Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri Nedensellik

Plan Bilimselliğin nitelikleri Nedensellik Nedensellik ölçütleri Korelasyon ve nedensellik Nedensel hipotezler Nedensel açıklamada potansiyel hatalar

Bilimselliğin Nitelikleri “1. Tabiat içinde belirli bir türden olan olayların düzenliliğinin ifade edilmesi. 2. Bu düzenliliklerinin diğer bir türden olayların düzenliliği ile bir ilişkisinin kurulması. 3. Bu ilişkilerin önce kurallar, daha sonra kuralların toplamı olan teorilerle ifade edilmesi.” Kaynak: Mardin, 2008, s. 24

Düzenlilikleri Anlama “Doğal bilimcilerin incelediği doğal çevre, bu çevrede bulunan molekül, atom ve elektronlar için bir ‘anlam’ ifade etmez. Sosyal bilimcilerin gözlem sahasının, diğer bir deyimle sosyal gerçeklerin ise, bu ortam içinde yaşayan, hareket eden ve düşünen insanlar için belirli bir anlam ve önemi vardır.” Kaynak: Schutz’den (1954) aktaran Mardin, 2008, s. 24-25

Gerekircilik ve Sosyal Bilimler Davranışlarımız kendi özgürce verdiğimiz kararlarımızın bir ürünü mü yoksa dünyadaki denetleyemediğimiz ya da bilmediğimiz güçlerin ve etmenlerin bir ürünü mü? Olayların ya da şartların nedenleri vardır Bu nedenleri anlarsak olayların niye “öyle olduklarını” da anlarız Gerekircilik – Bizim seçimimiz

Doğa Bilimlerinde Nedensellik Düşen bir cismin hızını hesaplama (cismin ağırlığı, çevre koşulları vs. biliniyorsa kesin olarak hesaplanabilir) Bitkilerin gelişmesini denetleme (ışık, su, gübre vs.) Bu ve benzeri etmenler (örneğin, genetik kalıtım) insanların gelişmesini de açıklıyor Doğa bilimlerindeki neden-sonuç ilişkisi insanlar, bitkiler ve cansız nesnelere de genellikle uygulanıyor.

Toplumsal Bilimlerde Nedenleri Saptama Önyargının nedenleri nelerdir? Niçin bazı insanlar önyargılı bazıları değil? (Kendi seçimleri mi?) Ekonomik rekabet, dini ideoloji, siyasi görüş, çocukluk deneyimleri, eğitim … Bu nedenler denetlenebilir mi? Diyelim ki araştırma sonucu bazı insanların kendi seçimleri sonucu önyargılı olduklarını bazılarının olmadıklarını bulduk. Bu sonuç önyargının “niçin” oluştuğunu açıklamıyor Bazı insanların önyargılı, bazılarının önyargısız oluş nedenlerine bakmamız gerek Eğitim önyargıyı azaltan bir neden

Nedenlerin de Nedenleri Var Önyargılı, suçlu ya da sencil olmak bireylerin seçimi Okula gidip gitmemek kendi seçimimiz değil mi? Ama ister gidelim ister gitmeyelim, bunun da nedenleri var Aksi takdirde sosyal bilimlerde nedenleri açıklayıp bunları araştırmayla doğrulayamazdık İnsanların kendi seçimlerinin çok az olduğu bir insan davranışı modeli kullanıyoruz

Toplumsal Araştırmalarda Gerekirciliğin Rolü Tüm insan davranış, düşünce ve duyguları önceden mi belirleniyor? Her şeyin nedenini biliyor muyuz? Nedensel model olasılıkçı Kestirim yapmak yerine önyargının eğitim düzeyiyle ilişkisi olduğunu öne sürüyor İlgili etmenler ya da güçler araştırmayla ortaya çıkarılabilir

İdiografik ve Nomotetik Modellerde Nedensellik Afrika’daki açlığın nedenleri Diktatörlükle yönetilen ülkelerde doğurganlık oranının daha yüksek olmasının nedenleri Oy verme davranışlarını etkileyen nedenler (cinsiyet, eğitim düzeyi, siyasi-dini eğilim, ırk, vd.) Fransız Devriminin nedenleri

İdiografik – Nomotetik Açıklama İdiografik model nedenselliği bireysel örneklere ya da olaylara dayanarak açıklamaya çalışır Nomotetik model nedenselliği kısmi olarak açıklayan az sayıda değişkeni ortaya çıkarmaya çalışır; olasılıkçıdır

Nomotetik Açıklama “Niçin bazı insanlar önyargılı bazıları değildir?” Eğitimsiz Eğitimli Hoşgörülü I I I ı I ı I I I ı ı I ı I ı I I I ı I I ı ı I ı I ı I I I ı I ı I ı I I I ı I I ı ı ı ı I ıI I I I I ı I ı I I I ı I ı I ı I ı I I ı I I I I ı ı ı I ı I I I ı I ı ı I I I I ı I ı I I I ı ı I ı I ı I I I ı I I ı ı I ı I ı I I I ı I ı I ı I I I ı I I ı ı ı ı I ıI Önyargılı Kaynak: Babbie, 2001, s. 74’ten uyarlandı

Nedensellik Ölçütleri İki değişken arasında neden-sonuç ilişkisi olabilmesi için: Neden sonuçtan önce gelmeli Değişkenler arasında korelasyon olmalı Gözlenen değişim üçüncü bir değişkenle açıklanamamalı Kaynak: Babbie, 2001, s. 75-76

