EKONOMİK BÜTÜNLEŞMELER TEORİSİ: GÜMRÜK BİRLİKLERİ VE SERBEST TİCARET BÖLGELERİ

Anahtar kelimeler: Ekonomik bütünleşme, Serbest ticaret bölgesi, gümrük birliği, ortak pazar, ekonomik birlik, gümrük birliğinin ekonomik etkileri, ikinci en iyi teorisi, kutuplaşma teorisi.

Konular Ekonomik Bütünleşmenin Tanımı Ekonomik Bütünleşmenin Türleri (Tercihli Ticaret Anlaşmaları, Serbest Ticaret Bölgesi, Gümrük Birliği, Ortak Pazar, Ekonomik Birlik) Gümrük Birlikleri ve Serbest Ticaret Bölgeleri Gümrük Birliklerinin Ekonomik Etkileri 1. Statik Etkiler 2. Dinamik Etkiler Ekonomik Birlik İkinci En İyi kuramı Kutuplaşma kuramı

Ekonomik Bütünleşme “ Uluslararası ekonomik bütünleşme, bir süreç olarak, farklı ulusal devletlere ait ekonomik birimler arasındaki ayrımcılığı ortadan kaldırmaya yönelik önlemler alınması; bir durum olarak ise, ulusal ekonomiler arasındaki çeşitli ayrımcılık türlerinin mevcut olmamasıdır.” Bela Balassa (1961)

Üye ülkeler arasında ticaret hacminin arttırılması, Ekonomik bütünleşmenin temel amacı: Üye ülkeler arasında ticaretin serbestleştirilmesi ve ayrımcılığın ortadan kaldırılmasıdır. Diğer amaçları: Üye ülkeler arasında ticaret hacminin arttırılması, Kalkınma amacıyla geniş bir Pazar yaratılması, Yaşam standartlarının yükseltilmesi, Bölgesel dengesizliklerin giderilmesi, Dünyadaki siyasi ve iktisadi olaylarda grubun statüsünün güçlendirilmesi.

Ekonomik Bütünleşme Türleri 1. Tercihli Ticaret Anlaşmaları (Preferential Trading Agreements): Bir grup ülkenin tek taraflı veya karşılıklı olarak belirli mallar üzerinde gümrük tarifelerini indirdiği anlaşma türüdür. 2. Serbest Ticaret Bölgesi (Free Trade Association): Üye ülkeler arasında gümrük vergileri, miktar kısıtlamaları ve her türlü kısıtlamaların kaldırıldığı bütünleşme türüdür. 3. Gümrük Birliği (Customs Union): Üye ülkeler arasında ticaretin serbestleştirildiği (malların serbest dolaşımı) ve 3. ülkelere karşı ortak bir gümrük tarifesinin uygulandığı bütünleşme türüdür.

4. Ortak Pazar (Common Market): Gümrük Birliğine ek olarak üretim faktörlerinin (mal,hizmet,emek,sermaye) serbest dolaşımın sağlandığı bütünleşme türüdür. 5. Ekonomik Birlik (Economic Union): Ortak pazara ek olarak ekonomik ve sosyal politikaların uyumlaştırıldığı bütünleşme türüdür. (Ekonomik ve parasal birlik) Bazı iktisatçılar ekonomik birliği mali uyumlaştırmanın sağlandığı, uluslar üstü organların yer aldığı son aşama türü olarak tanımlarken; bazıları ekonomik birliğin ileri aşamasını Tam Ekonomik Entegrasyon olarak tanımlamaktadır ki; bu, ulusal ekonomik bağımsızlığın uluslar üstü bir kuruma bırakıldığı, mali politikaların uyumlaştırıldığı bir bütünleşme türüdür.

Tercihli ticaret anlaşmaları iktisadi işbirliği örnekleridir Tercihli ticaret anlaşmaları iktisadi işbirliği örnekleridir. İktisadi(ekonomik) işbirlikleri örgütsel bir yapıya sahip değildir. En çok rastlanan ekonomik bütünleşme çeşitleri gümrük birlikleri ve serbest ticaret bölgeleridir. GB kuramı hakkında ilk teorik çalışmanın Jacop Viner tarafından yapıldığı kabul edilmektedir.(1950). “The Customs Union Issue”

Uluslararası ekonomik bütünleşme için elverişli koşullar Coğrafi yakınlık, Avrupa’da AB ve EFTA, Amerika’da LAFTA, NAFTA. Politik ve askeri konularda yakınlık, AB, Batı blokuna mensup ve NATO üyesi ülkeler arasında, (bugün geçerli olmayan) COMECON örgütü ise Doğu blokuna mensup ve (günümüzde geçerli olmayan) Varşova paktı üyeleri arasında oluşturulmuştur. Ekonomik gelişme düzeylerinin yakınlığı, AB ve EFTA gelişmiş, LAFTA ve CACM az gelişmiş ülkeler arasında oluşturulmuştur. Ekonomik sistemlerin benzerliği, AB kapitalist düzene sahip, eski COMECON sosyalist sisteme sahip ülkeler arasında oluşturulmuştur.

Gümrük Birliklerinin Ekonomik Etkileri Statik Etkiler : Bir defalık etkilerdir. Teknoloji ve ekonomik yapının sabit kaldığı varsayımı altında, üretim faktörlerinin yeniden dağıtımı sonucu ortaya çıkacak etkileri ifade eder. Dinamik Etkiler: Dinamik etkiler sürekli ve ekonomik yapıyı değiştirici niteliktedir. Üretim kapasitesi ve kaynak verimliliğinde köklü değişiklikler yapar, bu etkiler zaman içinde milli geliri, kalkınma hızını ve ekonomik refahı etkiler.

