev alabilen ve yanmaya devam eden ya da ateşleme kaynağının kaldırılmasıyla tükenen katı maddeler ve preparatlar , ya da Çok düşük alev alma noktasına sahip olan sıvı maddeler ve preparatlar, veya su ile ya da nemli hava ile temas ettiğinde, çoğunlukla tehlikeli miktarlarda yanıcı gazlara dönüşen maddeler ve preparatlar. Definition nach Art. 2 der Stoffrichtlinie Vergleich in Anhang 6.7

Sınıflandırma Yöntemleri Tehlikeli Maddeler ve Preparatlar e) Alev alıcı maddeler ve preparatlar : (H3-B HWD) Düşük parlama noktasına sahip sıvı maddeler ve preparatları; f) Çok toksik maddeler ve preparatlar: (H6 HWD) Çok az miktarlarda solunduğunda, yutulduğunda veya deriden nüfuz ettiğinde, ciddi akut veya kronik sağlık problemlerine ve hatta ölüme sebebiyet verebilecek madde ve preparatlar. g) Toksik maddeler ve preparatlar: (H6 HWD) Az miktarlarda solunduğunda, yutulduğunda veya deriden nüfuz ettiğinde, ciddi akut veya kronik sağlık problemlerine ve hatta ölüme sebebiyet verebilecek madde ve preparatlar. h) Zararlı maddeler ve preparatlar : (H5 HWD) İçine çekilir veya yutulursa ya da deriden nüfuz ederse belirli bir sağlık riski içerebilen maddeler ve preparatlar. i) Aşındırıcı maddeler ve preparatlar: (H8 HWD) Temas ettiğinde canlı dokuları tahrip edebilecek madde ve preparatlar. j) Tahriş edici maddeler ve preparatlar: (H4 HWD) Deri ile ya da mukus tabakası ile ani, uzun süreli yada tekrar eden temaslar halinde yanığa sebebiyet verebilen, aşındırıcı olmayan maddeler ve preparatlar. Giftige und sehr giftige Substanzen zusammengefasst nach H6 HWD

Sınıflandırma Yöntemleri Tehlikeli Maddeler ve Preparatlar k) Hassaslaştırıcı maddeler ve preparatlar: (H4 HWD) Solunduğunda veya deriden nüfuz ettiğinde hiper hassalaştırma reaksiyonuna sebep olabilecek ve maddeye veya preparata daha fazla maruz kalındığı takdirdekarakteristik ters etkiler yaratabilecek; l) Kanserojen maddeler ve preparatlar: (H7 HWD) Solunduğunda, yutulduğunda veya deriden nüfuz ettiğinde, kansere yol açan veya kansere yakalanma riskini artıran madde veya karışımlardır. m) Mutajen maddeler ve preparatlar: (H11 HWD) Solunduğunda, yutulduğunda veya deriden nüfuz ettiğinde, kalıtsal genetik bozukluklara yol açan veya yol açma riskini artıran madde ve preparatlar; n) Üreme için toksik olan maddeler ve preparatlar: (H10 HWD) Solunduğunda, yutulduğunda veya deriden nüfuz ettiğinde, üremede kalıtsal olmayan ters etkilere veya kadın ya da erkek üreme fonksiyonunu veya kapasitesini etkileyebilecek meddeler ve preparatlar; (not: daha önce kullanılan “teratojenik” terimi bir düzeltmeyle “ üreme için toksik” ifadesi ile yer değiştirmiştir) o) Ekotoksik maddeler ve preparatlar: (H14 HWD) Doğanın bir veya birkaç bölümü için hasar verebilen veya bu hasarları hemen ya da daha sonra verme riski taşıyan madde ve preparatlar. reizende und sensibilisierende Substanzen zusammengefasst zu H4 Keine Zuordnung von H9 infectious H12 releasing toxic gases H13 generating reaction products

