TOKSİK ENDÜSTRİYEL KİMYASAL TEHLİKESİNİ ONEMSİYOR MUYUZ?” Filiz HINCAL Hacettepe Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Farmasötik Toksikoloji Ana Bilim Dalı HAMER- AFET TIBBI KONFERANSLARI-2010 18 SUBAT 2010

TOKSİK ENDÜSTRİYEL KİMYASALLAR (TEK) Yaygın şekilde üretilen, depolanan, taşınan ve kullanılan k.m. II. Dünya Savaşı sonrası endüstri devrimini takiben modern yaşamın vazgeçilmezleri Temel hedef yaşam kalitesini yükseltmek

Toksik endüstriyel kimyasallar (TEK) Toksisite Büyük boyutlarda üretim, kullanım İnsan ve çevre için tehlike potansiyeli TEK tehlike potansiyelinin gerçek anlamda algılanması YENİ Binlerce TEK, büyük miktarda üretim depolanma endüstride ve günlük yaşam aktivitesi içinde kullanım milyonlarca taşıt aracıyla yakın çevrede dolaşım endüstriyel zehirli atıklar olarak çevreye giriş

NE KADAR KİMYASAL ?! Bilinen kimyasal madde sayısı: 50 milyon CAS kayıtlarındaki 50 milyonuncu madde 7 Eylül 2009’da kaydedildi 40 milyonuncu maddenin girişi 9 ay önceydi 1990’da sayı: 10 milyon Bilimsel bilginin gelişme hızı   Bilinen maddelerin 60.000-70.000’i düzenli üretim ve kullanımda OECD’ye üye 30 ülkede yılda >1 ton üretimi olan madde sayısı 4823 (2004 yılı)

TOKSİK ENDÜSTRİYEL KİMYASALLAR ve kimyasal silahlar Tüm dünyada CWC kapsamına giren kimyasalların üretildiği, işlendiği ve depolandığı ~25.000 kimyasal tesis İki-yönlü kullanılabilen (dual-use) kimyasallar i- Meşru endüstriyel kullanımı olan ii- Kimyasal silah olarak kullanılabilen

TOKSİSİTE KİMYASAL veya FİZİKSEL BİR ETKENİN NEDEN OLDUĞU BİYOLOJİK ZARAR ya da KİMYASAL veya FİZİKSEL BİR ETKENİN ZARAR VERME KAPASİTESİ KİMYASAL MADDENİN YAPISI VE FİZİKO-KİMYASAL ÖZELLİKLERİ İLE İLİŞKİLİ “ZARAR-GÜCÜ” veya “ZARAR KAPASİTESİ”

TOKSİSİTE-ZEHİRLİLİK “HEP ya da HİÇ “ tarzında ifade edilebilen bir özellik değildir (Paracelsus!) HER KİMYASAL MADDE UYGUN DOZ ve VERİLİŞ YOLUYLA ZEHİRLİ- TOKSİK OLABİLİR ( e.g. SU, TUZ, OKSİJEN bile)

“çok toksik” bir maddeden daha TEHLİKE TEMAS DERECESİNE KULLANIM KOŞULLARINA bağlı olarak “az toksik” bir madde “çok toksik” bir maddeden daha TEHLİKELİ olabilir

SORU? 100 kg soman (GB) taşıyan bir bombanın öldürücü gücü mü daha fazladır 200.000 litre’lik bir metilizosiyanat (MIC) tankının kazara patlaması sonucu salımı mı daha yüksek letalite gücüne sahiptir????

