TÜRKİYE – AVRUPA BİRLİĞİ İLİŞKİLERİ ve MÜZAKERE SÜRECİ EU Training Programme for Turkish Chamber Executives TÜRKİYE – AVRUPA BİRLİĞİ İLİŞKİLERİ ve MÜZAKERE SÜRECİ HALUK NURAY İktisadi Kalkınma Vakfı Brüksel Temsilcisi 15-16 NISAN 2009

Sunumun İçeriği Anlatıcı kim? 1978 – 1987 Hazine Müsteşarlığı 1987 – 1991 Daimi Temsilcilik (Brüksel) 1991 – 1995 DTM / ABGM 1995 – 2009 IKV Brüksel Temsilcisi Türkiye-AB ilişkileri genel çerçeve Müzakere sürecinin bilinmeyen yönleri Metodoloji: Farklı bakış açıları; değişik kavramlar ve tanımlar; katılımcı yaklaşım; demokratik disiplin vb.

Türkiye-AB İlişkilerinin Başlangıcı 1 Ocak 1958: Avrupa Ekonomik Topluluğu’nu kuran Antlaşma (Roma Antlaşması) yürürlüğe girdi. 31 Temmuz 1959: Türkiye AET’ye ortaklık başvurusunda bulundu. 12 Şubat 1963: Türkiye ile AET arasında ortaklık ilişkisini kuran Ankara Anlaşması imzalandı. 1 Aralık 1964: Ankara Anlaşması yürürlüğe girdi.

Geçiş dönemi sırasında… (1970-1990) 1970’li yılların başından 1980’lerin ikinci yarısına kadar siyasi ve ekonomik nedenlerden ötürü istikrarsız bir gelişim 1980 askeri darbe: ilişkiler askıya alındı 1980’lerin ikinci yarısında ekonomik reformlar ve demokratikleşme alanında atılan adımlar 1987: Türkiye üyelik başvurusunda bulundu 1989: üyelik başvurusu kabul edilmedi Türkiye Gümrük Birliği’ni tamamlamak için çalışmalarına hız verdi

Helsinki Zirvesi - 1999 Aralık 1999 Helsinki Zirvesi’nde Türkiye’nin AB üyeliğine aday bir ülke olduğu teyit edildi. Bu Zirve ile Türkiye’nin üyelik perspektifi güçlendi ve genişleme süreci sisteminin Türkiye için de geçerli olduğu ortaya koyuldu.

MÜZAKERE KARARI Bu gelişmelerin ardından AB liderleri 17 Aralık 2004 tarihli Zirve’de Türkiye ile katılım müzakerelerinin 3 Ekim 2005’de başlamasını kararlaştırdılar. 3 Ekim 2005’de, uzun tartışmalar sonucu Müzakere Çerçeve Belgesi onaylandı ve katılım müzakereleri resmen başladı.

Müzakere Süreci Devam Ediyor... 2005-2009 Mevcut durumda 10 başlıkta müzakereler açılmıştır: Sermayenin Serbest Dolaşımı Bilgi Toplumu ve Medya İstatistik İşletme ve Sanayi Politikası Trans-Avrupa Ağları Tüketicinin ve Sağlığın Korunması Mali Kontrol Şirketler Hukuku Fikri Mülkiyet Hakları AB ile yürütülen müzakereler sadece bir başlık geçici olarak kapatılmıştır: Bilim ve Araştırma Müzakere sürecinde Kıbrıs nedeniyle 8 başlık askıya alınmıştır: Malların Serbest Dolaşımı İş Kurma Hakkı ve Hizmet Sunumu Serbestisi Mali Hizmetler Tarım ve Kırsal Kalkınma Balıkçılık Taşımacılık Politikası Gümrük Birliği Dış İlişkiler Ayrıca Fransa tam üyelik ile ilgili olduğunu ifade ettiği beş başlığı bloke etmektedir.