Sınıflandırma Yöntemleri Tehlikeli Maddeler ve Preparatlar E: Patlayıcı O: Oksitleyici F: Yanıcı F+: Çok yanıcı T: Toksik T+: Çok toksik C: Aşındırıcı Xn: Tehlikeli Xi: Tahriş edici N: Çevre için tehlikeli Symbole nach Anhang II der Stoffrichtlinie zur Kennzeichnung

Sınıflandırma Yöntemleri Kimyasal Risk İbareleri Avrupa atık listesi, tehlikeli karakteristiklerin yanısıra bazı kimyasal risk ibarelerine atıfta bulunur R 1 Kuru halde patlayıcı özellikte H1 R 2 Şok, sürtünme, yangın veya diğer tutuşma kaynaklarıyla teması halinde patlama riskine sahip H1 R 3 Şok, sürtünme, yangın veya diğer tutuşma kaynaklarıyla teması H1 halinde yüksek oranda patlama riskine sahip R 4 Aşırı duyarlı patlayıcı metalik bileşikler oluşturan H1 R 5 Isınma halinde patlamaya neden olabilen H1 R 6 Hava ile temas halindeyken veya temas halinde olmaksızın patlayıcı H1 R 7 Yangına neden olabilen H2 R 8 Yanıcı maddelerle teması halinde yangına neden olabilen H2 R 9 Yanıcı maddelerle karıştığı takdirde patlayıcı H1 R 10 Tutuşabilen(Parlayıcı) H3-B R 11 Yüksek oranda yanıcı H3-A R 12 Aşırı derecede yanıcı H3-A R 14 Su ile şiddetle tepkimeye girebilme özelliğine sahip H13 R 15 Su ile temas etmesi sonucunda aşırı yanıcı gazlar açığa çıkarma özelliğine sahip H13 R 16 Oksitleyici maddelerle karıştığında patlayıcı H1 R 17 Havada kendiliğinden yanıcı özellikte H3-A R 18 Kullanıldığı takdirde, yanıcı/patlayıcı buhar-hava karışımları oluşturabilen H1 R 19 Patlayıcı peroksitler oluşturabilen H13 R 20 Solunduğunda zararlı H5 Hinweis auf Ausdruck

Sınıflandırma Yöntemleri Kimyasal Risk İbareleri R 21 Deri ile temas ettiği takdirde zararlı H5 R 22 Yutulduğu takdirde zararlı H5 R 23 Solunumla alındığı takdirde toksik H6 R 24 Deri ile temas ettiği takdirde toksik H6 R 25 Yutulduğu takdirde toksik H6 R 26 Solunduğunda çok toksik H6 R 27 Deri ile temas ettiği takdirde çok toksik H6 R 28 Yutulduğu takdirde çok toksik H6 R 29 Su ile temas etmesi sonucu toksik gazlar açığa çıkarma özelliğine sahip H12 R 30 Kullanılması durumunda yüksek oranda yanıcı hale gelebilme özelliğine sahip H3-A R 31 Asit ile temas etmesi sonucu toksik gazlar açığa çıkarma özelliğine sahip H12 R 32 Asit ile temas etmesi sonucu çok toksik gazlar açığa çıkarma özelliğine sahip H12 R 33 Birikmiş etkilerin gözlemlenmesi tehlikesi - R 34 Yanığa neden olucu özelliğe sahip H8 R 35 Ciddi yanıklara neden olucu özelliğe sahip H8 R 36 Gözleri tahriş edici özelliğe sahip H4 R 37 Solunum sistemini tahriş edici özelliğe sahip H4 R 38 Deriyi tahriş edici özelliğe sahip H4 R 39 Çok ciddi geri dönüşü olmayan etkilerin gözlemlenme tehlikesi H5 R 40 Kanserojen etkiye yönelik sınırlı kanıta sahip H7 R 41 Gözlere yönelik ciddi hasar riski H4 R 42 Solunumla alındığı takdirde duyarlılaştırmaya neden olabilici özelliğe sahip H5 R 43 Deri ile temas ettiği takdirde duyarlılaştırmaya neden olabilici özelliğe sahip H5 R 44 Kapalı şartlarda ısıtıldığı takdirde patlama riskine sahip H1

