LIFE Programme 2006 LIFE06 TCY/TR/000292 HaWaMan

LIFE TCY/TR/000292 Finansör: Avrupa Komisyonu, Çevre Genel Müdürlüğü Finansman desteği 580.000 €’ya kadar. Avrupa Komisonu adına izleme ve destek ekibi:

Ortaklık Faydalanan ve Taraf: Taraf: German Technical Cooperation TC Çevre ve Orman Bakanlığı 30.000 € Finansal destek Taraf: Proje yönetimi Teknik uzmanlık German Technical Cooperation 200.000 € finansal destek

LIFE TCY/TR/000292 Türkiye’deki Tehlikeli Atık Yönetiminde mevcut durum: Yıllık yaklaşık 1.12 milyon ton tehlikeli atık Az miktarda geri kazanım ve bertaraf tesisi (şu ana kadar) Çevre ve sağlık için yüksek risk

Tehlikeli Atık Bertarafı Tıbbi atıkların bertaraf yöntemleri Atık miktarları hakkında bilgi ve iyileştirilmesi için yönetimin gereği Tehlikeli Atık Bertarafı Tıbbi atıkların bertaraf yöntemleri Toplam miktar: 1,12 Milyon Ton/yıl TUİK, 2004

YAKMA VE DEPOLAMA: MEVCUT DURUM Firma Adı Kapasite İZAYDAŞ (Depolama) 790.000 m3 İZAYDAŞ (Yakma) 35.000 ton/yıl PETKİM (Yakma) 17.500 ton/yıl TÜPRAŞ (Yakma) Kendi atıkları 7.750 ton/yıl İSKEN (Depolama) 115.000 m3

LİSANSLI GERİ KAZANIM TESİSİ ATIK TÜRÜ YILLIK TÜKETİM KAPASİTESİ Boya Çamuru 4.503 ton/yıl Yağlı Metal Atığı (ağır metal içeren metal atıkları) 86.618 ton/yıl Kimyasal Atık (çürük asit, v.b.) 21.106 ton/yıl Kontamine Bez, üstübü 7.978 ton/yıl Atık Solvent 1.990 ton/yıl Atık Varil 656.400 adet/yıl Endüstriyel Nitelikli Çamur (ramat çamuru) 7.360 ton/yıl Atık Yağ (II. Kategori) 36.735 ton/yıl Atık Lastik 51.979 ton/yıl Atık Yağ (I. Kategori) 33.762 ton/yıl (kurulu kapasite) Pil Akü (16 Geri Kazanım Tesisi) 192.439 ton/yıl (kurulu kapasite) Bitkisel Yağ (Lisans kapsamında 11 geri kazanım tesisi) 133.047 ton/yıl (kurulu kapasite) TOPLAM 578.000 ton/yıl

Proje çalışmaları devam ediyor Planlanan Uygulama (TA Heavy Cost) Tehlikeli Atık Yönetimi için Bölgesel Planlar ÇED aşamasında Proje çalışmaları devam ediyor Fizibilite Aşamasında

LIFE TCY/TR/000292 Amaç ve Hedefleri Türkiye’de sanayiden kaynaklanan tehlikeli atıkların insan sağlığı ve çevre üzerindeki olumsuz etkilerini en aza indirmek için tehlikeli atık yönetimini geliştirmeyi amaçlamaktadır. Projenin Hedefleri: • Türkiye’de çevre alanındaki idarecilerin tehlikeli atık sorunları ile ilgili kapasitelerinin artması • Yetkili Yönetim merciileri, Sanayi ve Üniversiteler arasında iletişim • Tehlikeli atık yönetimi konusunda kamuda ve özel sektörde bilinçlenmenin artırılması • Tehlikeli atıkların sınıflandırılması ve veriler konusunda bilgi birikimi • Sanayide “tehlikeli atık” geri kazanımının geliştirilmesi

Genel bakış açısıyla Proje LIFE TCY/TR/000292 Genel bakış açısıyla Proje AB’ye katılım sürecine ve AB çevre yasasıyla belirlenmiş tehlikeli atık yönetiminin amaçlarına katkıda bulunmaktadır.

