DERS PLANI VE İÇERİĞİ HAFTA TEORİK 1 Toprağın tanımı, yapı maddeleri 2 Toprak ana maddesi, inorganik ana materyal, toprak oluşumunda rol oynayan belli başlı mineraller 3 Kayaçlar, organik ana materyal, taşınmış ana materyal 4 Toprak oluşumunda etken fiziksel, kimyasal ve biyolojik etmenler 5 Topraklara karakter kazandıran etmenler/ 1. ara sınav 6 Toprak profili, horizonların tanımları ve adlandırılmaları 7 Toprakların sınıflandırılması, Eski Amerikan Sınıflandırma Sistemi, Toprak taksonomisi 8 Toprakların fiziksel özellikleri, bünye, özgül ağırlık, hacim ağırlığı, porozite, toprak strüktürü 9 Topraklarda kümeli yapının oluşumu sağlanması ve sürdürülmesi, toprakta kıvam ve toprak rengi 10 Topraktaki bitki besin maddeleri, mutlak gerekli elementler, mikro elementler, N,P,K ve diğer elementlerin topraktaki dinamiği 11 Toprak kolloidleri, killerin yapıları, sınıflandırılmaları ve oluşumu, killerin negatif yük kaynakları/ 2. ara sınav 12 Katyon değişimi, katyon değişim kapasitesi ve etkileyen etmenler, bazla doygunluk yüzdesi, silikat killerinin fiziksel özellikleri 13 Toprak reaksiyonu, pH, toprağın asidik veya bazik özellik göstermesini etkileyen faktörler, toprak pH’sı-bitki besin maddeleri ilişkileri 14 Toprak suyu, suyun toprakta tutulmasında etken faktörler, toprak suyunun sınıflandırılması, toprak-su hareketi, toprak-çevre ilişkileri-erozyon

toprak, suyu filtre eder, bitkilere besin maddesi sağlar, insanların yiyecek ve giyeceklerini sağlar

Neden toprakla çalışıyoruz? Çok büyük bütünleştirici Ürün elde edildiği ortam jeoloji, iklim, biyoloji ve insan tarihi için aydınlatıcı Gazları üretir ve adsorbe eder Atık ayrıştırıcı Bitki yetiştirme ortamı İnşaat, tıp, seramik alanlarında kaynak materyal Canlılar için ev(bitkiler, hayvanlar vd.) Su ve atıklar için filtre Temel doğal kaynak

İşlenebilir Tarım Arazisi 27 700 000 ha Sulanabilir Tarım Arazisi 25 853 674 ha 853 674 Sulanamayan Tarım Arazisi 1 846 326 ha Ekonomik Olarak Sulanabilecek Arazi 8 500 000 ha Yerüstü Su Kaynakları İle 7 900 000 ha Yer altı Su Kaynakları İle 600 000 ha Türkiye’nin izdüşüm alanı 77 945200 ha

Toprak Nedir? Geleneksel olarak, ayırt edilebilir horizonları olsun veya olmasın bitkilerin büyüyebildiği doğal bir ortam. Ekolojik olarak “Karasal Ekosistemin Taşıyıcı ve dönüştürücü Temel Unsuru”

Akalan, İ. (1988) Toprağı; “ Toprak arzın yüzeyini ince bir tabaka halinde kaplayan, kayaların ve organik maddelerin türlü ayrışma ürünlerinin karışımından meydana gelen, içerisinde ve üzerinde geniş bir canlılar alemi barındıran, bitkilere durak yeri ve besin kaynağı olan, belli oranlarda su ve hava içeren üç boyutlu bir varlıktır” şeklinde tanımlar.

Toprak Hakkında Genel Kavramlar Topraklar karasal ekosistemlerin taşıyıcı unsurlarıdır. Topraklar ekosistemlerdeki çevrim süreçlerinin gerçekleştiği dinamik ve canlı sistemlerdir. Toprak Bitki büyümesi için doğal bir ortamdır Topraklar bulaşma ve kirlenmenin giderildiği sağaltıcı bir ortamdır Topraklar hidrolojik çevrimde önemli depolanma ortamıdır.

