PİYASA MALİ UZLAŞTIRMA MERKEZİ ELEKTRİK PİYASASINDA MALİ UZLAŞTIRMA UYGULAMALARI PİYASA MALİ UZLAŞTIRMA MERKEZİ 12/05/2005

GÜNDEM 1. Piyasa Mali Uzlaştırma Merkezi (PMUM) 2. Mali Uzlaştırma Esasları ve Uygulamaları DUY’un Temel Özellikleri ve Geçici Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliğine (G-DUY) göre Dengeleme Sistemi 4. Piyasa Yapısı - Vizyonumuz

PMUM – Tarihçe Piyasa Mali Uzlaştırma Merkezi, 4628 Sayılı Elektrik Piyasası Kanununa göre “… Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği hükümleri doğrultusunda, gerçekleşen alım-satımlar ile sözleşmeye bağlanmış miktarlar arasındaki farkları esas alarak, piyasada faaliyet gösteren tüzel kişilerin borçlu yada alacaklı oldukları tutarları hesaplamak suretiyle, mali uzlaştırma sistemini çalıştırır." hükmü gereğince, TEİAŞ bünyesinde Yük Dağıtım Dairesi Başkanlığı içerisinde "Müdürlük" olarak faaliyetine başlamış olup, 20 Temmuz 2003 tarihinden sonra Elektrik Piyasa Hizmetleri ve Mali Uzlaştırma Dairesi Başkanlığı olarak çalışmalarını sürdürmektedir.

Misyonumuz Güvenilir, etkin ve verimli bir piyasa işletim sistemi tesis etmek ve işlerliğini sağlamak. Ve bu suretle ülkemiz elektrik piyasasının arzulanan arz güvenliği ile rekabet seviyesine ulaşılmasına katkıda bulunmaktır.

PMUM’un Görevleri Piyasa işletmecisidir ve Kayıt başvurularının alınması ve işleme konulması, İkili anlaşmalara ilişkin bildirimlerin alınması ve işleme konulması, Sistem işletmecisi tarafından bildirilen yük alma ve yük atma kabullerine ait bilgiler baz alınarak, saatlik sistem marjinal fiyatları ile her bir uzlaştırma dönemi için aylık sistem dengesizlik fiyatının hesaplanması, İkili anlaşma bildirimlerinin, kabul edilen yük alma ve yük atma tekliflerine ilişkin bilgilerin ve piyasa katılımcılarının sisteme verdikleri ve sistemden çektikleri uzlaştırmaya esas elektrik enerjisi miktarlarının dikkate alınması suretiyle, piyasa katılımcılarına tahakkuk ettirilecek alacak ve borç miktarlarının hesaplanması, ilgili alacak-borç bildirimlerinin hazırlanması ve alacak-borç ve teminat yönetimi işlemlerinin yürütülmesi, Dengeleme ve uzlaştırma sistemine ilişkin olarak Kurum tarafından talep edilecek raporların hazırlanması ve yayımlanması vb. işleri yürütür.

PMUM – Bugüne Kadar Yürüttüğü İşler Elektrik Piyasasında Mali Uzlaştırma Yapılmasına ilişkin Usul ve Esaslar Hakkında TEBLİĞ Elektrik Piyasasında Mali Uzlaştırma Yapılmasına ilişkin Usul ve Esaslar Hakkında TEBLİĞ 30 Mart 2003 Sanal Uygulama 4 Kasım 2003 1 Aralık 2003

Mali Uzlaştırma Esasları Ve Uygulamaları 2.1) Mali Uzlaştırmanın Temel Prensibi 2.2) Katılımcılar 2.3) İkili Anlaşmalar 2.4) Yedek Tedarik 2.5) İletim ve Dağıtım Sistemi Kayıpları Uygulaması 2.6) Ölçüm 2.7) Mali Uzlaştırmanın Gerçekleştirilmesi

Uzlaştırma Nedir? Uzlaştırma, piyasa katılımcılarının; Kabul edilen yük alma ve yük atma teklifleri, İkili anlaşma bildirimleri, Sisteme verdikleri ve/veya sistemden çektikleri uzlaştırmaya esas elektrik enerjisi miktarları, dikkate alınarak belirlenen enerji açık ve/veya enerji fazlalarına ilişkin olarak alacaklı ve/veya borçlu oldukları tutarların belirlenmesi ve ilgili mali işlemlerin gerçekleştirilmesi amacıyla, PMUM tarafından yürütülen faaliyetleri ve bu faaliyetler için gerekli idari işlemleri içerir.

Mali Uzlaştırmanın Temel Prensibi 4628 Sayılı Kanun ve Elektrik Piyasası Lisans Yönetmeliği hükümlerine göre piyasada elektrik enerjisi ve/veya kapasite alım-satım faaliyeti gösterebilmek taraflar arasında yapılan İkili Anlaşmalar ile mümkün olabilmektedir.

İkili Anlaşmalar Gerçek ve tüzel kişiler arasında özel hukuk hükümlerine tabi olarak, elektrik enerjisi ve/veya kapasitenin alınıp satılmasına dair yapılan ve Kurul onayına tabi olmayan ticari anlaşmalar şeklinde tanımlanmaktadır.

Mali Uzlaştırmada Katılımcılar Üretim Lisansı Sahibi Üretim Şirketleri Otoprodüktörler ve Otop.Grupları İletim Lisansı Sahibi İletim Şirketi Dağıtım Lisansı Sahibi Dağıtım Şirketleri Toptan Satış Lisansı Sahibi TETAŞ ve Özel Toptan Satış Şirketleri şeklinde tanımlanmıştır. PMUM

Mali Uzlaştırmaya Tabi Olan Taraflar Bir tarafı Kamu olan ikili anlaşmalar düzenlemeye tabi ikili anlaşma olarak değerlendirilmekte ve mali uzlaştırmaya tabi olmamaktadır.Bu durumda sadece özel sektör katılımcılarının nakil yolu ile yapacakları elektrik enerjisi ve/veya kapasite satışları için yapacakları ikili anlaşmalar mali uzlaştırmaya tabidir. PMUM

Serbest piyasadan enerji satın alamazlar EPHMUDB’na Kayıtlı Üretim Şirketi 17 Santral 25 Kurulu Güç (MW) 898,9 Toplam Tüketici Sayısı 388 Üretim Şirketleri S İ S T E M Serbest piyasadan enerji satın alamazlar Serbest Tüketici Toptan Satış Şirketi Perakende Satış Şirketi ~ ~ Üretim Şirketi Üretim lisansı sahibi tüzel kişiler; üretim tesisi kurulması, işletmeye alınması, elektrik enerjisi üretimi, Lisans yönetmeliğine göre, herhangi bir özel sektör üretim şirketinin iştirakleri ile birlikte işletmekte olduğu üretim tesisleri yoluyla piyasada sahip olacağı toplam pay, bir önceki yıla ait olarak TEİAŞ tarafından yayımlanmış Türkiye toplam elektrik kurulu gücünün yüzde yirmisini geçemez. ürettikleri elektrik enerjisinin ve/veya kapasitenin müşterilere satışı ile iştigal edebilir. Üretim Şirketleri, tüketicilerinin ihtiyaçları için serbest piyasadan enerji satın alamazlar. Ancak; planlı, plansız ve zorunlu devre dışı olma durumlarında ikili anlaşmaları kapsamındaki taahhütlerini yerine getirmek amacıyla diğer tedarikçilerle yedek tedarik anlaşması yapabilirler.

Serbest piyasadan enerji satın alamazlar EPHMUDB’na Kayıtlı Otop. Grubu 29 Santral 45 Kurulu Güç (MW) 1838,3 Toplam Tüketici Sayısı 838 Otoprodüktör Grupları S İ S T E M Serbest piyasadan enerji satın alamazlar Serbest Tüketici Toptan Satış Şirketi Perakende Satış Şirketi Grup Ortağı ~ ~ Otoprodüktör Grubu Otoprodüktör grubu lisansı sahibi tüzel kişiler; esas olarak kendilerinin ve ortaklarının elektrik enerjisi ihtiyaçlarını karşılamak üzere üretim tesis kurulması, üretilen elektrik enerjisi ve/veya kapasitenin grup ortaklarına satılması, üretim fazlası olması durumunda üretim fazlasının müşterilere satışı faaliyetleri ile iştigal edebilir. Otoprodüktör Grupları, tüketicilerinin ihtiyaçları için serbest piyasadan enerji satın alamazlar. Ancak; planlı, plansız ve zorunlu devre dışı olma durumlarında ikili anlaşmaları kapsamındaki taahhütlerini yerine getirmek amacıyla diğer tedarikçilerle yedek tedarik anlaşması yapabilirler. * EPDK’nın 15.10.2002 tarih ve 61 sayılı kurul kararı ile, otoprodüktör grupları serbest tüketicilere bir önceki takvim yılında ürettikleri elektrik enerjisinin yüzde yirmi beşi (% 25) oranındaki miktarını, izleyen takvim yılında serbest rekabet ortamında satabilirler.

Toptan Satış Şirketleri EPHMUDB’na Kayıtlı Top. Sat. Şirketi 13 Piyasada Faal Top. Sat. Şirketi - Tüketici Sayısı 524 Toptan Satış Şirketleri Toptan Satış Şirketi Toptan Satış Şirketi Otoprodüktör Otoprodüktör Grubu Üretim Şirketi Toptan Satış Şirketi Perakende Satış Şirketi Serbest Tüketici İthalat İhracat Toptan satış lisansı sahibi tüzel kişiler; elektrik ve/veya kapasitenin toptan satışı ve doğrudan serbest tüketicilere satışı ile iştigal edebilir. Lisans yönetmeliğine göre, herhangi bir özel sektör toptan satış şirketinin iştirakleri ile birlikte piyasada sahip olacağı toplam pay, bir önceki yılda tüketilen toplam elektrik enerjisi miktarının yüzde onunu geçemez. Toptan satış lisansı sahibi tüzel kişiler lisanslarına yer alması kaydı ile ithalat ve ihracat faaliyetlerini de yürütebilir.

Yenilenebilir Enerji Kaynaklarına Dayalı Üretim Lisans Yönetmeliğinin 30. maddesinin son bendine göre perakende satış şirketleri serbest olmayan tüketicilere satış amacıyla yapılan enerji alımlarında, yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesisinde üretilen enerjisi satış fiyatı; TETAŞ’ın satış fiyatından düşük veya eşit olduğu ve daha ucuz bir enerji kaynağı olmadığı takdirde öncelikle bu enerjiyi almakla yükümlüdür.

Yenilenebilir Enerji Kaynaklarına Dayalı Üretim Bu tip üretim tesisleri ortakları ve/veya serbest tüketiciler ile yaptıkları ikili anlaşmalar için mali uzlaştırmaya tabi olmakla birlikte toptan satış şirketleri ve/veya perakende satış şirketlerine satışları mali uzlaştırmaya tabi değildir. Müşterileri ile yaptığı ikili anlaşmadaki taahhüdünden daha fazla üretim yapan bu tip üreticilerin fazla enerjileri için perakendecilerle anlaşma yapmaları beklenmektedir.

Üretim, Otoprodüktör ve Otoprodüktör Grubu lisansı sahibi Mali Uzlaştırmada Yedek Tedarik Üretim, Otoprodüktör ve Otoprodüktör Grubu lisansı sahibi tüzel kişiler; - Üretim faaliyeti gösteren tüzel kişiler - Toptan satış faaliyeti gösteren tüzel kişiler yedek tedarik anlaşması yapabilirler. Yedek tedarik anlaşmasının toptan satış şirketi (TETAŞ) ile yapılması durumunda sadece tüketici tarafı mali uzlaştırmaya tabi olacaktır.

Mali Uzlaştırma Uygulamaları Elektrik enerjisinin üretim lisansı sahibi tüzel kişiler tarafından üretildiği zaman dilimi içerisinde tüketiciler tarafından tüketilmesi esastır. Bu esastan hareketle yapılan anlaşmaların türüne göre, üretileceği ve tüketileceği PMUM’a bildirilen miktarlardan sapma olması durumunda; Elektrik enerjisi açığı tespit edilen katılımcının, elektrik enerjisi açığının karşılanması sonucu ödemesi gereken tutarın, Elektrik enerjisi fazlası tespit edilen katılımcıya, sisteme aktardığı enerji karşılığı ödenecek tutarın, her bir uzlaştırma dönemi itibarıyla aylık bazda PMUM tarafından hesaplanması Mali Uzlaştırmanın temelini oluşturur.

Eş Zamanlı Sayaç Okuma Sayaç yönetmeliğinin Geçici 1. maddesi çerçevesinde, asgari olarak üç zamanlı okuma yapabilen elektronik sayaçlar yeterli görülmekte, okunan değerlerin sayacın hafızasında saklanmasına yönelik bir özellik zorunlu tutulmamaktadır. Bu durumda, okumaları hafızada saklama özelliğine sahip olmayan tüm sayaçların, eş zamanlı olarak okunması bir ihtiyacı ortaya çıkmaktadır. Bu ise, eş zamanlı olarak okunacak sayaç adedine bağlı olarak, mümkün görünmemektedir. Okumaların güvenilirliği ayrı bir sorundur.

Ölçüm / Sayaç Bağlantı Yerleri Elektrik Piyasasında Kullanılacak Sayaçlar Hakkında Tebliğ” sayaç bağlantı yerlerini tanımlamakta, ancak ne Sayaç Tebliği ne de Uzlaştırma Tebliği ikili anlaşmaya gereği okunacak sayaçların, yerlerinin mevzuata uygun olmaması durumunda ne yapılacağını düzenlememiştir.