Sınıflandırma Yöntemleri Kimyasal Risk İbareleri R 45 Kansere neden olabilen H7 R 46 Kalıtsal genetik hasarlara yola açabilici özelliğe sahip H11 R 48 Uzun süreli maruz kalındığı takdirde sağlığa ciddi hasar verme tehlikesine sahip H5 R 49 Solunum yoluyla alındığında kansere neden olabilen H7 R 50 Suda yaşayan organizmalar için çok toksik H14 R 51 Suda yaşayan organizmalar için toksik H14 R 52 Suda yaşayan organizmalar için zararlı H14 R 53 Sulu ortamlarda uzun süreli karşıt etkilere neden olabilen H14 R 54 Flora için toksik H14 R 55 Fauna için toksik H14 R 56 Toprakta yaşayan organizmalar için toksik H14 R 57 Arılar için toksik H14 R 58 Uzun süreli elverişsiz çevresel etkilere neden olabilen H14 R 59 Ozon tabakası için tehlikeli H14 R 60 Kısırlığa yol açabilen H10 R 61 Doğmamış bebeklerde zarara neden olabilen H10 R 62 Doğurganlığın yitirilmesine sebebiyet verecek olağan riske sahip H10 R 63 Doğmamış bebeğe zarar verecek olası riske sahip H10 R 64 Anne sütüyle beslenen bebeklerde zarara neden olabilen H5 R 65 Zararlı: yutulması halinde akciğerlere zarar verebilir H5 R 66 Temasın tekrarı halinde deri kuruluğuna veya çatlamalarına neden olabilir H4 R 67 Buharları uykuya ve baş dönmesine neden olabilici özellikte H4 R 68 Geri dönüşü olmayan etkilerin gözlemlenmesi riskine sahip H11 Viele R-Sätze führen zu H14

ÖRNEK

Sınıflandırma Yöntemleri Atık İstatistikleri Avrupa Birliği’nin 25 Kasım 2002 tarihli ve L 332 numaralı Resmi Gazetesi ile yürürlüğe giren 2150/2002 sayılı yönetmelik EUROSTAT (Avrupa İstatistik Ofisi)’ne yapılacak olan atık miktarlarına ilişkin raporlama için kullanılır. Yönetmeliğin Ek-3’ünde Avrupa Atık Listesindeki kodların EWCStat kodlamasına uyumlaştırılması tablosu mevcuttur.

Sınıflandırma Yöntemleri Atık İstatistikleri NEDEN 2 FARKLI KODLAMA SİSTEMİ VAR? EWCSTAT Avrupa Atık Listesi Atıkların kontrolü ve izlenmesi için kullanılmaktadır. Sektör veya kaynak odaklıdır. Atıkların istatistiksel olarak değerlendirilmesine yönelik olarak hazırlanmıştır. Malzeme odaklıdır

Sınıflandırma Yöntemleri Atık İstatistikleri Atıkların tanımlaması Avrupa Atık Listesine göre yapılır. EUROSTAT’a bildirim yapılacağı zaman Yönetmeliği Ek-3’ünde yer alan uyumlaştırma tablosuna göre AAL’ye göre tanımlanmış olan atık kodlarının EWCStat’a göre çevrimi gerçekleştirilir.