İlerliyor ... ama zahmetle Türkiye AB ilişkilerinin 40 yılı aşan tarihçesini tek cümleyle, “sürekli bir gerginlik hali” olarak nitelendirebiliriz Tüm bu sürekli gerginlik haline rağmen ilişkilerin kurumsal tabanı da sürekli yükseliyor, ileri gidiyor. Ama bu ilerleme çok yavaş gerçekleşiyor ve iniş çıkışlar nedeniyle çok fazla toplumsal enerji boşa harcanmış oluyor.

Uzun İnce Bir Yol... İlişkinin Düzeyi ÜYELİK MÜZAKERE GB KP AA 1959 1963 1973 1996 2005 ? Zaman

Uzun İnce Bir Yol...? İlişkinin Düzeyi ÜYELİK MÜZAKERE GB KP AA 1959 1963 1973 1996 2005 ? Zaman

Uzun İnce Bir Yol...Ya Diğerleri? İlişkinin Düzeyi ÜYELİK ÜYELİK MDÜ’ler MÜZAKERE GB KP AA 1959 1963 1973 1996 2005 ? Zaman

TEKNİK-HUKUKİ SİYASİ-SOSYAL Yapı Hukuki çerçevesi ve sınırları daha belirgin (AA, KP, GB Kararı, OKK, AB Konsey Kararları, Tek Taraflı Deklarasyonlar, Adalet Divanı Kararları vb.) Aktörler Durum Amaç

TEKNİK-HUKUKİ SİYASİ-SOSYAL Yapı Hukuki çerçevesi ve sınırları daha belirgin (AA, KP, GB Kararı, OKK, AB Konsey Kararları, Tek Taraflı Deklarasyonlar, Adalet Divanı Kararları vb.) Aktörler Bürokratlar-Eurokratlar AB Tarafı: Komisyon Türk Tarafı: Bakanlıklar Durum Amaç

TEKNİK-HUKUKİ SİYASİ-SOSYAL Yapı Hukuki çerçevesi ve sınırları daha belirgin (AA, KP, GB Kararı, OKK, AB Konsey Kararları, Tek Taraflı Deklarasyonlar, Adalet Divanı Kararları vb.) Aktörler Bürokratlar-Eurokratlar AB Tarafı: Komisyon Türk Tarafı: Bakanlıklar Durum Tarihsel süreçte GB tamamlandı; Halihazırda müzakere süreci devam ediyor. Diğer kulvara göre daha iyi işliyor Amaç

TEKNİK-HUKUKİ SİYASİ-SOSYAL Yapı Hukuki çerçevesi ve sınırları daha belirgin (AA, KP, GB Kararı, OKK, AB Konsey Kararları, Tek Taraflı Deklarasyonlar, Adalet Divanı Kararları vb.) Aktörler Bürokratlar-Eurokratlar AB Tarafı: Komisyon Türk Tarafı: Bakanlıklar Durum Tarihsel süreçte GB tamamlandı; Halihazırda müzakere süreci devam ediyor. Diğer kulvara göre daha iyi işliyor Amaç AB müktesebatı ile 100% uyum (Uyumun 3 ayağı: Mevzuat, Uygulama, Kanunun Tatbiki)

TEKNİK-HUKUKİ SİYASİ-SOSYAL Yapı Hukuki çerçevesi ve sınırları daha belirgin (AA, KP, GB Kararı, OKK, AB Konsey Kararları, Tek Taraflı Deklarasyonlar, Adalet Divanı Kararları vb.) Sınırlar belirsiz Aktörler Bürokratlar-Eurokratlar AB Tarafı: Komisyon Türk Tarafı: Bakanlıklar Durum Tarihsel süreçte GB tamamlandı; Halihazırda müzakere süreci devam ediyor. Diğer kulvara göre daha iyi işliyor Amaç AB müktesebatı ile 100% uyum (Uyumun 3 ayağı: Mevzuat, Uygulama, Kanunun Tatbiki)

