Dış Ticaret Politikasının Araçları 8. Bölüm Dış Ticaret Politikasının Araçları

İşlenecek konular Gümrük vergilerinin (tarifelerin) kısmi denge analizi: Bir sektördeki arz, talep ve ticaret Tarifelerin avantaj ve dezavantajları İhracat sübvansiyonları İthalat miktar sınırlamaları (kotaları) Gönüllü ihracat sınırlamaları Yerel içerik şartları

Tarife çeşitleri Spesifik/belli tarife ithal malın birimi başına alınan sabit bir vergidir Örnek: Peynirin kg’su başına 1YTL Değere göre tarife ithal malın değerinin belli bir yüzdesi olarak alınan vergidir Örnek: İthal arabaların fiyatının %25’i

Tek sektörde arz, talep ve ticaret Tarife tek bir sektörü nasıl etkiler? (Örnek: Buğday sektörü) Dış ticaret yapılmadığı durumda buğdayın fiyatının yabancı bir ülkede daha ucuz olduğunu varsayalım. Ticaret yaparlarsa, ticareti yabancı ülkenin bakış açısıyla bir ihracat arz eğrisi, yerli ülkenin bakışıyla bir ithalat talep eğrisi ile görebiliriz.

İhracat arz eğrisi: Her fiyat seviyesinde yabancı üreticilerin arz miktarıyla yerli tüketicilerin talep miktarı arasındaki farkı gösteren eğri İthalat talep eğrisi: Her fiyat seviyesinde yerli tüketicilerin talebiyle yerli üreticilerin arzı arasındaki farkı gösteren eğri

İthalat talep eğrisi: Malın fiyatı ne kadar artarsa, yerli tüketiciler o kadar az talep ederler ve yerli üreticiler o kadar çok arz ederler. Sonuçta ithalata talep azalır.

Yabancı ülkenin ihracat arz eğrisi: Malın fiyatı ne kadar artarsa, yabancı tüketiciler o kadar az talep ederler ve yabancı üreticiler o kadar çok arz ederler. Sonuçta ihraç edilebilecek arz miktarı artar.

Denge durumunda ithalat talebi = ihracat arzı yerli talep – yerli arz = yabancı arz – yabancı talep küresel talep = küresel arz olur.

Yerli ithalat talebinin (MD doğrusu) yabancı ihracat arzına (XS doğrusu) eşit olduğu fiyata küresel denge fiyatı denir.

Tarifenin etkileri İhracatçı için tarife ilave bir ulaştırma maliyeti gibidir. Ticaret sadece iki ülke arasındaki fiyat farkının tarifenin üzerinde olması halinde yapılır. Eğer ticaret yapılmazsa, yerli piyasada talep fazlası, yabancı piyasada da arz fazlası oluşur. Dolayısıyla, yerli piyasada malın fiyatı artar, yabancı piyasada azalır.

Tarife yerli piyasada malın fiyatının artması, yabancı piyasada azalması ile sonuçlanır. Ta ki iki piyasa arasındaki fiyat farkı tarifeye eşitlenene kadar. PT – P*T = t PT = P*T + t Yerli piyasadaki tarifenin sonucu olarak yerli talepte yeterince büyük bir düşüş olursa malın fiyatı yabancı piyasada da düşer.

Tarife fiyatı yerli piyasada artırır, yabancıda düşürür Tarife fiyatı yerli piyasada artırır, yabancıda düşürür. Toplam ticaret hacmi düşer.

Yerli piyasada fiyat arttığı (PT seviyesine) için yerli üreticiler arzı artırmaya, yerli tüketiciler de taleplerini azaltmaya başlarlar. İthalat hacmi QW dan QT a düşer Yabancı piyasada fiyat düştüğü için (P*T e), yabancı üreticiler daha az arz eder ve yabancı tüketiciler daha çok talep ederler. İhracat hacmi QW dan QT e düşer.

PT – P*T = t olduğunda yerli piyasada ithalat talebi yabancı piyasadaki ihracat arzına eşitlenir. Tarifenin bir kısmı yabancı ülkenin ihracat fiyatının az da olsa düşüşüne neden olur ve bu yerli tüketicilere yansımaz.

Tarifelerin Küçük Ekonomilere Etkisi Küçük ülkelerin mal talepleri malların küresel fiyatlarını etkilemeye yetecek kadar çok olmaz. Dolayısıyla yabancı fiyat düşmez, Pw da kalmaya devam eder Ama yerli piyasadaki fiyatlar PT = Pw + t e yükselir

Küçük bir ekonomi tarife uyguladığı zaman malın dış fiyatı düşmez Küçük bir ekonomi tarife uyguladığı zaman malın dış fiyatı düşmez. Malın fiyatı Pw dan Pw + t e yükselir ve ithalat talebi D1 – S1 den D2 – S2 e düşer.

