PROF. DR. ADEM ESEN ademesen@iszu.edu.tr rektor@isuz.edu.tr

İşletme Tanımı İşletme: doğrudan veya dolaylı olarak ihtiyaçları karşılamaya yönelik üretim faaliyetinde bulunan ekonomik, teknik ve hukuki birimdir. Fiziksel mal üretimi ile fayda yaratılabileceği gibi, hizmet üretimi ile de insanların ihtiyaçları karşılanır. İşletme, «başkaları için», yani pazar için üretim yapar. Bu nedenle kendi ihtiyaçlarını karşılayan kişi veya kuruluşlar işletme sayılmaz.

İşletme ve Girişim (Teşebbüs) Ayrımı İşletme, bazen girişim (teşebbüs) yerine kullanılır. Bazı yazarlara göre işletme, «teknik» mal veya hizmet üretimi yapan fabrika, mağaza gibi birimdir. Girişim ise hukuki, iktisadi ve mali birimdir. Böylece her teşebbüs bir veya daha fazla işletmeye sahip olabilir.

İşletmenin Özellikleri İşletme, başkalarının ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulan mal ve hizmet üreten birim olduğuna göre şirketler gibi vakıflar, dernekler, belediyeler hatta diğer kamu kurumları da işletme sayılabilir. Dar anlamda işletmenin amacı, sahibine kar sağlamak olduğu halde, eğitim kurumlarının, sağlık tesislerinin, belediyelerin ve kent işletmelerinin çoğunun amacı ekonomik olmaktan ziyade sosyaldir.

İşletmenin Amaçları Kar amacıyla pazar için çalışan bir işletmenin amaçları: kar sağlama, satış geliri elde etme, sosyal sorumluluk sahibi olma ve büyüme (varlığını sürdürme) dir. Kar amacı gütmeyen kuruluşların varlıklarını sürdürmek için kamu kaynakları (vergi ve benzeri gelirler) ile bağışlara ihtiyaçları vardır.

İşletmelerde Sosyal Sorumluluk Kar amacıyla kurulmuş işletmelerin (iktisadi işletmeler) kendi ortaklarına, çalışanlara, tüketicilere, hammadde satıcılarına, çevre halkına ve devlete karşı sorumlulukları vardır. Bu dengelerin gerçekleştirilmesi «olandan» çok, «olması gereken» şeyleri ifade etmektedir.

İşletmenin Dış Çevresi İşletmenin faaliyette bulunduğu çevrede, birbirleriyle ilişkisi olan çok sayıda faktör vardır. Bunlar: 1) Tabii (doğal) çevre: Toprak, su, havadan yani, doğal kaynaklardan oluşur. 2) Siyasi ve hukuki çevre: Mevzuat ve siyasi düzenlemelerden oluşan çevredir. 3) Ekonomik çevre: Mal ve hizmet üretimi için gerekli sermaye, doğal kaynaklar, emek ve girişim (üretim faktörleri) dir. 4) Sosyal ve kültürel çevre: İşletmeyi çevreleyen sosyal, kültürel faktörleri içerir.

İşletme Türleri: Ekonomik bakımdan işletmeler A) Mal üreten işletmeler: Tarım, sanayi ve hizmetler kesimlerinde fiziksel mal üretirler. B) Satıcı işletmeler: Tüketicilere ticari hizmet veren toptancı, perakendeciler, (kömür tevzii işletmeleri gibi) C) Hizmet üretimi ile uğraşan işletmelerdir. (Ulaştırma gibi)

İşletme Türleri: Mülkiyet Bakımından A) Özel sektör işletmeleri: Sermayenin tamamı veya büyük bir kısmı özel gerçek veya tüzel kişilerine ait olan işletmelerdir. B) Kamu sektörü işletmeleri: Sermayesinin tümü devletçe konulan veya yerel yönetimlere ait olan işletmelerdir. C) Yabancı sermayeli işletmeler: Yabancı ülkelerin girişimcilerinin özel veya kamu işletmeleri ile işbirliği yaparak kurdukları işletmelerdir.

İşletme Türleri: Hukuki bakımdan işletmeler A) Tek kişi işletmeleri, B) Ortaklıklar: adi şirketler, ticaret şirketleri: şahıs şirketleri, sermaye şirketleri, kooperatifler ile dernek ve vakıfların işletmeleri, C) Kamu işletmeleri: katma bütçeli idareler, döner sermayeli işletmeler, yerel yönetim işletmeleri, D) Yabancı sermayeli işletmeler.

