DAVRANIŞ DEĞİŞTİRME

UYGULAMALI DAVRANIŞ ANALİZİ

Uygulamalı Davranış Analizi Nedir ? Sosyal önemi olan davranışları değiştirmeyi amaçlayan Davranışçı Psikolojinin öne sürdüğü, davranış temel prensiplerine dayalı süreçleri kullanan bilim dalıdır. KISACA ; toplumsal açıdan önemli davranışları değiştirmeyi amaçlayan yaklaşımdır.

U D A nin ilkeleri NELERDİR?

İLKELERİMİZ! UYGULANABİLİR OLMALI DAVRANIŞSAL OLMALI ANALİTİK OLMALI TEKNOLOJİK OLMALI KAVRAMSAL OLARAK SİSTEMATİK OLMALI ETKİLİ OLMALI GENELLENEBİLİR OLMALI

DAVRANIŞSAL AMAÇ UDA’da hedef davranışların davranışsal ve uygulanabilir olması gerekmektedir. Seçilen hedef davranışın uygulanabilir olup olmadığını ortaya koyan en önemli etken bireyin yaşam kalitesini artırarak; ev, okul,iş yeri ya da topluma katılabilir hale gelmesine hizmet ediyor mu? Davranışsal değişiklik gerektiği belirlendikten sonra bu değişikliğin açık ve net bir şekilde yazılması gerekmektedir.

NEDEN DAVRANIŞSAL AMAÇ YAZIYORUZ ? ÖĞRETMENDE BİR NOKTAYA ODAKLANMA OLUR. HEDEF DAVRANIŞ DEĞİŞİKLİĞİNE İLİŞKİN KAYIT TUTMAYI KOLAYLAŞTIRIR. UZMANLAR ARASINDA İLETİŞİMİ VE İŞBİRLİĞİNİ ARTIRIR.

DAVRANIŞSAL AMAÇTA BULUNMASI GEREKEN ÖZELLİKLER NELERDİR. ÖĞRENCİ DAVRANIŞ KOŞULLAR ÖLÇÜT

UZUN DÖNEMLİ AMAÇ NEDİR? UDA: Uygulama süresi sonunda bireyin kazanması beklenen amaçlara denir. Örneğin; Emre yıl sonunda bağımsız olarak çıkarma işlemini yapar.

KISA DÖNEMLİ AMAÇ NEDİR? KDA : Bireyin performans düzeyi ile uzun dönemli amaçlar arasında ölçülebilir, ara basamaklar olarak tanımlayabiliriz.Uzun dönemli amaç’a göre daha kısa sürede kazanılabilecek amaçlardır. ÖRNEĞİN; Emre tek basamaklı sayılarla bağımsız olarak çıkartma işlemi yapar. Ayşe “ Ali ata bak” fiş cümlesini 5 sormada 3’ünde doğru olarak yazar.

ÖĞRETİMSEL AMAÇ Kısa dönemli amaçların analiz edilmesiyle elde edilen basamaklardır. Öğretmen için yol haritası işlevini görür. ÖRNEĞİN; Elif “ Ali ata bak fiş cümlesini sözel ipucu verildiğinde 5 kezden 3’ ünde doğru olarak okur.

HEDEF DAVRANIŞ NEDİR? ÖRNEĞİN; Öğrencinin sınıfta yerinde oturması Sosyal önemi olan ve değiştirilmesi hedeflenen davranıştır. ÖRNEĞİN; Öğrencinin sınıfta yerinde oturması

UYGULAMALI DAVRANIŞ ANALİZİNDE BASAMAKLAR Hedef davranışı belirleme ve tanımlama Hedef davranışı ölçme ve kaydetme Hedef davranışı değiştirmek için uygulama yöntemini seçme

Birden fazla hedef davranış değiştirilmek isteniyorsa toplumsal açıdan daha önemli olan hedef davranışa öncelik verilmelidir. Bunu da şu öncelik ölçütlerine bakarak belirleyebiliriz.