TOPRAĞIN DÖRT ESAS YAPI MADDESİ

Toprağın İnorganik Yapı Maddeleri (%45) kayaçların fiziksel, kimyasal, biyolojik etmenlerle ufalanarak ayrışan parçaları KAYAÇLAR: Tortul, püskürük, metamorfik kayalar MİNERALLER: Primer mineraller Sekonder mineraller

Toprağın Organik Yapı Maddeleri (%5) genelde toprakların yüzeyinde bulunan , ölü, bitkisel, hayvansal atıklar ve mikroorganizmalar MİNERAL TOPRAKTA %0.5-12 toprak kalitesi üzerine önemli etkisi vardır humus

Toprak suyu (%25) Yağışlar İdeal toprakta % 25 Yerçekimi ile alt katlara sızma Buharlaşma Boşluklarda tutulma Yerçekimine karşı tutulmuş su Drenaj

Toprak havası (% 25) Gaz faz miktarı su ile ters orantılı, O2 atmosfer havasına göre az CO2 atmosfer havasına göre fazla CO2 önemli (karbonik asit oluşumu), Toprak havasının CO2 içeriği mevsime göre değişir. Mikroorganizma faaliyetleri ile yazın fazla kışın düşük tekstür

TOPRAK ANA MADDESİ İnorganik ana materyal -püskürük, metamorfik, tortul kayalar Mineral: doğal bir inorganik madde Kimyasal bileşimi belirli Kristal şekli, dilinim, sertlik, renk çizgileri, özgül ağırlık, çözünürlük

Mineral: Doğada bulunan, genellikle inorganik, belli fiziksel ve kimyasal özellikleri olan, kristal şekle sahip, katı (sıvı-civa) olan homojen cisimler. 107 element (90 doğal, 17 yapay) SiO4: silisyum oksijen tetrahedon

YERYÜZÜ KABUĞUNDA EN FAZLA BULUNAN 8 ELEMENT Elementler Ağırlık % Hacim % Oksitler O 46.6 91.77 Si 2.77 0.88 SiO2 59.3 Al 8.1 0.76 Al2O3 15.1 Fe 5.0 0.68 Fe2O3 7.2 Ca 3.6 1.48 CaO 7.9 Na 2.8 1.60 Na2O 3.8 K 2.6 2.14 K2O 3.1 Mg 2.1 0.56 MgO 3.5

Mineraller Primer mineraller: ergimiş magmanın soğuyarak sertleşmesi (kuvars, feldispatlar) Sekonder mineraller: primer mineralin sıcaklık gaz ve sıvı etkisi ile değişimi (kil, hematit, limonit, jips)

Torakta en fazla bulunan primer ve sekonder mineraller Kuvars Kalsit Ortoklas Dolomit Muskovit Jips Biotit Apatit Hornblend Limonit Olivin Hematit Zirkon Gibsit Plajioklas Oplal Augit Kil

Mineraller Oksit ve hidroksit mineraller: Oksijenin silisyum ve demir ile birleşmesi (hematit/Fe2O3 oksit, limonit (Fe2O3.3H2O hidroksit) Karbonat mineraller: Ca ve Mg gibi bazik bileşiklerin karbonik asit (H2CO3) ile birleşmesi Silikat mineralleri: Na, K, Ca, Mg, fe ve Al’un silis asitlerle (H4SiO4) birleşmesi

MİKALAR K, Mg, Na ve Li un silikatları Levha şekilli Muskovit= beyaz renkli (K –Al silikat), dayanıklı Biotit= siyah renkli (Fe ve Mg-Al silikat) kolay ayrışabilir Püskürük kayalarda var

KUVARS SiO2 En fazla bulunan mineral Sert, çeliği çizer, HF hariç aside dayanıklı Kırmızı-sarı demiroksitlerden ibaret manto ile kaplı kum taneleri

DEMİR OKSİTLER Magnetit (iri taneler halinde) Hematit (Fe2O3) Götit Limonit (H2Fe2O4).H2O Yumuşak ve ağırdır

KARBONATLAR Kalsit (mermerin ana yapı maddesi) Magnezit Dolomit Siderit Kireç taşlarının ana yapı maddeleri

FOSFATLAR Apatit (3Ca3(PO4)2.CaF2 Strengit (Fe) Miktarları az Püskürük kayalar Humid bölgelerin asit toprakları Fe, Al, organik fosfatlar

FELDİSPATLAR Na, Ca ve Mg alumino silikatlar (susuz) Püskürük ve tortul kayada % 60 Sert, beyaz, sarı, pembe, kırmızı renklerde Ortoklas (K) çok yaygın