Sınıflandırma Yöntemleri Atık İstatistikleri No Code Description 0 = Non-hazardous 1 = Hazardous 1 01.1 Atık solventler 01.11 Halojenli atık solventler 01.12 Halojensiz atık solventler 2, 3 01.2 Asit, alkali ya da tuz içerikli atıklar 01.21 Asit atıklar 0 (No 2), 1 (No 3) 01.22 Alkali atıklar 01.24 Diğer tuz içerikli atıklar 4 01.3 Kullanılmış yağlar 01.31 Kullanılmış motor yağları 01.32 Diğer kullanılmış yağlar

Sınıflandırma Yöntemleri Atık İstatistikleri Avrupa Mevzuat Numarası No 3037/90 NACE Listesi 20 Aralık 2006 (RG No L 393, s. 1) tarihinde revizyona uğrayarak NACE 2 listesi oluşturuldu. 1 Ocak 2008’den itibaren yürürlükte. Avrupa Birliği içerisinde uyumlu ve genel bir istatistik için kullanılmakta.

Sınıflandırma Yöntemleri Atık İstatistikleri EWCStat ELW Tanımlama Dahili Harici NACE kaynağı 01.4 spent chemical catalysts Kind of waste: Substances that accelerate a chemical reaction, but which itself remains unaltered at the end of the reaction. Solid catalysts used for flue and exhaust gas cleaning, fluid and liquid catalysts used in chemical and petrol industry Origin: cleaning exhaust and flue gases, accelerator for chem. reactions Hazardous: hazardous when containing heavy metals except precious metals, phosphoric acid or other dangerous substances. Solid and liquid catalysts Bio-chemical catalysts 19.20 M of refined petroleum products 20.13 M of other inorganic basic chemicals 20.14 M of other organic basic chemicals 45.20 Maintenance and repair of motor vehicles 46.77 Wholesale of waste and scrap 38.32 recovery of sorted materials 01.410 non hazardous spent chemical catalysts 16 08 01 16 08 03 16 08 04 01.411 hazardous spent chemical catalysts 16 08 02* 16 08 05* 16 08 06* 16 08 07*

ADR Sınıflandırma Yöntemleri Tehlikeli Maddelerin Taşınması Tehlikeli Malzemelerin karayolu ile Uluslararası Taşınması ADR Accord européen relatif au transport international des marchandises dangereuses par route Uluslararası Karayollarında Tehlikeli Maddelerin Taşınmasına Dair Avrupa Anlaşması Madde 2’de, Ek-A ve Ek-B’deki düzenlemelerin karşılanması halinde bazı tehlikeli maddeler dışındaki diğer zararlı ve tehlikeli maddelerin uluslararası taşınmasına izin verilmektedir. Ek-A malzemelerin özellikle paketleme ve işaretlemelerini düzenler Ek-B inşaat ekipmanları ve inşaat malzemeleri ve tehlikeli malzemelerin taşınmasında kullanılan araçlarla ilgili düzenlemeleri içerir

Sınıflandırma Yöntemleri Tehlikeli Maddelerin Taşınması Maddelerin sınıflandırması en baskın görünen özelliğine göre 1-9 arasındaki sınıflandırmalardan biri ile yapılır. Bu sınıfların bazıları iki basamaklı alt gruplara bölünmüştür. Buradaki sınıflandırma sıralaması tehlikenin seviyesine göre değildir.

Sınıf 2 Sınıf 1 Sınıflandırma Yöntemleri Tehlikeli Maddelerin Taşınması Sınıf 2 Sınıf 1 Tutuşabilir gazlar Tutuşamaz gazlar Patlayıcılar Toksik gazlar

Kendiliğinden yanabilen Suyla temasında yanabilen gazlar Sınıflandırma Yöntemleri Tehlikeli Maddelerin Taşınması Sınıf 4 Sınıf 3 Tutuşabilir katılar Kendiliğinden yanabilen Tutuşabilir sıvılar Suyla temasında yanabilen gazlar

Bulaşıcı (enfeksiyon) maddeler Sınıflandırma Yöntemleri Tehlikeli Maddelerin Taşınması Sınıf 5 Sınıf 6 Oksitleyici Toksik maddeler Organik peroksitler Bulaşıcı (enfeksiyon) maddeler

Diğer tehlikeli maddeler Sınıflandırma Yöntemleri Tehlikeli Maddelerin Taşınması Sınıf 7 Sınıf 8 Radyoaktif Korozif (aşındırıcı) Sınıf 9 Diğer tehlikeli maddeler