Ölçüm / Sayaç Bağlantı Yerleri Merkezimizce yapılan ikili anlaşma kayıtlarından bir çok sayacın yerlerinin mevzuata uygun olmadığı görüşü hasıl olmuştur. Bu nedenle ikili anlaşma yaparak merkezimize kayıt için başvuran katılımcıların Sistem Kullanım ve Bağlantı Anlaşmalarını yapmış olmaları talep edilmektedir.

Mali Uzlaştırma Uygulamaları Mali Uzlaştırma Uygulamaları, Elektrik Piyasasında Mali Uzlaştırma Yapılmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Tebliğ’in (Tebliğ) 12. maddesinde belirtildiği şekilde gerçekleştirilmektedir. Buna göre; İlgili madde uyarınca, (1 +2 + 3) < (4 + 5) ise enerji açığı vardır ve bu eksik enerji Yük Alma fiyatlarına (1 +2 + 3) > (4 + 5) ise enerji fazlası vardır ve bu fazla enerji Yük Atma fiyatlarına tabi tutulur.

Buna göre enerji açığı ya da fazlası Uygulama 1 Birden fazla üretim tesisine sahip olan katılımcılar için Bu uygulamada, birden fazla üretim tesisine sahip olan katılımcılara ait üretim tesislerinin çekiş sayaçları, tüketim portföylerine ilave edilir. Böylelikle bu tip katılımcılar, tüketim portföyünde yer alan tam ya da sabit miktarlı anlaşmalar kapsamında gerçekleşen tüketimlerin yanı sıra çekiş sayaçlarına da tedarik yapma imkanına sahip olurlar. Buna göre enerji açığı ya da fazlası (1) < (4 + 5 +6) ya da (1 ) > (4 + 5 +6) formülüne göre hesaplanır. Ortaya çıkan enerji açığı için yük alma, enerji fazlası için yük atma fiyatları uygulanır Çekiş sayaçlarına yapılan tedarikte , mahsuplaşmanın önlenmesi için çaprazlama metoduna başvurulur. Mali uzlaştırma, Veriş1’in Çekiş2’yi, ya da Veriş 2’nin Çekiş1’i karşılaması ya da karşılayamaması durumu göz önüne alınarak yapılır.

esasına uygun olarak yapılır ve buna göre enerji açığı ya da fazlası Uygulama 2 Bir tane üretim tesisine sahip olan katılımcılar için Bu uygulamada, bir tane üretim tesisine sahip olan, katılımcılara ait üretim tesislerinin çekiş sayaçlarında ölçülen tüketim miktarları, tüketim portföylerine ilave edilmeksizin yük alma fiyatlarına tabi tutulurlar. Mali Uzlaştırma ; esasına uygun olarak yapılır ve buna göre enerji açığı ya da fazlası (1) < (4 + 5) ya da (1) > (4 + 5) formülüne göre hesaplanır. Ortaya çıkan enerji açığı için yük alma, enerji fazlası için yük atma fiyatları uygulanır.

esasına uygun olarak yapılır Uygulama 3 TEDAŞ Abonesi olan, bir tane üretim tesisine sahip ve tüketim portföyünde aynı tüzel kişiliğe ait otoprodüktör tüketim tesisi ve/veya tam tedarik ya da sabit miktarlı s atış anlaşmaları bulunan Otoprodüktörler için Bu uygulamada, üretilen enerjinin öncelikle otoprodüktör tesislerinde tüketilen enerjiyi karşılaması esastır. Otoprodüktörler tarafından üretilen enerjinin, Otoprodüktör tesislerinin ihtiyacı olan enerjiyi karşılayamaması durumunda, açık kalan enerji TEDAŞ tarafından tedarik edilmekte ve faturalandırılmaktadır. Tesislere nakledilen enerjide açık ortaya çıkması durumunda, sisteme verilen enerji, iletim ve /veya dağıtım sistemi kayıp katsayısı uygulanarak indirgenir. Tesislerde tüketilen enerjinin karşılanması ve fazlalık ortaya çıkması durumunda ise ; bu fazla enerji,tam tedarik ya da sabit miktarlı satış anlaşmaları kapsamında gerçekleşen satış miktarları ile karşılaştırılır. Bunun sonucu enerji fazlası çıkması durumunda bu fazla enerjiye yük atma fiyatları, enerji eksiği çıkması durumunda ise bu eksik enerjiye yük alma fiyatları uygulanır. Öte yandan Otoprodüktörlerin çekiş sayaçlarında ölçülen enerji TEDAŞ tarafından faturalandırılmakta olup, çekilen bu enerjiye Yük Atma fiyatları uygulanmamaktadır. Mali uzlaştırma esasına uygun olarak yapılır

Uygulama 4 TEDAŞ Abonesi olan, bir tane üretim tesisine sahip ve tüketim portföyünde aynı tüzel kişiliğe ait herhangi bir otoprodüktör tüketim tesisi ve/veya tam tedarik ya da sabit miktarlı satış anlaşmaları bulunmayan Otoprodüktörler için Bu uygulamada, alış ya da satış tarafında herhangi bir anlaşması ya da herhangi bir tesisi bulunmayan otoprodüktörlerin sisteme verdikleri enerjiye yük atma fiyatları uygulanır. Bu tip Otoprodüktörlerin çekiş sayaçlarında ölçülen enerji TEDAŞ tarafından faturalandırılmakta olup, çekilen bu enerjiye Yük Atma fiyatları uygulanmamaktadır.

esasına uygun olarak yapılır ve buna göre enerji açığı ya da fazlası Uygulama 5 TEDAŞ Abonesi olan, bir tane üretim tesisine sahip ve tüketim portföyünde aynı tüzel kişiliğe ait otoprodüktör tüketim tesisi bulunmamakla birlikte tam tedarik ya da sabit miktarlı satış anlaşmaları bulunan Otoprodüktörler için Bu uygulamada Otoprodüktörlerin çekiş sayaçlarında tüketilen enerji TEDAŞ tarafından faturalandırılmakta olup, çekilen bu enerjiye Yük Atma fiyatları uygulanmamaktadır. İkili anlaşmalar kapsamında Serbest tüketicilere yapılan enerji naklinde ortaya çıkan enerji açığına Yük Alma fiyatları uygulanır. Mali uzlaştırma esasına uygun olarak yapılır ve buna göre enerji açığı ya da fazlası (1 ) < (4 + 5) ya da (1 ) > (4 + 5) formülüne göre hesaplanır.

Buna göre enerji açığı ya da fazlası Uygulama 6 Yenilenebilir Enerji Kaynaklarına dayalı birden fazla üretim tesisine sahip olan katılımcılar için Bu uygulamada, yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı birden fazla üretim tesisine sahip katılımcılara ait üretim tesislerinin çekiş sayaçları, tüketim portföylerine ilave edilir. Böylelikle bu tip katılımcılar, tüketim portföyünde yer alan tam ya da sabit miktarlı anlaşmalar kapsamında gerçekleşen tüketimlerin yanı sıra çekiş sayaçlarına da tedarik yapma imkanına sahip olurlar. Buna göre enerji açığı ya da fazlası (1 +2 + 3) < (4 + 5 +6) ya da (1 +2 + 3) > (4 + 5 +6) formülüne göre hesaplanır. İkili anlaşmalar kapsamında enerji nakli yapılan serbest tüketicilerin enerji ihtiyaçları karşılandıktan sonra artan enerji için ya da herhangi bir serbest tüketicisi olmayan üreticilerin sisteme verdikleri enerji için yük atma fiyatları uygulanmaz. Bu tip üreticiler, fazla enerjilerini ya da üretimlerinin tamamını toptan satış ya da perakende satış şirketlerine satabilirler. Bu satışlar sonrası ortaya çıkan enerji açığı için yük alma fiyatları uygulanır.

esasına uygun olarak yapılır ve buna göre enerji açığı ya da fazlası Uygulama 7 Yenilenebilir Enerji Kaynaklarına dayalı bir adet üretim tesisine sahip olan katılımcılar için Bu uygulamada, yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı bir adet üretim tesisine sahip katılımcılara ait üretim tesislerinin çekiş sayaçlarında ölçülen tüketim miktarları, tüketim portföylerine ilave edilmeksizin yük alma fiyatlarına tabi tutulurlar. Mali Uzlaştırma ; esasına uygun olarak yapılır ve buna göre enerji açığı ya da fazlası (1 +2 + 3) < (4 + 5) ya da (1 +2 + 3) > (4 + 5) formülüne göre hesaplanır. Bu uygulamada da, İkili anlaşmalar kapsamında enerji nakli yapılan serbest tüketicilerin enerji ihtiyaçları karşılandıktan sonra artan enerji için ya da herhangi bir serbest tüketicisi olmayan üreticilerin sisteme verdikleri enerji için yük atma fiyatları uygulanmaz. Bu tip üreticiler, fazla enerjilerini ya da üretimlerinin tamamını toptan satış ya da perakende satış şirketlerine satabilirler. Bu satışlar sonrası ortaya çıkan enerji açığı için yük alma fiyatları uygulanır

Toptan satış lisansına sahip olan katılımcılar için Uygulama 8 Toptan satış lisansına sahip olan katılımcılar için Bu uygulama ,Toptan satış şirketlerinin alım ve satım yönünde ikili anlaşmalar kapsamında yapmış olduğu enerji nakilleri için gerçekleştirilmektedir. Mali Uzlaştırma ; esasına uygun olarak yapılır ve buna göre enerji açığı ya da fazlası (2 + 3) < (4 + 5) ya da (2 + 3) > (4 + 5) formülüne göre hesaplanır. Bu alış ve satışlar sonrası ortaya çıkan enerji açığı için yük alma, enerji fazlası için yük atma fiyatları uygulanır

Uygulama 9 TEDAŞ Abonesi olan, birden fazla üretim tesisine sahip ve tüketim portföyünde aynı tüzel kişiliğe ait otoprodüktör tüketim tesisi ve/veya tam tedarik ya da sabit miktarlı satış anlaşmaları bulunan Otoprodüktörler için Bu uygulamada, otoprodüktör tesislerinin yanı sıra santralların çekiş sayaçları da tüketim portföyüne dahil edilir. Üretilen enerjinin öncelikle tesislerin ve santralların çekiş sayaçlarının tüketimlerini karşılaması esastır. Üretilen enerjinin, tesislerin ve santral çekiş sayaçlarının ihtiyacı olan enerjiyi karşılayamaması durumunda, açık kalan enerji TEDAŞ tarafından tedarik edilmekte ve faturalandırılmaktadır. Nakledilen enerjide açık ortaya çıkması durumunda, sisteme verilen enerji, iletim ve /veya dağıtım sistemi kayıp katsayısı uygulanarak indirgenir. Enerjinin karşılanması ve fazlalık ortaya çıkması durumunda ise ; bu fazla enerji,varsa tam tedarik ya da sabit miktarlı satış anlaşmaları kapsamında gerçekleşen satış miktarları ile karşılaştırılır. Bunun sonucu enerji fazlası çıkması durumunda bu fazla enerjiye yük atma fiyatları, enerji eksiği çıkması durumunda ise bu eksik enerjiye yük alma fiyatları uygulanır. esasına uygun olarak yapılır.

esasına uygun olarak yapılır ve buna göre enerji açığı ya da fazlası Uygulama 10 İkili anlaşmalar kapsamında yurtdışına enerji nakli yapan Toptan satış lisansına sahip olan katılımcılar için Bu uygulama ,satış portföyünde yurtdışı satışları bulunan Toptan satış şirketleri için gerçekleştirilmektedir. Mali Uzlaştırma ; esasına uygun olarak yapılır ve buna göre enerji açığı ya da fazlası (1+ 2 + 3) < (4 + 5 + 6) ya da (1+ 2 + 3) > (4 + 5 + 6) formülüne göre hesaplanır. Bu alış ve satışlar sonrası ortaya çıkan enerji açığı için yük alma, enerji fazlası için yük atma fiyatları uygulanır

Tedarikçisi bir başka piyasa katılımcısı olan Otoprodüktörler Uygulama 11 Tedarikçisi bir başka piyasa katılımcısı olan Otoprodüktörler Bu uygulama, tesislerine ve/veya serbest tüketicilerine yaptıkları enerji naklinde ortaya çıkan enerji açıklarına ve/veya santral çekiş sayaçlarına bir başka piyasa katılımcısının tedarikçi olduğu Otoprodüktörler için gerçekleştirilmektedir. Mali Uzlaştırma ; esasına uygun olarak yapılır ve buna göre enerji açığı ya da fazlası (1 +2 + 3) < (4 + 5) ya da (1 +2 + 3) > (4 + 5) formülüne göre hesaplanır. Ortaya çıkan enerji açığının tedarikçiler tarafından karşılanmasından dolayı, enerji açıklarına yük alma fiyatları uygulanmaz. Ortaya çıkan enerji fazlası için yük atma fiyatları uygulanır.