TOKSİSİTE GB X Metilizosiyanat (MIC) GB ~100 kez daha toksik GB (IDLH): 0.035 ppm MIC (IDLH): 3 ppm GB ~100 kez daha toksik IDLH (Yaşam ve Sağlık için Akut Tehlike Düzeyi)

GB X MIC Letalite Potansiyeli 200.000 L’lik MIC tankı 200.000 L x 0.96 (özgül ağ.) = 198.000 kg GB 100 kg’lık füze başlığı ile atış MİKTAR FARKI: 198.000/100 = 1980 TOKSİSİTE FARKI: ~ 100 Bu miktarda MIC (1980 /100) = 19.8 ~20 kez daha letal

TEK MARUZİYETİ Endüstriyel kazalar Transportasyon kazaları Doğal afetler (yangın, sel, fırtına, deprem) Endüstriyel tesislerin, taşıyıcı araçların kundaklanması, saldırıya uğraması Endüstriyel tesislerin konvansiyonal silahlarla hasarı Askeri harekat Kazai Kasıtlı Terörist saldırı Sabotaj- kundaklama

TOKSİK ENDÜSTRİYEL KİMYASALLAR KİMYASAL AFETLER

ENDÜSTRİYEL KAZALAR Üretim, depolama Transportasyon Patlama, yangın, boru patlaması, saçılma, dökülme Transportasyon Demiryolu, kara yolu,deniz/nehir taşımacılığı, boru hatları

KİMYASAL KAZALAR Herhangi bir yerde, herhangi bir zamanda olabilir Kimyasal bir tesisin olmadığı yerde de olabilir Kamyonlardan sızıp dökülme, tanker devrilmesi Kimyasal buharlarının rüzgarla yağmurla taşınması Büyük boyutlarda olmayabilir- medyaya yansımayabilir, ama...

KİMYASAL KAZALAR- etkileri Patlama etkisi Yangın etkisi Toksik tabiata bağlı etkiler Sosyal / psikolojik etkiler

SEVESO KAZASI Seveso, Italya- 10 Temmuz 1976 Milano’ya 20 km -küçük bir kasaba ICMESA Chemical Company Triklorofenol (TCP) üretimi yapan bir reaktörde patlama Bilinen en zehirli maddelerden biri olan dioksin (TCDD) içeren beyaz bir gaz bulutunun çevreye yayılma

SEVESO KAZASI Kanserojenite, teratojenite ?! Kısa süre sonra hayvan ölümleri ~3000 Patlamadan 5 gün sonra hastaneye başvuru  15 çocuk ciltde inflamasyon nedeniyle hastaneye yatırıldı 447/1600 kişide cilt reaksiyonları, “klorakne” Dekontaminasyon ve karantina için 40 milyar liret- 2 yıl sonra bunun 3 katı bütçe Yıllarca izlem: Periferal nöropati, klorakne ve kc enzim indüksiyonu Kanserojenite, teratojenite ?!

ENDÜSTRİYEL KAZALAR Union Carbide India Limited Yüzlerce körlük Bhopal- Hindistan, 2/3 Aralık1984 Union Carbide India Limited 42 tonluk bir tankdan (basınç artışı sonucu) sızma Metilizosiyanat bulutu Fosgen+izosiyanat ≥ 2800 hemen ölüm 8000 -15000 toplam ölüm 1400 kişi hemen yatırıldı 50.000-150.000 hasar/etkilenme Yüzlerce körlük 5 milyon nüfusta panik

Duque de Brazil/Caxias Proses hatası Gas (LPG) 39 51 1974 YIL ŞEHİR/ ÜLKE NEDENİ TEHLİKELİ MADDE ÖLÜ YARALI TAHLİYE 1970 Osaka/ Japonya Patlama Gaz 92 - 1972 Duque de Brazil/Caxias Proses hatası Gas (LPG) 39 51 1974 Fixborough/ İngiltere Siklohekzan 23 104 300 1976 Houston/ A.B.D. Trafik kazası Amonyak 6 178 1978 LosAlfaque İspanya Propilen 216 200 1979 Bremen/ Almanya Değirmen kazası Flor 14 27 Mississaug Kanada Tren kazası Klor 25000  