LIFE TCY/TR/000292 GÖREVLERİ Görev A: Tehlikeli Atık Konsepti Görev B: Atık Sınıflandırması Görev C: Tehlikeli Atık Sisteminin Optimizasyonu Tehlikeli Atık Yönetimi Prosedürü Atık kayıt ve izleme sistemi / pilot bölgeler Mevcut envanterin geliştirilmesi Görev D: Kapasite Geliştirilmesi Geri kazanım ve bertaraf tesislerinin kontrolü Atık üreticilerinin bilgileri Atık taşınımı kontrol sistemi (Polis, gümrük … vb. dahil) Atık bertaraf tesislerinin özel parametrelerinin kontrolü Görev E: Eğitim Görev F: LIFE Proje Yönetimi AB Proje Yönetiminde Kapasite geliştirilmesi Görev G: Görev Dağılımı

Görev A: Atık Yönetimi Konsepti Görev A1: Tehlikeli atık yönetiminin mevcut durumunun analizi Kasım 2007’e kadar: Bilgilerin derlenmesi Paydaşlarla görüşmeler ve toplantılar Projenin değerlendirilmesi

Görev A: Atık Yönetimi Konsepti Görev A2: Uluslararası deneyimlerin aktarılması 2008 yılında: Çalıştay ve uzmanlarla toplantı Konseptin geliştirilmesi için sonuçların değerlendirilmesi Tartışma soruları: Tehlikeli atık yönetimi için uluslararası konsept örnekleri Tehlikeli atık yönetiminin organizasyonu (Oluştur-Çalıştır-İlet, Kamu-Özel sektör işbirliği, sadece kamu ya da sadece özel sektör yatırımı,…) Atıkların, atık geri kazanım tesisine/bölgesine gönderilmesi (Atık Borsası) Olası ekonomik teşvikler Belirli endüstriyel faaliyetler için atık türleri ve miktarları ve yönetimi Atık üretimi üzerinde minimizasyon’un (programlar) etkileri

Görev A: Atık Yönetimi Konsepti Görev A3: Tehlikeli Atık Yönetimi Konusunda Bir Konsept’in İşlenmesi Haziran – Aralık 2008: Konsept bir tehlikeli atık planı veya master plan değildir. Gelecekteki Atık Yönetiminin Planlanması için bir başlangıç noktasının sağlanmasına bağlıdır. Şunlara bağlıdır: Geliiştirilmiş veri tabanı Atık kayıt/izleme sistemi aracılığıyla (Görev C2, C3, C4) Sanayi ile daha sıkı işbirliği Seçilmiş sanayi kolları için mevcut dökümanlarla (Görev D2) Yuvarlak masa toplantıları Tüm paydaşlarca atık yönetimi opsiyonlarının daha iyi anlaşılması eğitimlerle (Görev E) Prosedürlerin tanımlanması (Görev C1)

Görev A için sanayi ile işbirliğinin ve veri tabanının geliştirilmesi Alman Uzmanlar ÇOB ekibi Türk Uzmanlar Görev D2: sanayi kolları için atık listeleri Görev A: Sanayi için miktarın/kalitenin belirlenmesi Görev A+C1:Tartışma+Doğrulama Türkiyedeki sanayi kolları ve sahaları için miktar/kalite incelenmesi Görev C2-C4: değerlendirme deneyimi Pilot Bölge atık kayıt/izleme sistemi Seçilmiş sanayi kolları Sanayi odasi, Sanayi bölgesi Birlikler vs. TUİK,İL MÜDÜRLÜKLERİ vs.. Görev C: ÇOB envanterinin ve resmi verilerin geliştirilmesi

Konsept için veri tabanı geliştirilmesi Uluslararası deneyimler baz alınarak belirli alanlar için atık miktarı ve kalitesi, kaçınma ve minimizasyon değerlerinin ölçülmesi Türk sanayisi ile işbirliği içinde doğrulama ve değerlendirme Görev C verileri - Envanter – değerlendirmeye almak Görev B’de, sanayi tarafından atık’ın sınıflandırılması konusunda, artırılmış bilgi birikiminden faydalanmak

