SİYANÜR ETKİLERİ, METABOLİZMASI VE ANALİZ YÖNTEMLERİ hazırlayan ve sunan damla mollalar- E. Nesli özdinçer – ırmak doğan 08.03.2011

Siyanürün keşfi nasıl olmuştur Siyanürün keşfi nasıl olmuştur? Fiziksel ve kimyasal özellikleri nelerdir? Kaynakları nelerdir ve nasıl maruz kalırız? Nasıl metabolize olur? Maruziyet sonucu meydana gelebilecek olumsuz etkileri nelerdir? Zehirlenme durumunda neler yapılmalıdır? Nasıl analiz edilir?

Siyanürle tanışmamız nasıl olmuştur?

18. yy başlarında mavi renkli bir boya keşfedilmiştir 18.yy başlarında mavi renkli bir boya keşfedilmiştir. Scheele, bu bileşiği seyreltik sülfürik asit ile reaksiyona sokarak renksiz bir gaz elde eder ve buna ‘Prussic acid’ adi verilir. Scheele bu gazın bulunduğu şişenin kırılması sonrası zehirlenir ve ölür. Bu, siyanüre dayalı ölümde kayıtlara geçen ilk örnektir

SİYANÜRÜN FİZİKSEL VE KİMYASAL ÖZELLİKLERİ Siyanür ; ’’hidrosiyanik asit’’ ya da ‘’prussik asit’’ olarak da bilinen son derece toksik bir maddedir.Sıvı formu olan bu asit %2 ve %4 oranında suda çözelti halinde bulunup ‘’Scheele asidi’’ olarak da anılmaktadır. Gaz formu olan HCN renksiz acıbademi andıran kokuya sahip bir gazdır. Fakat çoğu kişi bunu genetik olarak farkedemez. . Siyanür havadan hafif olduğundan, havadaki yarılanma ömrü uzundur. Ama hızla dağılıp toksik olmayan konsantrasyonlara düşer.

KAYNAMA NOKTASI 25.6 C ERİME NOKTASI -13.4 C YANICILIK YÜKSEK DERİŞİMDE HAVADA YANICI ÖZGÜL AĞIRLIK (g/ml) 0.687 (SUDAN HAFİFTİR) MOL KÜTLESİ (g/mol) 27.0253 ASİTLİK (pKa) 9.21 GÖRÜNÜM RENKSİZ TÜREVLERİNDEN BAZILARI ASETON SİYANOHİDRİN,ASETONİTRİL, AKRİLONİTRİL, SİYANOMİD, SİYANOJEN KLORÜR, ALKALİ SİYANÜRLER, NİTRO PRUSSİYATLAR vb.

• Siyanür bileşiklerine hangi kaynaklardan maruz kalabiliriz?

a) Endüstride yapılan çeşitli aktiviteler; - Elektroliz kaplamacılık (NaCN) -Altın ve gümüş madenciliği (NaCN) -Metal, fotoğraf işlemeciliği (alkali ve metal siyanürler) -Boya üretimi (alkali ve metal siyanürler) -Sentetik kauçuk ve plastik üretimi (NaCN, asetonitril, akrilonitril) -Tarım ilaçları (rodentisit, insektisit, gübre yapısı içerisinde) -Petrol rafinasyonu, kok kömürü ve havagazı fabrikaları yıkama suları (metal siyanürler, CN- ) olarak gruplandırılabilir.

b) Siyanojenik bitkiler olarak da isimlendirilen kayısı, badem, şeftali, elma ve vişne çekirdeklerinin yapısında Amigdalin bileşiği bulunmaktadır, bu meyveler yendiği zaman amigdalin vücutta sindirilerek HCN’e dönüşmektedir. Diğer yandan Cassava ve Lima fasülyesinin yapısında bulunan Linamarin bileşiği de benzer şekilde HCN’e dönüşür. Tabloda amigladinin HCN’ye dönüşümü verilmiştir.

