Erzurum Kongresi Koray Özcan 20702661

Erzurum Kongresi Mustafa Kemal Atatürk’ün “Tarih bu kongremizi şüphesiz ender ve büyük bir eser olarak kaydedecektir.” dediği Erzurum Kongresi, amacı, toplanış biçimi ve niteliği bakımından Kurtuluş Savaşı tarihinin ilk ulusal kongresidir. Kongrenin, yalnız Doğu Anadolu’nun geleceğini görüşmek için bu bölgedeki illerin delegelerinin toplanmış olmasına karşın, aldığı kararlar ülkenin bütününü ilgilendiren niteliktedir.

Erzurum Kongresi Anadolu’da milli mücadele birliğinin kurulmasından Amasya Genelgesi’nden sonra ikinci adımı Erzurum Kongresi ile gerçekleşmiştir. Kazım Karabekir ve Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin ısrarları karşısında bölgesel bir kongre kurulması kararlaştırıldı. Milli bir hal alan kongrede, genel değerlendirmeler yapıldı ve doğu illerinin durumu görüşüldü. Milli mücadelenin temelleri açısından önemli kararlar alındı.

Kongre Öncesi Genel Durum Ekim 1917’de Rusya’da çıkan ayaklanma sonucunda Lenin’in başkanlığında Bolşevik Hükümeti kurulmuştu. 18 Aralık 1917’de Türk ve Rus Hükümetleri arasında Erzincan Antlaşması yapıldı. 30 Ekim 1918’de Mondros Ateşkes antlaşması imzalandı. İtilaf devletleri güvenliklerini tehlikede gördükleri yerleri işgal edebilecekler, hiçbir sebep olmadan Vilayet-i Sitte’yi (Altı İl: Diyarbakır, Elazığ, Van, Bitlis, Erzurum, Sivas) işgal hakkına sahip olacaklardı.

Kongre Öncesi Genel Durum Doğu Bölgesinin Türkleri büyük üzüntüler içindeydiler. I. Dünya Savaşı, Kafkas Seferi, Sarıkamış Felaketi, Rus İstilasından sonra şimdi de Batum, Ardahan ve Kars illeri sınır dışında bırakılmış, Türk halkı Büyük Ermenistan heveslileri ile Pontus Devleti hayalcilerine karşı yoksul ve silahsız kalmıştı. 15 Mayıs 1919’da Yunanlılar İzmir’i işgal ettiler. Haber bütün yurtta özellikle Doğu Karadeniz bölgesinde büyük tepki yarattı. Mustafa Kemal Paşa’nın telgrafı Erzurum’a ulaşınca, Erzurumlu aydın ve bilginler Vilayat-ı Şarkiye Müdaffa-i Hukuk Cemiyeti’nin Erzurum şubesini toplantıya çağırdılar. Türk milli mücadelesinde milli birliğe gidişin sağlanması amacıyla vakit geçirilmeden Doğu İlleri’nin bir toplantıya çağrılmasına, Doğu İlleri toplantısının Erzurum’da yapılmasına ve bütün ilçelerin en az bir delege göndermesine karar verildi. İşte milli mücadele tarihinin Erzurum Kongresi böyle kararlaştırıldı. Bu karar, başka hiç kimsenin baskısı ve etkisi olmadan milletin kendi ruhundan, kendi iradesinden çıkmıştır.

Kongre Süreci Erzurum Kongresi 23 Temmuz 1919’da toplam 56 delegenin katılımıyla açıldı. Erzurum Kongresi’ne, Altı Doğu İlinden ikisi (Diyarbakır, Elazığ) katılmamış, öteki dördü (Erzurum, Sivas, Bitlis, Van) ile Trabzon katılmıştır. Gizli oylamayla(48 oyla) Mustafa Kemal başkan seçildi. Mustafa Kemal Paşa, Osmanlı Devleti’nin girdiği çıkmazdan, iyi niyetlerle imzalanmış olan Mondros Antlaşmasının kötü uygulanması ile vatanın parçalanmak ve tamamen işgal edilmek istenmesinden, bu halde vatanı da padişahı da kurtarmanın tek yolunun milli iradeyi hakim kılmak olduğundan bahsederen bir konuşma yaptı.

Kongrenin Yapıldığı Okul

Kongre Süreci İstanbul Hükümeti tarafından, kongrenin açıldığı 23 Temmuz’ un gecesinde yayınlanan bildiride Erzurum kongresi bir Millet Meclisi şeklinde gösterilmekte, bu bakımdan anayasaya aykırı olduğu belirtilmekteydi. Kongreye katılanlar asi olarak bildiriliyor, Mustafa Kemal Paşa ve arkadaşlarının tutuklanması isteniyordu. Erzurum Kongresi’nde görüşmeler sona ermek üzere iken kurulacak Şarki Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin tüzüğü kabul edilmişti.

Kongre Katılımcıları

Kongre Süreci Kuzey-Doğu Karadeniz Bölgesi’ndeki kuruluşlar ve Vilayat-i Şarkıye Müdafaa-i Hukuku Milliye Cemiyeti’nin Doğu illerindeki şubeleri birleştirilerek yirmi beş kadar ili içine alan Doğu Anadolu Bölgesi tek bir cemiyetin idaresi altına girecekti. Yeni cemiyetin merkez yönetim organı cemiyetin seçilmiş temsilcilerinden meydana gelen bir kurul(Temsil Heyeti) olacak ve her yıl normal genel kurul toplantısında seçilcekti. Erzurum Kongresi yetkilerini Temsil Heyeti’ne devrettikten sonra dağılmıştır.

Kogre Süreci Kongre 7 Ağustos 1919’da çalışmalarına son vererek şu kararları almıştır: 1. Ulusal sınırlar içinde vatan parçaları bir bütündür; birbirinden ayrılamaz. 2. Her türlü yabancı işgal ve müdahalesine karşı millet top yekün kendisini savunacak ve direnecektir. 3. Vatanı korumayı ve istiklali elde etmeyi İstanbul Hükümeti sağlayamadığı takdirde, bu gayeyi gerçekleştirmek için geçici bir hükümet kurulacaktır. Bu hükümet üyeleri ulusal kongrece seçilecektir. Kongre toplanmamışsa, bu seçimi Temsil Heyeti yapacaktır. 4. Kuva-yı Milliyeyi tek kuvvet tanımak ve milli iradeyi egemen kılmak temel esastır. 5. Hıristiyan azınlıklara siyasi hakimiyet ve sosyal dengemizi bozacak ayrıcalıklar verilemez. 6. Yabancı devletlerin manda ve himayesi kabul edilemez. 7. Milli Meclisin derhal toplanmasını ve hükümet işlerinin meclis tarafından kontrol edilmesini sağlamak için çalışılacaktır. 8. Milli irade padişahı ve halifeyi kurtaracaktır.

Sonuç Alınan kararlar açıkça göstermektedir ki, Erzurum Kongresi tümüyle bir milli mücadele hareketi ve onun başlangıç hamlesidir. Her ne kadar, hareketin kaynak noktası Doğu Bölgesi’nin milli kuruluşları ise de, amaç vatanın bütünlüğü ve milletin bağımsızlığıdır. Bu amaca varmak için de milli kuvvetlere dayanılacak, milli iradenin egemenliği sağlanacaktır. Erzurum Kongresi bölgesel amaçlarla toplanmış olmasına rağmen kararlarında kesinlikle bölgesel bir nitelik yoktur. Amaç ve bu amaç uğrundaki mücadelenin kapsamı vatanı ve milleti tümüyle içine almaktadır.