Arazi Düzenleme Amaçlı Bilgi Altyapısı Nasıl Olmalıdır? Hazırlayan:H.Esat BÜYÜKKÖSE No: 091205039

Batılı ülkelerde olduğu gibi Türkiye’de de, Osmanlı İmparatorluğu dönemine uzanan Arazi Düzenleme çalışmalarının varlığı bilinmektedir. Türkiye Cumhuriyeti döneminde yapılan çalışmalar incelendiğinde, çok kabul edilebilir hedeflerin seçilip, başarılı sonuçlar alındığını söylememiz mümkün değildir. Çalışmalarda seçilen hedefler, uygulamalar ve var olan sonuçlar itibariyle, çağdaş benzerleriyle pek bir uyum gözlenmemektedir. Çalışmalarda, yeni durum ve gelişmelere uyum konusunda gerekli özenin gösterilemediği ortaya çıkmaktadır.

Arazi Düzenlemesi Nedir? Arazi toplulaştırması, iki şekilde tanımlanmaktadır. Dar anlamda arazi toplulaştırması “parçalanmış mülklerin hiçbir altyapı çalışmasına yer verilmeden birleştirilmesi” işlemidir. Geniş anlamda toplulaştırma ise “parçalanmış mülklerin birleştirilmesinin yanında, sulama, drenaj, ulaşım, toprak-su koruma önlemleri ve kırsal yerleşimin ihtiyaçları olan tüm altyapı hizmetlerini de kapsamaktadır(Çevik ve Tekinel, 1987).

Tanımından da anlaşılacağı gibi, arazi toplulaştırması, kapsamı oldukça geniş fakat birçok faktörün göz önünde bulundurulması gereken bir çalışmadır. Bu tür uygulamalarda farklı bilim dallarından uzmanların birlikte çalışması gereklidir.Bunun yanında arazi toplulaştırma işlemleri teknik yönü egemen olan bir uygulamadır (Büker ve Ark, 1988). Arazi toplulaştırması basit olarak, bir kişiye ya da tarımsal işletmeye (tarım yapan aileye) ait dağınık durumda, şekilleri işlemeye uygun olmayan tarım parsellerinin, bir araya getirilmesi işlemidir (Şekil 1). TRGM (Tarım Reformu Genel Müdürlüğü) tarafından yapılmaktadır. Çalışmalar KHGM tarafından Türk Medeni Kanunu’nun 678.maddesine göre, TRTGM tarafından ise 3083 Sayılı Kanuna göre yürütülmektedir.

Şekil 1. Arazi düzenlemesi çalışması örneği (öncesi-sonrası Çakırköy)

Çakırköy (Çukurova) arazi düzenlemesi yapılmadan önceki arazilerden bir görünüm

Çakırköy (Çukurova)de, tamamlanan arazi düzenleme alanından bir görünüm

Arazi Düzenlemesini Gerekli Kılan Nedenler Tarımın temel sorunları içerisinde “tarımsal bünye bozukluğu” başta gelmektedir. Tarımsal yapı bozukluğu olarak da tanımlanan bu aksaklıkların, verim üzerinde olumsuz etki yaptığı belirtilmektedir. Dolayısıyla verimi arttırıcı önlemlerin alınmasını da güçleştirmektedir. Bu nedenle “tarımda yapısal düzenleme” başka bir deyimle “tarımsal bünye ıslahı” önem kazanmaktadır.

Ülkemizde tarım işletmelerinin yetersiz toprağa sahip olmaları yanında var olan toprakların dağınık, küçük parçalar halinde etkin bir ulaşım ve sulama ağından yoksun oluşu da sorunu büsbütün arttırmaktadır. Aynı zamanda miras yasalarımızdan kaynaklanan aksaklıklar nedeni ile tarım işletmeleri bölünerek sayıları artmakta ve ekonomik işletme büyüklüğünden uzaklaşmaktadır (Çevik ve Tekinel, 1987). Tarımsal gelirin yüksek olduğu verimli ve sulu tarım arazilerinde parçalanmanın etkileri daha yoğun görülmektedir. Bu durum makineleşmeyi olumsuz yönde etkilerken, üretim için daha fazla enerji kullanımına ve zaman kaybına neden olmakta ve üretim maliyetlerini arttırmaktadır.

