Türklerin Müslüman Olmalarından Sonraki Eğitimleri Doç. Dr. Selçuk UYGUN

751 Talas savaşı/İlk Müslüman devlet Temel özellikler: Medrese Türklerin İslamiyeti benimsemeleri onların eğitimine yeni özellikler kazandırmış ve eğitim tarihi bakımından bunun bir takım önemli ve sürekli sonuçları olmuştur. 751 Talas savaşı/İlk Müslüman devlet Temel özellikler: Medrese Türk İranlı Arap düşünürler eğitim-öğretim konularında eserler vermişlerdir. İslamiyetin etkisinde eski töre ve değerleri değişme yoluna girmiştir. Gazi/Veli insan tipi İslam dininin bilim ve eğitim yolundaki gelişmedeki motor gücü Arapça/ Farsça Arap alfabesi

İç Asya Müslüman Türkleri, Karahanlılar 930’lu Yıllar/ abdülkerim saltuk Buğra Han Kaşgar / Semerkant/ 1212’de hakimiyetlerini kaybederler. Eğitimlerinin Temel özellikleri: Müslüman olmaları/ yerleşik hayata geçmeleri Devlet adamlarının bilimseverliği Medreseler kurulup gelişmiş Dünya eğitim ve bilim tarihinde önemli yer tutan isimler “Eğitim bilimine” ilişkin ilk görüşler / Farabi

Karahanlılarda Eğitim Medreseler ve önemli bilim merkezleri (Semerkant, Buhara,Taşkent, Balasagun, Yarkent, Kaşgar..., Önemli düşünürler (Farabi, Hrezmli Musa kardeşler,Biruni… Medreselerin gelişmesinde hükümdarların bilim sevgisinin yanında a) Yeni inanışları pekiştirme b) Şiilere karşı Hanefi Sünni inancı koruma Batı Karahanlı devletinin ünlü hükümdarı Buğra Kara Han Ebu İshak İbrahim’in Muhtemelen 1065-1066 yıllarında vakıf yoluyla Semerkant’ta kurduğu bir medresenin vakfiyesi günümüze kadar gelmiştir.

Farabi (870/950) Muallim_i Sani Yüzden fazla eser yazmıştır.

Farabi (870/950) Eğitim Görüşleri Eğitim Bilimine ilişkin ilk görüşler Eğitimin amacı: mutlu/ topluma yararlı Üç tür eğitimci: aile reisi/ öğretmen/ devlet başkanı Eğitim ve öğretim farkı Yöntem:kolaydan zora… Bir şey öğretilmeden ötekine geçilmemeli Öğretmen Sokrat gibi tartışmayı bilmelidir. Öğretimde Mantık ve Felsefe yer verilmelidir Öğrenme isteği sürdürülmelidir Çocuklarda karar verme ve sorumluluk bilinci Disiplin: ne ser ne de yumuşak….

Farabi (870/950) Araştırma Yöntemi ve… Bilimsel yöntem: “her meselede aranan kesin gerçeği elde etmektir. Ama çok defa kesinliği elde edemeyiz. Aradığımızın bir kısmına dair kesinlik geri kalanlara dair de zan ve kanaat elde edebiliriz” Milletin eğitimcisi hükümdar “ikna” ve “zorlama” yöntemine bşvurabilir.

İBN-İ SİNA (980-1037)

Ahlak ve Fazilet Eğitimi İçin ; -Yalandan uzak durmak -Nefsin isteklerine uymamak -İyilik yapmak, kötülükleri men etmek -Zulüm, tutku ve şehvete meydan vermemek

İbn-i Sina’ya Göre Eğitimin Temel Amaçları : İnsanın kendini mükemmelleştirmesi ve Allahı bulmasıli Tasavvuf)**************** Kötülüklerden arınıp mutluluğa ulaşmak Yüce Allah’ın varlığını bilmesi ve tesirini her an hissetmesi

Çocuğun Bakımı : Güzel bir isim verilmeli 2 yıl boyunca günde 3 kez annesi tarafından emzirilmeli Süt annesinde moral yönden olumlu nitelikler aranmalı Ninni söylenmeli, musiki dinletilmeli Her gün mevsime uygun şekilde yıkanmalı

Çocuğun Eğitimi : Dayaktan uzak durulmalı İyi arkadaşlarla oynamasını sağlamalı 6 yaşında okula gönderilmeli Öğretmen seçiminde titiz olunmalı Kur’an, Şeriat, Dil ve Ahlaki şiirler çocuğun okul programıdır.