HEDEF DAVRANIŞ BELİRLEME YÖNTEMLERİ BİREYİN KENDİSİYLE GÖRÜŞME BİREYİN YAŞANTISINDAKİ KİŞİLERDEN BİLGİ ALMAK GÖZLEM YAPMAK ÖLÇÜ ARACI UYGULAMAK

Kayıt türleri kaydı Kalıcı davranış ürünü kaydı Fotoğraf ve videoyla kayıt Kontrol listeleri ile kayıt

UYGUN DAVRANIŞLARIN ARTIRILMASI PEKİŞTİRME

Uygulamalı davranış analizinin temel hedefleri 1.Öğrencilere yeni davranışlar kazandırmak, 2.Öğrencilerin mevcut davranışlarını artırmak, 3.Öğrencilerin uygun olmayan davranışlarını önlemek,

4.öğrencilerin uygun olmayan davranışlarını azaltmak/ ortadan kaldırmak, 5. Davranış değişikliklerinin kalıcılığını sağlamak, 6.Davranış değişikliklerinin genellemesini sağlamak.

Pekiştirme, İzlediği davranışın gerçekleşme olasılığını artıracak veya sürdürmesine yol açacak şekilde ortama uyaranların eklenmesi ya da çıkarılması sürecidir.

Olumlu Pekiştirme: Bir davranışı izleyen durumda ortama bir uyaranın eklenmesiyle o davranışın ileride yapılma olasılığının arttırılmasıdır. Olumlu pekiştirmede yer alan uyarana pekiştireç denir

PEKİŞTİREÇLER Öğrenilmiş Pekiştireçler Öğrenilmemiş Pekiştireçler (İkincil Pekiştireçler) *Sosyal Pekiştireçler *Nesnel Pekiştireçler *Etkinlik Pekiştireçler *Sembol Pekiştireçler Öğrenilmemiş Pekiştireçler (Birincil Pekiştireçler) Yeme, İçme, Uyuma

1.Birincil pekiştireçler 2.İkincil pekiştireçler

Birincil Pekiştireçlerin Özellikleri 1. Etkileri bulundukları durumlara göre değişiklik gösterir. Örneğin;karnı tok bir çocuk için yiyecek etkili olmayabilir. 2. Sunulmaları iyi planlanmadığında “doygunluk” ya da “yoksunluk” yaratabilirler.

4. Yiyecek pekiştireçleri diyetli birey için titizlikle seçilmelidir. 3. Pekiştireç olma özelliklerini hiçbir zaman yitirmezler çünkü yaşamsal gereksinimdirler. 4. Yiyecek pekiştireçleri diyetli birey için titizlikle seçilmelidir. 5. Doygunluğu ve hızlı tüketimi önlemek için az miktarda sunulmalıdırlar.

İkincil tür pekiştireçler 1.Sosyal pekiştireçler Bedensel iletişim Sözsüz ifadeler Sosyal ortamlarda yakınlık Ayrıcalık tanıma Övgü sözcükleri ya da sözcük grupları

2.Etkinlik pekiştireçleri Şarkı söylemek Yap-bozla oynamak Şiir okumak Fıkra anlatma Öğretmenle boş zaman Bahçede oynamak, vb

3.Nesne pekiştireçleri Oyuncak, araç-gereç ya da materyaller.

4.Dönüştürülebilir sembol pekiştireçler Kendi başlarına anlamı olmayan ama başka pekiştireçlere dönüştürülebilen sembollerdir. Para Gazete kuponları Yıldızlar Jeton Gülen yüzler vb

OLUMSUZ PEKİŞTİRME Bir davranışı izleyen durumda ortamdan itici uyaranın çekilmesiyle o davranışın ileride yapılma olasılığının artmasıdır.

PEKİŞTİRME KURALLARI 1. Pekiştirme uygun davranışa bağımlı olmalıdır. 2. Pekiştirme uygun davranışın hemen ardından verilmelidir. 3. Pekiştirme programının başlangıcında ve edinim aşamasında davranış her oluştuğunda pekiştirilmelidir.