Etkin Koruma Oranı Etkin koruma oranı tarife vb bir dış ticaret korumasının yerli tüketicileri ne kadar koruduğunu gösterir. Dış ticaret politikasının değişmesinin bir sektörün üretim sürecine yaptığı değer değişimini temsil eder. Bu değişim politikanın sonucunda fiyatların ne kadar değiştiğine bağlıdır. Tarifeler korunan sektörün dışındaki sektörleri de etkilediği için etkin koruma oranı genellikle tarife oranından farklıdır.

Örneğin, bir arabanın 8.000$’a satıldığını ve onu üretmek için yapılan harcamaların 6.000$ olduğunu varsayalım. Arabanın üreticisine katma değeri: $8000-$6000 Eğer bir ülke ithal arabalara %25 tarife koyarsa, arabayı üreten firmanın arabanın fiyatını 8.000$ * 1.25 = 10.000$ yapması gerekir. Şimdi arabanın üretilmeye devam etmesi için 10.000$ - 6.000$ lik katkı değer yapması gerekir.

Yerli araba üretici firma için etkin koruma oranı katma değerdeki değişim kadardır: 4000$ - 2000$ / 2000$ = 100% Bu durumda etkin koruma oranı tarife oranından daha büyük olmuştur.

Tarifelerin Avantajları ve Dezavantajları Tarife ithalatı yapan ülkenin tüketicileri için daha yüksek fiyatlar demektir. Tarifeyi uygulayan devlet gelirlerini artırır. Bu avantaj ve dezavantajın hangisinin büyük olduğunu tüketici artığı ve üretici artığı kavramlarıyla belirleyebiliriz.

Tüketici artığı Tüketici artığı tüketicinin bir mal için ödemeye razı olduğu fiyatın malın fiyatından yüksek olması halinde bu iki fiyat arasındaki farktır. Razı olunan fiyatları talep (satın alma rızası) eğrisi gösterir. Gerçek fiyatın artması tüketicinin talebini ve artığını düşürür.

Tüketici artığı talep eğrisinin altında ve fiyat seviyesinin üstünde kalan alana eşittir.

Üretici Artığı Üretici artığı bir malın fiyatının üreticisinin malı satmaya razı olduğu asgari fiyatın üzerinde olması halinde bu iki fiyat arasındaki farktır. Razı olunan fiyatları arz (satışa rıza) eğrisi gösterir. Gerçek fiyat arttığı zaman üreticinin hem arzı hem de artığı artar.

Üreticinin artığı arz eğrisinin üzerinde ve fiyat seviyesinin altında kalan alana eşittir.

Tarifenin Avantaj ve Dezavantajları (devam) İthalatı yapan ülkede fiyatları artıran tarife tüketinin artığının azalması ve üretici artığının artmasıyla sonuçlanır. Ayrıca kamu gelirleri artar.

Tarifenin farklı gruplara toplam etkisi şekildeki a, b, c, d ve e alanlarının toplamına eşittir. Mavi alan: Tüketicinin kaybı (a+b+c+d) Benekli alan: Üreticinin kazancı (a) Taralı alan: Devletin kazancı (c+e)

B ve d üçgenleri verimlilik kaybını gösterir. Malın uluslararası fiyatını etkileyebilen büyük bir ekonominin uyguladığı tarifenin refah etkisi öngörülemez. B ve d üçgenleri verimlilik kaybını gösterir. Tarife üretim ve tüketim kararlarını bozar. Üreticiler aşırı üretirler ve tüketiciler yetersiz tüketirler. E dikdörtgeni dış ticaret hadleri kazanımını gösterir. Tarife yabancı ihracat (yerli ithalat) fiyatlarını düşürdüğü için dış ticaret hadleri artar.

Devletin tarifeden gelirleri tarife oranının ithalat hacmiyle çarpılmasına eşittir. t = PT – P*T QT = D2 – S2 Kamu gelirleri = t x QT = c + e Kamu gelirlerinin bir kısmı (e dikdörtgeni) ticaret hadlerinden kazanımı, diğer kısmını da (c dikdörtgeni) tüketici artığından kayba karşılık gelir.

Eğer ticaret hadlerinden kazanımlar verimlilik kayıplarından büyük olursa, tarife milli refahı artırmış olur. Bu analiz sadece kendilerine tarife uygulanan ülkelerin tarife uygulamadıkları varsayımıyla geçerlidir.

Renkli üçgenler verimlilik kayıplarını, taralı dikdörtgen ise ticaret hadlerinden kazanımları göstermektedir.