Eğitim ve Öğretim Yöntemleri : Hoşgörülü davranma, öğüt verme Ödül ve gerekirse ceza verme Öğretimde kolaydan zora doğru bir yol Örneklendirme, tekrarlama

Eğitim ve Öğretimin Türleri : 1-)Zihni :Sebep-sonuç ilişkisi içinde 2-)Sınaî :Materyal kullanılmasını öğretir 3-)Telkinî :Tekrarlarla öğretir 4-)Tedibî :Öğütlerle öğretim türü 5-)Taklidî :Öğretmenin model olarak alındığı 6-)Tenbihî:Karşılaşılan olayların neden ve etkileri

Eflatun ve Aristo ile Karşılaştırılması Eğitimi devletin görevi kabul etmişler. Bilim ve Sanatla hür vatandaşların küçük kısmı ilgilenebilir. Meslek ve din eğitimi program dışıdır. İbn-i Sina : Ailenin görevi demiştir. Herkes bilim ve sanatla uğraşabilir. Din ve zanaat eğitimi çok önemlidir.

BALASAGUNLU YUSUF

Yusuf Has Hacip, M.S. 1017 yılında Karahanlı Devleti’nin Balasagun şehrinde dünyaya geldi. İyi bir eğitim gördü. Çağının geçerli bilimlerinin yanı sıra Arapça ve Farsça da öğrendi. 1077 yılında Kaşgar’da vefat etti. Türbesi bu kenttedir.

Karahanlı Devleti zamanında yaşıyordu, temel eğitimini Balasagun'da aldı. Kendisine önceden Balasagunlu Yusuf deniliyordu , sonra kendisine Has Hacib adı verildi. Yusuf Has Hacib, Türk dil ve edebiyatı için temel olan Kutadgu Bilig (Mutlu kılan bilgi) kitabının yazarıdır. Kutadgu Bilig 6645 beyitlik bir eserdir. Allah'a hamt,peygambere ve dört halifeye teşekkürle başlar. Türk edebiyatındaki ilk siyasetnameyi yazmıştır. Türk edebiyatında ilk nazım şeklini o kullanmıştır.Bu nazım şekli de mesnevidir. Bundan dolayı Yusuf Has Hacib denmiştir.

Yazdığı Kutadgu Bilig eserinden bir bölüm: Kitabıma,okuyana mutluluk getirsin,ona doğru yolu getirsin diye Kutadgu Bilig adını koydum.Ben sözlerimi söyledim,düşüncelerimi yazdım.Bu kitap her iki dünya için de doğruyu gösteren bir rehberdir,yardımcı bir eldir.Dosdoğru bir söz söyleyeyim size:Her iki dünyayı da devletle elinde tutabilecek kişiden daha mutlu kimse yoktur. Önce Gündoğdı'yu tanıtayım.O hükümdardır,doğru yasayı(töre- adaleti)temsil eder.Aytoldı ile mutluluk güneşi doğar,o da mutluluğun(kut)temsilcisidir- bilgelik.Öğdülmüş aklı,Odgurmuş kanaati temsil eder.Ben sözlerimi bu dört değer(doğru yasa,mutluluk,akıl,akıbet)üzerine kurdum.Okuduğunda anlayacaksın,dikkat et.

“Yüzü ve dış görünüşü güzel olanın içi de güzel olur”….

Kaşgarlı Mahmut (1008-1075)

Kaşgarlı Mahmut 1008-1075 yılları arasında yaşamış, İslamiyet’in kabulünden sonraki Türk milliyetçiliğinin ilk temsilcisidir. Türk dilinin, Türk milliyetçiliğinin en büyük sözcüsü, Kâşgar’da doğdu. Saciye ve Hamidiye Medreseleri’nde tahsil gördükten sonra kendisini Türk dili incelemelerine adamıştır. Bu amaçla Orta Asya’yı boydan boya kat ederek Anadolu’ya oradan da Bağdat’a gitmiştir.