AMFİBOL-PİROKSENLER Ca, mg, Na alumino silikatlar Hornblend: metamorfik ve püskürük Bulunduğu kayalar: granit, siyenit, gnays Cilalı, parlak görünümlü Koyu yeşil ve siyah Püskürük kayalarda % 17 Kil oluşumunda önemli

TURMALİN Fe ve Mg içeren borlu mineral Boro –Al silikat Miktarları az Nemli bölgeler

ZİRKON-PİRİT-JİPS ZİRKON: zirkonyum silikat Bitki besleme değeri yok İndeks mineral (toprağın gelişme derecesi) PİRİT: Fe ve S JİPS: Arid bölge topraklarında CaSO4.2H2O Susuz jips- Anhidrit Alkali toprak ıslahı

KİL MİNERALLERİ Feldispat, mika ve diğer silikat ayrışması ile oluşan HİDRO ALEMİNYUM veDEMİR SİLİKAT Sekonder minerallerNa, K, Ca, Mg’u yıkanmaya karşı korur Kuvvetli adhezyon ve STK

KAYALAR 1. PÜSKÜRÜK Mağmanın soğuması ile Fe ve Mg içerenler bazik kayalar (koyu) Si içerenler asit kayalar (açık) İç püskürük (iri kristalli-yavaş soğuma) Dış püskürük (yüzeye yakın-çabuk soğuma)

Püskürük kayalar: ergimiş magmanın soğuması ile Granit: açık renkli, iri ve orta büyüklükte mineral kristaller, iç püskürük Kuvars ve feldispatlar, az miktarda mika, amfibol ve demir oksitler Diorit: gri ve koyu gri renkli, iri ve orta büyüklükte mineraller, dış püskürük Kuvars az veya yok, fazla miktarda feldispat ve amfibol ile az miktarda mika ve demir Bazalt: koyu gri ve siyah renkli, ince taneli, dış püskürük Kuvars yok, feldispat ve prioksen, az miktarda demir oksit ve biotit

2. TORTUL KAYALAR Mineral materyalin sular içinde çökelmesi ve Basınç etkisiyle pekişmesi Aşınma ve ayrışma, taşınma, birikim ve taşlaşma Özellikleri: tabakalı oluşum, fosillidirler, renkli, aşınma ve su dalgası izleri taşırlar Örnek: Konglomera Kum taşları, Kireç taşları (kalker) Dolomitler, Şeyl

Tortul kayalar: ayrışma ürünlerinin pekişmesiyle Kum taşları: griden kırmızıya kadar değişen renk, granül ve poroz strüktür Esas olarak kuvars, bir miktar CaCO3, FeO ve kil Şeyl: açıktan koyuya çeşitli renklerde, ince levhalı yapılı Kil ve bir miktar organik madde Kireç taşları: açık gri ve sarı renkli, ince taneli ve sıkı yapılı Kalsit, dolomit ile az miktarda FeO, kil, fosfat, OM

Tortul kayaçların kimyasal bileşimi

TORTUL KAYALAR Konglomera: tane boyu 20cm-2 mm Kuvars, gnays, granitin silisli, kalkerli, killi, demirli çimentolayıcı maddelerle Bağlanmasıyla * Kum taşları: kuvarsın silisli minerallerle çimentolanmasıyla

Metamorfik kayalar: sıcaklık ve basınç altında değişime uğrayarak Gnays: açık ve koyu renkli, yapraklı tektür Granitlerden oluşur Şist: yapraklı strüktür Bazalt ve şeylerden oluşur Kuvarsit: açıktan koyuya değişen renk, sıkı yapılı Kum taşlarından oluşur Sleyt: griden siyaha kadar, sıkı ve yumuşak tekstür Şeylerden oluşur Mermer: beyazdan kırmızıya, yeşil veya siyah, sıkı yapılı, ince ve kaba tekstür Kireç taşlarından oluşur, kalsit ve dolomitten ibaret olup az miktarda FeO

METAMORFİK KAYALAR Hem metamorfik hem tortul kayalar Büyük basınç, yüksek sıcaklık ile değişime uğramış Metamorfizm: mevcut mineraller büyür Yeniden dizilir Yeni mineraller oluşur Kimileri şekil değiştirip kaybolur Tortul Kayalarda Oluşanlar : Konglomera şişt, kuvarsit şist,  sleyt, mikaşist, mermer, antrazit Püskürük (Mağmatik) Kayalardan Oluşanlar : Granit gnays, Serpantin biyotit şist, klorit şisti, hornblende şisti (Bazalttan)   