ARAZİ TOPLULAŞTIRMASININ YARARLARI Arazi Toplulaştırma çalışmaları tarımsal faaliyetler açısından olduğu kadar kırsal alanın sosyo-ekonomik sorunlarına çözüm getirmesi bakımından da büyük önem taşımaktadır. Bu nedenle arazi toplulaştırması, sadece tarımsal faaliyetlere yönelik bir uygulama olarak görülmemelidir. Aynı zamanda kırsal yerleşmelerde yaşayan nüfusun çalışma şartlarını da iyileştirecek ve köyden kente göç olaylarını yavaşlatacak çok yönlü bir kırsal alan planlamasıdır. Bu çalışmayla tarımsal verim artmakta ve ürün çeşitliliği sağlanmaktadır. Yol, sulama ve tahliye kanalları gibi her türlü fiziki tesislerden herkesin eşit oranda faydalanması sağlanır.

Mevcut yapılmış kadastroyu yeniler Mevcut yapılmış kadastroyu yeniler. Mülkiyet sorunu varsa ortadan kaldırabilir. Bütün parseller yollardan ve sulama kanallarından doğrudan yararlandıklarından çiftçiler arasındaki yol ve su problemleri önlenmiş olmaktadır. Mevcut durumda sulanan alanlarda çok ciddi huzursuzluklara sebep olan bu durumun önlenmesi kırsal alanlarda sosyal huzur açısından önemlidir. Mevcut tarihi ve kültürel alanların korunmasını sağlayabilir. Genç nüfusun köyde kalmasını sağlayacak iş alanları oluşturabilir. Genellikle mera arazileri, şahıs arazileri ve hazine arazileri üzerinde yaşanan işgallerin önlenmesini sağlar.

Arazi düzenleme işlemi başlamadan önceki arazi parsellerinin dağılışı

Kırsal alanda “tarımsal alanların işletme bütünlüğü” arttırılmaktadır Kırsal alanda “tarımsal alanların işletme bütünlüğü” arttırılmaktadır. Özellikle miras nedeniyle tarımsal arazilerde toprak bölünmesini, parsellerde küçülmeyi ve işlenemez hale gelmeyi ortadan kaldırmaktadır. Arazi Düzenleme işlemi tamamlandıktan sonra arazi parsellerinin dağılışı

Arazi planlama çalışmalarının sonucunda Sulama ve Drenaj kanalları ile “Tarımsal Yol Ağı” oluşturulmaktadır.

Arazi toplulaştırma çalışmalarında planlanan, önemli olgulardan biriside, tarım arazileri içerisinde altyapısı tamamlanmış yolların yapılarak, ulaşımın ekonomik ve kolay hale getirilmesi işlemleridir. Yerleşme alanları ile tarımsal arazi arasında kat edilmesi gereken yol mesafesi azalmakta ve böylece çiftçilerin gidiş geliş için harcadığı zaman ve yakıttan tasarruf edilmektedir

Arazi içerisinde ulaşım için Yol Yapımı çalışmalarından önceki bir görünüm

Arazi toplulaştırma işlemleri sırasında altyapı çalışmalarına ve ulaşım yollarının yapımına bir örnek

Toplulaştırma işlemleri sonrasında sulu tarım arazileri artmakta, parsel sayısı toplulaştırılarak azalmaktadır. Modern ve planlı sulama kanalları oluşturulmaktadır Açık drenaj kanallarından örnek bir görüntü