İçme suyunda kontaminasyon Fenol 250 YIL ŞEHİR/ÜLKE NEDENİ Tehlikeli madde ÖLÜM YARALI Boşaltma 1982 Tacoo/ Venezuela Tank patlaması Fuel oil 153 20.000 40.000 1983 İstanbul/ Türkiye Patlama ? 42 50 - 1984 River Dee/UK İçme suyunda kontaminasyon Fenol 250 (2milyon maruziyet) San Juanico/ Meksika Gaz (LPG) 452 4228 200.000 1989 Ufa/ Rusya Boru hattı-sızma Doğal gaz 645 1992 Çorlu/ Metan 32 64 1993 Bangkok/ Tayland Oyuncak fabrikası yangın Plastik 240 547 2001 Tolouse, Fransa Gübre tesisi patlaması Amonyum nitrat 30 2500

Günümüzde Savaş Klasik savaş tanımına uyan savaş alanları- konvansiyonal silahlar Kitlesel imha silahları CBW (Kimyasal ve Biyolojik) NBC (Nükleer, Biyolojik ve Kimyasal) CBRN (Kimyasal, Biyolojik, Radyolojik ve Nükleer) ???????!!!

BUGÜN- TEK kullanımıyla KİMYASAL SİLAH KULLANMAKSIZIN KİMYASAL SAVAŞ TOKSİK SAVAŞ

İNSANOĞLU TARİHİ BOYUNCA ZEHİRLİ VE ZARARLI MADDELERLE İLGİLENDİ I. DÜNYA SAVAŞI 113.500 ton kimyasal gaz 1.300.000 yaralı (Adolf Hitler dahil) Tüm savaş yaralılarının % 30’u kimyasal yaralı (% 70’i hardal) En sık ve kolay olan suların ve besinlerin toksik kimyasallarla kontamine edilmesi

TOKSİK SAVAŞ/ TOKSİK TERÖR Amaç Hasmın etkisiz hale getirilmesi veya yok edilmesi Askeri ve sivil alt yapıların tahribi, kontaminasyonu Korku, panik yaratmak, taktik ve psikolojik avantaj elde etmek

TOKSİK SAVAŞ/ TOKSİK TERÖR Tercih Nedenleri 1. TEK’ların toksisiteleri klasik kimyasal silahlardan düşüktür. AMA, ortama salınan toplam madde miktarının fazlalığı tehlikeyi/riski büyük ölçüde yükseltir

TOKSİK SAVAŞ/ TOKSİK TERÖR Tercih Nedenleri 2- TEK’lar Günlük, normal kullanımda Çok daha az güvenlik önlemi altında Yasal sınırlamalara tabi değil Bulunabilirlikleri yüksek Ulaşılabilirlikleri klasik kimyasal silahlardan Kolay Maliyetleri düşük

TOKSİK SAVAŞ/ TOKSİK TERÖR Tercih Nedenleri 3. TEK’lar letal etki oluşturmaksızın hedef populasyonun etkisizleştirilmesi için de uygun Korkutmak,panik/kaos yaratmak ve oluşan zararlı etkilerin uzun süre rahatsız edici olmasını sağlamak tercih nedenlerinden biri

KİMYASAL TESİSLERE ASKERİ SALDIRI YENİ DEĞİL 1944-1945 , Müttefik kuvvetleri, B-17’lerle Mannheim, Munster, Neustadt’daki kimya fabrikalarına saldırdı Sırp Saldırıları- Kutina/ HIRVATİSTAN Petrochemia - zehirli gaz/duman çıkışı Pliva İlaç fabrikası- Zagreb’in kuzeybatısında, hava bombardımanı Asit, amonyak, klor vd tehlikeli kimyasallar Hazırlıklılık, iyi planlama ve tahliye ile 1 kurban dışında başarılı savunma

TEK Salımı Son Balkan savaşında yaşananlar Etnik temizlik amaçlı TEK salımı Bosna’da endüstriden sağlanan klorla doldurulmuş el bombaları kullanıldı Miktar az, etkisi düşük oldu