Konsept için tartışılması gereken konular Her bölgede ne kadar atık üretileceği beklenmektedir? Görev C’nin verileri – Envanter- değerlendirmeye almak Sanayi tarafından atık sınıflandırması konusunda Görev B içinde artırılmış olan bilgi birikiminden faydalanmak Sanayi ile geliştirilmiş işbirliği TURKSTAT ile geliştirilmiş işbirliği Kaçınma ve Minimizasyon (programları), atık üretimini nasıl etkileyebilir? Sanayi bileşenlerinin kendi içinde kaç tane geri kazanım tesisi var ya da planlanmaktadır? Kaç tane ve ne tür bertaraf tesisi,(fiziksel-kimyasal) işleme tesisi, transfer istasyonu ve geçici depolama tesisi gerekli olabilir (Görev C1)?

Görev B: Atık Sınıflandırması Görev B1: Tehlikeli Atık sınıflandırması için rehber Haziran - Mart 2008: H-kriterlerinin uygulanması Muallaklı atıkların sınıflandırılması Sanayi kolları altında atık kaynakları Olası geri kazanım, işleme ve bertaraf seçenekleri Görev B2: Eğiticilerin eğitimi Mayıs 2008 ve Ağustos/Eylül 2008: Toplamda 30 eğiticiyi atık sınıflandırması konusunda eğitmek için 3 eğitim semineri yetkili kurumlardan yaklaşık 20 kişi Sanayiden, Sanayi odaları + birliklerden, üniversitelerden yaklaşık 10 kişi

Görev C: Atık Yönetim Sistemi Görev C1: Tehlikeli atık yönetimi için prosedürler Ekim 2007-2008: Tehlikeli atık yönetiminin değişik seçenek ve prosedürlerinin genel tanımlaması Tehlikeli atık’ın olası taşıma, işleme, bertaraf seçenekleri Var olan ve planlanan işleme ve bertaraf tesisleri dahil edilecektir Görev C’nin sonuçları – envanter – değerlendirmeye alınması gerekmektedir Nihai bertarafa gidecek tehlikeli atık miktarının minimizasyon ile azaltıldığı tehlikeli atık işleme yöntemleri ve tesisleri Transfer ve işleme tesislerinin konsepte dahil edilmesi Tesis içi, küçük bölgeler için veya bölgesel işleme ve bertaraf seçenekleri Olası bertaraf sahalarının tanımlanması

Görev C: Atık Yönetimi Sistemi TURKSTAT ile işbirliği içinde seçilmiş pilot iller: Seçim için kriterler : Yüksek derecede sanayileşme. Belli bir üretimle adı duyulmuş olan iller. “Yüksek maliyetli Çevre Projeleri” nde tanımlanmış olan her atık yönetimi alanını temsil eden bir il seçilmelidir. Görev D’deki bazı pilot iller temsil edilmelidir. Istanbul Kocaeli Bursa Izmir Kayseri Mersin

Görev C: Atık Yönetimi Sistemi Görev C2: Atık kayıt sistemi (pilot bölgede) Ocak– Aralık 2007: Fizibilite çalışması TURKSTAT tarafından yazılım modülünün geliştirilmesi ve revize edilmesi Kalite yönetiminin yapılması, verilerin doğrulanması ve sisteme ev sahipliğini kimin yapacağının tanımlanması Bakanlık çalışanlarının ve pilot illerdeki çalışanların eğitilmesi Ocak 2008’den itibaren: Atık üreticileri tarafından direk olarak atık kayıt sistemine veri girişi yapılması Her bir atık üreticisinin kendi şifresiyle giriş yapması Atık üreticileri tarafından Nisan 2008’e kadar 2005, 2006 ve 2007 yıllarının verilerinin bitirilmesi Pilot bölgeler ile özel olarak ilgilenilecektir

Görev C: Atık Yönetimi Sistemi Görev C3: Atık İzleme Sistemi Ocak – Aralık 2007: Fizibilite çalışması ve sistem gereksinimlerinin tanımlanması: veri aktarımı ve veri tabanı türü veri çıktısı verilerin olası harita üzerinde gösterimi Programlama için sistem gereksinimlerinin tanımlanması Aralık 2007 – Nisan 2008: Programlama aşaması (Yazılım modüllerinin geliştirilmesi) Nisan 2008’den itibaren: Pilot bölgedeki yetkililerin ve Bakanlık çalışanlarının eğitilmesi Atık izleme sisteminin uygulanması