Kapalı sulama sistemlerinin yapım aşamasından bir görünüm

Arazi toplulaştırma uygulamaları yapılan parsellerin şekilleri genel olarak dikdörtgenlerden oluşmaktadır. Şekilleri düzgün olan tarlalarda insan ve makinelerin veriminde önemli artışlar sağlanmaktadır. Ayrıca tarım makinelerinin kullanımı kolaylaşmak ta, işleme maliyetleri ve süreleri azalmaktadır. Ayrıca, arazi toplulaştırma işlemleri kırsal yerleşmelerde sosyal ve kültürel tesislerin oluşmasına önemli katkıda bulunmaktadır. Böylece kırsal alanlarda arazi anlaşmazlığını ortandan kaldırarak sosyal huzura alt yapı oluşturduğu savunulmaktadır. Gerekli durumlarda yapılacak kamulaştırma sorununu çözerek, devlete önemli ölçüde bir ekonomik kazançta sağladığı görülmektedir. Toplulaştırma işlemlerinden sonra kamuya ve şahıslara ait parsellerin geometrik şekilleri değişmektedir. Planlanan arazi kullanımı doğal çevrenin korunmasına da katkılar sağlamaktadır.

Arazi düzenleme çalışmalarının yukarıda resimlerle anlatılan faydalarını tatbik etmek ve arazi düzenleme çalışmalarını daha mükemmel bir düzeye çıkarmak için arazi düzenleme çalışmalarını bir bilgi altlığına oturtmak gerekmektedir.Bu bilgileri neler oluşturmaktadır şimdide onlardan bahsedeceğim.

Arazi Düzenlemesinde Gerekli Bilgi Altyapısı Toprak düzenlemesi sırasında,düzenleme yapılacak proje bölgesinde tam anlamıyla bir düzenleme yapmak için bir bilgi altyapısı oluşturulmalıdır.Bu bilgileri mevcut başlangıç ve sonradan elde edilecek bitiş bilgileri olarak ayırabiliriz.

Bu bilgi alt yapısını elde etmek için kullanmamız gerekenler; 1-Bölgeye ait mevcut haritalar ve planlar Kadastral Haritalar Durum Haritası Toprak Endeks Haritaları Toprak Kullanım Haritaları Altyapı Haritaları Toplulaştırma Planları Köy Yapı Düzeni Planları Yol ve Sulama Ağı Planları Kırsal görünüm Planları Vb. Tematik haritalar

2-Bölgenin Mevcut Durumunu Gösteren; Hava fotoğrafları Uydu Görüntüleri Ortofotolar 3- Bölgedeki Kişilere Ait; İyelik Bilgileri Parsel Endeks Bilgileri Toprağın verimlilik değeri bilgileri Sayılama Bilgileri İsteğimiz bilgileri elde etmek için yardımcı olacaktır. .

Başlangıç bilgileri; bölgenin var olan yapısına ilişkin önceden hazır bulunan kadastro ve tapu sicili verileri ile işlemler için gereksinilen sormaca(anket),inceleme,derecelendirme ve hava resimleri yardımıyla elde edilen bilgilerdir.Bunların kimi doğrudan elde edilirken kimisi dolaylı olarak elde edilmektedir. Ayrıca Bilgi Altyapısının “başlangıcını” ve “sonucunu” oluşturan bilgileri şöyle sıralayabiliriz; Planlama haritası üzerinde gösterilen var olan durumla ilgili olarak, Ağaçlar ,ağaçlıklar,çalılıklar,eski eserler ve onların niteliği,durumu,korunmasına ilişkin değerlendirmeler ve çevresel denge öğeleri gibi kırsal görünüme etki eden bilgiler, su kaynaklarına,akan ve duran sulara, çevresel öğelerin işlevlerine, durumlarına, kullanımına, haklarına korunmasına iyeliğine ve bütçesine ilişkin bilgiler, var olan yol ağına ve önemine, öteki bağlantılarına, yüküne durumuna, yapısına ilişkin bilgilerle,topoğrafik yapıya ve başka ortak yapılara ilişkin bilgiler.

