Açık Pazar Makroekonomisi: Temel Kavramlar ULT 331 2/2

Ana Başlıklar Dışa açık ekonominin, kapalı ekonominin ve ihracat/ithalatın tanımlanması Dışa açık pazar işlemlerini etkileyen faktörler Nominal ve reel döviz kurlarının tanımlanması Reel döviz kurlarının hesaplanması Satınalma gücü paritesi teorisinin incelenmesi Türkiye’nin sermayenin tamamıyla hareketli olduğu küçük, dışa açık bir ekonomi olduğunun anlaşılması 2 2 2

Dışa Açık ya da Kapalı Ekonomiler Diğer ülkelerle, ihracat, ithalat ve sermaye akımları gibi ekonomik ilişkileri yoktur Dışa Açık Ekonomi: Dünyanın dört bir yanındaki ekonomilerle serbestçe ilişki kurabilen ekonomidir 3 3 3

Dışa Açık Bir Ekonomi Dışa açık bir ekonomi diğer ülkelerle iki şekilde etkileşimde bulunmaktadır:  Dünya ürün piyasalarında mal ve hizmetleri satın almaktadır ve satmaktadır  Dünya mali piyasalarında sermaye malları satın almaktadır ve satmaktadır Türkiye sermayenin tamamıyla hareketli olduğu küçük ve dışa açık bir ekonomidir 4 4 4

Mal Akımları İhraç Malları : Yurtdışına satılan yurtiçinde üretilmiş mallardır. İhracat; yurtiçinde üretilen, yabancı bir ülkeye nakledilen ve satılan mallara yabancıların yaptığı harcamayı kapsamaktadır. Örnek: Tekstil 5 5 5

Mal Akımları İthal Mallar : Yurtiçinde yerleşik kişilere satılan, yurtdışında üretilmiş mal ve hizmetlerdir. İthalat; yurtdışında üretilmiş, yurtiçine nakledilmiş ve yurtiçinde satılmış mallara yurtiçinde yapılmış harcamaları kapsamaktadır Örnek: Kore’de üretilmiş bilgisayar monitörleri ve Fransa şarabı Türkiye’ye ithal edilmektedir 6 6 6

Mal Akımları Net İhracat (NX) ya da Ticaret Dengesi: Ticaret Açığı: İhracat değeri eksi ithalat değeri. Ticaret Açığı: Net ihracatın negatif olduğu zamanki durum. (ör. İhracat < İthalat) Ticaret Fazlası: Net ihracatın pozitif olduğu zamanki durum. (ör. İhracat > İthalat) 7 7 7

Ana Başlıklar Dışa açık ekonominin, kapalı ekonominin ve ihracat/ithalatın tanımlanması Dışa açık pazar işlemlerini etkileyen faktörler Nominal ve reel döviz kurlarının tanımlanması Reel döviz kurlarının hesaplanması Satınalma gücü paritesi teorisinin incelenmesi Türkiye’nin sermayenin tamamıyla hareketli olduğu küçük, dışa açık bir ekonomi olduğunun anlaşılması 2 8 8

Bir Ülkenin İhracatını, İthalatını ve Net İhracatını Etkileyen Faktörler Tüketicilerin yerli ve yabancı mallara ilişkin zevkleri Malların yurtiçindeki ve yurtdışındaki fiyatları Halkın yabancı para birimlerini satın almak için ödemesi gereken yerli para miktarı, yani döviz kuru Malların ülkeden ülkeye taşınmasının maliyeti Hükümetin uluslararası ticarete yönelik politikaları 9 9 9

Net Yabancı Yatırım (NFI) Net Yabancı Yatırım: yurtiçinde yerleşik kişilerce satın alınan yabancı varlıklar ile yabancılar tarafından satın alınan yerli varlıklar arasındaki fark Örnek: Bir Türk vatandaşının ABD hazine bonosu veya hisse senedi alması, bir Alman şirketinin Türkiye’de otomobil fabrikası kurması 10 10 10

