Ahmet DABANLI

OTOMOBİL ALACAKLAR DİKKAT!

ANALİTİK HİYERARŞİ YAKLAŞIMI İLE OTOMOBİL SEÇİMİ Doç. Dr ANALİTİK HİYERARŞİ YAKLAŞIMI İLE OTOMOBİL SEÇİMİ Doç.Dr. İbrahim GÜNGÖR Süleyman Demirel Üniversitesi İİBF İşletme Bölümü Öğretim Üyesi Arş.Gör. Didar Büyüker İŞLER ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi,Cilt 1, Sayı 2, 2005, s. 21-33

DOKTORA ÖĞRENCİLERİNİN EŞ SEÇİMİNDE ÖNEM VERDİKLERİ KRİTERLERİN ANALİTİK HİYERARŞİ SÜRECİ YÖNTEMİ İLE BELİRLENMESİ Adem TÜZEMEN, Aşkın ÖZDAĞOĞLU (Arş.Gör. Dokuz Eylül Üniversitesi, İşletme Fakültesi İşletme Bölümü) İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt: 21 Ocak 2007 Sayı: 1 s.216

ÇEM’in Görevleri Toprağın korunması ve tabii kaynakların geliştirilmesi amacıyla; Çölleşme ve erozyonla mücadele, Çığ, heyelan ve sel kontrolü, Havza ıslahı plan ve projelerini yapmak ve yaptırmak, Uygulanmasını izlemek ve destek sağlamak, Politika ve stratejiler belirlemek, İlgili kurum ve kuruluşlar arasında işbirliği ve koordinasyon sağlamak.

Projenin Hedefi: "Potansiyel Ağaçlandırma Sahaları Veri Tabanı ile Havza Bazlı İzleme Sisteminin Geliştirilmesi Projesi" kapsamında; Ağaçlandırma, Rehabilitasyon, Erozyon ve sel kontrolü, Mera ıslahı, çalışmalarını gerçekleştirmek üzere uygun bir model ve yöntem geliştirilerek potansiyel alanların tespit edilmesi hedeflenmektedir.

Proje: Tübitak’ın hazırladığı model incelemesi ve ihtiyaç analiz raporuna dayanılarak modelin gerçekleştirilmesi ve sahada test edilmesini içermektedir. PAS Projesi Danışmanlar: Model - Yrd.Doç. Dr. Hakan A. Nefeslioğlu Parametreler- Prof. Dr. Orhan DOĞAN İsmail KÜÇÜKKAYA

Proje Alanı Gediz havzasının kuzey doğusu 518.226 Hektar

Proje Alanı Gediz havzasının kuzey doğusu 518.226 Hektar

(MapInfo + .Net + Oracle) VERİ TABANININ KURULMASI (Oracle) MODELİN KURULMASI UYGULAMA (MapInfo + .Net + Oracle) Sistem Mimarisi

Kolon Yapılarının Düzenlenmesi Proje Adımları Veri temini Dönüşüm Kolon Yapılarının Düzenlenmesi Projeksiyon Eğitim Kurulum Servisler Veri Tabanı Saha

VERİLER

MODEL SEÇİMİ? AHP Neden? Farklı Modelleme Teknikleri Deterministik Stokastik Esnek hesaplama yöntemleri, Bilgi temelli yapay zekâ yöntemleri Veri madenciliği Ölçülebilir Türetilebilir Belirsizlik yok Belirsizlik var Güvenilir ve belirli bir örneklem hacmine sahip veri tabanları AHP Neden? Kara-kutu (black-box) değildir Çözümleme süreci her aşamada takip edilebilir “Model eğitim” aşaması yoktur Veri matrisine ihtiyaç duymaz Uzman görüşüne dayalıdır Esnektir Kolay kalibre edilir Tübitakın Önerisi Bulanık Mantık Yaklaşımı Uzman sistem (expert system) Çok sayıda veri bulunması gerekmez Söz konusu teknikleri en üst seviyede deterministik ve stokastik modeller olarak gruplayabiliriz. Model içerisindeki değişkenler ölçülebilir ve türetilebilir ise ve belirsizlik içermiyorlarsa deterministik modeller geliştirilirken; belirsizliğin varlığı halinde stokastik modeller oluşturulmaktadır. Stokastik modellerin geliştirilmesinde güvenilir ve belirli bir örneklem hacmine sahip veri tabanlarının bulunması gerekir. Bir başka ifade ile problemin tanımlanmış olduğu veri matrisi içerisindeki örnek sayısının temsil edici boyutta/fazla olması beklenir. Bunların yanı sıra, özellikle son yıllarda farklı modelleme teknikleri, esnek hesaplama yöntemleri, bilgi temelli yapay zekâ yöntemleri ve veri madenciliği genel başlıkları altında geliştirilmekte ve değerlendirilmektedir. Diğer taraftan, esnek hesaplama yöntemleri içerisinde değerlendirilen bulanık mantık yaklaşımı bir uzman sistem (expert system) olarak nitelendirilebilirken söz konusu bulanık modellerin geliştirilmesinde çok sayıda veri bulunması gerekmez. Sistem kendi içerisinde doğrudan uzman görüşe bağlı olarak geliştirilebilir ve daha sonradan ulaşılması söz konusu gerçek veri ile test ve kalibre edilebilir. Bulanık mantık yaklaşımının en önemli sınırlaması; sistemin geliştirilmesi her ne kadar esnek olarak kabul edilse de çalıştırılma süreci oldukça karmaşık olabilmektedir. Diğer taraftan, doğrudan uygulamaya yönelik modellerin geliştirilmesi ve çalıştırılmasına ilişkin süreçte genellikle modelin kolay anlaşılabilir/izlenebilir ve kolay uygulanabilir olması beklenir. Bu açıdan bulanık mantık yaklaşımı genellikle kara-kutu (black-box) modeller içerisinde görülmektedir. Uzman sistemeler içerisinde değerlendirilebilecek bir diğer yaklaşım Analitik Hiyerarşi Süreci (AHP) tekniğidir. Sınırlama: Çalıştırılma süreci oldukça karmaşık Kara-kutu (black-box) model (kolay anlaşılabilir/izlenebilir ve kolay uygulanabilir olmalı)