İşletme Fonksiyonları Statik inceleme: işletmenin yapısı, organları üzerinde durulur: fotoğrafın incelenmesi gibi, Dinamik inceleme: İşletmelerin yerine getirdiği faaliyetler üzerinde durulur: (Filmin incelenmesi gibi) İşletmedeki faaliyetler çeşitli olduğundan, birbirleriyle yakın ilişkide olanların gruplandırılması gerekir. Bunlar: Yönetim, Üretim, Pazarlama, Finansman, İnsan Kaynakları, Muhasebe, Halkla İlişkiler ve Araştırma ve Geliştirme.

Işletme fonksiyonları Işletme içinde biraraya getirilen faaliyet grupları işletme fonksiyonlarını ifade eder. Bununla kaynaklar ve kabiliyetler daha etkin ve verimli kullanılmış olur, aynı zamanda uzmanlaşma ve işbölümü gerçekleşir. Işletmenin faaliyet alanlarına göre fonksiyonları farklı olabilir. Her bir işletme kendi faaliyetine göre bunları artırabilir veya azaltabilir.

Işletmenin fonksiyonları yapılan işe veya çevreye göre farklı olabilir Işletmenin fonksiyonları yapılan işe veya çevreye göre farklı olabilir. Bir işletme için gerekli olan bir fonksiyon başka bir işletme için gerekli olmayabilir. Hatta bir fonksiyonun önemi bir dönem azalabilir veya bir dönem artabilir. Örneğin üretim fonksiyonu yerine pazarlama, şimdilerde araştırma ve geliştirme ve inovasyon gündemdedir. Işletmede üretim fonksiyonunun önemli bir yeri vardır. yönetim fonksiyonu diğer fonksiyonlarla içiçe girmiştir. Bunun için yönetimin başarısı bu fonksiyonların etkili ve verimli olarak koordine edilmesine bağlıdır.

YÖNETİM Yönetim: işletme amaçlarına verimli ve etkili biçimde ulaşabilmek için yönetim fonksiyonlarının yerine getirilmesidir. Yönetim fonksiyonları: Planlama: İşletme amaçları ve bu amaçlara nasıl ulaşılacağının tespiti, geleceğe yönelik tahminlerin yapılmasıdır. Organize etme (Örgütleme): İşletmenin örgütsel yapısının belirlenmesi, kimlerin nasıl çalışacaklarının, amaçlara ulaşılmasını sağlayacak şartların sağlanmasıdır. Yönlendirme: Örgütü oluşturan astları amaçlara ulaştırmada isteklendirme, yönlendirme faaliyetleridir. Koordinasyon: Çalışmayı kolaylaştırma, başarıya ulaşmada tüm faaliyetleri ve insanları uyumlu hale getirmektir. Denetim: Amaçlara ulaşılıp ulaşılmadığı veya ulaşma nispetini tespit ederek düzeltici önlemlerin alınması fonksiyonudur.

ÜRETİM ve PAZARLAMA Üretim, beşeri ve maddi faktörlerin mal ve hizmete dönüştürülmesidir. Pazarlama, malların ve hizmetlerin, fikirlerin geliştirilmesi, fiyatlandırılması ve dağıtılması, süreçleri örgütün amaçlarına ulaşmayı sağlayacak değişimi ifade eder.

FİNANS İhtiyaç duyulan nakit ve para gibi işlev gören unsurların tedariki, planlanması, kullanılmasını fonksiyonudur.

İNSAN KAYNAKLARI İşletmenin amaçları doğrultusunda eleman seçimi, Çalışanların verimli istihdamı amaçlarını taşır. İnsan kaynakları yönetiminin fonksiyonları şöyledir: - İşgörenlere yönelik planlama, - Eleman temini ve seçilmesi, - Eğitim, - Performans değerlendirme, - Ücret yönetimi, - Sendikal ilişkiler, -Kariyer yönetimi, - İş sağlığı ve güvenliği.

HALKLA İLİŞKİLER Halkla ilişkiler, işletmenin halkın anlayış ve desteğini elde etmede devamlı biçimde yaptığı işlerdir. Bu çerçevede; halkla ilişkiler, basın yayın organlarıyla ilişkiler, çalışanlarla ilişkiler, finansla ilişkiler, kamu kurumlarıyla ilişkiler, kriz yönetimi.

ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME Ar-Ge faaliyetleri, bilimsel ve teknik bilgilerin yeni uygulamalarda kullanılmasıdır. Ar-Ge, verimliliği ve etkinliği artırır; iyi ve faydalı olana ulaştırır. Teknolojik buluş, yenilik yapabilen işletmeler rakiplerine üstünlük sağlar.

Sonraki haftanın konuları Eğitim kurumlarında yönetim Sunum yapacaklar: Emin Engin Abbas Bardak Hüseyin Aslantürk Bünyamin Çelik Eğitim kurumlarında araştırma ve geliştirme Sunum yapacaklar: Ibrahim Muslu Salih Mürşit Süleyman Arif Tekin Mustafa madak