AHŞAP SANATI Anadolu’da Selçuklu ile gelişen ve orijinal örneklerini veren ahşap sanatı ve işçiliği Beylikler döneminde de çeşitli örneklerin katkısı ile belirli seviye gelmiştir. Osmanlı dönemin de ise teknik açıdan Selçuklu ve Beyliklerin devamı sağlanılarak üslup geliştirilmiştir. Ahşap Selçuklu ve Beylikler dönemi yapılarında özellikle de camilerde önemli unsurlardan biridir. Yapıda hem sturüktür elemanı hem de süsleme öğesi olarak kullanılmaktadır. Böylece minberler, kapılar, pencere kanatları, rahleler, sütun başlıkları, kirişler ve konsollarda ahşap örneklerine ve sanat değeri taşıyan ahşap işçiliklerine rastlamamız mümkündür. Bunların dışında Anadolu’da camilerde çok fazla örneğine rastlamasak da ahşap mihraplar vardır. Buna Ürgüp Damse Köyü Taşkın Paşa Camii (13.yy) mihrabını örnek verebiliriz. Şu anda Ankara Etnografya müzesinde yer almaktadır.

Nevşehir-Ürgüp/ Damse Köyü Taşkınpaşa Camii (14. yy) Ahşap mihrap Nevşehir-Ürgüp/ Damse Köyü Taşkınpaşa Camii (14.yy) Ahşap mihrap. Oyma tekniğinde yapılmıştır.

KÜNDEKÂRİ TEKNİĞİ İslam sanatında en erken örneklerini 12.yy da Mısır, Halep, ve Anadolu’da görülen kündekari tekniğinin üç merkezde paralel olarak geliştiği düşünülmektedir. İlk örneklerini ise Mısırda Fatimiler zamanında görmekteyiz. Daha sonra Memluklar devrinde de bu örneklerin arttığını söyleyebiliriz. Bu teknik yapılışına göre Taklit ve Hakiki kündekari olmak üzere ikiye ayrılır.Buna göre ; Hakiki Kündakâri : Bu teknikte segizgen, baklava ve yıldız formunda, kabartma ahşap parçalarla, bunları birbirine bağlayan oluklu ahşap kirişler içiçe geçerek bağlanır. Bun parçaları birbirine tutturmak için çivi ve tutkal kullanılmız. Parçalar geçme olduğundan, ahşabın kuruyup ufalanması halinde blok ayrılmalar ve yarılmalar olmaz. Genellikle minber yan aynalıklarında kullanılan bu teknik sağlamlık açısından önemlidir. Aynı zamanda kündekari satıhların altında sağlamlık açısında bir iskelet bulunur.

Anadolu’da Selçuklu ve Beylikler döneminde Kündekari tekniği ile yapılmış minber örneklerinin bulunduğu bazı camiler. Konya Alaaddin Camii(1155/56) Aksaray Ulu Camii (12.yy) Malatya Ulu Camii (13yy) Siirt Ulu Camii (13.yy) Birgi Ulu camii (1312) Manisa İvaz Paşa (1487) daha pek çok örnekler vermemiz mümkündür.

Ödemiş / Birgi Ulu Camii (M Ödemiş / Birgi Ulu Camii (M.1312 / 1313) Minberi (Kündekâri tekniği ile yapılmış minber)

Birgi Ulu Camii(M.1312-1313) (Kündekâri tekniği ile yapılmış Minber Yan Aynalık)

Kündekari tekniği ile yapılmış minber aynalığının arkasında yer alaniskeleti

Ankara Etnografya Müzesi 13 Ankara Etnografya Müzesi 13.yy’a ait minber örneği (Kündekari tekniği ile yapılmıştır)

Taklit Kündekâri Taklit kündekari yapılış tekniğine göre guruplara ayırmamız mümkündür.Buna göre: Çakma ve rölyefli kündekari Tamamen çakma ve yapıştırma kündekari

Çakma ve Rölyefli Kündekari Ayrı ahşap blokların yan yana getirilmesi ile oluşturulur. Bu bloklar yıldız, sekizgen ve baklava formundadır. Üstleri kabartılmış motiflerle süslüdür. Bu blokların birleşim yerlerine geometrik kafesi meydana getiren kirişler çakılır. Görünüşte hakiki kündekariden güç ayrılır. Çivi sadece kirişlerin çakılmasında kullanılır. Yakın çevremizde buna en güzel örnek Tire Yahşi bey camii Cümle kapısını vermemiz mümkündür. Kapı tamamen oymalı taklit kündekari tekniği ile yapılmıştır.

Manisa İvaz Paşa(1484) Minberi ( Taklit Kündakâri )

Manisa İvaz Paşa Camii (1484) Minber yan Aynalığı ( Taklit Kündekari)

Manisa İvaz Paşa Camii (1484) Minber merdiven korkuluğundan detay

Manisa İvaz Paşa Camii (1484) Minber kapısı ve alınlık

Tire Yahşi Bey Camii (M.1441) Cümle Kapısı( Taklit Kündekari tekniği ile yapılmıştır.)