Sınıflandırma Yöntemleri Tehlikeli Maddelerin Taşınması Sınıfların dışında taşıma yapacak olan araçlarda içerisindeki malzemeyi belirtilen BM-Numarasının da ilave edilmesi gereklidir. Sınıf 1’de yer alan malzemeler ve diğer tehlikeli maddeler için kullanılmasına gerek yoktur. Bu sınıflandırma listesi ADR’nin 3. bölümünde yer almaktadır. Liste malzemeler 4 grupta yer alır: Net bir şekilde tanımlaması yapılmış tek tür maddeler Net bir şekilde tanımlaması yapılmış malzeme grubu Kimyasal veya doğal olarak bulunan ve belirli bir grubu temsil eden başka şekilde tanımlanmamış maddeler Genel bir grubu temsil eden başka şekilde tanımlanmamış maddeler

Sınıflandırma Yöntemleri Tehlikeli Maddelerin Taşınması Net bir şekilde tanımlaması yapılmış tek tür maddeler 1090 Aseton 1194 Etil nitrit çözeltisi Net bir şekilde tanımlaması yapılmış malzeme grubu 1133 Katkı maddeleri 1266 Parfümeri ürünleri 3101 Organik peroksitler Kimyasal veya doğal olarak bulunan ve belirli bir grubu temsil eden başka şekilde tanımlanmamış maddeler 1477 Nitratlar, inorganikler 1987 Alkoller Genel bir grubu temsil eden başka şekilde tanımlanmamış maddeler 1325 Tutuşabilen katılar, organikler 1993 Tutuşabilen sıvılar

Atık Sınıflandırma Kılavuzu Atık Listesi Sınıflandırma Yöntemleri Sınıflandırma Hiyerarşisi Analizler Atık Bilgi Formları Sınıflandırmalar arası değişim tabloları

Atık Bilgi Formları Ürün atıklarının tanımlanması: “X” ile işaretli atıklar sınrlı yorum yapılan ürün atıklarıdır; “(X)” ile işaretli atıklar geniş yorum yapılan ürün atıklardır; Çamurlar, süspansiyonlar, emülsiyonlar ve benzer atıklar ürün atığı olarak değerlendirilmezler; “Katı içeriği” için ayrılan alan özelikle çamurlarda atığın içerdiği nem miktarını tanımlamak için kullanılır. Dönüştürme katsayısı: İlgili katsayı atığın metreküpünü ton cinsinden ifade etmek için gerekli olan katsayıdır İlgili tehlikeli atık kodunun açıklaması ait olduğu atık grubunun açıklamasını da kapsayacak şekilde verilir. ATIK BİLGİ FORMU Tehlikeli Atık Kodu: Mutlak Tehlikeli Muhtemel Atık Diğer ayrım gereksinmeleri Genel açıklamalar Diğer mevzuatlara göre gereksinmeler Kod ile ifade edilen atık türleri Ürün atığı: Toplam durum: Katı içeriği: Dönüştürme katsayısı: Atığın içerdiği tipik bileşenler Atıkların neden olduğu tipik zararlar Ayrım ve tanımlama için tavsiyeler R-D kodlarına göre tanımlama ve açıklama İlişkin yeşil ve sarı liste kodları İlişkin EWCStat kategorileri Diğer ilgili kategoriler Açıklamalar İlgili tehlikeli atık türü açıklanmıştır. Eğer muhtemel atık ya da diğer atık türleri varsa buna ilişkin ilgili tehlikesiz atık kodları belirtilmiştir. Bu alanda ilgili atık kodunun kullanımına ilişkin bazı özelliklere dair (benzer kodlardan ayırmak üzere) bazı öneriler verilmiştir. Bu alan geri kazanım ya da bertaraf durumlarında göz önünde bulundurulması gereken mevcut yasal düzenlemeler ile ilgili bilgileri içerir R- ve D-kodları yalnızca ilişkin tehlikeli atık kodunu kapsar. D13-D15 arası işlemler ve R-12 ve R13 işlemleri bu alana dahil edilmemiştir çünkü bu işlemler nihai bir işlemden önce yapılacak ön arıtım veya depolama gibi geçici geri kazanım veya bertaraf işlemleridir. Bu alan; tanımlama, özel arıtım gereksinmesi gibi ek bilgiler verir. Parantez içinde verilen ifadeler yalnızca ikincil olasılıkları belirtir. Genel olarak ilgili atık kodu ile tanımlanması gereken tipik atıkları tanımlar. Esas olarak bu bilgi atık kodu kesin olarak belirlenmemişse verilir. İlgili tehlikeli atık kodu, bir atığı tehlikeli yapan muhtemel organik ve inorganik bileşenler belirtilir Hiyerarşiyi takip eden kriterler Tehlikeli maddelerin sistematiği Uygulama tecrübelerinin yanı sıra atık üreten prosesler Analizler Bu atığa doğru kodun tahsis edilmesi için kullanılmalıdır Diğer yönetmeliklerdeki ilgili atık tanımlama kodları burada belirtilmektedir. Özellikle sınırlarötesi taşıma, atık istatistikleri ve diğer sınıflandırmalar Tehlikeli atık kodu ile ilgili olarak; atığın içerdiği ya da oluştuğu tehlikeli bileşenler H1den H14 e kadar muhtemel zararlar the açıklanmıştır Bu alan söz konusu atık kodu için gelecekte olabilecek tanımlamaları, detaylı açıklamalar ve ek bilgiler (kılavuz bilgileri gibi) içermektedir