Görev C: Atık Yönetim Sistemi Görev C4: Mevcut Envanterin Geliştirilmesi Ocak – Nisan 2008: Atık kayıt sistemine atık üreticisi tarafından 2005, 2006 ve 2007 verilerinin girişinin yapılması Veri girişi yapmayanların, hatalı girişlerin vb. denetlenmesi (özellikle pilot bölgelerde) Nisan – Temmuz 2008: Pilot bölgelerdeki yetkililerin veri girişi yapmayan veya hatalı giriş yapanlardan verileri talep etmesi Pilot bölgelerde edinilen deneyim ile atık kayıt sistemi ve izleme sistemi üzerinde revizyon ve iyileştirme yapılması Ağutos 2008’den itibaren: Görev A – Tehlikeli Atık Konseptinin nihai verilerinin hazır olması (elde edilen) Atık kayıt ve izleme sisteminin revize edilmesi (elde edilen verilerle)

Görev D: Kapasite Geliştirilmesi Görev D1: Bertaraf ve geri kazanım tesisleri için kontrol sistemi Kasım 2007-2008: - Kılavuz notların/kontrol listelerinin aşağıdaki şartlara göre hazırlanması: Geri kazanım tesisleri tarafından oluşturulan emisyon su ve tehlikeli atıkların tanımlanması Geri kazanım tesislerinden kaynaklanan çevresel etkilerin engellenmesi için gereken en önemli ölçümlerin tanımlanması İyi ve kötü uygulama örnekleri Tesisin dışarıdan ve tesis tarafından izlenmesi seçilmiş tesislerle işbirliğinde; Proje uzman ekipleriyle birlikte tesis ziyaretleri

Görev D: Kapasite Geliştirilmesi Görev D1: Bertaraf ve geri kazanım tesisleri için kontrol sistemi Bu görev için lisanslı geri kazanım ve bertaraf tesisleri arasından aşağıda belirtilen kriterlere göre R- ve D- kodlu işlemler seçilmiştir: Seçim kriterleri: Geri kazanım tesisine kabul edilen atık akımlarının tehlikeliliği, Geri kazanım işlemlerinin olası çevresel etkileri, Belli bir tür tesis hakkında denetim otoritesinin bilgisinin artırılması gereksinimleri,

Görev D: Kapasite geliştirilmesi Görev D1: Geri kazanım ve bertaraf tesisleri için kontrol sistemi Kasım 2007-2008: Pilot il: Ankara R13 işlemi (geçici depolama) R2/R3 işlemi (Atık solvent ve yıkama sıvılarının geri kazanım tesisleri) Bir R4 işlemi Pilot il: Kayseri R4 işlemleri Demir ve Çelik sanayinden (10.02.07) kaynaklanan, genellikle çinko içeren yüksek fırınlardan elde edilen baca külleri olarak bilinen atıkların geri kazanımı

Görev D: Kapasite geliştirilmesi Geri kazanım ve bertaraf tesisleri için kontrol sistemi Kasım 2007-2008: Pilot il: Izmir R9 işlemleri ile bağlantılı R2 ve R3 Organik kimyasal işlemlerden elde edilen atık solventler ve yıkama sıvıları , atık boya ve çeşitli şekilde atık olarak elde edilen çamurlar için geri kazanım tesisleri. Aynı zamanda atık solvent geri kazanımı yapabilen atık yağ geri kazanım tesisleri D10 işlemleri: Petrol arıtma, organik kimyasal işlemler, vs.’den elde edilen atık solventleri, atık yağları ve diğer organik atıkları yakan büyük bir sanayi tesisi

Görev D: Kapasite geliştirilmesi Görev D2: Atık üreticileri için bilgi ve rehberlik Ağustos 2007 – Mart 2008: Amaç, endüstriyel atık üreticilerine raporlama ve atık yönetimi konusunda yardım etmektir. Tüm paydaşların dökümanlara ulaşabilmesini sağlamak Sanayi temsilcileriyle işbirliği içinde seçili sanayi aktiviteleri için 5-15 sayfalık rehber dökümanların hazırlanması