Net Yabancı Yatırım (NFI) Yurtiçindeki yerleşikler yabancı ekonomilerden yabancıların yerli varlıkları satın aldıklarından daha fazla mali varlıklar aldığında, yerel ekonomiden dışarı bir net sermaye akımı vardır Yabancılar Türklerin yabancı mali varlıklara harcadığından daha fazla Türkiye’ye ait mali varlık satın alırsa, Türkiye’ye bir net sermaye akımı olacaktır 11 11 11

Net Yabancı Yatırım (NFI) Yurtdışında yatırım yapan vatandaşlar Yurtiçinde yatırım yapan yabancılar ID > IF => NFID 12 12 12

Net Yabancı Yatırım (NFI) ID > IF => NFID ID < IF => NFID 13 13 13

Net İhracat ve Net Yabancı Yatırımın Eşitliği Bütün olarak bir ekonomi için, NX ve NFI birbirini dengeler : NX = NFI İhracattaki bir artışa dövizdeki bir artış eşlik eder 14 14 14

Örnek sınav sorusu! Net ihracatı ve net yabancı yatırımı tanımlayınız. Birbirleriyle olan ilişkilerini açıklayınız 15 15 15

Ana Başlıklar Dışa açık ekonominin, kapalı ekonominin ve ihracat/ithalatın tanımlanması Dışa açık pazar işlemlerini etkileyen faktörler Nominal ve reel döviz kurlarının tanımlanması Reel döviz kurlarının hesaplanması Satınalma gücü paritesi teorisinin incelenmesi Türkiye’nin sermayenin tamamıyla hareketli olduğu küçük, dışa açık bir ekonomi olduğunun anlaşılması 2 16 16

Reel ve Nominal Döviz Kurları Uluslararası işlemler uluslararası fiyatlardan etkilenmektedir. En önemli iki uluslararası fiyat : Nominal Döviz Kuru Reel Döviz Kuru 17 17 17

Nominal Döviz Kuru nominal döviz kuru bir kişinin bir ülke para birimini başka bir ülke para birimi ile değiştirebildiği orandır. İki şekilde ifade edilir: 1. Bir YTL karşılığı olan yabancı para biriminin miktarı 2. Yabancı paranın bir biriminin karşılığı olan YTL’nin miktarı 18 18 18

Nominal Döviz Kuru Örnek: Meksika pezosu ile YTL arasındaki döviz kurunun 10’a 1 olduğunu varsayalım. Bir YTL 10 pezo ile değiştirilir ya da bir pezo bir YTL’nin onda biri ile değiştirilir. Bir YTL’nin daha fazla yabancı para birimi alabileceği şekilde döviz kuru değişirse, bu değişim YTL’nin değerlenmesi olarak adlandırılır. Tersi, YTL’nin değer kaybetmesi olarak adlandırılır. 19 19 19

Reel Döviz Kuru Reel döviz kuru bir kişinin bir ülkenin mal ve hizmetlerini başka bir ülkenin mal ve hizmetleriyle takas edebildiği orandır. Yurtiçindeki yerli ve yabancı malların fiyatlarını karşılaştıralım Örnek: Alman birası Türk birasının iki katı kadar daha pahalıdır. Reel döviz kuru ½’dir. Yani 1 Türk birası karşılığında ancak yarım şişe Alman birası alabiliriz. 20 20 20

Ana Başlıklar Dışa açık ekonominin, kapalı ekonominin ve ihracat/ithalatın tanımlanması Dışa açık pazar işlemlerini etkileyen faktörler Nominal ve reel döviz kurlarının tanımlanması Reel döviz kurlarının hesaplanması Satınalma gücü paritesi teorisinin incelenmesi Türkiye’nin sermayenin tamamıyla hareketli olduğu küçük, dışa açık bir ekonomi olduğunun anlaşılması 2 21 21

