Dünyadan Örneklerle Bilim Organizasyonu Sedat IZYEF 2013 Hazirligi,

Özet # Giris # Ülkelerle ilgili genel bilgiler # YEF’le ilgili genel bilgiler # YEF’te finansman # YEF’in icra edildigi kurumlar ve altyapi # YEF’te organizasyon # YEF’te egitim # Türkiye acisindan kiyaslamalar? # Sonuc

Giris # Sunumun amaci *Tam kapsayici degil, fikir versin-isik tutsun… # Incelenen ülkeler # Veriler cesitli yazili kaynaklardan ve adi gecen ülkelerden bilim insanlarin bildirmesiyle elde edildi. #

Genel Bilgiler ÜlkeAlmanyaItalyaKanadaKoreTürkiye Nüfus (milyon) Toplam üniversite sayisi Kisi basina düsen ortalama gelir (bin USD) 32

YEF Genel Bilgiler ÜlkeAlmanyaItalyaKanadaKoreTürkiye YEF calisan kurum sayisi (Üniversite + digerleri) 29+?28+Üni.ler+labs57 YEF arastirma kurumlari 6 kurum DESY GSI HZ Dresden Rossendorf FZ Jülich Max Planck Enstitüleri 8 kurum LNF LNGS LNL LNS EMCFSC Galileo Galilei Institute Enrico Fermi merkezi ICTP 3 kurum TRIUMF SNOLAB Perimeter Inst. of Th.Physics

YEF Genel Bilgiler ÜlkeAlmanyaItalyaKanadaKore CERN’de calisan YEF’ci sayisi 650 (mühendisler dahil) 101 (ögrenciler haric) ~100 (CMS : ~65, ALICE : ~30, OPERA : ~5)

YEF’te Finansman-Genel # Finans eden kurumlar ve yillik YEF bütcesi Almanya : Bilim bakanliklari, Alman Fizik Dernegi (DPG), Alman Bilim Dernegi (DFG),…Bütce:(x €) Italya: Milli Cekirdek Fizigi Enstitüsü (INFN), (ICTP). Bütce: 250 Milyon € Kanada: Milli Bilim ve Mühendislik Arastirma Konseyi (NSERC). Bütce: 1.1 Milyar € Kore: Bilim bakanligi, Kore Milli Arastirma Vakfi (NRF), (WCU), (KOFAC). Bütce: (Sadece CERN ~3.5 Milyon €)

YEF’te Finansman-Bireysel ÜlkeAlmanyaItalyaKanadaKore Funding cycle (yil) 133 Basvuruda tüzel kisilik Kolaborasyon (Teoriciler?) Kolaborasyon Grup lideri basina düsen ortalama bütce 0.2 ~ 0.6 million dollars CERN’de kisisel aylik gelir (kisa süre ekleyelim mi?) Ilaveten asgari 1200 € INFN misyonuyla gelenlere+sagli k ve is sigortasi ~2900 $ CHF (Ögrenci 2800 CHF)

YEF’te Finansman-Bireysel # Basvuru incelenme prosedürleri Almanya: Italya: Deney gruplari bir sonraki yilin butcesini yenilemek ve hesap vermek zorunda (farkli bir tabir?). Grup icerisinde sunulan raporlarin yanisira, INFN yonetiminde grup sorumlulari onunde yaptigi calismalar ile ilgili hesap vermek zorunda. Kanada: NSERC inceleme komitesi tarafindan ele aliniyor. Kore:

YEF’te Arastirma Kurumlari  Almanya:  29 Üniversitede YEF sahasinda arastirma yapiliyor.  Bazi üniversitelerin (Mainz, Frankfurt, Darmstadt,…) kendi hizlandiricilari var. Bu hizlandiricilardaki deneyler yine kolaborasyon seklinde yürütülüyor.  Üniversiteden bagimsiz arastirma kurumlari: DESY, GSI, Jülich ve Dresden- Rossendorf Helmholtz merkezleri ve Max-Planck Enstitüleri. Bu kurumlar bagimsiz olmakla beraber üniversitelerel yogun isbirligi icerisindeler.  Italya:  20 Universite’de bulunan Fizik Bolumu dogrudan INFNe baglidir. Arastimacilar Universite kadrosunda veyahut Universite’nin INFN enstitusune bagli kadrosunda yer alirlar.  Üniversiteden bagimsiz arastirma kurumlari: LNF(Frascati), LNGS(Gran Sasso), LNL(Legnaro) ve LNS(Sud) adinda 4 milli aboratuvar mevcut. Bunlarin haricinde su arastirma kurumlari var: CNAO, Ettore Majorana, Galileo Galilei Institute, Enrico Fermi merkezi, ICTP.

YEF’te Arastirma Kurumlari  Kanada:  Tüm üniversitelerde YEF sahasinda calisma var.  TRIUMF ve SNOLAB adinda arastirma laboratuvari ve Perimeter Institute of Theoretical Physics adinda bir arastirma enstitüsü mevcut.  Kore:  Toplam 57 kurum var.