İhracat Sübvansiyonları İhracat sübvansiyonları da tarifeler gibi spesifik (parça başına) veya ad valorem (yüzde olarak) olabilir. İhracat sübvansiyonu ihrac eden ülkede malın fiyatını artırır ve böylece tüketici artığının düşmesine ve üretici artığının yükselmesine yol açar. İhr sübv kamu gelirlerini düşürür.

İhracat sübvansiyonu malın geldiği ülkedeki fiyatını düşürür. Tarifenin aksine, ihracat sübvansiyonu yerli malların dünya fiyatlarını düşürerek ticaret hadlerini kötüleştirir.

İhracat sübvansiyonu ihracatı yapan ülkede fiyatları artırır, ithalatı yapan ülkede azaltır.

İhracat sübvansiyonu milli refahı olumsuz etkiler. b ve d üçgenleri verimlilik kayıplarını gösterir. b + c + d + f + g alanları sübvansiyonların kamu maliyetlerini gösterir. Ticaret hadleri azalır, çünkü ihracatların fiyatları yabancı piyasalarda P*s seviyesine iner.

Avrupa’da İhracat Sübvansiyonu AB’nin Ortak Tarım Politikası tarım ürünleri için yüksek fiyatlar belirler ve ihracat fazlasını sübvansiye eder. Sübvansiye edilen tarımsal ihracat tarım ürünlerinin dğnya fiyatlarını düşürür. Bu politikanın Avrupadaki vergi mükelleflerine dolaysız maliyeti 50 milyar $dır.

Tarım ürünlerinin fiyatları hem uluslar arası piyasalardaki fiyatların hem de Avrupa piyasasını arz fazlasından temizleyecek olan fiyatların üzerinde sabitlenmiş haldedir. Ortaya çıkan arz fazlası ihracat sübvansiyonları yoluyla temizlenmektedir.

İthalat Kotaları İthalat kotası ithal edilen malın ülkeye sokulan miktarına getirilen adet sınırlamasıdır. Bu politika genellikle ithalatçı yerli firmalara verilen ithalat lisansları veya yabancı ülkelerin devletleriyla yapılan protokoller vasıtasıyla uygulanır. İthalat kotası ithal malın fiyatını yerli piyasada artırır, çünkü mala talep malın arzının ötesine çıkar.

Kota devlete ilave bir gelir sağlamaz. Onun yerine kota yüzünden artan fiyatlardan gelen ilave gelir ya ithalatçı yerli firmalara ya da yabancı devletlere gider. Bu ilave gelirlere kota rantı denir.

ABD’nin şekere uyguladığı kotanın sonuçları: Ülkeye serbest ticarette gelebilecek olanın yarısı kadar şeker girer. Sonuç şekerin fiyatının 157 $ yerine 417 $ oluşudur. Bundan ABDdeki yerli şeker üreticileri kazanır, tüketiciler kaybeder.

Gönüllü İhracat Sınırlaması Kotanın ithal eden değil ihraç eden ülke tarafından yapıldığı şeklidir Sınırlama talebi genelde ithal eden ülke tarafından yapılır. Bu politikadan kazanılan rant yabancı ülke veya üreticiye gider. Yabancılar sınırlı sayıda malı yüksek bir fiyattan satarlar.

Yerel İçerik Şartları Bir malın belli bir kısmının yerel ekomide üretilmesinin kanunen zorunlu tutulmasıdır. Ticaretin değeri veya hacmi şeklinde olabilir.

Üretimin yerel kısmını yapan üreticiler için, bu kanun ithalat kotası gibi bir korunmadır. Üretimin yabancı üreticisi içinse, bu kanun daha çok yerli üretim kullanarak sınırsız adet malı yerli ekonomide satabilmek için bir teşviktir.

Bu politika kota rantı da kamu geliri de sağlamaz. Malın yerli ve yabancı fiyatları arasındaki fark satıldığı ülkedeki tüketicilere kaydırılır.

Diğer Dış Ticaret Korumacılık Politikaları İhracat kredisi Türkiye’de Eximbank bu kredileri verir Kamu tedarikleri Devlet kurumlarının satın almalarını belli üreticilerden yapmalarının zorunlu kılınması Bürokratik düzenlemeler Kamu sağlığı, güvenliği vb nedenlerle yasal sınırlar (emisyon standartları vb)

Gönüllü ühracat sınırlamaları Özet Tarife İhracat sübvansiyonu İthalat kotası Gönüllü ühracat sınırlamaları Üretici artığı Tüketici artığı Kamu gelirleri Milli refah Artar Azalır Artar Azalır Değişmez Değişmez Belirsiz Azalır