Reel Döviz Kurunun Hesaplanması Reel döviz kurları nominal kurlardan türetilmektedir. Reel döviz kurunun hesaplanması: 22 22 22

Reel Döviz Kurunun Hesaplanması Reel döviz kurları nominal kurlardan türetilmektedir. Reel döviz kurunun hesaplanması: Reel Döviz Kuru = 23 23 23

Reel Döviz Kurunun Hesaplanması Reel döviz kurları nominal kurlardan türetilmektedir. Reel döviz kurunun hesaplanması: Nominal Döviz Kuru x Yurtiçi Fiyat Reel Döviz Kuru = 24 24 24

Reel Döviz Kurunun Hesaplanması Reel döviz kurları nominal kurlardan türetilmektedir. Reel döviz kurunun hesaplanması: Nominal Döviz Kuru x Yurtiçi Fiyat Reel Döviz Kuru = Yabancı Fiyat 25 25 25

Reel Döviz Kurunun Hesaplanması Örnek: 1 dolar 1,5 YTL ya da 1 YTL 0,7 dolar 10 tişört Türkiye’de 30 YTL, ABD’de 25 dolar Reel Döviz Kuru = 23 23 23

Reel Döviz Kurunun Hesaplanması Örnek: 1 dolar 1,5 YTL ya da 1 YTL 0,7 dolar 10 tişört Türkiye’de 30 YTL, ABD’de 25 dolar Reel Döviz Kuru 0,7 x 30 = 24 24 24

Reel Döviz Kurunun Hesaplanması Örnek: 1 dolar 1,5 YTL ya da 1 YTL 0,7 dolar 10 tişört Türkiye’de 30 YTL, ABD’de 25 dolar Reel Döviz Kuru 0,7 x 30 = 25 = 0,8 (Türkiye’deki 10 tişört karşılığında ABD’den 8 tişört alınabilir.) 25 25 25

Reel Döviz Kuru Reel döviz kuru bir ülkenin ne kadar ihraç ve ithal edeceğinin ana belirleyicilerinden biridir Bir ülkenin reel döviz kuru düşükken, malları yabancı mallara göre daha ucuzdur; bu nedenle hem yurtiçindeki hem de yurtdışındaki tüketiciler bu ülkenin mallarından daha çok ve yurtdışında üretilmiş mallardan daha az satın almaya yönelirler 26 26 26

Örnek Sınav Sorusu! Nominal döviz kurunu ve reel döviz kurunu tanımlayınız ve birbirleriyle olan ilişkilerini açıklayınız Nominal kur dolar başına 100 yenden 120 yene çıkarsa, dolar değer mi kazanmıştır, değer mi kaybetmiştir? 27 27 27

Ana Başlıklar Dışa açık ekonominin, kapalı ekonominin ve ihracat/ithalatın tanımlanması Dışa açık pazar işlemlerini etkileyen faktörler Nominal ve reel döviz kurlarının tanımlanması Reel döviz kurlarının hesaplanması Satınalma gücü paritesi teorisinin incelenmesi Türkiye’nin sermayenin tamamıyla hareketli olduğu küçük, dışa açık bir ekonomi olduğunun anlaşılması 2 28 28

Satınalma-Gücü Paritesi Döviz kurlarının değişmesinin farklı kaynakları vardır. En basit ve en çok kabul edilen teori Satınalma-Gücü Paritesi Teorisi olarak adlandırılmaktadır. Satınalma-Gücü Paritesi Teorisi belirli bir para biriminin bir biriminin tüm ülkelerde aynı miktarda malı satın alabilmesi gerektiğini belirtmektedir. Tek Fiyat Kanununa dayalı 29 29 29