TERÖRİST EYLEMLER ve TEK Nisan 1995, Oklahoma City- ABD 9 katlı Alfred P. Murrah Federal Binası’nın önünde, amonyum nitrat ve petrol ile imal edilen bomba yüklü bir kamyonda patlama Binanın yarısı havaya uçuyor 168 kişi ölü 800 yaralı

TERÖRİST EYLEMLER ve TEK Temmuz 2005 - Londra metrosu Aseton peroksit içeren bombaların patlatılması 56 ölü, 700yaralı Mart 2007- Felluce ve Ramadi – Irak Klor gazı yüklü kamyonlarla 3 intihar saldırısı  2 ölü, 350 yaralı

KİMYASAL SİLAH/TERÖR AMAÇLI KULLANILABİLECEK MUTAT TEK’LAR Göz, cilt ve solunum irritanları (asitler, amonyak, akrilat, aldehit ve izosiyanatlar) Boğucu gazlar (klor, fosgen, H2S) Alev alıcı endüstriyel gazlar (aseton, alkenler, alkil halidler, aminler) Patlayıcı yapmak için kullanılabilecek oksidanlar (O2, butadien, peroksitler)

KİMYASAL SİLAH/TERÖR AMAÇLI KULLANILABİLECEK MUTAT TEK’LAR Kimyasal asfiksan olarak kullanılabilecek bileşikler (anilin, nitril, siyanür bileşikleri) Su kontaminasyonu için kullanılabilecek aromatik hidrokarbonlar (benzen) Kundaklayıcı olarak ve asfiksan olarak kullanılabilecek komprese hidrokarbonlar (doğal gaz, propan, isobutan)

KİMYASAL SİLAH/TERÖR AMAÇLI KULLANILABİLECEK MUTAT TEK’LAR Kundaklayıcı ya da su kontamine edici olarak kullanılabilecek sıvı yakıtlar (benzin, jet motoru yağı) Blister ajan olarak kullanılabilecek endüstriyel bileşikler (dimetilsulfoksit)) OP’li pestisitler (düşük düzeyli sinir ajanı olarak)

TOKSİK TERÖR için kullanılan TEK’ların kaynakları Kimyasal üretim tesisleri Besin üretim ve depolama tesisleri Hava alanlarındaki jet yakıt depoları Petrol boru hatları Rafineriler, benzin istasyonları ve depoları Petrol taşıyan araçlar (kara,deniz,demiryolu) Doğal gaz boru hatları ve pompa istasyonları Siyanür ve cıva bileşikleri kullanılan altın madenleri Pestisit üreticileri ve dağıtıcıları Eğitim, araştırma ve medikal lablar

KLOR Asfiksan - kimyasal silah ajanı II. Dünya savaşında yoğun kullanım/büyük zayiat Günümüzde endüstride çok çeşitli alanlarda Yağsızlaştırıcı Ağartıcı Oksidan İçme ve kullanma sularının temizlenmesi Klorlu organik maddelerin sentezi Arıtma tesislerinde reaktif

KLOR Çevreye, kazai veya kasıtlı klor salımı çok kısa sürede (<30 dakika) çok sayıda insanda ani ölüm! Düşük konsantrasyonda (1-2 ppm) tolere edilebilir 3- 6 ppm - göz, burun mukoz membranlarda iritasyon 6 ppm - daha ağır belirtiler 100 ppm -öksürükle beraber, solunum yolu iritasyonu sonucu boğulma hissi 1000 ppm - 5 dakika inhalasyonla ölüm

KLOR 90 ton sıvı klor yüklü bir tren vagonuna yapılacak bir saldırı veya bir kazayla 10 dakika içinde 3 km yol alacak toksik bir bulut oluşumu Bulutun ~20 km’lik bir alana yayılması- öldürücü etki Şehirsel bir alanda 17.500 ölüm 10.000 ağır yaralı 100.000 kişi hastanelik 70.000 kişinin tahliyesi .