Köye ilişkin var olan durum ve köy yapı düzeni planı(imar planı) ile ilgili olarak, Kırsal kesimin yaşam alanı, köyün işlevi trafik bağlantısı,konumu yapıları yaşı ve durumu ile ilgili bilgiler. Taşınmaza ilişkin bilgiler olarak, Arsa ve arazinin geometrik bilgilerinin yanı sıra,iyelere hak ve yükümlülüklerine, ortak kullanım alanlarına ve haklarına, toprağın kullanım türüne ve başka kullanım olanaklarına,nemliliğine,eğimine ve verimlilik endeksine ilişkin sayısal bilgiler. Sonuç bilgileri olarak, Planlamanın uygulanmasından sonra kırsal alanda,kırsal görünümde, köyün yapısında ortaya çıkan yeni duruma ilişkin çizgisel,sayısal ve sözel bilgiler.

AAD çalışmaları, ülkemizdeki plansız gelişmeyi önleme açısından, imar planı uygulamaları içerisinde önemli bir yer tutmaktadır. Ancak görünen odur ki, mevcut uygulama şekli hâlâ bir takım problemler ile karşı karşıyadır. Bunlardan en önemlisi, toprak kesintisi ve dağıtım sırasında arazi değerlerinin objektif bir biçimde dikkate alınamamasıdır. Özellikle 1963 yılında, özel mülkiyete tecavüz gerekçesi ile Anayasa Mahkemesince yürürlükten kaldırılan bu uygulama şekli, maalesef bugünde aynı gerekçe ile yürürlükten kaldırılma tehdidi altında uygulanmaktadır. Bu nedenle, AAD çalışmalarında değerlendirmeyi dikkate alan yeni bir yaklaşıma ihtiyaç vardır. Böyle bir yaklaşımda temel düşünce, D.Ö.'si parsellerin sahip oldukları değer dağılımının, D.S.'sı için de aynı kalmasını sağlamaktır. Yani imar planının bölgeye gelişi, hiç bir parseli diğerlerinden farklı olarak etkilememelidir.

Değerlendirmenin dikkate alınması ile yapılacak bir düzenleme çalışmasında, öncelikle, D.Ö.'si kadastro parselleri imar planından bağımsız bir şekilde değerlendirmeye tabi tutulurlar. Daha sonra imar adalarının parselasyonu ile oluşturulan yeni imar parselleri için aynı işlem uygulanır. Gerekli hesaplamalardan sonra, değere dayalı dağıtma işlemi gerçekleştirilir. Ülkemizde arsa ve arazi değerlendirmeleri ile ilgili, ülke bazında bir fiyat indekslemesi olmadığından, değer tespitinde zorluklarla karşılaşılmaktadır. Özellikle parsel değerini etkileyen faktörlerin sayısını ve bunların değere etkisini belirlemekte kullanılan bazı sübjektif yaklaşımlar yöntemin olumsuz yanlarıdır. Buna rağmen, böyle bir yaklaşımın, mevcut uygulamaları iyileştireceği aşikardır. Parsel birim değerini esas alan bir düzenleme şeklinin sonuçları ve ne derece başarılı olacağı yapılacak pilot bölge çalışmaları ile mümkün olacaktır.

Değer'e dayalı bir düzenleme çalışmasının karmaşık bir yapıya sahip olması, bilgisayar kullanımını kaçınılmaz kılar, ilgili haritaların sayısallaştırılması, değer haritalanın oluşturulması ve analiz edilmesi,, gerekli hesaplamaların yapımı ve dağıtım işleminin gerçekleştirilmesi, bilgisayar kullanımı ile çok kısa bir zamanda mümkün olmuştur. Günümüzde yaygın olarak kullanılan Coğrafi Bilgi Sistemleri (GIS) yardımıyla, değere dayalı bir AAD'si geliştirmek ve uygulamak, hem AAD çalışmalarında büyük bir verim artışı sağlayacak, hem de ülkemizdeki harita çalışmalarındaki modernizasyona geçiş sürecini hızlandıracaktır.

Kaynaklar: e-Journal of New World Sciences Academy 2008, Volume: 3, Number: 3 Zeki Boyraz-Önder Üstündağ University of Firat Prof.Dr. Zerrin Demirel- Kırsal Toprak Düzenlemesi (Arazi Toplulaştırması) Prof.Dr. Tahsin Yomralıoğlu- Arsa ve Arazi Düzenlemesi İçin Yeni Bir Uygulama Şekli