Amigdalin+H2O Mandelonitril glikozid + H2O Glukoz + mandelonitril (β-glikosidaz) Benzaldehit + hidrojen siyanür

d) Siyanür bulaşmış meyvelerin yenmesi ile maruz kalınabilmektedir d) Siyanür bulaşmış meyvelerin yenmesi ile maruz kalınabilmektedir. Elma, üzüm, çilek gibi pH’sı 4’den az , yani asidik pH’ya sahip meyvelerde siyanür bulaşmasından 4 saat sonra siyanür konsantrasyonunda önemli bir azalma olmamaktadır. Şeftali ve kavun gibi alkali pH’ya sahip meyvelerde siyanür konsantrasyonu 4 saat içerisinde %92 oranında azalır.

Madencilikte Siyanür Kullanımı Siyanür artıkları, yeraltı sularına karışmaktadır. Dünyanın en güvenli sayılan siyanürlü altın işletmelerinde bile çevre felaketleri gözlenmiştir.

Kıymetli metaller, alkali koşullarda seyreltik siyanür çözeltisinde çözündürülür. Siyanür türleri içinde, bu amaçla kullanımı en uygun olan NaCN'dir. Liç prosesi sırasında, altın siyanürle bileşik yaparak sıvı faza geçer.

Bu olay sırasında gerçekleşen temel reaksiyonlar: 4Au + 8NaCN + O2 + 2H2O → 4NaAu(CN)2 + 4NaOH 2Ag + 2CN– + O2 + 2H2O → 2Ag(CN)2 + H2O2 + 2OH–

Ortamın pH'nın asitleşmesi durumunda, NaCN bozunarak HCN'ye dönüşür Ortamın pH'nın asitleşmesi durumunda, NaCN bozunarak HCN'ye dönüşür. Bu durumda siyanür sıvı formdan, gaz formuna dönüşür ve bu halde çevre ve yaşayan canlılar için çok büyük tehlike oluşturur. Bu sebeple, NaCN'nin bulunduğu ortama kireç ilave ederek pH'ı 10-11 civarında tutmak gereklidir.

Siyanüre hangi yollarla maruz kalırız?

ALKALİ SİYANÜR TUZLARI Deri Ağız HCN (SIVI YA DA GAZ) Deri Ağız Solunum Alkali siyanür tuzlarının suda çözünürlüğü fazla olduğu için deri yolu ile vücuda girişi önemsiz miktardadır (deriden absorpsiyon yağda çözünürlükle doğru orantılı olduğundan dolayı), bu nedenle sadece ağız yolu ile toksik etki gösterirler

Siyanür nasıl metabolize olur?

a-aa3 kompleksine siyanürün bağlanması Sitokrom a-aa3 kompleksine siyanürün bağlanması Dokudaki sitokrom oksidaz enzimi inhibisyonu Dokuya oksijen ulaşır fakat tüketilemez Perifer dokuda oksijen basıncının artar. Oksijenin hücresel kullanımı bozulur Siyanürün siyanat ve tiyosiyanata oksidasyonu

*Düşük dozlarda ise, sülfür transferaz (rodenaz) enziminin etkisiyle karaciğerde 20 dakika ile 1 saat arasında tiyosiyanata (SCN) dönüşerek idrarla atılmaktadır. *Yüksek dozlarda ise ölüme varan sonuçlar doğurur. Tedavide amaç zehirli maddenin zehirsiz başka bir metabolite çevrilmesidir.Bunun için öncelikle hastaya Sodyum nitrit verilir.Bu madde methemoglobin'e siyanür ile yarışmalı olarak bağlanır ve siyanür bu sayede methemoglobin'e bağlanamaz.Daha sonra verilen Sodyum tiyosülfat ise siyanür ile reaksiyona girerek Tiyosiyanat oluşturur.Bu madde vücut için toksik değildir ve böbreklerden atılır.

En duyarlı organlar Merkezi Sinir Sistemi ve Kalptir. Tedavi dekontaminasyonla başlar. Hasta ortamdan uzaklaştırılır ve kontamine giysileri dikkatle çıkarıp izole edilir. Kontamine cilt su ve sabunla iyice yıkanmalıdır. Gözler en az 15-20 dakika suyla yıkanmalıdır. Dekontaminasyondan önce sekonder kontaminasyon olasılığı yüksektir. Kurtarma ekibi koruyucu donanım kullanmalı, hastaya veya mide içeriğine direkt temastan kaçınılmalıdır.. Ağızdan ağza suni solunumdan kaçınılmalıdır.