1. Statik Etkiler Ticaret yaratıcı etki; bir bölge içinde ticaret engelleri kaldırılınca, bu bölgeyi oluşturan ülkeler arasında dış ticaret hacminin genişleyip üretimin daha etkin ellerde toplanması sonucu ortaya çıkan etkilerdir. Gümrük birliğinin dünya refahı üzerindeki olumlu yönünü gösterir. Böylece bölge içinde ticaret genişler. GB ile ülkelerin hangi malı karşılaştırmalı olarak daha verimli ürettikleri ortaya çıkar. Gümrük vergileri kaldırılınca Karşılaştırmalı Üstünlükler Teorisi’nin etkisi ortaya çıkar. Uzmanlaşma ticaret yaratıcı etkiyi doğurur, üretim artar, ülkelerin refahı artar.

Ticaret saptırıcı etki; gümrük birliğinin kurulması ile en verimli üreticinin birlik dışında kalması ve birlik ülkelerinin bu ülkeden yapmakta oldukları ithalatın sona ermesi dolayısıyla ortaya çıkar. Böylece ithalat en verimli ülkeden birliğe üye daha az verimli ülkelere kayar. Bölge dışında yapılan ticarette daralma olur. Kaynakların verimli kullanılması ve refah olumsuz yönde etkilenir. Ticaret yaratıcı etki, ticaret saptırıcı etkiden büyükse; kaynak verimliliği yükselir, dünya refahı artar. Ticaret saptırıcı etki, ticaret yaratıcı etkiden büyük ise; kaynakların verimliliği azalır, dünya refahı düşer.

2. Dinamik Etkiler Dış rekabetin artması; Gümrük vergileri kaldırılınca yerli üreticiler dış piyasa rekabetiyle karşı karşıya gelir. Verimliliği düşük üreticiler endüstriyi terk eder, ancak rekabete dayanacak kadar verimli çalışanlar faaliyetlerini sürdürebilir. Ölçek ekonomileri; Üretim hacminin genişlemesi ile ölçek ekonomileri ortaya çıkar. Büyük piyasa için büyük ölçekli üretim sonucu parça başına düşen maliyetler azalır. Teknolojik ilerleme; GB sonucu üye ülkelerin teknolojik ilerleme hızları yükselir. Yatırımları özendirme; Yabancı sermaye yatıırmlarında artış sağlanır. Kaynak Hareketliliği; emek ve sermaye hareketliliği kaynakların daha etkin kullanımına yol açar.

Ekonomik Birlik (Economic Union) Ekonomik bütünleşmenin günümüzde en ileri aşamasıdır; AB. Ortak pazara ek olarak ekonomik, parasal ve sosyal konularda uyumlaştırma söz konusudur. Ülkelerin bu konulardaki yetkilerinden bazıları (parasal ve ekonomik alanda; AB Merkez Bankası) uluslarüstü organlara bırakılmaktadır. Ekonomik birlikler ülkelerin ulusal bağımsızlığını ellerinden aldığı için genelde tercih edilmemekte, daha çok ticaretin serbestleştirilmesi amaçlanmaktadır. Politik bütünleşme ile ekonomik bütünleşme arasında yakın bir ilişki vardır; genelde politik bütünleşmeye giden yolun ekonomik bütünleşmeden geçtiği belirtilmektedir. Ekonomik birlik üyeler arasında serbest ticaret ve serbest faktör dolaşımının daha ilerisinde bir işbirliği öngörmektedir.

Ekonomik birliğin özelliklerinden biri, farklı ulusal düzenlemelerin ortak hale getirilmesidir. AB ortak pazar sonrası ekonomik bir birlik olmadan önce ortak standardizasyonlar belirlemiştir: Mal standardizasyonları Hizmet sektörü Kamunun satınalım işlemleri İşletme hukuku ilkeleri Ortak rekabet kuralları İnsanların sebest dolaşımı Yasal ve yönetsel engeller

İkinci En İyi Teorisi (The Second Best Theory) Dünya refahını en yüksek düzeye çıkarma bakımından tam rekabet ve serbest ticaret “birinci en iyi politika”dır. İkinci en iyi teori ise gümrük birlikleridir. Üye ülkeler arasında ticareti kısıtlayıcı tüm engellerin kaldırılması, ancak diğer ülkelere kısıtlayıcı engellerin uygulanması dünyanın toplam refahını arttırmayabilir. Günümüzde ikinci en iyi politikalar uygulanmaktadır.

Kutuplaşma Teorisi (Polarization Theory) Gunnar Myrdal Farklı gelişme düzeyindeki ülkelerin ekonomik bütünleşmeye gitmelerinin ve bu çerçevede aralarındaki mal ve faktör hareketlerini serbestleştirmelerinin, gelişme düzeyi daha düşük ülkeler aleyhine sonuçlar doğurabileceğini öngörmektedir. Teoriye göre; serbest piyasa düzeni, ülkeler arasındaki gelişme dengesizliğini arttıracak, sonuçta; zengin ülkeler daha zengin, yoksul ülkeler daha yoksul olacaktır.

Nedenleri: Gelişmesini henüz tamamlayamamış ülkelerin daha ileri düzeyde olan ülkelerle rekabet edecek nitelikte olmamaları, Az gelişmiş ülkelerden ileri düzeydeki ülkelere göç. Teori, aynı ülkenin farklı bölgelerinde de gelişme farklılıkları nedeniyle ortaya çıkabilmektedir. Türkiye doğu-batı, İtalya kuzey-güney sorunu.

Slayt sonu......