YEF’te Arastirma Kurumlari  Teknik Donanim:  Incelenen ülkelerde yeterli laboratuvar ve teknik donanim mevcut.  Arastirma kurumlarinda deney gruplarina hizmet veren merkezi laboratuvar bulunabiliyor (Detektör laboratuvari, Elektronik laboratuvari,….). Mesela Italya örneginde bunlar INFN’ye bagli.  Kadro:  Incelenen ülkelerde bilisim ve mühendislik isleri icin yeterli destek kadro mevcut. Bilgisayar altyapisi ve teknik konularda bu kadronun verimli destegi var.

YEF’te Organizasyon # YEF Organizasyon/Yönetim Kurumlari Almanya: Komitee für Beschleunigerphysik KfB(Hizlandirici fizigi komitesi) Görevi siyasi erke, bilimsel kurumlara ve kamuya karsi temsil. Komitee für Elementarteilchenphysik KET (Parcacik fizigi komitesi) Komitee für Hadronen und Kerne KHuK (Hadron ve Cekirdek komitesi) DPG icinde ilgili iki Bölüm Birligi (Fachverband): Parcacik Fizigi, Hadron ve Cekirdek Fizigi. Bunlar 2012’de ayni subede (Sektion) birlestiler. DAC: CERN’de calisan fizikcilerin temsilcisi. YEF’e özel olmayan kurumlar: Bilim bakanliklari, Wissenschaftsrat- Bilim Danisma Kurulu, akademiler…

YEF’te Organizasyon # YEF Organizasyon/Yönetim Kurumlari Italya: INFN “Ana organizatör” INFN bünyesinde 5 grup var, bunlar: CSN1 – Grup1: Particle physics CSN2 – Grup2: Astroparticle physics CSN3 – Grup3: Nuclear physics CSN4 – Grup4: Theoretical physics CSN5 – Grup5: Technological physics Kanada: Institute of Particle Physics (IPP) IPP tüm YEF etkinliklerin catisinda bulunuyor IPP’nin kendi bilim kadrosu da var. Kore: Yok(?) YEF’e özel olmayan kurum: Bakanlik?

YEF’te Organizasyon # YEF’te iletisim platformlari Almanya: Deney gruplari yillik genel toplanti yaparlar … Italya: INFN hakemliginde Yillik Ulusal Kongre (Congresso Nazionale) gerceklesir. Toplanti sunumlari proceeding formatinda derlenir. Deney gruplari konulara göre grup ici sıklıkla ve daha seyrek (örnegin yilda 5, 6 kez toplanti yaparlar. Toplantilar özelliklerine göre bölgesel de oluyor. Asimmetrie dergisi gibi yazili basin var.

YEF’te Organizasyon # YEF’te iletisim platformlari Kanada: Deney gruplari yillik genel toplanti yaparlar Winter Nuclear and Particle Physics Conference adinda yillik bir toplanti mevcut. Örnek olarak ülkenin ATLAS katilimi senede 3 kez bulusuyor. Siklikla yapilan bölgesel toplantilar mevcut. Kore: Toplantilar agirlik olarak grup ici yapiliyor. Cografi mesafe sebebiyle toplantilar agirlik olarak video konferans seklinde gerceklesiyor.

YEF’te Organizasyon # CERN’de YEF’ciler Almanya: … Italya: CERN’de kayit icin INFN rehberlik yapiyor ancak Cenevre’de degil. Kanada: Kanada sadece ATLAS deneyine katiliyor (SPS etc?) ATLAS Kanada, US ATLAS ile beraber yerel sartlarla ilgili rehberlik yapan sekreter bulundurur CERN’de. Kore:

YEF’te Organizasyon # YEF’te farkli ülkelerle yapilan degisim programlari Almanya: Misafir bilimadami sistemi kullanilir. Ögrenciler ERASMUS programindan faydalanirlar. Italya: Ögrenciler ERASMUS programindan faydalanirlar. Kanada: Genellikle profesörlerin gecmislerinde egitim aldigi, calistigi yada sabbatical yaptigi üniversitelerle isbirligi yapilarak, ögrenci ve doktoralilar uzun süreler diger gruplarla kalip calisma olanagi bulurlar. Kore:

YEF’te Organizasyon # YEF’te “Uluslararasilasma” (bir önceki altbaslikla birlesebilir) Almanya: Daimi kadrolarda yazili olmasa da uygulamada yurtdisi tecrübesi sarti mevcut. Italya: Doktora ogrencisinin savunmasini yapmadan once en az 3 ayini yurtdisinda gecirme zorunlulugu var. Birkac donem gecici kadroda calisan arastirmacilarin INFN icinde tekrar kadro talep etmeleri icin yurtdisina cikmalari gerekmekte. Kanada: Daimi kadrolarda yazili olmasa da uygulamada yurtdisi tecrübesi sarti mevcut. Kore:

YEF’te Egitim # YEF’te lisans ve lisansüstü egitim Almanya: Italya: Ögrenciler(üniversite) son dönemlerde laboratuvarda uygulamali egitim görürler. Ögrenci laboratuvarlari iyi bir donanima sahip. Zengin bir yaz okulu yelpazesine sahip. Calistaylar düzenlenir. Kanada: Üniversitelerde YEF sahasina hazirlayan dersler var. TRIUMF yaz okulu var. ATLAS’in düzenledigi calistay vardir. TRIUMF ve SNOLAB ögrencilere laboratuvarda calisma imkani sunar. Kore: Üniversitelerde YEF sahasina hazirlayan dersler var.

YEF’te Egitim # Ögrenclierin CERN’e hazirlanmasi (Bir önceki altbaslikla birlessin) Almanya: Özel bir hazirlik yok Italya: Özel bir hazirlik yok Kanada: ATLAS Kanada tutorial düzenliyor. Kore:

YEF’te Egitim # CERN’deki ögrencilere bilimsel rehberlik Almanya: Ögrenciler postdoc yada senior scientist’le beraber calisiyor. Italya: Ögrenciler postdoc yada senior scientist le beraber calisiyor. Kanada: Hemen her universitenin birden fazla profesor ve postdoc’u vardir CERN’de. Eger ogrencinin universitedeki profesoru gelemiyorsa CERN’e, universitenin CERN’de bulunan diger doktorali fizikcileri rehberlik eder. Yada profesorun CERN’de diger ulkelerden yakin oldugu profesor yada daha onceden kendi universitelerinden cikmis post-doclar. Kore: Genelde postdoc’lar rehberlik yapiyor. Yaz ve kis tatillerinde profesörler de CERN’e gelip rehberlige destek oluyorlar.

YEF’te Egitim # Halkla iliskiler Almanya: Gezici büyük sergiler, laboratuvar gezileri, cesitli etkinliklerde standlar, Ögrencilere veri analizi yaptirma, basin bildirileri, yerel ve ulusal medya etkinlikleri…, science slam, lange nacht … Italya: Liselerde ve halka acik seminer duzenleme, laboratuvar gezileri, cesitli etkinliklerde standlar, Ögrencilere veri analizi yaptirma, basin bildirileri, yerel ve ulusal medya etkinlikleri… Fizik bolumunde okuyan ogrenciler icin arastirma merkezlerine gezi duzenlenmektedir. Ornegin LNGS’e yapilan gezilerde ogrencilere sure giden deneyler ile ilgili bilgilendirildikten sonra deney alanina gecip detetorleri gorme ve bilimsel calismalarin nasil yapildigini ilk elden deneyimleme sansini yasiyorlar.

YEF’te Egitim # Halkla iliskiler Kanada: Bölgede ortaokul ve liselere davetli dersler, halkin agirlandigi acik bilim günleri, websitelerine halktan gelen sorulari yanitlama. Kore: Yok mu gercekten

YEF Sanayi İlişkisi Almanya: Italya: INFN Grup 5 (Teknolojik Fizik) arastirma – sanayi isbirliginin gelistirmeyi hedefler. Örnek olarak Medikal Fizik sahasindaki bilgi ve tecrübe aktarimi gösterilebilir. Kanada: Kore:

Temporal slides

Soru kümeleri # Ülkelerle ilgili genel bilgiler: Nüfus, GSMH veya ortalama gelir, toplam üniversite sayisi, (1,2,5,) # YEF’le ilgili genel bilgiler: YEF calisan üniversite sayisi, YEF calisan fizikci sayisi, CERN’e katilan fizikci sayisi (5,7,8,) # YEF’te finansman: Fonlayan kurumlar ve bunlarin YEF bütcesi, YEF’cilerin fonlama kurumlari ile iliskisi (ara komiteler), fon süreleri, basvuruda tüzel kisilik, Fonlama kurumlarinin proje inceleme prosedürleri, profesör basina düsen bütce, CERN’e gelen arastirmacilarin aldikleri ödenek, (3,4,9,10,11,12,13,20)

Soru kümeleri # YEF’in icra edildigi kurumlar ve altyapi: (5,16) # YEF’te organizasyon: YEF fizikcilerinin kendi kurum ve olusumlari, YEF’in organize edildigi daha genel kurumlar, YEF’te iletisim yöntemleri,CERN’e gelen arastirmacilara administrative destek, diger ülkelerle arastirmaci degisim programlari(guest scientist), arastirmacilarin uluslararasilasma metodlari (3,6,14,18,23,24) # YEF’te egitim: YEF calisan üniversiteler, YEF’e yönelik lisans ve üstü egitim metodlari, ögrencilerin CERN hazirligi, CERN’de ögrenci supervision, outreach (5,15,17, 22) # …digerleri