KLOR >5 milyon dolar ekonomik zarar Benzer bir senaryo Washington DC’de ABD parlamentosu çevresindeki bir kutlama etkinliği için düşünüldüğünde Saniyede 100 kişi ölür İlk 30 dakikada 100.000 kişi ölür >5 milyon dolar ekonomik zarar Toplam bilanço >> 11 Eylül 2001

KLOR Groningen- Hollanda senaryosu Klor patlaması sonucu 45 dakika içinde 0,5 km²’lik bir alanda 5.000 ölü 17.800 yaralı

AMONYAK Benzer tehlike potansiyeli Endüstride yoğun kullanım Besin endüstrisi Soğutma tesisleri /tankları Buz sahalarında büyük hacimlerde depolanma

ÇOK DAHA BÜYÜK TEHDİT!!! Hava alanlarındaki jet yakıt depoları Petrol boru hatları Rafineriler Benzin istasyonları ve depoları Petrol taşıyan araçlar (kara,deniz,demiryolu) Doğal gaz boru hatları ve pompa istasyonları

Tehlikeli Kimyasal Maddelerin Regülasyonu ve Sınıflandırılması EC - Direktifleri Temel hedef, insan ve çevre sağlığını endüstriyel kimyasalların olası tehlikelerinden korumak Kimyasal madde envanterlerine (EINECS ve ELINCS) kayıtlı tehlikeli kimyasal madde sayısı 5000 Üye ülkelerdeki TEK bildirimleri, onay ve izlemleri mevcut AB direktifleriyle uyumlu yasalar çerçevesinde yapılmak durumunda

ABD “Acil Planlama ve Toplumun Bilme Hakkı” yasası (EPCRA) Kimyasal endüstri kuruluşlarının ürettikleri, depoladıkları ve çevreye verdikleri toksik kimyasallarla ilgili Bildirim yapma Uygun koruyucu önlemler alma zorunluğu var “Toksik Maddeler ve Hastalıklar Kayıt Ajansı” (Agency for Toxic Substances and Diseases Registry/ ATSDR)

ATSDR SON DERECE TEHLİKELİ MADDELER (akut toksisitesi yüksek, 366 madde) TEHLİKELİ MADDELER (720 madde) TEHLİKELİ KİMYASALLAR (kimyasal tesiste belirli miktarın üzerinde bulunuyorsa envanter/“Materyal Güvenlik Data Belgesi” gerekli) TOKSİK KİMYASALLAR (kronik etkileri olan, 325 kimyasal madde veya sınıf

NATO’nun TEK Sınıflaması Nato International Task Force- ITF-25 Bir kimyasal maddenin askeri bir ortamda tehlike oluşturabilmesi için kriterler Ortamda yeterli miktarda bulunması Solunum yoluyla yeterli toksisite göstermesi Solunum tehlikesine neden olacak bir (fiziksel) halde bulunması TEK tanımı LCt50 100.000 mg.dak/m3 (Herhangi bir memeli türünde) Herhangi bir üretim tesisinde yılda 30 ton üretilen endüstriyel kimyasal 20C’de yeterli buhar basıncına sahip Toplam 98 TEK

NATO ITF-25 kolayca ve yüksek miktarlarda bulunabilen maddeler Listedekilerin çoğunluğu Evlerde Günlük yaşamda Endüstriyel tesislerde kağıt fabrikaları plastik imalathaneleri su arıtma tesisleri atık yönetim tesisleri araştırma laboratuvarlarında vd kolayca ve yüksek miktarlarda bulunabilen maddeler

NATO ITF-25 “Tehlike Endeksi” (HI) Toksisite Fiziksel hal Global dağılım Üretici sayısı HI = (toksisite) × (fiziksel hal) × (global dağılım) × (üretici sayısı)