ORGANİK ANA MATERYAL Humid bölgelerde Eski göl yataklarında Oluşumda esas: yavaş çürüme (düşük sıc., oksijen noksanlığı, fazla su) Turbalar: 1. Çökelti Lifli Odunsu

TAŞINMIŞ ANA MATERYAL (Azonal toprak) * Akarsu biriktirmesiyle oluşanlara alüvyal topraklar, * Buzul biriktirmesiyle oluşan topraklara moren topraklar, * Rüzgâr biriktirmesiyle oluşan topraklara lös topraklar

1. SULARLA TAŞINMIŞ ANA MATERYAL A. Alüvyal ana materyal B. Göl dolgusu ana materyal C. Deniz dolgusu ana materyal

Aluviyal ana materyal üzerinde oluşan topraklar derin ve düzdürler Aluviyal ana materyal üzerinde oluşan topraklar derin ve düzdürler. Taşkın ve tuzlanma sorunu Taşkın ovaları Teras Yan dere ağzı Delta

2. RÜZGARLARLA TAŞINMIŞ ANA MATERYAL A. Kumullar (karasal ve kıyı) B. Volkanik küller C. Lösler (çernozyem) Çin, USA Missisipi LÖS: rüzgarlarla taşınıp depo edilen, silt ve ince kum boyutundaki unsurlardan oluşan, sarımsı renkli, çok geçirimli karasal depo

3. BUZUL ANA MATERYALİ (moren) Buzulların, vadi ve yamaçlardan koparmış oldukları kaya parçalarına taş ve topraklara moren (buzultaş) denir. Ülkemizde bugünkü yer şekillerinin oluşumunda en az etkiye sahip dış kuvvet buzuldur. Buzulun etkisi 2000m ‘den sonra başlar. Buzul görülen başlıca dağlar şunlardır; Ağrı, Nemrut Kaçkar Erciyes, Süphan

4. YERÇEKİMİ İLE TAŞINMIŞ ANA MATERYAL (kolluviyal-endisol) Jeolojik materyalin parçalanıp taşınmasıyla zayıf A1oluşumu gösteren topraklardır. Kolluviyaller değişik zamanlardaki taşkınlara göre profitlerinde yatay katlar şeklinde dizilim gösteren aluviyallere komşudurlar. Kollüviyaller yüksek arazi topraklarının aşınıp taşınmasıyla oluşurlar. Aluviyal topraklar gibi AC hozizonludurlar. Ancak alluviyallerin üst katmanı daha koyu renkli ve organik maddece daha zengindir.

Kolluviyal topraklar ile alluviyal topraklar arasındaki başlıca farklılıklar şunlardır: Kolluviyaller toprak katları bakımından homojen değildir, alt katları kaba ve orta bünyelidir. Kolluviyal’lerin taş ve çakıllarının kenarları köşeli, allüviyallerde ise yuvarlaktır. Kolluviyal’ler daha eğimli arazilerde bulunurlar ve eğim, materyalin taşınmış olduğu yöne doğru artış gösterir. Belirgin renk özelliklerine sahip değildirler, ait oldukları materyalin renk ve özelliklerini taşırlar. Geçirgenlik ve doğal drenajlarının çok iyi olması nedeniyle herhangi bir tuzluluk problemi göstermezler. Taşınmalarında etken faktör yer çekimidir.

Aşınma- Ayrışma- Birleşme Fiziksel Etmenler Kaya ve mineralin şekil ve büyüklüğünü değiştiren aşınma – parçalanma Kimyasal ve minerolojik yapı değişmez

Fiziksel Etmenler Sıcaklık Değişmeleri:Yaz-Kış, Gece ve Gündüz sıcaklık farkları Hareket eden Su-Buz-Rüzgarın etkisi Biyolojik varlıkların etkisi (yosun-liken)