GÜNDEM 3.1. Dengeleme Sistemine Genel Bakış 3.2. G-DUY’da Dengeleme Mekanizması ve Sağlanması Gereken Bilgiler 3.3. G-DUY’da Dengeleme Mekanizması Süreçleri 3.4. Gün Öncesi Üretim Planlama ve Gerçek Zamanlı Dengeleme Faaliyetleri 3.5. Yan Hizmetler

Dengeleme ÜRETİM = TÜKETİM ÜRETİM İLETİM DAĞITIM / TÜKETİM Sistem Frekansı = 50 Hz Arz Değişimleri ÜRETİM = TÜKETİM Talep Değişimleri

EÜAŞ Kaynaklarının Ekonomik Kullanımı Dengeleme – Mevcut Uygulamalar Otop/Otop Grubu Üretim Programları Sistem Frekansı Arz Kaynakları Durumu Yİ, YİD, İHD Üretim Gerekleri DSİ Su Kullanım Limitleri Sistem Kısıt Tahminleri Yan Hizmet İhtiyaçları Gerçekleşen Talep Sistem Kısıtları Talep Tahmini Gün Öncesi Planlama Gerçek Zamanlı Dengeleme İthalat, İhracat EÜAŞ Kaynaklarının Ekonomik Kullanımı

Dengeleme – Mevcut Uygulamalar Puant Hidroelektrik Sant. Termik Santrallar Nehir Tipi Hidroelektrik Sant. Baz Yük Hidroelektrik Sant. Otoprodüktörler Yİ, YİD, İHD Santralları

Dengeleme – Mevcut Uygulamalar

EÜAŞ Kaynaklarının Ekonomik Kullanımı Dengeleme – Mevcut Uygulamalar Otop/Otop Grubu Üretim Programları Arz Kaynakları Durumu Sistem Frekansı Yİ, YİD, İHD Üretim Gerekleri DSİ Su Kullanım Limitleri Sistem Kısıt Tahminleri Yan Hizmet İhtiyaçları Gerçekleşen Talep Sistem Kısıtları Talep Tahmini Gün Öncesi Planlama Gerçek Zamanlı Dengeleme İthalat, İhracat EÜAŞ Kaynaklarının Ekonomik Kullanımı

Dengeleme – Yeni Piyasa Yapısındaki Uygulamalar Otop/Otop Grubu Üretim Programları Dengeleme Birimlerinin Üretim Programı, Teknik Parametreleri Ve Teklifleri Arz Kaynakları Durumu Sistem Frekansı Yİ, YİD, İHD Üretim Gerekleri DSİ Su Kullanım Limitleri Sistem Kısıt Tahminleri Yan Hizmet İhtiyaçları Gerçekleşen Talep Sistem Kısıtları Talep Tahmini Gün Öncesi Planlama Gerçek Zamanlı Dengeleme İthalat, İhracat Dengeleme Piyasası – Kaynak Optimizasyonu Yan Hizmetler – Sistem İşletim Öncelikleri

GÜNDEM 3.1. Dengeleme Sistemine Genel Bakış 3.2. G-DUY’da Dengeleme Mekanizması ve Sağlanması Gereken Bilgiler 3.3. G-DUY’da Dengeleme Mekanizması Süreçleri 3.4. Gün Öncesi Üretim Planlama ve Gerçek Zamanlı Dengeleme Faaliyetleri 3.5. Yan Hizmetler

Dengeleme Dengeleme, elektrik enerjisi arz ve talebini gerçek zamanlı olarak dengede tutmak amacıyla, sistem işletmecisi tarafından yürütülen; Yük alma tekliflerinin değerlendirilerek kabul edilmesi suretiyle, dengeleme birimlerinin üretimlerinin artırılması, (b) Yük atma tekliflerinin değerlendirilerek kabul azaltılması, (c) İlgili mevzuat hükümleri ve zorunlu ve/veya ticari yan hizmetler anlaşmaları çerçevesinde frekans kontrol ve talep kontrol hizmetinin temin edilmesi, Dengeleme Piyasası Yan Hizmetler faaliyetlerini ve bu faaliyetler için gerekli teknik ve idari işlemleri içerir.

Dengeleme Mekanizmasına Genel Bakış Üretim Şirketleri Otoprodüktörler Otoprodüktör Grupları Aylık Yük Alma, Yük Atma Teklifleri Günlük Kesinleşmiş Günlük Üretim Programı Teknik Parametreler Bir Gün Sonrası için Yük Alma / Atma Talimatları Gerçek Zamanlı Yük Alma / Atma Talimatları Gün Öncesi Üretim Planlama Gerçek Zamanlı Dengeleme Bir Gün Sonrası İçin Dengeleme Birimleri Üretim Tahmini Sistem Frekansı Değişimleri Sistem Kısıtları & Yan Hizmet İhtiyaçları Gerçek Zamanlı Talep Değişimleri Gerçek Zamanlı Arz Değişimleri

Dengeleme Birimi Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği’ne göre; Bağımsız olarak yük alabilen, yük atabilen ve Bağımsız olarak ölçülebilen üretim tesislerinden ya da ünitelerden aşağıdakilerden her biri dengeleme birimidir: a) Toplam 100 MW ve üzerinde kurulu güce sahip bir üretim tesisi, b) 50 MW ve üzerinde kurulu güce sahip ünite, c) Bu maddenin (a) ve (b) bentlerinde tanımlanan limitlerin altında kurulu güce sahip olmakla birlikte, ilgili piyasa katılımcısı tarafından talep edilen ve talepleri MYTM tarafından uygun bulunan üretim tesisleri ve/veya üniteler.

Dengeleme Birimi - Muafiyetler Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği’ne göre aşağıda belirtilen üretim tesisleri dengeleme birimi olmaktan muaftır: a) Kanal veya nehir tipi hidroelektrik üretim tesisleri, b) Rüzgar enerjisine dayalı üretim tesisleri, c) Güneş enerjisine dayalı üretim tesisleri, d) Dalga enerjisine dayalı üretim tesisleri, e) Gel-git enerjisine dayalı üretim tesisleri, f) Kojenerasyon tesisleri, g) Akışkan yataklı teknolojiye dayalı üretim tesisleri.

Dengeleme Mekanizması Bilgi Gereksinimleri Dengeleme Sistemi Katılımcıları dengeleme amaçlı olarak aşağıdaki bilgileri MYTM’ye bildirirler: Aylık Olarak Yük alma, yük atma teklif fiyatları Günlük Olarak Günlük Üretim Programı Teknik Parametreler

Yük Alma, Yük Atma Teklif Fiyatları Yük Alma Teklif Fiyatı 1 (YAL1): Dengeleme sistemi katılımcısının, ilgili dengeleme biriminin KGÜP’üne göre, dengeleme biriminin üretiminde, MKÜD seviyesine kadar yapabileceği üretim artışı için talep ettiği birim fiyattır (TL/MWh) Yük Alma Teklif Fiyatı 2 (YAL2): Dengeleme sistemi katılımcısının, ilgili dengeleme biriminin KGÜP’üne göre, dengeleme biriminin üretiminde, MKÜD seviyesinin üzerinde yapabileceği üretim artışı için talep ettiği birim fiyattır (TL/MWh) Yük Atma Teklif Fiyatı 1 (YAT1): Dengeleme sistemi katılımcısının ilgili dengeleme biriminin KGÜP’üne göre, dengeleme biriminin üretiminde, MKÜD seviyesinin altında yapabileceği üretim azalması için ödemeyi teklif ettiği birim fiyattır (TL/MWh) Yük Atma Teklif Fiyatı 2 (YAT2): Dengeleme sistemi katılımcısının ilgili dengeleme biriminin KGÜP’üne göre, dengeleme biriminin üretiminde, MKÜD seviyesinin üzerinde yapabileceği üretim azalması için ödemeyi teklif ettiği birim fiyattır (TL/MWh) EAK MKÜD zaman MW YAL1 YAL2 YAT1 YAT2

Yük Alma, Yük Atma Teklif Fiyatları Dengeleme Birimi için ilgili dönemde yapılması planlanmış üretimin KGÜP=0 olması durumu: İlgili dönem için Dengeleme Birimi’ne sadece yük aldırılabilir. Dengeleme Birimi’nin üretimini MKÜD seviyesine kadar artırmak için Dengeleme Sistemi Katılımcısı tarafından teklif edilmiş olan fiyat YAL1 YTL/MWh’tır. Dengeleme Birimi’nin üretimini MKÜD seviyesinden EAK’ye kadar artırmak için Dengeleme Sistemi Katılımcısı tarafından teklif edilmiş olan fiyat YAL2 YTL/MWh’tır. KGÜP=0 EAK MKÜD MW YAL2 YAL1 KGÜP zaman

Yük Alma, Yük Atma Teklif Fiyatları Dengeleme Birimi için ilgili dönemde yapılması planlanmış üretimin KGÜP=MKÜD olması durumu: İlgili dönem için Dengeleme Birimi’nin üretimi 0’a indirilerek yük attırılabilir ya da üretimi MKÜD ile EAK arasında bir seviyeye artırılarak yük aldırılabilir. Dengeleme Birimi’nin üretimini 0’a kadar azaltmak için Dengeleme Sistemi Katılımcısı tarafından teklif edilmiş olan fiyat YAT1 YTL/MWh’tır. Dengeleme Birimi’nin üretimini MKÜD seviyesinden EAK’ye kadar artırmak için Dengeleme Sistemi Katılımcısı tarafından teklif edilmiş olan fiyat YAL2 YTL/MWh’tır. KGÜP = MKÜD EAK MKÜD MW YAL2 KGÜP YAT1 zaman

MKÜD < KGÜP <=EAK Yük Alma, Yük Atma Teklif Fiyatları Dengeleme Birimi için ilgili dönemde yapılması planlanmış üretimin MKÜD ile EAK arasında bir seviyede olması durumu: İlgili dönem için Dengeleme Birimi’nin üretimi MKÜD’e kadar bir seviyeye ya da 0’a indirilerek yük attırılabilir ya da üretimi KGÜP ile EAK arasında bir seviyeye artırılarak yük aldırılabilir. Dengeleme Birimi’nin üretimini KGÜP’ten MKÜD’e kadar bir seviyeye azaltmak için Dengeleme Sistemi Katılımcısı tarafından teklif edilmiş olan fiyat YAT2 YTL/MWh’tır. Dengeleme Birimi’nin üretimini MKÜD’ten 0’a kadar azaltmak için Dengeleme Sistemi Katılımcısı tarafından teklif edilmiş olan fiyat YAT1 YTL/MWh’tır. Dengeleme Birimi’nin üretimini KGÜP seviyesinden EAK’ye kadar artırmak için Dengeleme Sistemi Katılımcısı tarafından teklif edilmiş olan fiyat YAL2 YTL/MWh’tır. MKÜD < KGÜP <=EAK MW EAK YAL2 KGÜP MKÜD YAT2 YAT1 zaman

Yük Alma, Yük Atma Teklif Fiyatları Dengeleme Birimi için ilgili dönemde yapılması planlanmış üretimin KGÜP= EAK olması durumu: İlgili dönem için Dengeleme Birimi’ne sadece yük attırılabilir. Dengeleme Birimi’nin üretimini KGÜP’ten EAK ile MKÜD arasında bir seviyeye azaltmak için Dengeleme Sistemi Katılımcısı tarafından teklif edilmiş olan fiyat YAT2 YTL/MWh’tır. Dengeleme Birimi’nin üretimini MKÜD’ten 0’a kadar azaltmak için Dengeleme Sistemi Katılımcısı tarafından teklif edilmiş olan fiyat YAT1 YTL/MWh’tır. KGÜP = EAK MW EAK KGÜP YAT2 MKÜD YAT1 zaman

MKÜD < KGÜP <=EAK Yük Alma, Yük Atma Teklif Fiyatları EAK MKÜD zaman MW KGÜP=0 EAK MKÜD zaman MW KGÜP = MKÜD YAL2 YAL2 KGÜP YAL1 YAT1 KGÜP EAK MKÜD zaman MW MKÜD < KGÜP <=EAK EAK MKÜD zaman MW KGÜP = EAK YAL2 KGÜP YAT2 KGÜP YAT2 YAT1 YAT1

Kesinleşmiş Günlük Üretim Programı Kabul edilebilecek yük alma, yük atma teklifleri için referans seviyeyi oluşturur. MYTM tarafından yürütülecek bir gün sonrası ve gerçek zamanlı dengeleme faaliyetleri için baz oluşturur. Başlangıç Zamanı Başlangıç Seviyesi (MW) Bitiş Zamanı Bitiş Seviyesi 00:00 Başlangıç Seviyesi 1 Bitiş Zamanı 1 Bitiş Seviyesi 1 Başlangıç Zamanı 2 Başlangıç Seviyesi 2 Bitiş Zamanı 2 Bitiş Seviyesi 2 ... Başlangıç Zamanı N Başlangıç Seviyesi N 24:00 Bitiş Zamanı N

Kesinleşmiş Günlük Üretim Programı Dengeleme biriminin yüklenme ve yük düşme hızı 1MW/dak.’dır. Dengeleme birimi bir önceki gün yapmış olduğu programa göre saat 00:00’da 50MW seviyesinde olacak ve saat 06:00’a kadar bu seviyede çalışacaktır. Dengeleme birimi saat 06:00’da yüklenmeye başlayacak ve yükünü 100MW seviyesine kadar çıkaracaktır. Dengeleme birimi saat 17:10’a kadar 100MW seviyesinde çalışacaktır. Dengeleme birimi saat 17:10’da yüklenmeye başlayacak ve yükünü 150MW seviyesine kadar çıkaracaktır. Dengeleme birimi saat 21:00’a kadar 150MW seviyesinde çalışacaktır. Dengeleme birimi saat 21:00’da yük düşmeye başlayacak ve yükünü 50MW seviyesine düşürecektir. Dengeleme birimi saat 24:00’e kadar üretimini 50MW seviyesinde gerçekleştirecektir.