ATIK BİLGİ FORMU Tehlikeli Atık Kodu: 03 02 05* Tehlikeli maddeler içeren diğer ahşap koruyucuları 03 02 Ahşap Koruma Atıkları Diğer ayrım gereksinmeleri 03 02 99 Başka bir şekilde tanımlanmamış ahşap koruyucuları Genel açıklamalar Tehlikeli madde 67/548/EEC direktifinde tehlikeli olarak tanımlanmış ya da tanımlanacak maddedir Atık kodu 03 02 01* halojensiz organik ahşap koruyucuları, 03 02 02* organoklorlu ahşap koruyucular, 03 02 03* organometal ahşap koruyucular ve 03 02 04* inorganik ahşap koruyucular muallaklı atık olarak değil ama kesinlikle tehlikeli atık olarak değerlendirilebilir çünkü bunlar atığın bileşenleri olan ya da içinde bulunan özel içeriğe atıfta bulunurlar; 03 02 05*, 03 02 01* to 03 02 04* no’lu kodlarla belirtilen tüm tehlikeli maddeleri kapsar Diğer mevzuatlara göre gereksinmeler 03 02 02* atık kodu için: olası POP-içeren ya da üreten Kod ile ifade edilen atık türleri Çoğu ahşap koruyucu 03 02 01* to 03 02 04* kodları altındaki kesin kayıtların kapsamına girer; Pestisit ve fungisit gibi geniş çeşitlilikteki biositler Ürün atığı: Toplam durum: Katı içeriği: Dönüştürme katsayısı: X Sıvı 03 02 04* 1,2 için 0,76 Atığın içerdiği tipik bileşenler Muhtemel florokarbon ve bromokarbon içerikli koruyucular. Atıkların neden olduğu tipik zararlar Ahşap koruyucuların çoğu zararlı H5 ve zehirli H6, ya da tahriş edici H4 ve aşındırıcı H8 olarak sınıflandırılmıştır; Pek çoğunun ekotoksik olma olasılığı vardır H14. İlgili zararlar H3B - H8 ve H12 - H14 yi içerebilir.