Tire Yahşi Bey Camii (M.1441) Cümle Kapısı Orta pano

Tire Yahşi Bey Camii (M.1441) Cümle Kapısı Alt Pano

Ahşap yüzeyi ile aynı seviyede düz bir satıh teşkil eder. Motifler b. Tamamen Çakma ve Yapıştırma kündekari Ahşap bloklar üzerine sekizgenler, yıldız ve baklavalarla, geometrik kafesi teşkil eden ahşap kirişler çakılmıştır. RÖLYEF Anadolu’da bu teknikle yapılmış ahşap örneklerine rastlamaktayız. Özellikle de kapı ve pencere kanatlarında, rahlelerde ve kitabelerde görülmektedir. Bu teknik de işleniş şekline göre isimler alır. Düz Satıhlı derin oyma Ahşap yüzeyi ile aynı seviyede düz bir satıh teşkil eder. Motifler satıhdan derin oyma ile belirtilmiştir

Birgi Ulu Camii(M.1312-1313) Pencere Kanadı ( Düz satıhlı derin oyma)

b. Yuvarlak satıhlı derin oyma Kabartmalar yuvarlak bir satıh meydana getirmek üzere işlenmiştir.

Tire Yahşi Bey Camii (M.1441) Sağ ve Sol Oda kapısı orta panosu (Yuvarlak satıhlı derin oyma)

Birgi Ulu Camii (M.1312 / 1313) Pencere Kanatları (Yuvarlak satıhlı derin oyma)

Birgi Ulu Camii(M.1312-1313) Pencere Kanadı

Birgi Ulu Camii(M.1312-1313) Pencere Kanadı

EĞRİ KESİM TEKNİĞİ Gönül Öney bu teknik için Orta Asya İskit ahşap, metal, kemik işçiliğinde geliştiğini ve İslam sanatına ise belli yollardan geldiğini söyler. Buna göre; Samara’daki Türk askerleri kanalı ile 9. asır Abbasi ve Tulunoğlu alçı ve ahşap iişçiliğine, 11. Yy Gazne ahşap işçiliğine girerek İslam sanatında gelişme gösterir. Aynı zamanda İran Selçukluları’nın alçı, Anadolu Selçuklular’nın da figürlü taş işçiliğinde görülen tekniklerden biridir. Bu teknikte kabartmalı alanlar derine birbirini kesen eğri satıhlarla iner.

Tire Yahşi Bey Camii (M.1441) Sağ Yan Oda Kapısının alt panolarında bu tekniği görmekteyiz.

Tire Yahşi Bey Camii (M.1441)Sağ ve Sol Yan Oda Kapısı Alt Pano Deseni( Eğri kesim tekniği)

KAFES TEKNİĞİ Bu teknik ahşap kirişlerin geometrik üçgenler, yıldızlar meydana getirecek şekilde bir araya çakılmaı ile elde edilir. Özellikle minberlerin korkuluk, bazen de taç kısımlarında görmek mümkündür.

Eski Çine Ahmet Gazi (1308 ) Camii Ahşap Minberi ( Kafes tekniği kullanılmıştır.)

Eski Çine Ahmet Gazi camii (1308) Kafes tekniğinde yapılmış Minberin Yan Aynalığı ve Korkuluklar

Eski Çine Ahmet Gazi Camii (1308) Minber Giriş üstü

AHŞAP KAKMA TEKNİĞİ Ahşap işçiliği içinde yer alan kakma tekniğinin erken örneklerini 14.yy da görmeye başlamaktayız. 14 ve 15 .yy da kemik ve ahşap içine yine ahşap kakma görülür. Osmanlı sanatında ise sedef, fildişi, kemik gigbi malzemelerden kakma yapılmıştır. 14 ve 15.yy eserlerinde kakmalar rozet, yıldız içlerine yapılırken, 16.yy dan itibaren eserin tamamında silme kakma işçiliği görülür.

AHŞAP ÜZERİNE BOYAMA ( Kalemişi) Ahşap üzerine boyama tekniği özellikle ahşap camiler diye isimlendirilen, Selçuklu ve Beylikler devri cami gurubunun sütun başlıklarında, konsollarında ve kirişlerinde boyalı yüzeyler görülmektedir. Aynı zamanda cami içinde bulunan kadınlar mahfili ve hünkar mahfili denilen bölmelerde de ahşap üzerine boyama tekniklerini görmekteyiz. Daha sonra Osmanlı dönemi camilerinde de bu teknik kullanılmıştır. Bu teknikde tutkallı ve doğal boyalar kullapılan süslemenin üzerine bir sır tabakası çekilir. Bu bezir yağı veya vernik denilen şeffaf bir malzemedir. Bu malzemeden dolayı bu işlere lak veya edirnekari adı verilir.

Manisa Muradiye Camii (1583-1585) (Hünkar Mahfili)

Manisa Muradiye (1583-1585) camii Hünkar mahfili detay

Manisa Muradiye (1583-1585) camii Hünkar mahfili detay

Kütahya’da bir evin aedirnekari tavan süslemesi

Kütahya’da bir evin edirnekari tavan ve dolap süslemesi

Kütahya’da bir evin edirnekari dolap süslemesinden detay