Kesinleşmiş Günlük Üretim Programı Kesinleşmiş Günlük Üretim Programı Örneği:

Kesinleşmiş Günlük Üretim Programı Kesinleşmiş Günlük Üretim Programı Örneği: Başlangıç Zamanı Başlangıç Seviyesi (MW) Bitiş Zamanı Bitiş Seviyesi 00:00 50 06:00 06:50 100 17:10 18:00 150 21:00 22:40 24:00

Günlük Üretim Programı (MW veya MWh) 1 2 3 4 5 6 7 8 50 100 150 200 MW Saat 10 9 11 12 G-DUY Md. 35 Önerilen Başlangıç Bitiş Saat MW 50 2 4 100 5 150 8 9 10 11 Saat MWh 1 50 7 150 2 8 3 62.5 9 125 4 87.5 10 100 5 11 6

Teknik Parametreler Teknik Parametreler: Minimum Kararlı Üretim Düzeyi Emreamade Kapasite Yüklenme Hızı Yük Düşme Hızı Diğer Teknik Parametreler Teknik parametreler dengeleme sistemi katılımcıları tarafından belirlenir ve MYTM’ye bildirilir. Teknik parametreler dengeleme birimi bazında bildirilir. Normal işletme koşullarında dengeleme birimlerine verilen talimatların ilgili dengeleme birimine ilişkin teknik parametreler ile tutarlı olması esastır.

Teknik Parametreler Minimum Kararlı Üretim Düzeyi: Başlangıç Zamanı Başlangıç Seviyesi 00:00 30 06:00 60 17:10 90 21:00

Teknik Parametreler Emreamade Kapasite: Başlangıç Zamanı Başlangıç Seviyesi 00:00 110 12:00 165

Teknik Parametreler KGÜP, MKÜD, EAK:

Teknik Parametreler Yüklenme Hızı: Yük Düşme Hızı: Yük Seviye Aralığı Hız (MW/dak.) 55 15 110 12 165 10 Yük Düşme Hızı: Yük Seviye Aralığı Hız (MW/dak.) 55 20 110 15 165 12

Teknik Parametreler Devrede olmayan dengeleme biriminin senkronize olup yüklenmeye başlaması için gereken süre (dak.) (Yönetmelik Madde 36-e) Devrede olan dengeleme biriminin YAL talimatını yerine getirmeye başlaması için gereken süre (dak.) (Yönetmelik Madde 36-f) Devrede olan dengeleme biriminin YAT talimatını yerine getirmeye başlaması için gereken süre (dak.) (Yönetmelik Madde 36-g) Dengeleme biriminin YAT talimatı ile 0 yüke indirilmesi durumunda, yeniden yüklenmeye başlamadan önce 0 yükte kalması gereken minimum süre (dak.) (Yönetmelik Madde 36-h) Dengeleme biriminin YAL talimatı ile MKÜD seviyesine ya da MKÜD seviyesinin üzerine çıkarılması durumunda, dengeleme biriminin yeniden yük düşmeye başlamadan önce MKÜD seviyesinde ya da MKÜD seviyesinin üzerinde kalması gereken minimum süre (dak.) (Yönetmelik Madde 36-i)

tarafından iptal edilebileceği en son zaman Teknik Parametreler Devrede olmayan (0 yükteki) dengeleme birimine verilen YAL talimatı: MW YAL talimatının yerine getirilmeye başlaması için gereken süre: 20 dak. (Madde 36-f) Yüklenme eğrisi 12:35 12:55 13:00 zaman Talimatın MYTM tarafından iptal edilebileceği en son zaman Devrede olmayan dengeleme biriminin senkronize olup yüklenmeye başlaması için gereken süre: 5 dak. (Madde 36-e)

GÜNDEM 3.1. Dengeleme Sistemine Genel Bakış 3.2. G-DUY’da Dengeleme Mekanizması ve Sağlanması Gereken Bilgiler 3.3. G-DUY’da Dengeleme Mekanizması Süreçleri 3.4. Gün Öncesi Üretim Planlama ve Gerçek Zamanlı Dengeleme Faaliyetleri 3.5. Yan Hizmetler

Dengeleme Faaliyetlerine İlişkin Prosedür ve Formlar Geçiş Dönemi Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği’nin uygulamasına ilişkin prosedür ve formlar TEİAŞ web sitesinde görüşe açılmıştır: DP.01 – YAL, YAT Teklif Fiyatlarının Bildirilmesi Prosedürü DP.02 – Bir Gün Sonrası için Üretim Planlama Prosedürü DP.03 – Gerçek Zamanlı Dengeleme Prosedürü DP.04 – Dengeleme Faaliyetlerine İlişkin Sonuçların PMUM’a Bildirilmesi Prosedürü

YAL, YAT Teklif Fiyatlarının Bildirilmesi

Talep Tahmininin Bildirilmesi

GÜP ve Teknik Parametrelerin Bildirilmesi

Bir Gün Sonrası Üretim Planının Hazırlanması ve Bildirilmesi

GÜNDEM 3.1. Dengeleme Sistemine Genel Bakış 3.2. G-DUY’da Dengeleme Mekanizması ve Sağlanması Gereken Bilgiler 3.3. G-DUY’da Dengeleme Mekanizması Süreçleri 3.4. Gün Öncesi Üretim Planlama ve Gerçek Zamanlı Dengeleme Faaliyetleri 3.5. Yan Hizmetler

Gün Öncesi Planlama Dengeleme birimleri tarafından karşılanacak talep belirlenir.

Gün Öncesi Planlama Dengeleme birimleri tarafından karşılanacak talep belirlenir.

Gün Öncesi Planlama Sistemin yük ihtiyacı belirlenir.

Gün Öncesi Planlama Sistemin yük ihtiyacı belirlenir.

Gün Öncesi Planlama Her bir dengeleme birimi için YAL1, YAL2, YAT1, YAT2 miktarları belirlenir.

YAL, YAT Tekliflerinin Değerlendirilmesi

YAL, YAT Tekliflerinin Değerlendirilmesi TL/kWh 87.000 YAL İhtiyacı 2.000 MW 79.750 TL/kWh 79.750 72.500 65.250 TL/kWh 65.250 58.000 50.750 TL/kWh 50.750 43.500 36.250 TL/kWh 36.250 29.000 21.750 TL/kWh 21.750 14.500 7.250

YAL, YAT Tekliflerinin Değerlendirilmesi

YAL, YAT Tekliflerinin Değerlendirilmesi YAT İhtiyacı 1.000 MW TL/kWh 87.000 79.750 72.500 65.250 58.000 TL/kWh 58.000 50.750 TL/kWh 50.750 43.500 TL/kWh 43.500 36.250 29.000 TL/kWh 29.000 21.750 TL/kWh 21.750 14.500 TL/kWh 14.500 7.250

Geçiş Dönemi Yazılımı Dengeleme Fonksiyonları

Geçiş Dönemi Yazılımı Dengeleme Fonksiyonları

Geçiş Dönemi Yazılımı Dengeleme Fonksiyonları

Gerçek Zamanlı Dengeleme Sistem arz – talep dengesinde gerçek zamanda meydana gelen değişimler: Öncelikli olarak Yan Hizmetlerden Bunu takiben Dengeleme Piyasasından karşılanır. Gerçek zamanlı YAL, YAT tekliflerinin değerlendirilmesinde Gün Öncesi Planlama ile aynı kriterler geçerlidir. Gerçek zamanlı YAL, YAT tekliflerinin değerlendirilmesinde dengeleme birimlerinin teknik parametreleri öncelik alır. Sistem İşletmecisi sistem güvenliğini temin etmek için Acil Durum Talimatları verebilir.

GÜNDEM 3.1. Dengeleme Sistemine Genel Bakış 3.2. G-DUY’da Dengeleme Mekanizması ve Sağlanması Gereken Bilgiler 3.3. G-DUY’da Dengeleme Mekanizması Süreçleri 3.4. Gün Öncesi Üretim Planlama Gerçek Zamanlı Dengeleme Faaliyetleri 3.5. Yan Hizmetler

UCTE Çerçevesinden Yan Hizmetler Frekans nominal değerine getirir Sistem Frekansı Frekanstaki değişimi sınırlar Büyük bir yük kaybı sonrası primer rezervleri boşaltır Aktive eder Primer Kontrol Primer rezervleri boşaltır Aktive eder Devreye girer Sekonder Kontrol Sekonder rezervleri boşaltır Tersiyer Kontrol Devreye girer

Sekonder Frekans Kontrolü (AGC) UCTE Çerçevesinden Yan Hizmetler Hızlı Devreye Alma Yedekleri Sıcak Yedekler Ilık Yedekler Tersiyer Kontrol Tersiyer Kontrol (-İşletme Yedekleri) (Kapasite Kiralama) YAL/YAT Optimizasyonu Sekonder Kontrol Sekonder Frekans Kontrolü (AGC) Primer Kontrol Primer Frekans Kontrolü Primer frekansın devrede olduğu fakat primer kontrolün sekonder kontrol ile yer değiştirdiği alan 30 sn. 15 dak.

Yan Hizmetler ve Dengeleme Piyasası İlişkisi (sistem işletim önceliklerinin etkin olduğu alan) Dengeleme Piyasası (YAL/YAT optimizasyonunun etkin olduğu alan) MWh Fiyat Rezervler Tersiyer Kontrol Tersiyer Kontrol (-İşletme Yedekleri) (Kapasite Kiralama) YAL/YAT Optimizasyonu Sekonder Kontrol Sekonder Frekans Kontrolü (AGC) Primer Kontrol Primer Frekans Kontrolü Primer frekansın devrede olduğu fakat primer kontrolün sekonder kontrol ile yer değiştirdiği alan 30 sn. 15 dak.

İşletme Amaçlı Üretim Yedekleri İşletme Amaçlı Üretim Yedeklerinin Temini İşletme Amaçlı Üretim Yedekleri Yan Hizmetler Dengeleme Piyasası İşletme Yedekleri Primer Yedek √ Sekonder Yedek Hızlı Devreye Alma Yedekleri Sıcak Yedekler Ilık Yedekler Bekleme Yedekleri

Yük Alma, Yük Atma Teklif Fiyatları YAL1 YAL2 YAT1 YAT2 YAL1 YAL2 YAT1 YAT2 YAL1 YAL2 YAT1 YAT2

GÜNDEM 1. Nihai Dönem Piyasa Yapısı Önerimiz 2. Dünyada Elektrik Piyasası Modelleri 3. Önerilen Piyasa Yapısı İşleyiş Detayları 3.1. Gün Öncesi Piyasası 3.2. Gün Öncesi Piyasasına Tüketim Tarafının Katılımı 3.3. Vadeli İşlemler Piyasası 3.4. Sınır Ticareti ve Bölgesel Pazar

G-DUY Hükümlerine göre Geçiş Dönemi Piyasa Yapısı %15-%20 Sistem İşletmecisi Tarafından Gerçek Zamanlı Dengeleme SMF SDF İkili Anlaşma Fiyatları Gün Öncesi Planlama %80-%85 Fiyat Belirleyici YAL/YAT SDF İkili Anlaşmalar Üretici Tüketici Satıcı Tedarikçi

İKİLİ ANLAŞMALAR PİYASASI DENGELEME VE UZLAŞTIRMA PİYASASI G-DUY Hükümlerine göre Yeni Piyasa Yapısı İKİLİ ANLAŞMALAR PİYASASI DENGELEME VE UZLAŞTIRMA PİYASASI Sistem İşletmecisi Tarafından %15-%20 Gerçek Zamanlı Dengeleme SMF SDF İkili Anlaşma Fiyatları Gün Öncesi Planlama %80-%85 Fiyat Belirleyici YAL/YAT SDF İkili Anlaşmalar Üretici Tüketici Satıcı Tedarikçi

N-DUY için Önerilen Piyasa Yapısı %0-%5 Gerçek Zamanlı SMF GÖ PTF Sistem İşletmecisi Tarafından Gerçek Zamanlı Dengeleme İkili Anlaşma Fiyatları %10-%15 Gün Öncesi Piyasası Finansal ürünler %80-%85 YAL/YAT İkili Anlaşmalar Üretici Tüketici Satıcı Tedarikçi

Piyasa Yapısının Temel Taşları Dengeleme Mekanizması Tüketim Tarafının Teklif Vermesi Gün Öncesi Piyasası Sınır Ticareti Bölgesel Pazar Vadeli İşlemler Piyasası

Tüketim Tarafının Piyasaya Katılması Nedir? Piyasa fiyatlarında meydana gelen/gelebilecek değişikliğe tüketim tarafının karşılık/tepki verebilmesidir. Talep Azaltma (Yük atma), Yük Kaydırma (Örneğin, Puant’tan Gece’ye), Kaynak Değiştirme (Alternatif yakıt ve/veya kendi üretimi) Talebin, piyasa fiyatına tepkisi “elastisite” ile ölçülür.

Tüketim Tarafından Kimler Piyasaya Katılabilir? Potansiyel Tüketim Tarafı Katılımcıları: Elektriğin yoğun kullanıldığı sanayiler - Ark Ocakları - Kimya Endüstrileri Toptancılar Otoprodüktör ve Otoprodüktör Grup Tüketim Tesisleri Organize Sanayi Bölgeleri Siteler ve Lojmanlar Perakendeciler Belediyeler

Örnek : Ark Ocağı Tek ocak yükü Yük (MW) Zaman

Kontrol edilebilir yük Örnek : Ark Ocağı Üç ocak yükü Kontrol edilebilir yük Yük (MW) Zaman

Tüketim Tarafının Piyasaya Katılmasının Yararı D1 – Elastik Olmayan Tüketim YTL/MWh D2 – Elastik Tüketim F1 – Elastik Olmayan Marjinal Fiyat F2 - Elastik Marjinal Fiyat

Tüketim Tarafının Piyasaya Katılmasının Yararı 2002 yılında PJM, ABD piyasasında tüketim tarafı katılımı saatlik fiyatları %12’den fazla düşürmüştür. Kaliforniya krizi esnasında tüketim tarafının zamanında %5 oranında tüketimini azaltarak piyasaya katılmış olsaydı en yüksek toptan satış fiyatını %50 oranında düşürebilirdi. Perakende tarafındaki 10%’luk yük azalması 1998/99’da ABD Midwest’te yaşanan aşırı fiyat yükselmesini %60 oranında önleyebilirdi. Kaynak: IEA (Uluslarası Enerji Ajansı)

Tüketim Tarafının Piyasaya Katılmasının Yararı Türkiye’de tüketim tarafı fiyata tepki vermek süretiyle %10’lık telep azaltması toptan satış elektrik fiyatını en az %25 oranında indirebilir. 2004 Yılı Ani puant: 23.485 MW Marjinal Maliyet: 65.0 YTL/MWh %10’lık Talep Azalması: 21.137 MW Marjinal Maliyet: 48.0 YTL/MWh Tüketim Tarafının Piyasaya Katılmasının Yararı

Tüketim Tarafının Piyasaya Katılması İngilterede 2.8 TWh ile tüketim tarafı, 2003 yılında toplam frekans hizmetlerinin %29’ını sağlamıştır. İskandinav ülkelerinde 2,000 MW’lık toplam yedek kapasitesinin %40’ını tüketim tarafından sağlanan kesilebilir yük sağlamaktadır. PJM, ABD 2004 yılında toplam 6,344 tüketim tarafı katılımcıdan 3,902MW kapasite sağlamıştır.