Kimyasal Etmenler Yükseltgenme (oksidasyon) Yükseltgen: Kimyasal reaksiyonlarda elektron alarak (indirgenerek) karşısındakini yükseltgeyen madde Yükseltgenme: Elementlerin elektron vererek bir değerlikten daha yüksek değerliklere geçmesi Yükseltgenme basamağı: Bir elementin elektron alarak veya elektron vererek aldığı değerlik, elektriksel yük. Yükseltgenme reaksiyonu: Elementlerin, oksijenle yaptığı reaksiyon Demirsülfat, karbonat, silikat tuzları

YÜKSELTGENME Zn0  --> Zn+2 + 2e- burada Zn0 dan Zn+2 ye 2 e- vererek yükseltgenmiştir.  3 Mg Fe SiO4  + 3H2O --------H4Mg3Si2O9 + SiO2 + 3FeO + 4FeO + 3H2O +O2 -------------2FeO3.3H2O Olivin-Serpantin-Ferrooksit--Limonit

İNDİRGENME İndirgenme   Bir maddenin elektron alması olayıdır.      Cu+2  +  2e-  -->  Cu0      Cu+2' den   2e- alarak Cu0 a indirgenmiştir

İNDİRGENME Derinlerde, kötü drenajlı, suyun hava boşluklarını doldurduğu topraklarda, Havanın yeterli olmadığı koşullarda Nitrat ve Sülfat----elementel azot ve kükürt

HİDROLİZ Suyun serbest H iyonlarının katyonlarla yeni bir bileşik meydana getirmek üzere yer değiştirmesi Feldispat, mika, silikat mineralleri

HİDRASYON Suyun toprak minerallerine bağlanması Yumuşar, esneklik ve parlaklığını kaybeder, hacimleri artar Kuruduğunda su kaybederek dehidrastona uğrar Feldispat, amfibol, piroksen, mika Hematit---limonit Ferrooksit---limonit

KARBONASYON CO2 ‘nin hidroliz sonucu açığa çıkan metalik hidroksitleri karbonat ve bikarbonata dönüştürmesi 2 KOH +CO2---K2CO3 + H2O Oksidasyon, hidroliz karbonasyon iç içe meydana gelir. Ca=Kil +2H2CO3--H-Kil+Ca(HCO3)2

SOLUSYON Karbonik asitin çözmesi Kireç taşının karbonik asit içeren sularla çözülmesi CaCO3 + H2CO3---Ca(HCO3)2

Liken, mantar, bakteri, solucan Biyolojik Etmenler Liken, mantar, bakteri, solucan Liken (mantar-alg ortak yaşam) mantarın ayrıştırıcı özelliğini kullanarak kayanın üzerini yavaş yavaş ayrıştırır ve kayanın rüzgar ve yağmur ile parçalara ayrılmasına neden olur.

LİKENLER Toprak altından yüzeye çıkan bir kaya hiçbir yaşam belirtisi göstermez. Oraya ilk ulaşan rüzgar ve yağmurla taşınan likenlerdir. Likenler kayayı parçalar, liken popülasyonları ve atıkları kaya çevresinde az da olsa organik bir birikim yaratırlar. Parçalan kaya parçacıkları ve bu organik madde daha Sonunda çalımsı bitkiler, ağaçlar büyümeye başlar.

MANTAR/BAKTERİ

SOLUCANLAR açmış oldukları galeriler ışkılarının içermiş olduğu yüksek besin maddesi nedeniyle toprak verimliliği stabil agregatların oluşumu toprak strüktürünün iyileştirilmesi toprakların infiltrasyon ve su tutma kapasitelerinin artırılması gibi bir seri fiziksel özellik üzerine olumlu etkileri bulunmaktadır.

Toprak Oluşturan Faktörler Ana Materyal İklim Topoğrafya Biosfer Zaman Bu beş faktör birlikte çalışarak horizon adı verilen tek bir toprak profilini meydana getirir. Orman Toprağı

KLİMATİK FAKTOR (İKLİM) Sıcaklık faktörü, kayaların fiziksel ve kimyasal ufalanmalarını etkiler. Yağış (ya da nem), ana kayanın kimyasal ufalanmasına (çözünmesine) ve üst katmandaki çözünebilen maddeleri alt katlara taşır.

1cm toprak için 150-350 yıl gereklidir. Tarım için en az 60 cm toprak gereklidir. En uygun şartlar altında tarım toprağı 20.000 yılda oluşur.