NATO ITF-25 “Yüksek Ölçüde Tehlikeli” olanlar Yaygın olarak kullanılan, taşınan ve depolanan Toksisitesi yüksek Kolay buharlaşabilen maddeler “Orta Derecede Tehlikeli” olanlar Büyük miktarlarda üretilen Toksisiteleri yüksek olan Fakat kolay buharlaşmayanlar “Düşük Derecede Tehlikeli” maddeler Normal koşullarda tehdit oluşturmayan, teröristlerce silah olarak kullanılma olasılığı düşük olan maddeler

TEHLİKE İNDEKSİ YÜKSEK DOKU İRİTANLARI Amonyak Boron triklorür Flor Formaldehit Fosfor triklorür Fosgen Hidrojen bromür Hidrojen klorür Klor Nitrik asit Sülfür dioksit Sülfürik asit SİSTEMİK ZEHİRLER Arsin Boron triflorür Diboran Etilen dioksit Hidrojen florür Hidrojen sülfür Karbon sülfür Siyanür Tungsten hekzaflorür

NATO ITF-25 Arsenik triklorür Brom Nitrik oksit Paration ORTA TEHLİKE Akrolein Azot dioksit Etilen diromür Fosfin Hidrazinler Karbon monoksit Metil bromür Metil izosiyanat DÜŞÜK TEHLİKE Arsenik triklorür Brom Nitrik oksit Paration Tetraetil kurşun Toluen 2,4-diizosiyanat

TEHLİKE MESAFESİ Bazı Toksik Endüstriyel Kimyasal Depoları için Tehlike Mesafeleri Kimyasal Miktar Gündüz Gece Klor Fosgen Amonyak Hidrojen siyanür (sıcak iklimde) Hidrojen sülfür Metil izosiyanat 100 ton’a kadar 50 ton’a kadar 500 ton’a kadar 2.5 km 5 km Hidrojen siyanür (soğuk iklimde) Hidrojen florür Kükürt trioksit Azot tetraoksit Hidrojen klorür Brom Kükürt dioksit Akrilonitril 1 km

Endüstriyel Kazalarla İlgili Yasa ve Yaptırımlar Seveso sonrası, EC’de bir dizi teknik çalışma 1982’de Seveso Direktifi Patlama, yangın, zehirli gaz salımı gibi büyük endüstriyel kazaların önlenmesi, denetimi ve olası sonuçlarının azaltılması için gerekli önlemlerle ilgili Bhopal ve Basel kazaları sonrası, elde edilen deneyimlerin ışığında 1996, Seveso 2- Direktifi (Council Directive 96/82/EC on the control of major accident hazards involving dangerous substances. http://mahbsrv.jrc.it/Framework-Seveso2-LEG-EN.html )

Seveso 2 Direktifi Yeni yaklaşım! Kimyasal tesislerden kaynaklanan riskleri “halkın bilme hakkı” Endüstriyel kuruluşların faaliyetleri, kullandıkları TEK’lar ile ilgili halkı bilgilendirmeleri Olası büyük kazaların halka verebileceği zarar konusunda bilgilendirme Bir kaza anında halkın haberdar edilmesi ve korunma ve müdahale konusunda bilgilendirme

”Büyük Endüstriyel Kazaların Kontrolü Yönetmeliği” Çevre ve Orman Bakanlığı. Büyük Endüstriyel Kazaların Kontrolü Hakkında Yönetmelik Taslağı http://www.cevreorman.gov.tr/belgeler3/beko_taslak1.doc Eğer iyi tartışılır, hazırlanır, ortaya konabilirse, endüstriyel kazaların kontrolü ve önlenmesi için önemli bir adım Risk yönetimi, risk demokrasisi, büyük kazaları önleme politikası, güvenlik raporları acil durum planları, harici acil durum planları, bilgi edinme gibi kavramlar getiriyor

Resmî Gazete, 26 Aralık 2008, Sayı: 27092 (Mükerrer) Tehlikeli Maddelerin ve Müstahzarların Sınıflandırılması, Ambalajlanması ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelik Kimyasalların Envanteri ve Kontrolü Hakkında Yönetmelik Tehlikeli Maddeler ve Müstahzarlara İlişkin Güvenlik Bilgi Formlarının Hazırlanması ve Dağıtılması Hakkında Yönetmelik