Talep Elastik (Esnek) midir? Saat

Talep Elastik (Esnek) midir? EVET. EVET. EVET. (İspanya Örneği) Saat Çelik Kağıt Cam Metalurji

2002 Yıl için Sektör Bazında ve Tüketici Sayısı Olarak Kesilebilir Yük Tüketim Tarafının Piyasaya Katılması : İspanya Örneği ÇELİK KİMYA ÇİMENTO MADEN KAĞIT ENDÜSTRİ OTOMOBİL ENDÜSTRİ CAM ENDÜSTRİ TEKSTİL LASTİK ENDÜSTRİ AĞAÇ ENDÜSTRİ GIDA ENDÜSTRİ MAKİNA MAYALI İÇECEK 2002 Yıl için Sektör Bazında ve Tüketici Sayısı Olarak Kesilebilir Yük Tükectici Sayısı Kapasite Tüketici Sayısı METALURJİ Kesilebilir Yük: Toplam 220 Tüketici Toplam 3.500 MW

Tüketim Tarafının Piyasaya Katılmasının Yararı Piyasadaki arz ve talebin dengelenmesi Verimlilik Yeni Yatırım Teşvikleri Sınır Ticaretinin Getirdiği Esneklikler Tüketim Tarafının Katılımının Getirdiği Esneklikler Sınır Ticaretinin Getirdiği Esneklikler

Talep Elastisitesi (Esnekliği) Nasıl Sağlanır? Piyasa katılımcısının fiyatlara tepkisi için zamanlama önemlidir Zaman • Gerçek zaman için fiziksel planlamanın optimizasyonu Fiyata bağlı planlama yapılır Gün öncesi optimizasyon tamamlandı arta kalanlar satılır yüksek fiyat volatilite çok yüksek fiyat volatilite ticari işlem yok day ahead Saatler öncesi Dakikalar öncesi Gün Öncesi Piyasası talep esnekliğini sağlamak için önemli bir araçtır. Gerçek zaman

Tüketim Tarafı Piyasaya Nasıl Katabiliriz? Piyasaya Katılım Şekli Nasıl? 1. Fiyata Bağlı Yük Yönetimi Tüketiciler elektrik fiyat sinyaline göre hareket eder: Tüketimlerini fiyatın yüksek olduğu saatlerden (puant) fiyatın düşük olduğu saatlere (gece) kaydırabilir. 2. Zorunlu Kesilebilir Yük Acil durumlarda tüketiciler zorunlu olarak tüketimlerini azaltır veya tamamen keser. Karşılığında ucuz tarifeden yararlanır. 3. Ticari Kesilebilir Yük Sistem İşletmecisinden gelen talimatlar doğrultusunda ticari olarak katılmak isteyen tüketiciler tüketimlerini azaltır veya tamamen keser. Karşılığında ucuz, ama zorunlu hizmetten daha pahalı olan tarifeden yararlanır. 4. Tüketim Tarafının Gün Öncesi Piyasasına Katılımı Tüketiciler kendi belirledikleri bir fiyata karşılık tüketimlerini azaltabileceklerini Piyasa İşletmecine veya tedarikçisine teklif olarak sunarlar. 5. Talep Kontrol (Doğrudan Yük Kontrol) Sistem İşletmecisi veya tedarikçi, tüketicinin elektrik tedariğini doğrudan kontrol eder. Tüketici, elektrik kesintileri karşılığında ucuz tarifeden yararlanır.

Tüketim Tarafı Piyasaya Nasıl Katabiliriz? Piyasaya Katılım Şekli Nasıl? 1. Fiyata Bağlı Yük Yönetimi Tüketiciler elektrik fiyat sinyaline göre hareket eder: Tüketimlerini fiyatın yüksek olduğu saatlerden (puant) fiyatın düşük olduğu saatlere (gece) kaydırabilir. 2. Zorunlu Kesilebilir Yük Acil durumlarda tüketiciler zorunlu olarak tüketimlerini azaltır veya tamamen keser. Karşılığında ucuz tarifeden yararlanır. 3. Ticari Kesilebilir Yük Sistem İşletmecisinden gelen talimatlar doğrultusunda ticari olarak katılmak isteyen tüketiciler tüketimlerini azaltır veya tamamen keser. Karşılığında ucuz, ama zorunlu hizmetten daha pahalı olan tarifeden yararlanır. 4. Tüketim Tarafının Gün Öncesi Piyasasına Katılımı Tüketiciler kendi belirledikleri bir fiyata karşılık tüketimlerini azaltabileceklerini Piyasa İşletmecine veya tedarikçisine teklif olarak sunarlar. 5. Talep Kontrol (Doğrudan Yük Kontrol) Sistem İşletmecisi veya tedarikçi, tüketicinin elektrik tedariğini doğrudan kontrol eder. Tüketici, elektrik kesintileri karşılığında ucuz tarifeden yararlanır.

Tüketim Tarafı Piyasaya Nasıl Katabiliriz? Piyasaya Katılım Şekli Nasıl? 1. Fiyata Bağlı Yük Yönetimi Tüketiciler elektrik fiyat sinyaline göre hareket eder: Tüketimlerini fiyatın yüksek olduğu saatlerden (puant) fiyatın düşük olduğu saatlere (gece) kaydırabilir. 2. Zorunlu Kesilebilir Yük Acil durumlarda tüketiciler zorunlu olarak tüketimlerini azaltır veya tamamen keser. Karşılığında ucuz tarifeden yararlanır. 3. Ticari Kesilebilir Yük Sistem İşletmecisinden gelen talimatlar doğrultusunda ticari olarak katılmak isteyen tüketiciler tüketimlerini azaltır veya tamamen keser. Karşılığında ucuz, ama zorunlu hizmetten daha pahalı olan tarifeden yararlanır. 4. Tüketim Tarafının Gün Öncesi Piyasasına Katılımı Tüketiciler kendi belirledikleri bir fiyata karşılık tüketimlerini azaltabileceklerini Piyasa İşletmecine veya tedarikçisine teklif olarak sunarlar. 5. Talep Kontrol (Doğrudan Yük Kontrol) Sistem İşletmecisi veya tedarikçi, tüketicinin elektrik tedariğini doğrudan kontrol eder. Tüketici, elektrik kesintileri karşılığında ucuz tarifeden yararlanır.

Tüketim Tarafı Piyasaya Nasıl Katabiliriz? Piyasaya Katılım Şekli Nasıl? 1. Fiyata Bağlı Yük Yönetimi Tüketiciler elektrik fiyat sinyaline göre hareket eder: Tüketimlerini fiyatın yüksek olduğu saatlerden (puant) fiyatın düşük olduğu saatlere (gece) kaydırabilir. 2. Zorunlu Kesilebilir Yük Acil durumlarda tüketiciler zorunlu olarak tüketimlerini azaltır veya tamamen keser. Karşılığında ucuz tarifeden yararlanır. 3. Ticari Kesilebilir Yük Sistem İşletmecisinden gelen talimatlar doğrultusunda ticari olarak katılmak isteyen tüketiciler tüketimlerini azaltır veya tamamen keser. Karşılığında ucuz, ama zorunlu hizmetten daha pahalı olan tarifeden yararlanır. 4. Tüketim Tarafının Gün Öncesi Piyasasına Katılımı Tüketiciler kendi belirledikleri bir fiyata karşılık tüketimlerini azaltabileceklerini Piyasa İşletmecine veya tedarikçisine teklif olarak sunarlar. 5. Talep Kontrol (Doğrudan Yük Kontrol) Sistem İşletmecisi veya tedarikçi, tüketicinin elektrik tedariğini doğrudan kontrol eder. Tüketici, elektrik kesintileri karşılığında ucuz tarifeden yararlanır.

Tüketim Tarafı Piyasaya Nasıl Katabiliriz? Piyasaya Katılım Şekli Nasıl? 1. Fiyata Bağlı Yük Yönetimi Tüketiciler elektrik fiyat sinyaline göre hareket eder: Tüketimlerini fiyatın yüksek olduğu saatlerden (puant) fiyatın düşük olduğu saatlere (gece) kaydırabilir. 2. Zorunlu Kesilebilir Yük Acil durumlarda tüketiciler zorunlu olarak tüketimlerini azaltır veya tamamen keser. Karşılığında ucuz tarifeden yararlanır. 3. Ticari Kesilebilir Yük Sistem İşletmecisinden gelen talimatlar doğrultusunda ticari olarak katılmak isteyen tüketiciler tüketimlerini azaltır veya tamamen keser. Karşılığında ucuz, ama zorunlu hizmetten daha pahalı olan tarifeden yararlanır. 4. Tüketim Tarafının Gün Öncesi Piyasasına Katılımı Tüketiciler kendi belirledikleri bir fiyata karşılık tüketimlerini azaltabileceklerini Piyasa İşletmecine veya tedarikçisine teklif olarak sunarlar. 5. Talep Kontrol (Doğrudan Yük Kontrol) Sistem İşletmecisi veya tedarikçi, tüketicinin elektrik tedariğini doğrudan kontrol eder. Tüketici, elektrik kesintileri karşılığında ucuz tarifeden yararlanır. Piyasaya Katılım Şekli Nasıl? 1. Fiyata Bağlı Yük Yönetimi Tüketiciler elektrik fiyat sinyaline göre hareket eder: Tüketimlerini fiyatın yüksek olduğu saatlerden (puant) fiyatın düşük olduğu saatlere (gece) kaydırabilir. 2. Zorunlu Kesilebilir Yük Acil durumlarda tüketiciler zorunlu olarak tüketimlerini azaltır veya tamamen keser. Karşılığında ucuz tarifeden yararlanır. 3. Ticari Kesilebilir Yük Sistem İşletmecisinden gelen talimatlar doğrultusunda ticari olarak katılmak isteyen tüketiciler tüketimlerini azaltır veya tamamen keser. Karşılığında ucuz, ama zorunlu hizmetten daha pahalı olan tarifeden yararlanır. 4. Tüketim Tarafının Gün Öncesi Piyasasına Katılımı Tüketiciler kendi belirledikleri bir fiyata karşılık tüketimlerini azaltabileceklerini Piyasa İşletmecine veya tedarikçisine teklif olarak sunarlar. 5. Talep Kontrol (Doğrudan Yük Kontrol) Sistem İşletmecisi veya tedarikçi, tüketicinin elektrik tedariğini doğrudan kontrol eder. Tüketici, elektrik kesintileri karşılığında ucuz tarifeden yararlanır.

Tüketim Tarafı Piyasaya Nasıl Katabiliriz? Piyasaya Katılım Şekli Nasıl? 1. Fiyata Bağlı Yük Yönetimi Tüketiciler elektrik fiyat sinyaline göre hareket eder: Tüketimlerini fiyatın yüksek olduğu saatlerden (puant) fiyatın düşük olduğu saatlere (gece) kaydırabilir. 2. Zorunlu Kesilebilir Yük Acil durumlarda tüketiciler zorunlu olarak tüketimlerini azaltır veya tamamen keser. Karşılığında ucuz tarifeden yararlanır. 3. Ticari Kesilebilir Yük Sistem İşletmecisinden gelen talimatlar doğrultusunda ticari olarak katılmak isteyen tüketiciler tüketimlerini azaltır veya tamamen keser. Karşılığında ucuz, ama zorunlu hizmetten daha pahalı olan tarifeden yararlanır. 4. Tüketim Tarafının Gün Öncesi Piyasasına Katılımı Tüketiciler kendi belirledikleri bir fiyata karşılık tüketimlerini azaltabileceklerini Piyasa İşletmecine veya tedarikçisine teklif olarak sunarlar. 5. Talep Kontrol (Doğrudan Yük Kontrol) Sistem İşletmecisi veya tedarikçi, tüketicinin elektrik tedariğini doğrudan kontrol eder. Tüketici, elektrik kesintileri karşılığında ucuz tarifeden yararlanır.

Sonuç olarak ... Arz sıkışması durumunda tüketim tarafının piyasaya katılması piyasa verimliliğini arttıracaktır. Altyapının daha verimli kullanımı, son tüketici fiyatlarının düşmesi,arz güvenliğinin artması ve daha az kısıtlı piyasalar için tüketim tarafının piyasaya katılımı önemli bir kaynaktır. Tüketim tarafının eşit ve verimli bir şekilde piyasaya katılması için piyasa tasarımı ve düzenleme politikaları önem arz etmektedir. Teknik ve teknolojik altıyapının (sayaç, uzaktan okuma vs.) yeterli bir seviyede olması tüketim tarafının piyasaya katılması için ön koşuldur.