Modifiye-AHP (M-AHP) Değerlendirmede öncelikli amaç uzmana ilişkin subjektivitiden kaynaklanan belirsizliğin kompanse edilmesidir AHP’den farklı yanları: İkili karşılaştırma matrislerini uzman oluşturmaz Uygulayıcı parametrenin anlık puanını verir Her bir parametrenin karar noktaları üzerindeki etkilerinin değerlendirilmesi Her parametre kendi en büyük puanı üzerinden normalleştirilir Her bir parametrenin karar noktalarına olan sayı doğrusu üzerinde doğrusal mesafeler

UYGULAMA ARAYÜZÜ

Kriterler – Alt Kriterler – (Tübitak Raporu) 1- AMENAJMAN Bozuk Baltalık Ormanlar 7 Diğer Bozuk Ormanlar Makilik Sahalar 5 OT Sahaları(Ağaçsız Orman Toprağı) 9 Açık Alanlar-Bozkır Sahalar 2- ÇIĞ TEHLİKE Düşük 1 Orta 5 Yüksek 9 3- SEL TAŞKIN TEHLİKE Düşük 1 Orta 5 Yüksek 9 4- HEYELAN TEHLİKE Yok/ Düşük 1 Orta 5 Yüksek 9 5- MERA VERİMİ Çok İyi 1 İyi 3 Orta 7 Zayıf 9 6- YILLIK ORTALAMA YAĞIŞ 150-300 mm Kurak, 1 300-400 mm Yarı Kurak, 5 400-500 mm Yarı Kurak, 9 500-600 mm Yarı Kurak, 7 600 mm den fazla Yarı Nemli, Nemli 7- KURAKLIK İNDİSİ (ERİNÇ FORMÜLÜ) I<8 Tam Kurak 1 15<I<23 Yarı Kurak 3 23<I<40 Yarı Nemli 9 40<I<55 Nemli 7 I<55 Çok Nemli 5 8- TOPRAK DERİNLİĞİ 0-30 5 31-60 9 61-90 90< 3 9- EROZYON TEHLİKE Düşük 3 Orta 5 Yüksek 9 10- ARAZİ KABİLİYET SINIFI 1-4 Sınıf 1 5. Sınıf 5 6. Sınıf 9 7. Sınıf 7 8. Sınıf 12- YÜKSELTİ ARALIKLARI 0-500 3 501-1000 9 1001-1500 1501-2000 7 2001- 1 11- SAHA EĞİM SINIFI 0-20 1 21-40 7 41-60 9 60< 3