KLİMATİK FAKTOR (İKLİM) Karasal iklimin toprak oluşumu üzerine etkisi genellikle olumsuz olup buralarda topraklaşma süreci yavaş işler, Toprak oluşumunu sağlayan fiziksel ye kimyasal olaylar çoğunlukla yılın ilkbahar ye sonbahar mevsimleriyle sınırlı kalır. Doğu Anadolu’da Erzurum—Kars platolarındaki topraklar, yazları kurak karasal iklimin etkili olduğu yörelerdeki (Orta Anadolu Bölgesi) topraklardan çok farklıdır. Buradaki topraklar uzun boylu çayırlar altında oluşmuş, esmer renkli (çernozyem) topraklardır.

ANA MATERYAL FAKTÖRÜ Toprağın altında bulunan ve ayrışarak toprağı oluşturan materyale ana materyal ya da ana kaya denir. Ana materyal, granit, bazalt gibi çok sert bir kütle olabileceği gibi, çakıl, kum veya volkan kumu gibi gevşek materyal de olabilmektedir Ana kayalar çeşitli olaylarla ayrıştıkları zaman bünyelerinde bulunan maddeler serbest kalır. İşte yeni oluşacak toprağın rengi, geçirimlilik derecesi ve bitki besin maddeleri, ayrışma sonucu açığa çıkan bu maddelere göre belirlenir.

Pasif faktör (iklimin hakim etkisine boyun eğer) ANA MATERYAL FAKTÖRÜ Pasif faktör (iklimin hakim etkisine boyun eğer)

ANA MATERYAL FAKTÖRÜ Bazı ana kayaların (kumtaşı, kuvarsit, gnays gibi) ayrışması sonucu bol miktarda kum açığa çıkar. Böyle ana kaya üzerinde kumlu topraklar oluşur. Killi-kireçli ana kayalar üzerinde ise koyu renkli ve geçirimsiz topraklar oluşur. Türkiye’deki ovalarda genellikle bu topraklar yaygındır. Kireç taşı üzerinde CaCO3 in ayrışması sonucu kızıl renkli topraklar (terra—rossa) oluşur. Bu topraklar kireçli arazideki çukurluklarda ve çatlaklarında meydana gelmektedir. Sert ye siyah renkli bir volkanik taş olan bazaltın üzerinde koyu renkli ye bitki besin maddesi yönünden zengin topraklar meydana gelmektedir

TOPOĞRAFYA (ARAZİ ŞEKİLLERİ) Pasif etmen Benzer iklim ve ana materyalde dik eğimli arazilerde (düze göre) toprak kalınlığı az Az eğimli arazilerde toprak profili daha derin, bitkiler daha bol, OM daha yüksek Çukur arazilerde turba oluşumu Kuzey yönlerinde (nemli ve serin) özellikle kurak bölgelerde bitki gelişimi daha iyi

ZAMAN Pasif etmen Genç, olgun, yaşlı toprak Nemli bölgede oluşan toprak, kuru bölgede oluşandan daha olgundur

A A A B E B C C C C Toprak Oluşumu Ana Genç Olgun Materyal Toprak   C C C C Toprak Oluşumu

İKLİM Aktif faktör Yağış ve sıcaklık Yağışlı bölgelerde, toprak üstü H ce zenginleşir asit toprak oluşur Kurak bölgelerde bazik element fazla alkalin toprak oluşur Benzer sıcaklıkta artan yağış ile kil oluşumu hızlanır Benzer yağış alan bölgede artan sıcaklık ile kil oluşumu hızlanır Diğer etmenlerle etkilidir

BİOSFER-CANLILAR Aktif faktör Bitkiler, yağmur sularının toprağa sızmasını sağlar OM sağlar Erozyondan korur ve hızlı toprak oluşumuna olanak hazırlar

Bitkiler; iklimi değiştirir (ormanlar iklimi yumuşatır, Rüzgarları keserek buharlaşmayı azaltır, Yüzeyden akan suyu kontrol eder

CANLILAR Orman toprakları, çayır mera topraklarına göre daha asit İğne yapraklı ağaçlar altında kuvvetli asit topraklar (uzun süre toprakta kalır) Geniş yapraklı ağaç altlarında asitlik daha az (hızla ayrışıp bazik elementleri bırakırlar

HAYVANLAR; Toprakta dehlizler açar OM’yi inorganik materyalle karıştırır Solucanlar, toprağı vücutlarından geçirerek fiz. Ve kim. Değişime yol açar.