Ayrım ve tanımlama için tavsiyeler Tehlikeli atıklara ilişkin kanundan yararlanılarak tehlikeli özelliklerin doğrudan test edilmesi (bkz. Bölüm 4.3.1.) Atığın kimyasal içeriği bilinmiyorsa, test edilene kadar tehlikeli olarak muamele edilmelidir (Bölüm 4.3.1.) R-D kodlarına göre tanımlama ve açıklama D10 Yalnızca tehlikeli atıklar için (D1, D4, D5) Yalnızca tehlikeli atıklar için D3, D12 İlişkin yeşil ve sarı liste kodları A4040 Ahşap koruyucu kimyasalların üretimi, formülizasyonu ve kullanımından kaynaklanan atıklar (Bu giriş ahşap koruyucu kimyasallarla muamele görmüş ahşap malzemeyi içermemektedir) İlişkin EWCStat kategorileri 02.141 Tehlikeli Diğer kimyasal hazırlama atıkları 02.140 Tehlikeli değil Diğer ilgili kategoriler Açıklamalar 25 Şubat 2005 tarihli, kalıcı organik kirleticiler (Persistant Ogranic Pollutans, POP) den oluşan bunları içeren ya da bulaşmış atıkların çevreye uyumlu yönetimi için genel teknik kılavuzlar; Poliklorbifeniller (PCB), poliklor terfeniller (PCT) ve ya polibrom bifeniller (PBB)den oluşan bunları içeren ya da bulaşmış atıkların çevreye uyumlu yönetimi için genel teknik kılavuzlar; 03 02 05 nolu kod genel tanımlayıcı bir atık kodu olduğu için daha özel bir 03 02 99 koduna ihtiyaç yoktur; bu kod iptal edilebilir; Aksi takdirde, 03 02 bölümündeki ahşap korumadan kaynaklanan atık kodlarının her biri, ahşap koruyucuların Tehlikeli Atıklar Direktifi EkIA.da listelenmesi nedeniyle tehlikeli olduğu için bu kod da tehlikeli atık olarak değerlendirilmelidir.

Kılavuzla Uyumlu Eğitim Programı Avrupa Birliği Mevzuatı Ulusal Mevzuat Sınıflandırma Yöntemleri Avrupa Atık Listesi Tehlikeli Atıkların Sınıflandırılması Atık Bilgi Formları Sınıflandırma Örnek Çalışmaları Teknik Gezi ve Atık Tanımlama Aralık 2008

Örnek Çalışma Aşağıdaki örneklerin Atık Çerçeve Direktifine göre atık olarak tanımlanma durumunu değerlendiriniz Atık Atık değil Termal işlemlerden kaynaklanan astarlar Kullanılmış soğutucu ekipmanları Okullar ve diğer kurumlardan laboratuvar artıkları Nakliye yapan bir aracın trafik kazası neticesinde ortaya çıkan nakliye malzemeleri Salgın hastalık neticesinde geride kalan hayvan kadavraları Döküm kumu atıkları Genel olarak kimya sanayisi atıkları (her türlü defolu ürün atığı) İlaçlarla karışık halde tıbbi atıklar Düzenli depolamalardan çıkan sızıntı suları (leachate) Sokak kanallarının temizlenmesinden kaynaklanan çamurlar Hayvan çiftliklerinden alınan, gübre olarak kullanılan dışkılar Bakım faaliyetlerinin ardından boşalan ambalajların geri alınması W W n N w

Eğitimler 2008 Takvimi Eğitimler: 27 – 30 Mayıs 2008 Bursa Eğitilen kişi sayısı: 16 24 – 27 Haziran 2008 Mersin Eğitilen kişi sayısı: 19 14 – 17 Ekim 2008 İzmir Eğitilen kişi sayısı: 23

TEŞEKKÜRLER Detaylı ve Güncel Bilgi: www.atikyonetimi.cevreorman.gov.tr Oğuzhan AKINÇ 0-312-207-6453 oakinc@cevreorman.gov.tr oguzhanakinc@gmail.com