TEKNİK-HUKUKİ SİYASİ-SOSYAL Yapı Hukuki çerçevesi ve sınırları daha belirgin (AA, KP, GB Kararı, OKK, AB Konsey Kararları, Tek Taraflı Deklarasyonlar, Adalet Divanı Kararları vb.) Sınırlar belirsiz Aktörler Bürokratlar-Eurokratlar AB Tarafı: Komisyon Türk Tarafı: Bakanlıklar AB Tarafı: Siyasi Elit (Siyasi partiler, meclisler ve siyasi karar sürecinde rol oynayan belli başlı kesimler) Sokaktaki Adam (Kamuoyu ve medya) AB Düzeyinde (AP, Konsey) Türk Tarafı:

Siyasi Kulvarın Aktörlerine Daha Yakından Bakalım... AB TARAFI Üye Devletler TÜRK TARAFI Siyasi elit (Siyasi partiler, meclisler ve siyasi karar sürecinde rol oynayan belli başlı kesimler) Sokaktaki adam (kamuoyu-medya) AB Düzeyi Avrupa Parlamentosu Avrupa Konseyi (İki şapkalı liderler)

TEKNİK-HUKUKİ SİYASİ-SOSYAL Yapı Hukuki çerçevesi ve sınırları daha belirgin (AA, KP, GB Kararı, OKK, AB Konsey Kararları, Tek Taraflı Deklarasyonlar, Adalet Divanı Kararları vb.) Sınırlar belirsiz Aktörler Bürokratlar-Eurokratlar AB Tarafı: Komisyon Türk Tarafı: Bakanlıklar AB Tarafı: Türk Tarafı: Durum Tarihsel süreçte GB tamamlandı; Halihazırda müzakere süreci devam ediyor. Diğer kulvara göre daha iyi işliyor “EVET”ler, “HAYIR”lardan daha az Amaç AB müktesebatı ile 100% uyum (Uyumun 3 ayağı: Mevzuat, Uygulama, Kanunun Tatbiki)

TEKNİK-HUKUKİ SİYASİ-SOSYAL Yapı Hukuki çerçevesi ve sınırları daha belirgin (AA, KP, GB Kararı, OKK, AB Konsey Kararları, Tek Taraflı Deklarasyonlar, Adalet Divanı Kararları vb.) Sınırlar belirsiz Aktörler Bürokratlar-Eurokratlar AB Tarafı: Komisyon Türk Tarafı: Bakanlıklar AB Tarafı: Türk Tarafı: Durum Tarihsel süreçte GB tamamlandı; Halihazırda müzakere süreci devam ediyor. Diğer kulvara göre daha iyi işliyor “EVET”ler, “HAYIR”lardan daha az Amaç AB müktesebatı ile 100% uyum (Uyumun 3 ayağı: Mevzuat, Uygulama, Kanunun Tatbiki) Yeteri kadar kesime “EVET” dedirtmek (herkese değil) ya da “EVET”leri, “HAYIR”lardan daha çoğa dönüştürmek

MESAJLAR Tam üyelik otoyoluna çıkış ancak her iki kulvarda da amaca ulaştığımız noktada gerçekleşebilecek. Kulvarların birinde başarıya ulaşmak yeterli değil. İki kulvarı dengeli ve paralel bir şekilde yürütmek gerekli. Aksi taktirde “koşucumuz” tökezleyebilir.

MESAJLAR Engellerin tamamı bir anda öngörülemiyor (Sarkozy, Kıbrıs, iç meseleler) Süreç içerisinde çeşitli engeller ile karşılaşabiliriz. Bu engelleri kimi zaman kendimizde çıkartabiliyoruz. Söz konusu kulvarlar birbirinden “net” çizgiler ile ayrılmış değil. (örnek: Komisyon-Konsey birbirinin alanına girebiliyor)

Müzakere Süreci MÜZAKERE HEYETLERİ HAK

Yeni Kavramlar Makro-Mikro Bakış Açıları Mikro karar alıcının doğru bilgilendirilmesi Müzakerelerin Süresi ile ilgili hususlar Müzakerelerin ve uyumun maliyeti (mevzuatın maliyeti) Zamanlama ve sıralama