Görev D: Kapasite Geliştirilmesi Görev D2: Atık üreticileri için bilgi ve rehberlik Ağustos 2007 – Mart 2008: Şu içerikte rehberlik dökümanları : Avrupa atık kataloğuna göre atık türleri ve atık kataloğu için liste/tablo, üretildiği yer, genel geri kazanım veya bertaraf imkanları Genel olarak uygulanan işlemler ve/veya birim uygulamalar için tehlikeli atık üretimini gösteren akış şeması/ tesis şeması Atık minimizasyonu ve kaçınması için örnekler Çevresel etkilerden kaçınmak için gereklilikler İyi ve kötü uygulamalar için örnekler/resimler Sanayi ile rehber kitaplar konusunda tartışma ve toplantı Atık üreticilerine ziyaretler ve hizmet içi eğitim

Görev D: Kapasite geliştirilmesi Görev D2: Atık üreticileri için bilgi ve rehberlik Ağustos 2007 – Mart 2008: Üretim türleri/ Endüstriler için öneriler: Metal işlenmesi: Mekanik şekillendirme Yüzey bakımı (Galvanizasyon) Astarlama ve Boyama Döküm .. Kimya endüstrisi: Organik Inorganik Framasötik Petrol Endüstrisi Ağaç/Mobilya Deri ve Tekstil Enerji Santrali

Görev D: Kapasite Geliştirilmesi Atık Taşımacılığı için kontrol sisteminin geliştirilmesi (Gümrük, Polis, vs...) Ekim 2007 – Mart 2008: Rollerin, görevlerin tartışılması ve tanımlanması ve ilgili kurumların sınırötesi atık taşımacılığı konusunda işbirliği yapması Atık üreticileri ve ilgili kurumlar için sınırötesi atık taşımacılığı konusunda kısa rehber kitapçık

Görev D: Kapasite Geliştirilmesi Bertaraf tesislerinin özel parametrelerinin kontrolü 2008’de : Danışma hizmeti ve Şu konularda kısa rehber dökümanlar: R1 işlemleri: Tehlikeli atıkların aşağıdaki durumlarda birlikte yakılması Çimento ocağı Tuğla üretimi vs. Alan gezileri ile hizmet içi eğitim

Görev E: Eğitim Görev E1: Özel atık yönetimi bilgisinin transfer edilmesi Haziran – Kasım 2007 : Eğitim modüllerinin tasarlanması vs. Eğitim materyallerinin hazırlanması Kasım 2007 - 2008: Paydaşların temsilcileri için tehlikeli atık yönetimi konusunda 3 eğitim semineri Görev E2: 10 ÇOB çalışanı için Almanya’ya Çalışma Ziyareti

Eğitimin önerilen içeriği: Görev E: Eğitim Eğitimin önerilen içeriği: Modüllerin konuları: Tehlikeli atıkların termal işlemlerle bertarafı (yakma, Plasma, gazlaştırma vs.) Depolama yöntemi ile bertaraf Atığın tehlikeli özelliklerinin değiştirildiği ve miktarının azaltıldığı fiziksel- kimyasal ön işleme tesisleri Enerji geri kazanımı– beraber yakma tesisleri Atık solvent geri kazanımı Tehlikeli sıvı atıkların işlenmesi, geri kazanımı ve bertarafı Tartışma konuları: Atık türleri ve menşei, Teknik opsiyonlar, Tesis türleri ve kombinasyonları Giderler

Görev F: Yönetim ve Görev G: Dağıtım Partner GTZ ile işbirliği içinde: Teknik proje yönetimi Proje ve Finansal Yönetim AB proje yönetimi konusunda kapasite geliştirilmesi Çalıştay, Hizmet içi eğitim (2) Paydaşlarla istişare turları Proje web sitesi Halkla ilişkiler : broşürler, medya işleri, İletişim stratejileri.

Project Web site Proje Web Sitesi www.life-hawaman.cevreorman.gov.tr

TEŞEKKÜRLER