N-DUY için Önerilen Piyasa Yapısı İKİLİ ANLAŞMALAR PİYASASI GÜN ÖNCESİ PİYASA GERÇEK ZAMANLI PİYASA %0-%5 FİNANSAL PİYASA Gerçek Zamanlı SMF GÖ PTF Sistem İşletmecisi Tarafından Gerçek Zamanlı Dengeleme İkili Anlaşma Fiyatları %10-%15 Gün Öncesi Piyasası Finansal ürünler %80-%85 YAL/YAT İkili Anlaşmalar Üretici Tüketici Satıcı Tedarikçi

Gün Öncesi Piyasası İşlemleri Zaman Çizelgesi %80-85 %10-15 %0-5 Piyasa Payı Piyasa İşletmecisi (PMUM) Sistem İşletmecisi (MYTM) İkili Anlaşmalar Gün Öncesi Piyasası Uzun Vadeli Piyasa Dengeleme Mekanizması Uzlaştırma T+hafta/ay T – Ay/Yıl T- 24/10 hrs T-1 hr T

Bir ay öncesi öngörülen üretim/tüketim İkili Anlaşmalar Bir ay öncesi öngörülen üretim/tüketim 11.6 TWh 9.6 TWh %80-85 İkili Anlaşmalar Piyasa katılımcıları öngördükleri kendi üretimlerinin /tüketimlerinin %80-85 kısmını uzun vadeli (düşük riskli) ikili anlaşmalara bağlar.

Bir gün öncesi MYTM tarafından öngörülen üretim/tüketim Gün Öncesi Piyasası Bir gün öncesi MYTM tarafından öngörülen üretim/tüketim Gün Öncesi Piyasası işlemleri MYTM’nin ertesi gün için yaptığı Ulusal Talep Tahmininin yayınlanması ile başlar. Piyasa katılımcılar bu tahmini ve kendi tahminlari/planlamaları dahilinde 100% dengede olacak şekilde saatlik tekliflerini Gün Öncesi Piyasasına sunar.

Gün Öncesi Piyasası Bir Gün Öncesi Öngörülen Saatlik Sistem Yükleri

Gün Öncesi Piyasası Bir Gün Öncesi Öngörülen Saatlik Sistem Yükleri MYTM tarafından Tahmin Edilen Saatlik Sistem Yükleri İkili Anlaşma altına alınmış Saatlik Sistem Yükleri

Gün Öncesi Piyasası Bir Gün Öncesi Öngörülen Saatlik Sistem Yükleri 20.263 MW 3.039 MW 17.224 MW MYTM tarafından Tahmin Edilen Saatlik Sistem Yükleri İkili Anlaşma altına alınmış Saatlik Sistem Yükleri Gün Öncesi Piyasasına Kalan Yükler 12. saat

Tüketim/Alış Teklifleri Üretim/Satış Teklifleri Saatlik Fiyatların Oluşturulması : 12. Saat YTL/MWh 87.000 79.750 TL/kWh 79.750 72.500 65.250 YTL/MWh 65.250 TL/kWh 65.250 58.000 50.750 TL/kWh 50.750 43.500 36.250 TL/kWh 36.250 29.000 21.750 TL/kWh 21.750 14.500 7.250 300 600 900 1200 1500 1800 2100 2400 2700 3000 3300 3600 3900 Tüketim/Alış Teklifleri Üretim/Satış Teklifleri 3.039 MW

Gün Öncesi Piyasası Bir Gün Öncesi Öngörülen Saatlik Sistem Yükleri 20.263 MW 3.039 MW 17.224 MW MYTM tarafından Tahmin Edilen Saatlik Sistem Yükleri İkili Anlaşma altına alınmış Saatlik Sistem Yükleri 12. saat Gün Öncesi Piyasasında Karşılanan Yükler

Dengeleme Mekanizması Gerçek zamanda sistemde meydana gelen değişikleri (ünite devre dışı kalması, sistem kısıt oluşması, acil durumlar vb.) doğrultusunda Sistem İşletmecisi, önce yan hizmetleri sağlayan katılımcılarına daha sonra Dengeleme Birimlerine Yük Alma ve/veya Yük Atma talimatlar göndererek arz ve talebi gerçek zamanlı dengeler.

Ekonomik Elektrik Fiyat (YTL/MWh) 1 yıllık ikili anlaşması mevcuttur. Gün Öncesi Piyasasında Teklif Vermesi (1/4 Katılımcı A (Tüketici) Yük (MW) Ekonomik Elektrik Fiyat (YTL/MWh) Açıklama Baz Yük 40 Fiyattan bağımsız Ayarlanabilir Yük 20 56 YTL/MWh Isıtma: Fiyat 56 YTL/MWh olduğunda alternatif yakıtla ısınabilir. 36 YTL/MWh Fiyat 35 YTL/MWh’yi geçerse fabrikanın bir böülümünde üretim yapılması ekonomik değildir. TOPLAM 80 İkili Anlaşmalar 1 yıllık ikili anlaşması mevcuttur.

Ekonomik Elektrik Fiyat (YTL/MWh) 1 yıllık ikili anlaşması mevcuttur. Gün Öncesi Piyasasında Teklif Vermesi (2/4) Katılımcı B (Tüketici) Yük (MW) Ekonomik Elektrik Fiyat (YTL/MWh) Açıklama Baz Yük 80 Fiyattan bağımsız Ayarlanabilir Yük --- TOPLAM İkili Anlaşmalar 60 1 yıllık ikili anlaşması mevcuttur.

Ekonomik Elektrik Fiyat (YTL/MWh) Gün Öncesi Piyasasında Teklif Vermesi (3/4) Katılımcı C (Otoprodüktör Grubu) – Bara Müşterisi Yük (MW) Ekonomik Elektrik Fiyat (YTL/MWh) Açıklama Baz Yük 40 Fiyattan bağımsız TOPLAM

Marjinal Maliyet (YTL/MWh) Gün Öncesi Piyasasında Teklif Vermesi (3/4) Katılımcı C (Otoprodüktör Grubu) Kapasite /Yük (MW) Marjinal Maliyet (YTL/MWh) Açıklama Santral 1 20 20 YTL/MWh Fiyat 20 YTL/MWh’den yüksek olduğunda üretim yapması ekonomiktir. Santral 2 30 YTL/MWh Fiyat 30 YTL/MWh’den yüksek olduğunda üretim yapması ekonomiktir. Santral 3 40 40 YTL/MWh Fiyat 40 YTL/MWh’den yüksek olduğunda üretim yapması ekonomiktir. Santral 4 45 YTL/MWh Fiyat 45 YTL/MWh’den yüksek olduğunda üretim yapması ekonomiktir. Santral 5 60 55 YTL/MWh Fiyat 55 YTL/MWh’den yüksek olduğunda üretim yapması ekonomiktir. TOPLAM 120

Gün Öncesi Piyasasında Teklif Vermesi (4/4) Katılımcı D (Üretim Şirketi) Kapasite (MW) Marjinal Maliyet (YTL/MWh) Açıklama Santral 1 50 30 YTL/MWh Fiyat 30 YTL/MWh’den yüksek olduğunda üretim yapması ekonomiktir. Santral 2 30 40 YTL/MWh Fiyat 40 YTL/MWh’den yüksek olduğunda üretim yapması ekonomiktir. Santral 3 20 45 YTL/MWh Fiyat 45 YTL/MWh’den yüksek olduğunda üretim yapması ekonomiktir. Santral 4 100 50 YTL/MWh Fiyat 50 YTL/MWh’den yüksek olduğunda üretim yapması ekonomiktir. TOPLAM 200 İkili Anlaşma Miktarı Müşterisi ile 6 aylık ikili anlaşma imzalamıştır.

Gün Öncesi Piyasası Kapandığında Katılımcı D... Katılımcı D (Üretim Şirketi) Kapasite (MW) Marjinal Maliyet (YTL/MWh) Açıklama Santral 1 50 30 YTL/MWh Fiyat 30 YTL/MWh’den yüksek olduğunda üretim yapması ekonomiktir. Santral 2 30 40 YTL/MWh Fiyat 40 YTL/MWh’den yüksek olduğunda üretim yapması ekonomiktir. Santral 3 20 45 YTL/MWh Fiyat 45 YTL/MWh’den yüksek olduğunda üretim yapması ekonomiktir. Santral 4 100 50 YTL/MWh Fiyat 50 YTL/MWh’den yüksek olduğunda üretim yapması ekonomiktir. TOPLAM 200 İkili Anlaşma Miktarı Müşterisi ile 6 aylık ikili anlaşma imzalamıştır. Dengelemeye Katılabilir

Dengeleme Piyasasında Katılımcı D MW 100 YAL GÜP t

South Africa Power Pool Kurulu/Kurulması Planlanan Bazı Elektrik Piyasaları Alberta Ontario New Brunswick AVRUPA NEISO MISO CAISO PJ&M Korea ERCOT NYISO Japan Colombia Singapore Philippines South Africa Power Pool Brazil Chile Australia Argentina Px Tek Piyasa New Zealand Px Gün Öncesi Piyasası

Piyasa Takas (Spot) Fiyatının Hesaplanması YTL/MWh Talep Arz 100 80 60 45 YTL/MWh 40 20 MW 40 80 120 160 200 240 60 MW

Vadeli İşlemleri Piyasası Vadeli İşlemler Piyasası, ilerdeki bir tarihte elektrik teslimatının yapılması için yapılmış olan sözleşmelerin alınıp satıldığı piyasalardır. İdeal piyasa koşullarında oluşan günlük fiyatlar, gelecekte oluşması mümkün olan fiyatlar hakkında bir fikir vermektedir. Ancak ileriye yönelik fiyatların oluşması ve gelecekteki fiyat değişimlerinin doğurduğu risklerden korunma ihtiyacı son derece önemlidir. Bu ihtiyacın karşılanabilmesi için Vadeli İşlemler Piyasaları en uygun piyasalardır. Neden Vadeli İşlemler Piyasası? Piyasa katılımcılarının fiyat riskinden korunmak için gereken risk yönetimi enstrümanları sunmak, dolayısıyla fiyat istikrarı sağlamak Uzun vadeli kapasite yatırımı teşvik etmek Vadeli İşlem Piyasalarında forward, futures ve opsiyon işlemleri yapılmaktadır.

Nordpool Forward Fiyat Eğirisi: 2006 Yılı Baz Yük Sözleşmesi

Forward ve Futures Sözleşmeler Arasındaki Farklar 1. Sözleşme Koşulları Forward sözleşmesine konu olan elektriğin miktarı, teslimat tarihleri ve sözleşme koşulları taraflar arasında serbestçe belirlenir. Futures sözleşmelerinde, sözleşmeye konu elektriğin miktarı, teslimat tarihleri ve sözleşme koşulları standarttır. 2. Sözleşme Tarafları Herhangi iki taraf arasındaki özel Bir sözleşmedir. Müşteri ile Takas Kurumu Arasındaki standart bir sözleşmedir. 3. Likidite/İkinci El Piyasası Forward sözleşmenin ikinci el piyasası yok sayılacak kadar sığdır. Futures sözleşmeler piyasada kolayca el değiştirebilir. 4. Uzlaştırma (kazanç veya kayıp) Forward sözleşme pozisyonundan doğan kazanç veya kayıp sadece elektirğin teslimat günü gerçekleşir. Futures sözleşmelerde günlük netleştirme (mark-to-market) uzlaştırması yapıldığından kazanç veya kayıp günlük olarak gerçekleşir. 5. Teminat Forward sözleşmelerde teminatlar sözleşmenin yapıldığı tarihte bir Kere belirlenir. Futures sözleşmelerde teminatlar günlük fiyat hareketini yansıtacak şekilde güncellenir.

Futures Uzlaştırması Futures sözleşmelerinin uzlaştırması Günlük olarak günlük netleştirme (mark-to-market) (Gün sonunda oluşan kapanış fiyatına göre marjin hesap bakiyelerinin yeniden düzenlemesidir) uzlaştırması; Sözleşmenin teslimat tarihinden sonra nihai spot referanslı nakdi uzlaştırmadan oluşur. Günlük netleştirme (mark-to-market) uzlaştırması her bir sözleşmenin piyasa fiyatının günlük değişimden doğan kazanç veya kaybı kapsamaktadır. Sözleşmenin sona erdiği tarihinde yapılan nihai uzlaştırma ise teslimat tarihindeki spot fiyat ile futures sözleşmenin en son kapanış fiyat arasındaki farkı kapsamaktadır.