5. Pekiştireçler etkili bir pekiştirme tarifesiyle sunulmalıdır. 4. Etkili pekiştireçler kullanılmalı ve pekiştireçler çeşitlendirilmelidir. 5. Pekiştireçler etkili bir pekiştirme tarifesiyle sunulmalıdır. 6. Pekiştireç uygulayıcı için kolay ulaşılabilir ve kolay kullanılabilir olmalıdır.

7. Pekiştireç öğrencinin özelliklerine uygun olmalıdır ( yaş,gelişim düzeyi,cinsiyet). 8. Pekiştireç doygunluk sağlamamalıdır. 9. ‘Böyle davrandığın için seni seviyorum’ gibi sevgi ifadeleri pekiştireç olarak kullanılmamalıdır.

PEKİŞTİRME TARİFELERİ Pekiştirme tarifeleri, pekiştireçlerin etkili kullanımını ve pekiştirilen davranışın kalıcılığını belirler. Pekiştirme tarifesi; kaç kez ya da hangi sürede oluşan tepkilerin ya da hangi özel tepkilerin pekiştirileceğini gösteren kuraldır.

1. Sürekli Pekiştirme Tarifesi Sürekli pekiştirme, artırılması amaçlanan uygun davranışın her meydana gelişinin pekiştirilmesidir. 2.Aralıklı Pekiştirme Tarifesi Aralıklı pekiştirme, uygun davranışın önceden belirlenen sayıda veya sürede oluşumunun pekiştirilmesi durumudur.

Aralıklı pekiştirme a. oranlı pekiştirme - sabit oranlı pekiştirme (SOP) - değişken oranlı pekiştirme(DOP) b. süreli pekiştirme - sabit süreli pekiştirme(SSP) -değişken süreli pekiştirme(DSP)

Oranlı Pekiştirme Pekiştirme, hedef davranışın oluşum sıklığı göz önünde bulundurulanı yapılıyorsa, oranlı pekiştirme olarak adlandırılmaktadır. Oranlı pekiştirme, sabit ve değişken oranlı olmak üzere iki şekilde uygulanmaktadır.

Sabit oranlı pekiştirme, uygun davranışın, önceden belirlenmiş olan sabit sayıda tekrarından sonra pekiştirilmesidir. Değişken oranlı pekiştirme, uygun davranışın, ortalama bir sayı belirlenerek pekiştirilmesidir.

Zaman Aralıklı Pekiştirme Pekiştirme, hedef davranışın oluşum süresi göz önünde bulundurularak yapılıyorsa, bu zaman aralıklı pekiştirme olarak adlandırılmaktadır. Zaman aralıklı pekiştirme, sabit ve değişken olmak üzere iki şekilde uygulanmaktadır.

Sabit zaman aralıklı pekiştirme, hedef davranışın belirlenen zaman içinde oluşmasının pekiştirilmesidir. Değişken zaman aralıklı pekiştirme, hedef davranışın belirlenen ortalama bir süre içinde oluşmasının pekiştirilmesidir.

UYGUN OLMAYAN DAVRANIŞLARI AZALTMASI

UYGUN OLMAYAN DAVRANIŞ NEDİR? Çocuğun hem kendisine hem de çevresine zarar veren ve sosyal yaşama uyumunu zorlaştıran davranışlardır.

Davranış azaltma yöntemleri; bireyde bıraktığı etki ya da kontrol gücüne göre ılımlıdan en az ılımlıya doğru sıralanabilir. Uygun olmayan davranış ılımlı bir yöntemle azaltılabilecek ya da ortadan kaldırılabilecekse azaltma için öncelikle o yöntem seçilmelidir.