Çok şaşırtıcı bir özelliği de, çok düşük oranda alınan siyanür’ün bir kısmı da vücut içinde b12 vitaminine dönüştürülür.

HCN için ölümcül doz 50 mg, sodyum ve potasyum tuzları için ise 200-300 mg'dir. Hava ile 0,2-0,3 mg/lt derişimde siyanür solunması; anında, 0,13 mg/lt (130 ppm) ise bir saat sonra öldürücü olmaktadır. Bu miktar 0,02-0,03 mg ise zararsızdır

Kanda siyanür konsantrasyonu ve belirtileri Kandaki konsantrasyon (mg/ml) Etkisi 0.2-0.5 Hiçbir belirti yok. 0.5-1.0 Taşıkardİ 1.0-2.5 Şuur kaybı 2.5-3.0 Koma ve solunum depresyonu 3.0 ve üstü Ölüm

CO zehirlenmesinin siyanür zehirlenmesinden farkı; siyanür zehirlenmesinde oksijen dokulara ulaşır ancak tüketilememektedir.Oysa CO zehirlenmesinde dokulara oksijen ulaşamamaktadır.

SİYANÜRÜN ZARARLI ETKİLERİNDEN KORUNMA YOLLARI

Kimyasal gaz maruziyetinde ÇABUK, BİLİNÇLİ ve PLANLI hareket etmek hayat kurtarıcıdır.

1) Pencere ve kapı çerçevelerini geniş izole bantlar ile sıkıca bantlayınız ve/veya pencere ve kapınızı geniş naylon örtü dışarıdan ile kaplayınız.

2) Pencere ve kapı kenarlarına sulandırılmış çamaşır suyu (~ 5 katı sulandırmak için 1 litre suya 2 çay bardağı çamaşır suyu koyunuz) ile iyice ıslatılmış havlu vb. yerleştiriniz

3) Olağan dışı koku hissedildiğinde, dışarıda kalmayınız 3) Olağan dışı koku hissedildiğinde, dışarıda kalmayınız. Bu zehirli maddelerin ciltten giysilerden ve eşyaların çoğundan (deri, yün vb) hızla geçtiğini unutmayınız. 4) Kimyasal gazlar cilt, göz, burun ve ağızdan vücuda girip ani etkiler oluşturur.DERHAL ve MUTLAKA yukarıda anlatıldığı şekilde gaza karşı korunması sağlanmış şekilde evinizin bir odasını bu şekilde hazırlayınız.

Cilde bulaşan zehiri, derhal temizlemek, hayatta kalmaya büyük ölçüde yardımcı olur. Örneğin, sinir gazlarında cilde bulaşan sıvı haldeki maddeyi 2 dakika içinde giderirseniz hayatta kalma şansınız % 80 dir

Kişisel temizlenme tozu (dekontaminasyon kiti ) : Bu özel hazırlanmış bir tozdur. Yukarıdaki tozun yerine şu maddeler de kulanılabilir: Kil, talk pudrası, hiçbir şey yoksa buğday unu. Cilde bulaşma olduğunda yukarıda sözü edilen tozlardan birini, bulaşmış olan kısımlara serpip 2 dakika bekleyiniz. Hafifçe silkeleyerek etrafa bulaşmayacak bir şekilde döktükten sonra bu işlemi bir kez daha tekrarlayınız, ardından nemli tuvalet kağıdı, kağıt mendil ile sürtmeden hafifçe silip alınız. Suyun bulunduğu koşullarda bol sabunlu suyla ve sonra da sulandırılmış çamaşır suyuyla yıkayıp durulayınız.

KAYNAKLAR www. toxlab. co. uk/postmort. htm http://cyanidepoisoning KAYNAKLAR www.toxlab.co.uk/postmort.htm http://cyanidepoisoning.blogspot.com www.wikipedia.com www.kimyaevi.org.tr

Arş. Gör. ; Ankara Ü. Tıp Fak. Adli Tıp AD *Arş. Gör.; Ankara Ü. Tıp Fak. Adli Tıp AD., Ankara2003 • cilt 12 • sayı 9 • 350