Futures Uzlaştırması Futures İşlem Dönemi Teslimat Dönemi Futures Piyasa Fiyatı 288 Sözleşme Fiyat Nihai Uzlaştırmada Elde Etti 285 275 Günlük Netleştirme 270 270 Uzlaştırmada elde Spot Fiyat 260 etti Spot Piyasadaki Maliyeti Net Maliyet Bir Saat Zaman +10 +5 -5 +15 +3 Günlük Netleştirme Uzlaştırması Nihai Uzlaştırma

Forward Uzlaştırması Forward İşlem Dönemi Teslimat Dönemi Forward Piyasa Fiyatı 288 Sözleşme Fiyat 285 Nihai Uzlaştırmada Elde Etti 275 270 270 Spot Fiyat 260 Spot Piyasadaki Maliyeti Net Maliyet Bir Saat Zaman +10 +5 -5 +15 +3 Spot Referanslı Nihai Uzlaştırma

Opsiyon İşlemleri Opsiyon İşlemleri ile elektriğin belirli bir süre içinde, belirli bir fiyata satın alma veya satma hususunda satıcı tarafından alıcıya hak tanınmış olmaktadır. Opsiyon Sözleşmesi satın alan bir katılımcı kullanım fiyatı denilen belirli bir fiyat üzerinden, Opsiyon İşlemi yaparak kaybının en fazla ne kadar olabileceğini bilmektedir. Opsiyon İşlemleri alıcı tarafa yükümlülük getirmez fakat hak verir. Bu hakkı satın almak için Opsiyon alan taraf Opsiyon satan tarafa piyasa koşullarında arz ve talebe bağlı olarak oluşan opsiyon primi öder. Opsiyon alan bir yatırımcı alım ya da satım hakkını kazançlı ise kullanacak, kazançlı değil ise kullanmayacaktır. Buna karşın, Opsiyon satan taraf ise yükümlülük altındadır. Opsiyon satın alan tarafın hakkını kullanmak istemesi durumunda satan taraf yükümlülüğünü yerine getirmek zorundadır. Opsiyon satın alan yatırımcı kaybının en fazla ödediği opsiyon primi kadar olacağını bilirken, Opsiyon satan tarafın riski sınırlı değildir.

ECSEE (Güney Doğu Avrupa Enerji Topluluğu) Avrupa Komisyonu tarafından koordinasyonu sağlanan Güney Doğu Avrupa Enerji Topluluğu (The Energy Community of South East Europe (ECSEE)) aşağıdaki ülkelerden oluşacaktır. AB’ye Üye Ülkeler : Avusturya, Yunanistan, Macaristan, İtalya, Slovenya; AB’ye Aday Ülkeler: Arnavutluk, Bosna Hersek, Bulgaristan, Hırvatistan, Makedonya, Romanya, Sırbistan, Türkiye ve Kosova; Gözlemci: Moldova.

ECSEE Ülkeleri ECSEE Ülkeleri AUS HUN ITA SLO ROM CRO B&H SER MN BUL Nufüsu : > 130 mil. Toplam elektrik tüketimi : >330 TWh SLO ROM CRO B&H SER MN BUL MKD ALB TUR GRE

ECSEE Bölgesel Piyasa Durumu - I UCTE Üye Ülkeler: - Eski Üye Ülkeler (UCTE 2. Zone) - Slovenya - Hırvatistan - Sırbistan - Montenegro - Makedony - Yunanistan Yeni Üye Ülkeler - Bulgaristan - Romanya Türkiye UCTE’ye giriş hazırlığında ve GDA Ülkeleri ile izole bölge modunda enerji alış-verişinde bulunmaktadır.

ECSEE Bölgesel Piyasa Durumu - II

ECSEE Fiyat Mekanizmaları Bölgesel pazarda kısıt yönetimi ve sınır ticaretine ilişkin kuralların tanımlanması gerekmektedir. ETSO (AİSİ)’nun Avrupadaki sınır ticareti için geliştirmiş olduğu sistem Güney Doğu Avrupa için uyarlanabilir. Avrupadaki Sistem İşletmecileri ve Elektrik Borsaları Avrupadaki elektrik piyasalarının birleştirilmesi için bir sistem geliştirmek amacıyla iş birliği içindedirler.

ECSEE Bölgesindeki Sınır Ticareti Mevcut Durum - I GDA’da Mevcut Sınır Ticareti Toplam GDA Talebin %9 Türkiye ve Yunanistanla yapılan ticaret eklenirse %14 Ana ihracatçılar: Bosna Hersek, Bulgaristan ve Romanya Diğer ülkeler: net ithalatçılar İlerideki Sınır Ticareti Arnavutluk, Bosna Hersek, Montenegro’daki hidro kapasite Bulgaristan ve Türkiye’deki termik kapasite Kosovo’daki termik potansiyel Makedonya’daki kapasite eksikliği Yunanistan’ın yaz puantları UCTE 1. bölge, Centrel

Sanal SEE CBT 2004 mekanizma ST’ne katılmayan Bölge ECSEE Bölgesindeki Sınır Ticareti Mevcut Durum - II Ocak 2004 tarihinden itibaren ETSO CBT 2003 esasına göre ve 2. senkron bölgedeki çoğu ülkeyi kapsayan sanal uygulamaya başlanmıştır. Tercih edilen bazı ticari güzergahları takip eden klasik transit sözleşmeler halen yürürlüktedir. GR H B&H HR I A SLO RO TR BG MK AL SCG/S SCG/CG UA Mol ETSO CBT 2004 mekanizma BÜT Sistemi Sanal SEE CBT 2004 mekanizma ST’ne katılmayan Bölge Türkiye Sistemi

Sınır Ticareti ve UCTE UCTE’de İletim Hakkı açık ihalesi çoğunlukla kullanılır. Piyasa bölünme kullanılmıyor, ancak ilgi var. UCTE’e bağlı Sistem İşletmecisi yerel Şebeke Yönetmeliklerine göre iletim limitlerini (n-1) esasına dayanarak hesaplar.

UCTE Piyasa Deneyimi Yük dağıtımı için açık/şeffaf tarifeler ve kurallar ticareti arttırıyor Tarife yapısı İskandinav Bölge ile aynı esasa dayalı : - Her bir Sistem İşletmecisi kendi bölgesi için tarife hesaplar - Ülkelerarası sınır ücreti yok - Kayıplar için ortaklaşa karşılama çözümü Akış döngüsü (loop) problemleri çözme çalışmaları devam etmektedir. Bölgesel Power Exchange için “Piyasa Birleştirme” modelleri düşünülmekte - Bölgedeki PX’ların fiyatlarını toplamakta - PX’lar arası enerji ticareti hesaplamakta - Kısıtı piyasa bölme metoduyla çözmekte - Her bir yerel PX fiyat/yük dağıtımı hesaplaması için PX’lar arası yük dağıtımı kullanılmakta

Hedeflenen UCTE Kontrol Blokları UA SK SK A H MD A RO RO H HR SLO BiH SLO BORZEN OPCOM HR AL Ser Mon MK RO BiH Ser BG I Mon BG BG GR MK AL PMUM/TEIAS GR TR

GÜNDEM 1. G-DUY Hükümlerine göre Geçiş Dönemi Piyasası 2. Gün Öncesi Piyasası 2.1 Gün Öncesi Piyasası Kavramı 2.2 Tüketim Tarafının Gün Öncesi Piyasası’na Katılması 2.3 Saatlik Uzlaştırma ve Çoklu Teklif Enerji Kısıtları (MWh) 2.4 Bölgesel ve Noktasal Fiyatlama 2.5 Sistem Kısıt Yönetimi 3. Bölgesel Piyasa, Kapasite Teşvikleri, YH 3.1 Bölgesel Pazarları (ECSEE vb.) 3.2 Sınır Ticareti / UCTE 3.3 Uzun ve Kısa Vadeli Arz Güvenliği Açısından Kapasite Teşvikleri Dengelemeye Tüketim Tarafının Katılımı

Tek Piyasa Kavramı İşlem Günü Teklif Formu YTL/MWh MW Fiyat Miktar Fiyat (YTL/MWh) Saat 300 150 21 20 30 500 07-18 18-24 1-06 İşlem Günü Her saat için Fiyat/Miktar teklifleri Fiyat = Gerçek zamanda en son kabul edilen ünite fiyatı Fiyat = Enerji fiyatı + İletim kapasite ücreti + iletimdeki enerji kayıp maliyeti Mali uzlaştırma, fiyat ve ölçülen miktarlar üzerinden yapılır.

İki Piyasa Kavramı: Gün Öncesi Piyasası Gün Öncesi Spot Piyasası Gerçek Zamanlı Piyasa Spot Fiyat GZ Fiyat MW YTL/MWh Dengesizlik Hesabı YTL/MWh MW Fiyat Miktar Teklif Formu Kaynak Taahhüdü Ölçülen Üretim Dengesizlik Spot Satış Sözleşmesi Fiyat (YTL/MWh) Saat 300 150 21 20 30 500 07-18 18-24 1-06 İşlem Günü - 1 İşlem Günü Fiyat / miktar teklifleri Teklifler ve iletim kapasiteleri dikkate alınarak fiyat belirlenir Bağlayıcı sözleşmeler – merkezi olmayan yük dağıtımı Mali uzlaştırma, sözleşme miktarı ve fiyat üzerinden yapılır. Fiyat=enerji fiyat +/- iletim kapasite ücreti Üretim ve tüketim taraflarının yük arttırma ve azaltma tekliflerine dayalı Gerçek Zamanlı Piyasa Dengesizlik = Sözleşme Miktarı – Ölçülen Miktarı. Mali uzlaştırma, dengesizlik miktarı ve gerçek zamanlı (GZ) fiyat üzerinden yapılır.

South Africa Power Pool Kurulu/Kurulması Planlanan Bazı Elektrik Borsaları Alberta Ontario New Brunswick AVRUPA NEISO MISO CAISO PJ&M Korea ERCOT NYISO Japan Colombia Singapore Philippines South Africa Power Pool Brazil Chile Australia Argentina Px Tek Piyasa New Zealand Px Gün Öncesi Piyasası

Avrupa’daki Mevcut Ana Elektrik Borsaları Iberya (OMEL/OMIP): - Spot, gün-içi ve dengeleme. (Forwards) Amsterdam (APX): - Spot UK (UKPX / IPE): - Spot ve forward piyasaları. Nordik Ülkeleri (Nord Pool): - Spot ve finansal forward piyasaları Polonya (PPX): - Spot piyasa Almanya (EEX): - Spot, forward Fransa (PowerNext) Italya (GME) Slovenya (Borzen) Avusturya (EXAA) - Spot, gün-içi Rusya (ATS) - Spot – planlı forward Nordic Nord Pool ESBNG/EirGrid Moscow Eastern Europe UKPX/IPE Northern Europe EEX PPX Apx PowerNext EXAA Borzen OPCOM OMIP BSREC OMEL GME Ankara Southern Europe Spot ve Forward Sadece Spot ve/veya Dengeleme Planlı veya EB ile İlgilenen

Tüketim Tarafının Gün Öncesi Piyasası’na Katılması Tüketim tarafının katılımı olan baz piyasalarda tüketim tarafındaki negatif kapasiteyi ifade eden “Negawatt” terimi kullanılmaktadır. Üreticiler ile aynı koşullarda katılması - Tüketim için teklif vermesi - Varsa, fazla otoprodüktör üretimi için teklif vermesi Dengelemeden sorumlu olması: - Otoprodüktör üretimi ve ikili anlaşmaları ile yükü karşılama - Dengede kalmak için spot piyasa üzerinden ticaret yapma Otoprodüktör üretimi veya ikili anlaşmalarda tüketimden fazla miktarı varsa piyasaya tekrardan satış yapabilir.

Tüketim Tarafının Gün Öncesi Piyasası’na Katılması -Örnek Bir sanayi tüketici (örneğin, ark ocağı) için aşağıdaki durumu ele alırsak: - Toplam normal yük ~50MW. - Ayarlanabilir yük 20MW (elektrik fiyatının > 50YTL/MWh olması durumunda eriticiyi kapatabilir) - 30MW için 30YTL/MWh’dan ikili anlaşmaya alınmış. - Otoprodüktör üretim kapasite 20MW (değişken (yakıt) maliyeti 40YTL/MWh)

Arz ve Talep - Esnek midir? Piyasa katılımcısının fiyatlara tepkisi için zamanlama önemlidir Zaman • Gerçek zaman için fiziksel planlamanın optimizasyonu Fiyata bağlı planlama yapılır Gün öncesi optimizasyon tamamlandı arta kalanlar satılır yüksek fiyat volatilite çok yüksek fiyat volatilite ticari işlem yok day ahead Saatler öncesi Dakikalar öncesi Gün Öncesi Piyasası talep esnekliğini sağlamak için önemli bir araçtır. Gerçek zaman

Spot Piyasada Teklif Verme Fiyatlar (Euro/MWh) Saat 300 150 -100 -300 10 8 15 25 16 40 26 50 1000 07 08-17 01-06 18-24 100 -40 -350 400 200 -150 150 -250 400 400 -150 150 -150 Maksimum ve minimum teklif fiyatları elektrik borsası tarafından belirlenen teknik limittir. Bu limitler dahilindeki tüm fiyatlar ve ilgili miktarlar piyasa katılımcısı tarafından belirlenir. Fiyatların yükselen sıra ile dizilmesi gerekir. İki fiyat/miktar arasındaki boş alanlar doğrusal enterpolasyon ile doldurulur. Aynı teklif sırası ardarda geçen birkaç saat için kullanılabilir. Pozitif miktarlar elektrik borsasından alışı, negatif miktarlar ise satışı ifade etmektedir. Not: Teklif, bir piyasa katılımcısının fiyata bağlı olarak spot piyasada nasıl katılmasının planlamasıdır. Piyasa katılımcısına bu plana bağlı bir ticari işlem cetveli gönderilecektir.

Tekliflerin Toplanması ve Piyasa Takas Fiyatının Belirlenmesi 20 30 35 40 42 45 48 55 900 Kat. A, MW 20 Kat. B, MW 60 20 40 Kat. C, MW 40 -40 -120 20 TOPLAM, Alış 120 100 80 60 40 20 TOPLAM, Satış -40 -120 40 80 120 100 200 300 Fiyat MW Satış Alış Denge: YTL/MWh İşlem Hacmi: MW 40 60

SAPRI – Nordpool Sistemi

Çoklu Teklif / Enerji Kısıtları Spot piyasa teklifleri portföy bazlıdır. - Piyasa katılımcıları kendi yüklerini takip eder. - Fiziksel işletim açısından Elektrik Borsası hiç bir pozisyon almayacaktır. - Spot piyasa teklif stratejileri dahilinde yüklenme hızı, minimum çalışma süresi vb. Parametreler ele alınır. - İşletme giderleri (çalışmama maliyeti, yüklenme maliyetleri vb.) tekliflere dahil edilir. Her saat için spot fiyat ayrıca belirlenir. - Takip eden saatler boyunca bir üretim/tüketim biriminin sürekli çalışması/çalışmaması kesin değildir. Çözümler: - A: sürekli çalışmayı sağlayacak şekilde tek saat için teklif stratejisi (optimal değil-işletme zararlara yol açabilir) - B: blok teklifleri kabul etmek!