“Tek Fiyat Kanunu” “Bir mal her yerde aynı fiyata satılmalıdır.” Bu kanun uluslararası piyasaya mahsustur ve bir sağduyu nosyonudur. Kanun doğru olmasaydı, birinin bir piyasada ucuza satın alıp bir diğerinde pahalıya satarak risksiz kazançlar elde etmesine izin veren kullanılmamış kazanç fırsatları var olurdu. Örnek: Türkiye veya Japonya’da kahve satın almak 30 30 30

Satınalma-Gücü Paritesi Bir para birimi tüm ülkelerde aynı satınalma gücüne (ör. parite) sahip olmalıdır ve satınalma gücünün takriben tüm ülkelerde eşit olmasını sağlayan döviz kurudur İki ülkenin para birimleri arasındaki nominal döviz kuru bu ülkelerdeki farklı fiyat seviyelerini yansıtmalıdır Örnek: 1 kilo kahve ABD’de 5 dolar, Japonya’da 500 yen ise; satınalma gücü paritesinin mantığına göre kahvenin dolar fiyatı iki ülkede aynı olmalıdır. O zaman bu eşitliği sağlayan kur seviyesi 1 dolar =100 yen’dir. 31 31 31

Satınalma-Gücü Paritesinin Sınırlılıkları İki şey nominal döviz kurlarının satınalma gücünü tam olarak eşitlemesine engel olabilir : 1. Pek çok malın bir ülkeden diğerine ticareti ya da nakli kolayca yapılamamaktadır 2. Ticareti yapılan mallar her zaman tam olarak birbirini ikame etmez 32 32 32

Örnek Sınav Sorusu! Geçen son 20 yılda, enflasyon İspanya’da yüksek, Japonya’da ise düşük olmuştur. Bir kişinin bir Japon yen’i ile satın alabileceği İspanyol pesetası miktarına ne olduğunu tahmin ediyorsunuz? 33 33 33

Ana Başlıklar Dışa açık ekonominin, kapalı ekonominin ve ihracat/ithalatın tanımlanması Dışa açık pazar işlemlerini etkileyen faktörler Nominal ve reel döviz kurlarının tanımlanması Reel döviz kurlarının hesaplanması Satınalma gücü paritesi teorisinin incelenmesi Türkiye’nin sermayenin tamamıyla hareketli olduğu küçük, dışa açık bir ekonomi olduğunun anlaşılması 2 34 34

Küçük ve Dışa Açık bir Ekonomide Sermayenin Tam Hareketliliği “Küçük” sıfatı ile, dünya ekonomisinin küçük bir kısmı olan bir ekonomiyi kastetmekteyiz. Küçük bir ekonomi, mal ve hizmetlerin fiyatlarında ve dünyanın kalan kısmındaki faiz oranlarında sadece ihmal edilebilir bir etki yapacaktır 35

Küçük ve Dışa Açık bir Ekonomide Sermayenin Tam Hareketliliği “Tam sermaye hareketliliği” ile, Türklerin dünya mali piyasalarına tam erişimlerinin olduğunu ve dünyanın kalan kısmındaki insanların da Türkiye’nin mali piyasasına tam erişimi olduğunu kastetmekteyiz 36

Küçük ve Dışa Açık bir Ekonomide Sermayenin Tam Hareketliliği Tam sermaye hareketliliğinin neticesi: Türkiye’deki reel faiz oranının, dünya mali piyasalarında hakim olan faiz oranına eşit olması gerekir Hükümetin politika seçimleri, riskin boyutunu ve böylece dünya faiz oranlarına kıyasla Türkiye’nin faiz oranlarını etkileyebilir 37

Ana Başlıklar Dışa açık ekonominin, kapalı ekonominin ve ihracat/ithalatın tanımlanması Dışa açık pazar işlemlerini etkileyen faktörler Nominal ve reel döviz kurlarının tanımlanması Reel döviz kurlarının hesaplanması Satınalma gücü paritesi teorisinin incelenmesi Türkiye’nin sermayenin tamamıyla hareketli olduğu küçük, dışa açık bir ekonomi olduğunun anlaşılması 2 38 38