1072-1073 yılları arasında hazırladığı meşhur kitabını (Divan-ı Lügat-it Türk) Abbasi halifesine armağan etmiştir. Kitabın asıl nüshası bugün İstanbul’da Fatih Millet Kütüphanesi’nde muhafaza ediliyor. Kitabın Uygurca çevirisi ancak 1978’de yapılabilmiştir.

Divân-ı Lügati't-Türk Kitabının önsözü "Allah'ın, devlet güneşini Türk burçlarından doğurmuş olduğunu ve Türklerin ülkesi üzerinde göklerin bütün dairelerini döndürmüş olduğunu gördüm. Allah onlara Türk adını verdi. Ve yer yüzüne hakim kıldı. Cihan imparatorları Türk ırkından çıktı. Dünya milletlerinin yuları Türkler'in eline verildi. Türkler Allah tarafından bütün kavimlere üstün kılındı. Haktan ayrılmayan Türkler, Allah tarafından hak üzerine kuvvetlendirildi. Türkler ile birlikte olan kavimler aziz oldu. Böyle kavimler, Türkler tarafından her arzularına eriştirildi. Türkler, himayelerine aldıkları milletleri, kötülerin şerrinden korudular. Cihan hakimi olan Türkler'e herkes muhtaçtır, onlara derdini dinletmek, bu suretle her türlü arzuya naili olabilmek için Türkçe öğrenmek gerekir.."

Yazılış gayesi, Araplara Türkçeyi öğretmekten çok, Türkçenin Arapça ile koşu atları gibi yarış edeceğini, Türk dilinin zenginliğini, her duygu ve düşünceyi anlatmaya elverişli olduğunu ispat etmek içindir. Türkçenin zengin gramer özelliklerini ilk ve en çarpıcı biçimde yansıtıyor.

“Türk Sözlüğünün Divanı” anlamına gelen Kâşgarlı’nın bu eseri, yalnız bir sözlük değil; İslâmiyet öncesi Türk edebiyatını, tarihini, coğrafyasını, folklorunu, mitolojisini aydınlatan ansiklopedik bir eserdir. İçinde pek çok Türkçe deyim, şiir, atasözü yer almaktadır. Türk sözcüğünün kuvvet, güç, kudret anlamı taşıdığını bize ilk bildiren Kaşgârlı Mahmut’tur.

Kız kişi savı yonğı bolmas. Pinti kişinin sözü, geçerli olmaz. (Bugünkü Türkçe ile) Koş kılıç kınka sığmas. Çift kılıç bir kına sığmaz. (Bugünkü Türkçe ile)

Divan-ı Lügat-it-Türk’ün eğitim tarihimizdeki yeri Ailede çocuğun bakımı,yetiştirilmesi Çocuk oyunları Türk bilgi geleneği üzerinde durulması Türkçeyi öğretim yöntemi

Ailede Çocuğun Bakımı Çocuğu annesi beşikte yatırır ve beşiği sallayarak uyuturdu. Anne bebeğini nini söyleyerek uyuturdu. Çocuklar-muhtemelen uslu durmaları için-korkutulurlardı.

TÜRK BİLGİ GELENEĞİ Divan’da Türklerin kitaba bitig dedikleri belirtilir ve kitap yazılması,okunmasına ilişkin kırk kadar örnek cümle verilir.Bu da bize ,Türklerde yaygın bir okuma,yazma ve bilgi edinme geleneğinin varlığını gösterir.

TÜRKÇEYİ ÖĞRETİM YÖNTEMİ Çok sayıda örnekten yararlanarak kurala ulaşma yolunu izlemiştir. Örnekleri günlük hayattan,atasözlerinden ve şiirlerden derlemiştir. Dil öğretiminde tekrar ve hatırlatma yöntemlerini kullanmıştır. Eser yazma konusunda yol göstermiştir.