7- ARAZİ KABİLİYET SINIFI UYGULAMA Kriterler – Alt Kriterler 1- AMENAJMAN Bozuk Baltalık Ormanlar 63 Diğer Bozuk Ormanlar 51 Makilik Sahalar 35 OT Sahaları(Ağaçsız Orman Toprağı) 81 Açık Alanlar-Bozkır Sahalar 73 İskan, Mezarlık, Taşlık, vb - 2- EROZYON TEHLİKE Çok Hafif 7 Hafif 9 Orta 41 Kuvvetli 73 Şiddetli 57 Çok Şiddetli 31 3- SAHA EĞİM SINIFI 0-20 13 21-40 39 41-60 51 60< 17 4- YÜKSELTİ ARALIKLARI 0-500 21 501-1000 35 1001-1500 41 1501-2000 29 2001- 7 8- UZAKTAN ALGILAMA Açık Alanlar-Toprak 73 Orman Kenarı-Tarım Alanları Ağaçlandırma Alanları 81 Ekili Tarım Alanları - Volkanik Alan Tarım Ziraat ve Yerleşim Alanları 5- TOPRAK DERİNLİĞİ 0-20 11 21-40 21 41-60 27 61-90 15 90< 17 6- KURAKLIK İNDİSİ I<8 Tam Kurak 1 8<I<15 Kurak 3 15<I<23 Yarı Kurak 17 23<I<40 Yarı Nemli 21 40<I<55 Nemli 15 I<55 Çok Nemli 7 7- ARAZİ KABİLİYET SINIFI 1-4 Sınıf 5 5. Sınıf 9 6. Sınıf 15 7. Sınıf 11 8. Sınıf 1 Kuraklık İndisi Meteorolojiden alındı, Tek veri olduğu için etkisiz, Bu farklı modellerle dağıtılabilir. Toprak Derinliği Büyük Toprak Gruplarından Tapu, Hazine, Maden sahası gibi alanların içinde kalan kısımlar modele hiç sokulmadı., ekranda katman olarak gösterildi,

Tüm katmanlardaki veriler Gridlere işlendi UYGULAMA Grid yöntemi (90x90 m) Tüm katmanlardaki veriler Gridlere işlendi HAZIRLAYICI FAKTÖR Hücre Puanı Maks Puan Amenajman - (C1) 51 81 Erozyon Tehlike - (C2) 7 73 Saha Eğim Sınıfı - (C3) 39 Yükselti Aralıkları - (C4) 41 Toprak Derinliği - (C5) 15 27 Kuraklık İndisi - (C6) 21 Arazi Kabiliyet Sınıfı - (C7) 11

UYGULAMA Kriterler: Seçilen kriterlere göre analiz ve sonuçları. Uzaktan Algılama Dahil Edilmiştir Seçilen kriterlere göre analiz ve sonuçları. Uzaktan Algılama Dahil Edilmemiştir

UYGULAMA - KRİTER DÜZENLEME Kriterlerin düzenlenmesi Maksimum puanı değiştirme Aktif / Pasifleştirme

MODEL KONTROLLERİ Tek bir alt parametre değeri – Ham veri parametre kontrolleri

UYGULAMA Planlamaya yönelik Nihai Sonuç (Yorumlama) * düşük, orta ve yüksek * %40 Yüksek- %74 Yüksek * Natural Break * 5 Aralık sayısı * Başlangıç ve bitiş renkleri

UYGULAMA Yorumlanmış görüntü ile altlık uydu görüntüsü

DEĞERLENDİRME Her hücredeki kriter ağırlıkları (Orta potansiyelli alan)

DEĞERLENDİRME Her hücredeki kriter ağırlıkları (Yüksek potansiyelli alan)

SORGULAMA Kriter ve alt kriterlere göre sorgulama

RAPORLAMA Raporlama- Amenajman sınıflarının alanları Raporlama- Amenajman sınıflarına göre Düşük-Orta-Yüksek

UYGULAMA Dinamik Raporlama Dinamik Raporlama ile ekranda gösterilen alanların çakıştırmalı sorgularla sonuçları alınır.

DEĞİŞİK SORGULAR Toplam Proje Sınırı Alanı: 518 bin Hektar 2B Alanı: 6.150 Hazine: 7.400 Maden sahası: 45.000 ( Tapulu 30bin) Analize Alınmayan: 267.000 ( 198bin Tapulu) Analize Alınan: 253.500 (204 bin Tapulu) Çalışılabilecek Tapusuz Alan: 50.bin hektar Çalışılabilecek Tapusuz Maden Dışı Min Alan: 35.bin hektar Çalışılabilecek Tapusuz Maden Dışı Hazine Arazisi: 5 bin hektar

Saha Doğrulaması Analize alınmayan ve amenajman tablosunda iskan olarak görünen kısım

Saha Doğrulaması Sahada ilgili bölgenin fotoğrafı Sahada gezilen yerlerde alınan sonuç doğrultusunda modelin yaklaşık %80 doğrulukla çalıştığı gözlemlenmiştir.

KAZANIMLAR Potansiyel Sahaların belirlenmesi İş gücü ve yükünün azaltılması Arazi çalışmalarının minimuma indirilmesi Yapılacak diğer uygulamalara altlık olması Detaylı raporlamaların sunulması

? 2014 ve Sonrası Farklı Bir Havzada Model Çalışmasının Yapılması Aynı Havzada Farklı Ekosistemlerde ve Farklı Arazi Şartlarında Modelin Çalıştırılması PAS’ın Tüm Gediz Havzası’nda Uygulanması

Teşekkürler… Ahmet DABANLI Serkan KALINÖZ