Ilımlılık sıralaması en ılımlı En az ılımlı Davranış azaltma tekniği *Uygun olmayan davranışın ortaya çıkmasını engelleme *Ayrımlı pekiştirme *Sönme *Tepkinin bedeli *Mola *Aşırı düzeltme *Bedensel ceza Ilımlılık sıralaması en ılımlı En az ılımlı

Uygun Olmayan Davranışın Ortaya Çıkmasını Önleme Davranışı izleyerek davranışın öncesindeki ön uyaranları kontrol ederek davranışın oluşumunu engellemektir. Örneğin çocuk saldırganlık gösteriyorsa uygulayıcının bu davranış öncesinde oluşan olay ya da etkinlikleri belirlemesi gerekir

. 1986 yılında Rosenberg tarafından yapılan bir araştırma da öğretmen derse başlamadan önce sınıf kurallarını iki dakika gözden geçirmeye ayırarak ,bu süre içinde öğrencilerden bireysel ya da birlikte sınıf kurallarını tekrar etmeleri istenmiştir.Bu uygulamanın sonucunda ,günlük derslerden önce sınıf kurallarının okunmasıyla akademik becerilere daha fazla odaklaşma eğiliminin arttığı ve sınıfın daha etkili bir şekilde yönetildiği bulunmuştur.

AYRIMLI PEKİŞTİRME Bir ön uyarana bağlı olarak davranışın sergilendiği durumda pekiştirecin sunulması ve o uyaran ortamda bulunmadığında davranışın pekiştirilmemesidir. Örneğin: Sınıf içinde parmak kaldırarak söz isteyen öğrenciye söz hakkı verilmesi.

Örneğin sınıf içinde konuşma bazı koşullarda uygun bazı koşullarda uygun olmayabilir.Bu durumda sınıf içinde konuşma belli bir uyaranın(öğretmenin soru sorması gibi)varlığında pekiştirilirken diğer durumlarda pekiştirilmez.İkinci uygulamada diğer davranışlar görmezden gelinirken bir hedef davranış pekiştirilir.Böylece pekiştirilen davranış artarken görmezden gelinen davranış azalır.Ayrımlı pekiştirme sürecinin anahtarı pekiştirmedir.

SÖNME Sönme, daha önceden pekiştirilen bir davranışın pekiştirilmemeye başlanmasıyla, davranışın sıklığının, süresinin ya da yoğunluğunun dereceli olarak azaltılması sürecidir.

Örneğin; Örneğin;öğrenci sürekli yerinden kalkarak ve sınıfta gezinerek öğretmenin yerine otur demesi ile öğrenci bir süre yerine oturur.Bu döngü tekrarlanmaya başlar.Yani çocuk tekrar yerinden kalkar öğretmen yerine otur der.Burada öğretmenin dikkati çocuğun yerinden kalkma davranışı üzerinde olmak da ve bu davranış için olumlu pekiştirme etkisi yapmaktadır.Böyle bir durumda sönme uygun olmayan davranış sırasında uygulayıcının dikkatini çocuğa yöneltmemesi ve onu görmezden gelmesiyle gerçekleşir.

TEPKİNİN BEDELİ Uygun olmayan davranışı izleyen biçimde elde ettiği ödüllerin geriye alınmasıdır. Örneğin: Sınıf başkanlığının elinden alınması.

Örneğin;öğretmen bir gün boyunca derslerde parmak kaldırarak söz isteyen öğrencilerin her uygun söz alma davranışı için tahtada oluşturduğu bir tabloya artı işareti koyar ve biriktirdikleri artı işaretleri ile istedikleri etkinliklerin ya da nesnelerin değiş tokuşuna izin verir.Uygun şekilde söz almadan konuşan öğrencilerden ise artı işaretini siler.Böylece öğretmen hem uygun davranışı pekiştirmiş hem de uygun olmayan davranışlar için tepkinin bedeli uygulamasına yer vermiştir.

MOLA Uygun olmayan davranışın hemen ardından belirli bir zaman dilimi için pekiştirme kaynaklarından uzaklaştırılmasıdır. Örneğin: Evde problem çıkartan çocuğun odasına gönderilmesi.

AŞIRI DÜZELTME Çocuğun çevreye uygun olmayan bir davranışı yapmadan önceki haline getirmesidir. Örneğin: Altını ıslatan çocuğun temizliğini kendisinin yapması.