Korelasyon ve Nedensellik Gözlenen ilişkiler Negatif (ters) korelasyon Pozitif (doğrudan) korelasyon Eğitim Kazanç Önyargı Eğitim Yüksek eğitim-düşük önyargı ile ilişkili (ya da tersi) Yüksek eğitim-yüksek gelir ile ilişkili (ya da tersi) Nedensel ilişkiler Ters nedensel korelasyon Doğrudan nedensel korelasyon Kazanç Eğitim Önyargı Eğitim Daha yüksek eğitim düzeyi önyargı düzeyini azaltıyor Daha yüksek eğitim daha fazla para kazanma nedeni Kaynak: Babbie, 2001, s. 77’den uyarlandı

Nedensellik Diyagramları + a Stres Boşanma + Stres b Boşanma - Kaynaklar + + c Kavga Boşanma Stres + Boşanma d Stres - - İyi uyum sağla- mış çocuklar Boşanma e + + Stres - - - Kavga - İyi uyum sağla- mış çocuklar Kaynaklar Kaynak: Neuman, 2008, s. 104

Korelasyon ve Yalancı Nedensellik Gözlenen ilişkiler Pozitif (doğrudan) ilişki Ayakkabı numarası Matematik yeteneği Daha büyük ayakkabı numarası daha yüksek matematik becerisiyle ilgili (ya da tersi) Gerçek nedensel ilişki Yalancı nedensel ilişki Yaş Ayakkabı numarası Matematik yeteneği Ayakkabı numarası Matematik yeteneği Ayakkabı numarası Matematik yeteneği Yaş hem daha büyük ayakkabı numarası hem de daha yüksek matematik becerisini açıklıyor Daha yüksek numara daha fazla matematik yeteneği Kaynak: Babbie, 2001, s. 77’den uyarlandı

Gerekli ve Yeterli Nedenler Gerekli neden: Etkinin meydana gelebilmesi için yerine getirilmesi gereken koşul Yeterli neden: Etkiyi hemen hemen garantileyen koşul Nomotetik ilişkileri incelerken kesinlikle gerekli ve kesinlikle yeterli nedenleri keşfetmek zor Kaynak: Babbie, 2001, s. 93-94

Gerekli ve Yeterli Nedenler Sınava girmedi Sınava Girdi K K K K K K K K K k K K K K K K K K k K Kaldı A A C B D A B B A C D D A B A B D C CC A B BB C CC D A BBB C C A Geçti Geçmek için sınava girmek gerekli ama yeterli değil, sınavdan geçmek için hem sınava girmek gerekli hem de geçer not almak. Kalmak için sınava girmemek yeterli neden (ama başka nedenlerle de kalınabilir) Kaynak: Babbie, 2001, s. 80’den uyarlandı

Gerekli ve Yeterli Nedenler Kadın Erkek K K KK K K k k k k K k k k k k k Hamile K K k K K k KK K K k k K K k KK kK K K k kk k k KK k K K K kk K k k K KK k Hamile değil E E e E E E E e E E e E e E E E E E E e E Kadın olmak gerekli neden; cinsel ilişkide bulunmak yeterli neden; kadın olmak ve cinsel ilişkide bulunmak gerekli ve yeterli nedenler

Nedensel Hipotezler En az iki değişken vardır Değişkenler arasında nedensel ilişki veya neden-sonuç ilişkisi ifade eder Bir kestirim ya da gelecekte beklenen bir sonuç olarak ifade edilebilir Mantıksal olarak bir araştırma sorusuna ve bir kurama bağlıdır Yanlışlanabilir; yani, ampirik kanıtlarla test edilebilir ve doğru veya yanlış olduğu gösterilebilir. Kaynak: Neuman, 2008, s. 241

Nedensel İlişkileri İfade Etme Biçimleri Dini törenlere katılma boşanma oranlarında düşüşe neden olur Dini törenlere katılma oranı ne kadar yüksekse, boşanma ihtimali aynı derecede düşüktür. Dini törenlere katılma, boşanma oranlarındaki düşüşle ilişkilendirilir. Dini törenlere katılma, boşanma ihtimalini azaltmaktadır. Kaynak: Neuman, 2008, s. 242

Nedensel Açıklamada Potansiyel Hatalar Hata türü Totoloji Teleoloji Ekolojik yanılgı İndirgemecilik Yalancı ilişki Kısa tanım İlişki tanım olarak doğru ama döngüsel bir mantığı var Sebep, uygun olmayan bir niyettir, veya zaman sırası yanlıştır Ampirik gözlemler nedensel ilişkiyi açıklamak için çok üst düzeyde Ampirik gözlemler nedensel ilişkiyi açıklamak için çok alt düzeyde Görünmeyen üçüncü bir değişken hem bağımsız hem bağımlı değişkenin nedeni Örnek Yoksulluğun nedeni az parası olmaktır İnsanlar imam nikahıyla evleniyor çünkü toplum öyle istiyor Ankara’da suç oranı yüksek. Ali Ankara’da yaşıyor. Bu nedenle saatimi muhtemelen o çaldı Ali işsiz kaldığı ve yeni araba alamadığı için ülke ekonomisi durgun Saç uzunluğu TV programlarıyla ilişkili. Kısa saçlılar futbol, uzun saçlılar aşk hikayeleri izlemeyi tercih ediyorlar. (Görünmeyen neden: Cinsiyet) Kaynak: Neuman, 2008, s. 173’ten uyarlandı

Akıl Yürütme Hataları Kişisel ve kültürel önyargı, görüş sahibi olma; araştırmacının olayları kendi bakış açısıyla yorumlaması Sonuca varmada aceleci davranma Kuşkulu neden Bastırılmış kanıtlar Yanlış ikilem Kaynak: Babbie, 2001, s. 81-83

Özet Bilimselliğin nitelikleri Nedenleri saptama İdiografik – nomotetik açıklama Nedensellik ölçütleri Nedensel açıklamada potansiyel hatalar