ÖNERİLER TEK’lara maruziyetten kaynaklanan halk sağlığı tehlikelerini önlemek/ en aza indirmek için ön koşullar Farkındalık yaratmak Algılamak Hazırlıklı olmak

ÖNERİLER Regülasyonlar Merkezi otorite Kurumlar arası koordinasyon Yöreye özgü plan/program

ÖNERİLER Merkezi bir otorite Yönetim/koordinasyon/informasyon/ rehberlik konularında işlevsel Olası tehditleri azaltmak için yapılması gerekenleri her yöreye ve her toplumsal/idari birime özgü olmak üzere belirlemek

ÖNERİLER Merkezi otoritenin desteğiyle, her yörede yapılması gerekenler Her toplumsal/idari birim kendi kimyasal afet riskini değerlendirmeli Tehdit unsuru TEK’ların yerel kaynakları/ potansiyel kaynaklarını saptamalı Endüstri Demiryolları Ana otoyollar Askeri cephanelikler Terörist aktivitesi

ÖNERİLER Tehditin tanımlanması, değerlendirilmesi ve öncelik sıralamalarının yapılması Potansiyel maruziyet yollarının ve etkilenebilecek populasyonların belirlenmesi Potansiyel akut ve kronik tehlikelerin değerlendirilmesi Alt yapı ve çevresel faktörlerin potansiyel tehlikeye katkılarının belirlenmesi Bilgi, plan, eğitim ve yasal yaptırım ihtiyaçlarının belirlenmesi Tehlikenin hafifletilmesi ve önlenmesine ilişkin ihtiyaç ve önlemlerin belirlenmesi Acil müdahale planlarının ve eksersizlerinin yapılması

ÖNERİLER Kimyasal tesislerin yakın çevresindeki duyarlı populasyon gruplarına DİKKAT! Bulundurulan, üretilen maddelerin ayrıntılı envanterlerinin yapılması akut tehlikelerine ilişkin bilgilerin belirlenmesi uygun tasnif ve güvenli depolama ile güvenlik ve müdahale ekiplerinin bilgilendirilmesi

ÖNERİLER Farklı kimyasallar farklı bakanlıklar tarafından regüle ediliyor TEK’ların potansiyel tehlikelerinin doğası nedeniyle disiplinler, bakanlıklar, departmanlar ve sektörler arasında yüksek dereceli bir koordinasyon gerekli Bu konuda ilk adım olarak, TEK’ların risklerini değerlendirme ve bilgi üretip yayma görevi üstlenen, örneğin ABD’deki ATSDR gibi, bir kurumun oluşturulması düşünülebilir

ÖNERİLER Bu kurum, ilgili diğer kurum ve kuruluşlarla koordinasyon içinde Tehlikeli maddelerin envanter/kayıt işlemleri Toksisite profillerinin hazırlanması Araştırma İnformasyon toplanması Veri tabanlarının hazırlanması Kazai, kasıtlı ya da doğal afetler nedeniyle tehlikeli madde salımlarında Acil müdahale planları dahil eğitim gibi konularda işlevsel olmalı

BHOPAL KAZASI Tarihin en büyük endüstriyel afetinden alınacak dersler Kimi kayıtlara göre 500.000 kişiyi bulan yüksek hasar/etkilenmenin nedenleri Acil müdahale çok kötü ve yetersiz Tıbbi müdahale ve inceleme geç Etkili TEK (MIC) hakkında bilginin yetersizliği, tanı,tedavi ve müdahalenin geç ve güç olması

SONUÇ OLARAK TEK tehditi yabana atılamaz Bilgi, donanım, planlama ve eksersiz yönüyle “Hazırlıklı olmak” zorunluluktur Tüm taraflar bu gerçeğin arkasında olmalıdır