Ancak buna çevredeki başka şeylerinde düzeltilmesi eklenerek bir tür cezaya dönüştürülebilir.Amaçsız ya da kazayla gerçekleşen durumlarda kesinlikle kullanılmamalıdır.

Örneğin;kağıtları yere atan çocuktan kağıtları alıp kağıt(çöp) sepetine atması ve yerine oturması istenir.Bu davranışı gerçekleştirdiğinde öğretmen teşekkür ederek doğru davranışı tekrar tanımlar.

BEDENSEL CEZA Bedensel ceza, acı vermek amacıyla çocuğun bedenine elle veya bir nesne ile vurulması, baskı uygulanması gibi durumları kapsar

Uygun Olmayan Davranışlarda Cezanın Kullanımı

Ceza nedir? çocuğa bağırma aşağılama vurma azarlama

Bedensel cezanın hiçbir yararı olmadığı gibi, pek çok olumsuz yan etkisi ve sınırlılığı vardır. Bunlar: 1-) Bedensel ceza, olumlu iletişim kurma fırsatlarını engeller. 2-) Bedensel ceza, güçlünün haklı olduğu düşüncesini yaratabilir.

3-) Bedensel ceza, davranışı azaltmaz, sadece baskılar; yani, cezanın varlığında uygun olmayan davranışın ortaya çıkmasını engeller. 4-) İyi ve haklı nedenlere dayanmayan bedensel ceza, kaygı ve saldırganlık gibi başka davranış sorunlarına yol açar.

5-) Bedensel cezanın uygun olmayan davranışı baskılayıcı etkisi, uygulayıcının ceza verme davranışını artırabilir. 6-) Bedensel ceza, uygun davranışın ne olduğuna ilişkin bir ipucu sağlamaz. 7-) Bedensel cezalandırma davranışları, ceza alan ve bunu izleyen çocuklar için olumsuz bir model oluşturur.

8-) Bedensel ceza, cezalandırılan çocukta dargınlık ve içe kapanma gibi olumsuz sonuçlara yol açabilir. 9-) Bedensel olarak cezalandırılan çocuğun akademik çalışmalara yönlendirilmesi güçleşir. 10-) Bu da ikinci bir ceza olarak başarısızlığı getirir

Uygun olmayan davranışları azaltmanın aşamaları: 1) Hedef davranış belirleyiniz.Hedef davranış belirlerken aşağıdaki soruları yanıtlamaya çalışınız; a) Davranış çocuğun kendisine veya arkadaşlarına zarar vermekte midir? b) Davranış çocuğun ya da arkadaşlarının öğrenmesini olumsuz etkilemekte midir? c) Davranış başka davranış problemlerinin ortaya çıkmasına yol açmakta mıdır? d) Davranış çocuğun sosyal ortamlardan dışlanmasına yol açmakta mıdır? e) Davranış çocuğun kullandığı ilaçların yan etkisi olarak ve o sırada geçirdiği geçici bir rahatsızlığın etkisiyle ilişkili midir?

2) Hedef davranışın hangi ortamlarda ve ne kadar sıklıkta ortaya çıktığını belirleyiniz. 3) Hedef davranışı düşürmeyi hedeflediğiniz sıklığı(ölçüt) belirleyiniz.Ölçütünüz uygun olmayan davranışı tamamen ortadan kaldırmak olabileceği gibi sıklığı belli bir düzeye indirmek de olabilir. 4) Hedef davranışı azaltma yöntemlerini gözden geçiriniz ve en uygun yöntemi belirleyiniz,olabildiğince ılımlı yöntemler seçmeye özen gösteriniz. 5) Yöntemi davranış hedeflediğiniz sıklığa düşünceye kadar tutarlı biçimde uygulamaya devam ediniz. 6) Yöntemi uygularken seçtiğiniz kayıt etme yöntemi ile kayıt tutmayı sürdürünüz. 7) Değerlendirme yapınız. .

TEŞEKKÜRLER