Blok Teklifleri Blok teklifin geçerli olduğu sürede ortalama spot fiyatının blok teklif fiyatından yüksek olması durumunda blok teklifi kabul edilir. MW Fiyat Saat Hesaplanan Spot Fiyatı Teklif Fiyatı Blok 1 Blok 2 Blok 3 7 18 24

Fiyat Modelleri Noktasal Fiyatları Noktasal fiyatı modelinde elektrik sisteminin teknik limitleri fiyat hesaplamasında dikkate alınır. Bu model esasında şebekenin değişik noktalarındaki üretime spesifik maliyetleri, iletim şebekesi kısıtları ve iletim kayıplarını dikkate alır. Noktasal fiyatı modeli şebeke kısıtları ve diğer güvenlik yönleri doğrultusunda üretim maliyetlerini minimize eder. Sonuç olarak her bir noktada farklı bir fiyat hesaplar. Bölgesel Fiyatları Bölgesel fiyatı modelinde çok sayıda fiziksel noktalardan oluşan coğrafya alanları arasındaki kısıt/tıkanıklığı dikkate alır, fakat bölge içindeki olası kısıtı dikkate almaz. Bölgesel modelde bölge içindeki satış ve alış teklifleri toplanır.

Bölgesel Fiyatı Bölgesel fiyatları hesaplamak için karışık matematiksel bir modele gerek yoktur. Bölgelerdeki fiyata bağlı satış veya alış değişimi ve bölgeler arası iletim kapasiteleri bilmek bölgesel fiyatları hesaplamak için yeterlidir. Piyasa katılımcıları için her bir bölge içindeki kendi portföyünü dengeleme özgürlüğü olduğundan dengesizlik maliyetleri azaltır. Nordik piyasada katılımcılar noktasal fiyatlama yerine bölgesel fiyatlamayı tercih eder. Şebekede sayılı kısıt/tıkanıklık olması durumunda bölgesel fiyatlama daha uygundur.

Kısıt Yönetimi İletim hakkı ihalesi - Avrupadaki ülke pazarları arasındaki enterkonneksiyonda kullanılmakta - Fiziksel planlama – “kullan-veya-kaybet” - Kullanılmayan kapasite için ikincil ihale Piyasayı Bölmek Karşı Ticaret

Türkiye İletim Sistemi ve Bölgeleri

Plow<Pmed<Phigh PTF Gün Öncesi Kısıt Yönetimi: Piyasa Bölünmesi Kısıt Yoksa Kısıt Varsa PTF Piyasa Takas Fiyatı (PTF) Phigh P1 P3 Pmed Plow P2 Tek Fiyat : PTF P1=P2=P3=PTF Dört Fiyat: Plow<Pmed<Phigh PTF

Piyasa Bölme Metodu Bütün piyasa için kısıtsız PTF hesaplanır İletim kısıtları belirlenir Üretim fazlası olan ve tüketim fazlası olan bölgeler belirlenir Tüketim fazlası olan bölgenin fiyatı arttırlır - Arzı arttır – talebi düşür Üretim fazlası olan bölgenin fiyatı düşürülür - Arzı düşür – talebi arttır Sistem İşletmecisi gelir elde eder (“kapasite ücreti”) - Gelir=Maksimum Kapasite *(Ph – Pl) - Bu ücret ile iletim kapasitesine yatırım yaparak kısıtı kaldırmasını teşvik eder

Karşı Ticaret PTF PTF PTF Sistem İşletmecisi, Dengeleme piyasasında talimat vererek iletim kısıtını çözer. İletim kısıtın her iki taraf için tek bir fiyat uygulanır. Sistem İşletmecisi, dengeleme piyasası fiyatları ile üretim fazlası olan bölgede yük attırıp, tüketim fazlası olan bölgede yük aldırır. Tüketim tarafı da yük alıp, yük atarak katkıda bulunabilir! Sistem İşletmecisi maliyetini şebeke sahipleri ve/veya tüketicilere İletim tarife üzerinden yansıtır. PTF PTF PTF 500MW’lık akış kapasiteyi aşıyor 500 MW YAT 500 MW YAL Kısıt maliyeti Kısıt Maliyeti

Planlanan UCTE Kontrol Blokları GR SK RO TR BG AL A I HR H Ser Mon SLO BiH UA MD MK BORZEN OPCOM

Referans Çerçevesi Avrupa Komisyonu Direktifleri Elektrik Piyasası Kanunu No:4628 Bölgesel Entegrasyon Stratejisi Atina Memorandum #1 & #2 This slide shows all the key reference documents and guidelines we need to take into consideration in order to perform well the responsibilities we have been assigned. The slide will also be used to highlight the importance of being in tune with ETSO and CEER and share a common vision and understanding of the critical issues with them. CEER/EFET Standart Bölgesel Piyasa Tasarımı Gün Öncesi Piyasası Ulusal Piyasa Tasarımı (DUY)

Atina Memorandum Güney Doğu Avrupa Ülkeleri tarafından imzalanan Atina Memorandumu, Güney Doğu Avrupa Piyasası kurulması için önemli bir esas teşkil etmektedir Bu memorandumu imzalayarak Avrupa Birliğine üye olmayan ülkeler, Avrupa Birliği Enerji İç Piyasasına uyumlu bir Enerji Piyasası kurmak üzere Avrupa Birliği üye ülkeleri ile birlikte hareket edecekler.

Liderlik Çerçevesi Avrupa Komisyonu ETSO UCTE EFET CEER Piyasa Geliştirme Sistem İşletme ve Güvenliği Ticari Mekanizmaları Adil Katılım, Rekabet ve İzleme ETSO UCTE EFET CEER This slide shows all the key reference documents and guidelines we need to take into consideration in order to perform well the responsibilities we have been assigned. The slide will also be used to highlight the importance of being in tune with ETSO and CEER and share a common vision and understanding of the critical issues with them. Sistem İşletmecisi Yeniden Yapılandırma Klavuzu İşletme Standartları Verimli Ticaret Klavuzu GDA Bölgesi Standart Piyasa Tasarımı

Bölgesel Bir Piyasanın Gelişimi Güney Doğu Avrupada bölgesel enerji piyasasına, enerji sektörü ülke politikalarını aşama aşama yaklaştırarak ulaşılır. Bölgesel piyasa açılmadan ülkelerdeki kuralların uyumlu olması gerekmektedir. Elektrik piyasasında ülkeler, elektrik üretim, iletim ve dağıtım için ortak kuralların tanımlanması ve 2003/54 EC Direktife uyumlu elektrik piyasası, şebeke kullanımı ve sistem işletmesi yapı ve fonksiyonuna ilişkin kuralları benimsemeyi üstlenmişler ve bunun için bir takvim sunacaklar. 1 Temmuz 2005 tarihine kadar AB üyesi olmayan ülkeler kendi kanunları, yönetmelikleri ve idari hükümlerini bu Memoranduma uyumlu hale getirecekler.

Ticari Mekanizmaları Bölgesel bir pazarda kısıt yönetimi ve sınır ticaretine ilişkin kuralların tanımlanması gerekmektedir. ETSO’nun Avrupa’daki sınır ticaret için geliştirmiş olduğu sistem Güney Doğu Avrupa için uyarlanabilir. Avrupa’daki Sistem İşletmecileri ve Elektrik Borsaları Avrupa’daki elektrik borsalarının birleştirilmesi için bir sistem geliştirmek üzere iş birliğinde bulunmaktadırlar.

ECSEE Bölgesindeki Pazar GDA’da Mevcut Sınır Ticareti Toplam GDA Talebin %9 Türkiye ve Yunanistanla yapılan ticaret eklenirse %14 Ana ihracatçılar: Bosna Hersek, Bulgaristan ve Romanya Diğer ülkeler: net ithalatçılar İlerideki Sınır Ticareti Arnavutluk, Bosna Hersek, Montenegro’daki hidro kapasite Bulgaristan ve Türkiye’deki termik kapasite Kosovo’daki termik potansiyel Makedonya’daki kapasite eksikliği Yunanistan’ın yaz puantları UCTE 1. bölge, Centrel

Sanal SEE CBT 2004 mekanizma ST’ne katılmayan Bölge GDA Bölgesindeki Mevcut Durum Ocak 2004 tarihinden itibaren ETSO CBT 2003 esasına göre ve 2. senkron bölgedeki çoğu ülkeyi kapsayan sanal uygulama. birkaç ticari tercih edilen güzergahı takip eden klasik transit sözleşmeler hala yürürlükte. GR H B&H HR I A SLO RO TR BG MK AL SCG/S SCG/CG UA Mol ETSO CBT 2004 mekanizma BÜT Sistemi Sanal SEE CBT 2004 mekanizma ST’ne katılmayan Bölge Türkiye Sistemi

Sınır Ticareti / UCTE Piyasa bölünme kullanılmıyor, ancak ilgi var. UCTE’de İletim Hakkı açık ihalesi çoğunlukla kullanılır. Piyasa bölünme kullanılmıyor, ancak ilgi var. UCTE’e bağlı Sistem İşletmecisi yerel Şebeke Yönetmeliklerine göre iletim limitlerini (n-1) esasına dayanarak hesaplar.

UCTE Piyasa Deneyimi Yük dağıtımı için açık/şeffaf tarifeler ve kurallar ticareti arttıryor - Tarife yapısı Nordik Bölge ile aynı esasa dayalı : - Her bir Sistem İşletmecisi kendi bölgesi için tarife hesaplar - Ülkelerarası sınır ücreti yok - Kayıplar için ortak karşılama çözümü Baz ülke EB kuruldu Akış döngüsü problemleri çözme çalışmaları devam etmekte - Bölgesel EB’sı için “Piyasa Birleştirme” modelleri düşünülmekte - Bölgedeki EB’ların fiyatlarını toplamakta - EB’lar arası enerji ticareti hesaplamakta - Kısıtı piyasa bölme metoduyla çözmekte - Her bir yerel EB fiyat/yük dağıtımı hesaplama için EB’lar arası yük dağıtımı kullanılmakta

Arz Güvenliği Açısından Kapasite Teşvikleri Kurulu Güç Piyasaları (ICap) ABD’de genel olarak kullanılır (PJM, SMD) Kapasite gereksinimi Yönetmelikle belirlenir - Her bir yük karşılayan birim için kapasite>= kendi puant yükü + 18% Kapasite Rezervleri: - Sahip olduğu kaynaklardan (üretim, yük kesme) - İkili Anlaşmalar - EB’nin düzenlediği Kurulu Güç piyasadan satın alarak elde edilir.

Arz Güvenliği Açısından Kapasite Teşvikleri Sıcak Yedek Piyasası IMO’dan Örnek (Ontario, Canada) Piyasa/Sistem İşletmecisi her zaman minimum sıcak yedek tutar Piyasa katılımcıları saatlik sıcak yedek teklif eder (standby üretim veya kesilebilir yük) Üretici: - Üretim yaparak alacak ödemeler ve sıcak yedek için ödemeler arasında tercih yapar Yük: - Tüketirken sıcak yedek ödemesi alır ancak 10 dakika içinde kapanabilir - Şu anda 5-6 şirket sıcak yedek piyasasında ~ 200 MW yedek sunmakta

Arz Güvenliği Açısından Kapasite Teşvikleri Uzun vadeli teşvikler: ESA veya Öncelikli Üretim - Hükümet veya Sistem İşletmecisi yeni kapasite yatırım için fiyatı garantiler - Maliyet vergi, ücret veya diğer tarifelerden karşılanır - Yabancı yatırımları teşvik eder Tüketim tarafı fiyat tepkileri teşvik etme - Spot, dengeleme ve rezerv piyasalara eşit katılım - Toptan satış tüketim tarafında fiyat tavanı ve/veya sabit tarifeyi kaldırmak

Kısa Vadeli Yedek Kapasite Piyasası (Tüm ülkeler toplamı: 3800 MW) Yeterli Yedek Nasıl Sağlanabilir? Kısa Vadeli Yedek Kapasite Piyasası > 2700 MW 15 Dakika-48 saat içinde devreye alınır Saatler içinde devreye alınabilir. Yavaş Yedekler Hızlı yedeklerin yerini almak üzere Hızlı Yedekler Gerçek Zamanlı Piyasa Gereken miktar yerel işletme aksaklıkları gidermek için. Ani yedeklerin yerini almak üzere. Fiyat 15 dakika içinde devreye alınır MW Rezervler İşletme aksaklığı büyüklüğüne orantlı. Nordic ülkeler arasındaki acil durum yedeklerin dağılımı her hafta güncellenir gerekirse daha sık güncellenir. Acil durum yedekleri 1000 MW (Tüm ülkeler toplamı: 3800 MW) 49.5 Hz’de %50’si 5 saniyede %100’ü 30 saniyede devreye alınabilir Ani frekans yedekleri 49.9 Hz’de 2-3 saniyede tam devreye alınabilri 600 MW Spot Piyasa

Yan Hizmetler Sistem İşletmecisi ve tedarikçi arasında sabit fiyatlı ikili anlaşma - Yıllık olarak tedarikçi ile müzakere edilir Baz hizmetler için piyasa çözümleri