(Eli taşın altında olanlar) Müzakere Yapılanması Hükümet Müzakere Heyeti Siyasi Üst Yapı (Kararları alanlar) Bürokrasi-Diplomasi (Mevzuatı yapanlar) Reel Sektör (Eli taşın altında olanlar)

Son Sözler ve Mikro Karar Alıcıya Öneriler AB üyeliği mevcut sorunlarınızın otomatik olarak çözüleceği bir mekanizma değil, içinde bu günküne benzer faaliyetleri sürdüreceğiniz yeni bir ortamdır. Bu ortamda sizin kolayca başarılı olmanızı garanti edecek sihirli formül ne yazık ki henüz icad edilmedi. Ama sorular sormaya ve bu sorulara kendi mikro bakış açımızdan cevaplar aramaya devam etmeliyiz. Müzakere sürecinin işletmelerimize etkileri konusunda en doğru, en gerçekci, en sağlam ve en tutarlı değerlendirmeler masa başındaki teorisyenler tarafında değil, ekonomi arenasının tam ortasında, fiilen çabalayan, eli taşın altında olan mikro karar alıcılar tarafından yapılacak; en gerçekçi çözüm önerileri yine sizler tarafından geliştirilecektir.

Son Sözler ve Mikro Karar Alıcıya Öneriler Bizi çok büyük bir değişim süreci beklemektedir. Bu çaptaki bir değişime ilgisiz kalamazsınız. Bu değişimden etkilenmeyecek tek bir işletme bile mevcut değildir. “Bana ne” deme lüksünüz yoktur. Bu konu üzerinde düşünmeye ve çalışmaya başlamak için geç kalmayın. Süreç başlamıştır. Siyasi engeller ortadan kalktığı takdirde beklenenden çok daha hızlı şekilde ilerleyebilir. Bireysel çabalarla değiştirilmesi mümkün olmayan parametreleri etkilemek için iş dünyasının örgütlü, uzun vadeli çabalarının seferber edilmesi şarttır. Ancak kısa vadeli plan ve enerjinizi işletmeniz üzerinde yoğunlaştırın. İşletme bazında alınacak kararlar sürecin sonucunu etkileyecek en önemli faktördür.

Son Sözler ve Mikro Karar Alıcıya Öneriler Bir birliğe entegre olmak ancak o birliğin kurumları içinde tüm boyutları ile yer almakla mümkündür. Sektörünüzü temsil eden AB organizasyonları ile mutlaka temas sağlayın. Böylece gelişmeleri yerinde ve zamanında izleyebilirsiniz. Bu kurumlara girdikten sonra çalışmalara seyirci kalmamaya özen gösterin. Kararlarda yönlendirici olmaya çalışın. Bu kurumlardan aldığınız bilginin sektörünüzün kurumsal yapısı içinde değerlendirilip aktarılacağı mekanizmaları oluşturun. Sadece AB’yi değil sektörünüzle ilgili tüm uluslararası gelişmeleri izleyin. Unutmayın, AB üyeliği yaklaşırken “yerel” kelimesi giderek çok farklı bir anlam kazanacaktır.

Son Sözler ve Mikro Karar Alıcıya Öneriler Yeni oyun alanında da sihirli kelimelerin “kalite”, “çevreye ve tüketiciye saygı”, “AR-GE”, “yeni ürünler geliştirilmesi” ve “rekabet gücü” olacağını aklınızda bulundurun. 10. Konuyla ilgili, bürokrasi başta olmak üzere makro karar alıcıları sürekli bilgilendirin. Hangi gözlükle olursa olsun aynı yere baktığımızı ve değişim sürecinin devamlı olduğunu unutmayın.

İKTİSADİ KALKINMA VAKFI www.ikv.org.tr Bana ulaşmak için ikvnet@skynet.be Sunum Tasarım: Melih Özsöz